Multiple Sclerose (MS)

Initiatief: NVN Aantal modules: 63

Startpagina – Multiple Sclerose (MS)

Waar gaan deze richtlijnmodules over?

Deze richtlijn richt zich op wat volgens de huidige maatstaven de beste zorg is voor patiënten met multipele sclerose (MS). In deze richtlijn komen de volgende onderwerpen aan de orde:

  • Indicatiestelling start behandeling relapsing remitting MS
  • Behandelingsmogelijkheden relapsing remitting MS
  • Lange termijn behandeling relapsing remitting MS
  • Indicatiestelling start behandeling secundair progressieve MS
  • Behandelingsmogelijkheden secundair progressieve MS
  • Lange termijn behandeling secundair progressieve MS
  • Autologe stamceltherapie
  • Screening, vaccinaties en monitoring bij de behandeling van MS
  • Zwangerschap en MS
  • Organisatie van zorg en doelmatigheid van behandelingen

 Voor wie zijn deze richtlijnmodules bedoeld?

Deze richtlijn is ontwikkeld voor alle leden van de beroepsgroepen die betrokken zijn bij de zorg van patiënten met MS. Dit betreffen neurologen, revalidatieartsen, urologen, oogartsen, verpleegkundigen, huisartsen, fysiotherapeuten, apothekers, ergotherapeuten, psychologen, logopedisten, bedrijfsartsen, specialisten ouderengeneeskunde, verzekeringsartsen, psychiaters, seksuologen en maatschappelijk werkers.

 

Voor patiënten

Multipele sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel, waarbij ontstekingscellen het eigen weefsel aantasten. Bij MS worden de zenuwbanen in hersenen en ruggenmerg aangetast. Op die aangetaste plaatsen ontstaan verharde plekken (sclerose). Deze verstoren de zenuwgeleiding, waardoor onder andere verlammingen en stoornissen van het gevoel ontstaan. Patiënten met multiple sclerose (MS) krijgen steeds meer lichamelijke en cognitieve problemen. Bij cognitieve problemen gaat het bijvoorbeeld om problemen met aandacht, geheugen en concentratie. In Nederland hebben ongeveer 34.000 mensen MS.

Meer informatie over MS is te vinden op Thuisarts: www.thuisarts.nl.

 

Hoe zijn deze richtlijnmodules tot stand gekomen?

De eerste versie van de richtlijn is verschenen in 2012 op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN). Tussen 2016 en 2020 is op initiatief van de NVN een addendum ontwikkeld waarin de ziektemodulerende behandeling van MS wordt beschreven. Dit addendum is in 2020 gepubliceerd.

 

Hiernaast bleek dat veel van de modules met betrekking tot de revalidatie van patiënten met MS aan herziening toe waren, en dat er aanvullende onderwerpen waren waarvoor een richtlijn gewenst was. Daarom is in 2018 op initiatief van de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) een addendum ontwikkeld gericht op revalidatietraject. Dit traject is in 2021 afgerond. Essentiële uitgangsvragen bleken in het addendum (2020) niet opgenomen te kunnen worden. Met name op het gebied van ziektemodulerende therapie vinden er snelle ontwikkelingen plaats. Daarom is op initiatief van de NVN in 2021 een addendum ontwikkeld waarin de ziektemodulerende behandeling van MS wordt herzien. Tijdens het herzieningsproces bleek dat de aanbevelingen van een aantal modules uit 2020 en 2021 nog up-to-date zijn. De geldigheid een aantal modules is daarom in 2023 verlengd:

 

Richtlijnmodule

Datum

1.       Startpagina - Multiple Sclerose (MS)

Herzien: 2023

2.       Ziektemodulerende behandeling  

 

2.1.    Screening en veiligheidsmonitoring

Nieuw: 2023

2.2.    Radiologically Isolated Syndrome

2020

2.3.    Behandeling eerste relapse MS  

 

2.3.1. Start ziektemodulerende middelen

2020

2.3.2. Ziektemodulerende middelen

2020

2.3.3. Behandelstrategie bij klinische en/of radiologische ziekteactiviteit

2020

2.3.4. Behandelstrategie voor bijwerkingen en veiligheidsaspecten

2020

2.3.5. Langetermijn behandeling

2020

2.4.    Behandeling van patiënten met relapsing remitting MS  

 

2.4.1. Start ziektemodulerende middelen

Herzien: 2023

2.4.2. Ziektemodulerende middelen

Herzien: 2023

2.4.3. Behandelstrategie bij onvoldoende respons 

Herzien: 2023

2.4.4. Behandelstrategie voor bijwerkingen en veiligheidsaspecten

Herzien: 2023

2.4.5. Langetermijn behandeling

Herzien: 2023

2.5.    Behandeling secundair progressieve MS  

 

2.5.1. Start ziektemodulerende middelen

Herzien: 2023

2.5.2. Ziektemodulerende middelen

Herzien: 2023

2.5.3. Behandelstrategie bij klinische en/of radiologische ziekteactiviteit

Herzien: 2023

2.5.4. Behandelstrategie voor bijwerkingen en veiligheidsaspecten

Herzien: 2023

2.5.5. Langetermijn behandeling

Herzien: 2023

2.6.    Behandeling primair progressieve MS  

 

2.6.1. Start ziektemodulerende middelen

2020

2.6.2. Ziektemodulerende middelen

2020

2.6.3. Behandelstrategie bij klinische en/of radiologische ziekteactiviteit

2020

2.6.4. Behandelstrategie voor bijwerkingen en veiligheidsaspecten

2020

2.6.5. Langetermijn behandeling

2020

2.7.    Autologe stamceltherapie

Nieuw: 2023

2.8.    MS en zwangerschap

Herzien: 2023

2.9.    Organisatie van zorg  

 

2.9.1. Doelmatig voorschrijven ziektemodulerende middelen

Herzien: 2023

2.9.2. Kwaliteitseisen ziektemodulerende middelen

2020

2.9.3. MS-verpleegkundige bij ziektemodulerende medicatie

2020

3.       Symptomatische behandeling  

 

3.1.    Consultvoering bij een patiënt met functioneringsproblemen

2021

3.2.    Diagnostiek van de gevolgen van MS  

 

3.2.1. Problemen bij activiteiten en participatie

2021

3.2.2. Diagnostiek van vermoeidheid

2021

3.2.3. Diagnostiek van conditieverlies

2021

3.2.4. Diagnostiek (psycho)sociale problemen

2021

3.3.    Behandeling van de gevolgen van MS

 

3.3.1. Behandeling problemen activiteit en participatie

2021

3.3.2. Niet-medicamenteuze behandeling van vermoeidheid

2021

3.3.3. Medicamenteuze behandeling van vermoeidheid

2021

3.3.4. Behandeling van conditieverlies

2021

3.3.5. Behandeling psychische en psychosociale problemen

2021

3.3.6. Cognitieve revalidatie

2021

3.3.7. Medicatie bij cognitieve stoornissen

2021

3.3.8. Niet-medicamenteuze behandeling Loopproblemen

2021

3.3.9  Medicamenteuze behandeling van loopproblemen

Nieuw: 2023

3.3.10.Behandeling van dysartrie

2021

3.3.11.Behandeling van dysfagie

2021

3.3.12.Arm- en handfunctie

2021

3.4.     Leefstijl  

 

3.4.1.  Beweging

2021

3.4.2.  Voeding

2021

3.5.    Arbeidsparticipatie

2021

3.6.    Sociale participatie

2021

 

Op moduleniveau is aangegeven welke verenigingen deel hebben genomen aan de ontwikkeling van de modules en hoe het patiëntperspectief is geborgd.

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 11-12-2023

Laatst geautoriseerd  :

Geplande herbeoordeling  : 01-01-2028

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Neurologie
Volgende:
Ziektemodulerende behandeling