Welke infectiepreventiemaatregelen dienen te worden toegepast bij patiënten met een infectieziekte/micro-organisme waarvoor een isolatie-indicatie geldt?

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs

Voor deze module is geen systematische literatuuranalyse uitgevoerd. Er is voor deze module gekeken naar de oude WIP-richtlijnen, in combinatie met relevante internationale richtlijnen zoals de richtlijnen van de Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee (HICPAC; CDC) en van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI). De infectiepreventiemaatregelen zijn gebaseerd op de transmissieroute van het micro-organisme. Contactmaatregelen worden genomen om transmissie van micro-organismen te voorkomen die via direct of indirect contact kunnen worden verspreid.

Randvoorwaarden (algemene voorzorgsmaatregelen)

Algemene voorzorgsmaatregelen zijn essentieel om goede infectiepreventie te kunnen toepassen. Deze maatregelen zijn bij elke patiënt ongeacht diens infectiestatus of kolonisatie van toepassing. De werkgroep is van mening dat het uitvoeren van de infectiepreventiemaatregelen bij een patiënt in isolatie alleen kan als de randvoorwaarden om deze algemene voorzorgsmaatregelen toe te kunnen passen geborgd zijn in de organisatie. Deze randvoorwaarden staan beschreven in de richtlijnen:

• Handhygiëne & persoonlijke hygiëne
• Persoonlijke beschermingsmiddelen
• Reiniging & desinfectie van ruimten
• Accidenteel bloedcontact

De Nederlandse Arbeidsomstandighedenwet

Ten aanzien van de arbowetgeving wordt verwezen naar de arboparagrafen van de volgende richtlijnen:

• Persoonlijke beschermingsmiddelen
• Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker
• Reiniging en desinfectie van ruimten

Voor het beleid als de zorgmedewerkers zelf een infectieziekte heeft, wordt verwezen naar de richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker.

Vaccinatie van de medewerker

Als er wordt gewerkt met een micro-organisme waartegen er een vaccinatie beschikbaar is, moet de werkgever deze vaccinaties aan de zorgmedewerker aanbieden (advies Gezondheidsraad Werknemers en infectieziekten - Criteria voor vaccinatie). Zie verder richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker.

Contactisolatie

De infectiepreventiemaatregelen bij een patiënt in contactisolatie omvatten een pakket van maatregelen:

Handhygiëne

Handhygiëne wordt gezien als een van de belangrijkste preventieve maatregelen om overdracht van micro-organismen te voorkomen. Zeker wanneer het micro-organisme zich verspreidt via contact. De handen worden hierin gezien als de belangrijkste vector. Door op de juiste momenten handhygiëne toe te passen, zal de kans op verspreiding van micro-organismen van de ene naar de andere patiënt verkleind worden. Voor uitgebreide uitleg over het belang, de methode en de middelen en wijze van uitvoering van handhygiëne wordt verwezen naar richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Voor contactisolatie geldt dat er niet steriele handschoenen gedragen dienen te worden bij verzorging, behandeling en onderzoek waarbij contact is met de lichaamsvloeistoffen van de patiënt, waarbij geldt dat na contact met de patiënt of diens omgeving, ongeacht de isolatie-status, altijd handhygiëne geïndiceerd is. Tevens is het van belang dat de dienstkleding wordt beschermd bij (mogelijk) contact met lichaamsvloeistoffen van de patiënt. Voor de eisen aan de PBM wordt verwezen naar de richtlijn PBM. De indicatie voor het gebruik van PBM is niet altijd eenduidig en zal afhangen van het pathogeen, de isolatievorm en de handelingen die worden uitgevoerd. Indicaties ten behoeve van het gebruik van PBM staan benoemd in de richtlijn PBM. De werkgroep kiest er expliciet voor om deze niet te herhalen in de huidige richtlijn. Reden hiervoor is dat deze richtlijnen in de toekomst onafhankelijk van elkaar zullen worden herzien.

Kamer en sanitair

Wanneer voor de patiënt een indicatie bestaat voor contactisolatie, dan is de werkgroep van mening dat een eenpersoonskamer met eigen sanitair bijdraagt aan het voorkomen van verspreiding van micro-organismen naar andere patiënten. De deur van de kamer kan open blijven staan. Het delen van een kamer met andere patiënten kan het onderling uitwisselen van microbiële flora tot gevolg hebben. De setting van een eenpersoonskamer draagt bij aan de bewustwording van medewerkers voor het goed uitvoeren van de algemene voorzorgsmaatregelen.

Indien geen eenpersoonskamer met eigen sanitair beschikbaar is, dienen duidelijke randvoorwaarden te worden vastgesteld in overleg met de deskundige infectiepreventie, arts-microbioloog, arts-infectieziektebestrijding of verpleegkundige infectieziektebestrijding. Hierbij valt te denken aan:

• Cohortverpleging (voor meerdere patiënten in één ruimte met (een verdenking op) dezelfde infectie of hetzelfde dragerschap) of eilandverpleging (voor het in één ruimte verplegen van patiënten met een verschillende isolatie-indicatie, wat betekent dat een patiënt met bijvoorbeeld een contactisolatie in verband met verwekker 1 samen op één zaal kan liggen met een patiënt met contactisolatie in verband met verwekker 2 en/of met een patiënt zonder een isolatie-indicatie, waarbij de PBM persoonsgebonden worden ingezet). Uitvoering van algemene voorzorgsmaatregelen, zoals handhygiëne en daar boven op het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen die toegepast worden per patiënt, waarbij een eventueel noodzakelijk masker en beschermende bril doorgedragen kunnen worden.
• Afspraken omtrent gebruik (gedeeld) sanitair (toilet en douche). Zoals de inzet van een eigen postoel en reiniging en desinfectie van gedeeld sanitair voorafgaand aan gebruik door de andere patiënt.
• Afspraken omtrent gebruik gedeelde medische hulpmiddelen op een kamer: reinig en desinfecteer de gebruikte medische hulpmiddelen alvorens te gebruiken bij de andere patiënt op de kamer. De voorkeur gaat uit naar het patiëntgebonden gebruik van medische hulpmiddelen.
• Afspraken omtrent aan en afvoer van materialen: maak een scheiding tussen schone en vuile materialen en bepaal wijze en frequentie van de afvoer van de kamer af. Stem deze wijze af met logistiek en/of afvalveerwerkingsbedrijf.
• Afspraken omtrent de dagelijkse reiniging (en desinfectie) van de kamer en de eindreiniging (en einddesinfectie na het opheffen van de maatregelen).
• Neem bij het maken van afspraken het hygiënebewustzijn van de betreffende patiënt mee in de overwegingen.

Kleding van de patiënt

De werkgroep is van mening dat er geen specifieke eisen gesteld hoeven te worden aan de kleding van de patiënt in contactisolatie.

Mobilisatie

Dit onderwerp wordt behandeld in module Mobilisatie.

Verblijf buiten de kamer/vervoer van de patiënt

De werkgroep is van mening dat voor het verblijf van de patiënt buiten de kamer of voor het vervoer van de patiënt de overwegingen gelijk zijn aan de overwegingen voor mobilisatie, zie module Mobilisatie.

Bezoek

De werkgroep is van mening dat op grond van het feit dat een patiënt in isolatie wordt verpleegd er geen redenen zijn om bezoek te weren. Het is wel van belang dat bezoek zich conformeert aan de afspraken over de te nemen maatregelen. Bij contactisolatie geldt dat het toepassen van handhygiëne voor en na het bezoek aan de patiënt voldoende is. Bezoek de isolatiepatiënt als laatste en verlaat daarna de instelling.

Dagelijkse reiniging of desinfectie

Voor contactisolatie geldt dat dagelijkse reiniging van de kamer inclusief sanitair voldoende is. De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en desinfectie van ruimten.

Eindreiniging of -desinfectie

Na ontslag of na opheffen van de contactisolatie is in de meeste gevallen een eindreiniging van de kamer voldoende waarbij extra aandacht aan de meest aangeraakte oppervlakken en contactpunten en het sanitair gegeven moet worden. De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en desinfectie van ruimten. Bij bepaalde indicaties wordt een einddesinfectie van de kamer wel nodig geacht, zie Aanbeveling.

Linnengoed 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) linnengoed van patiënten in contactisolatie. Zie ook richtlijn Linnengoed (deze richtlijn is in ontwikkeling).

Serviesgoed 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) serviesgoed van patiënten in contactisolatie.

Speelgoed/domotica 

Dit onderwerp wordt behandeld in een aparte module binnen deze richtlijn module Speelgoed/domotica.

Afval 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) afval van patiënten in contactisolatie.

Druppelisolatie

De infectiepreventiemaatregelen bij een patiënt in druppelisolatie omvatten een pakket van maatregelen:

Handhygiëne 

Handhygiëne wordt gezien als een van de belangrijkste preventieve maatregelen om overdracht van micro-organismen te voorkomen. Zeker wanneer het micro-organisme zich verspreid via contact. De handen worden hierin gezien als de belangrijkste vector. Door op de juiste momenten handhygiëne toe te passen, zal de kans op verspreiding van micro-organismen van de een naar de andere patiënt verkleind worden. Voor uitgebreide uitleg over het belang, de methode en de middelen en wijze van uitvoering van handhygiëne wordt verwezen naar richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Voor druppelisolatie geldt, naast de persoonlijke beschermingsmiddelen die hierboven beschreven staan bij contactisolatie, dat het dragen van minimaal een chirurgisch mondneusmasker (type IIR) voldoende bescherming biedt tegen druppels en spatten. Dit masker dient minimaal gedragen te worden indien de medewerker zich <1,5 meter tot de patiënt bevindt, maar er kan ook gekozen worden om het masker tijdens het verblijf in de patiëntenkamer te dragen. Voor de eisen aan de PBM wordt verwezen naar richtlijn PBM. Draag bij het uitvoeren van aerosolvormende handelingen een FFP2 masker en een beschermende bril.

Kamer en sanitair

Wanneer voor de patiënt een indicatie bestaat voor druppelisolatie, dan is een eenpersoonskamer met eigen sanitair geïndiceerd. De deur van deze eenpersoonskamer hoeft niet gesloten te blijven. Houd de deur gesloten tijdens het uitvoeren van aerosolvormende handelingen, tot een kwartier (in die tijd is het micro-organisme neergeslagen, dat geen aerogene transmissieroute heeft) na het afronden van de handeling.

Indien geen eenpersoonskamer met eigen sanitair beschikbaar is, dienen duidelijke randvoorwaarden te worden vastgesteld in overleg met de deskundige infectiepreventie of arts-microbioloog. Hierbij valt te denken aan:

• Het borgen van >1,5 meter afstand tussen de patiënten.
• Cohortverpleging (voor meerdere patiënten in één ruimte met (een verdenking op) dezelfde infectie of hetzelfde dragerschap) of eilandverpleging (voor het in één ruimte verplegen van patiënten met een verschillende isolatie-indicatie, wat betekent dat een patiënt met bijvoorbeeld een contactisolatie in verband met verwekker 1 samen op één zaal kan liggen met een patiënt met contactisolatie in verband met verwekker 2 en/of met een patiënt zonder een isolatie-indicatie, waarbij de PBM persoonsgebonden worden ingezet). Uitvoering van algemene voorzorgsmaatregelen, zoals handhygiëne en daarbovenop het gebruik van PBM die toegepast worden per patiënt, waarbij een eventueel noodzakelijk masker en beschermende bril doorgedragen kunnen worden.
• Indien het noodzakelijk is dat aerosolvormende handelingen worden verricht, dan wordt de patiënt voor de duur van de handeling naar een eenpersoonskamer verplaatst.
• Afspraken omtrent gebruik (gedeeld) sanitair (toilet en douche). Zoals inzet eigen postoel en reiniging en desinfectie van gedeeld sanitair voorafgaand aan gebruik door andere patiënt.
• Afspraken omtrent gebruik gedeelde medische hulpmiddelen op een kamer: reinig en desinfecteer de gebruikte medische hulpmiddelen alvorens te gebruiken bij de andere patiënt op de kamer. De voorkeur gaat uit naar het patiëntgebonden gebruik van medische hulpmiddelen.
• Afspraken omtrent aan en afvoer van materialen: maak een scheiding tussen schone en vuile materialen en bepaal wijze en frequentie van de afvoer van de kamer af. Stem deze wijze af met logistiek en/of afvalveerwerkingsbedrijf.
• Afspraken omtrent de dagelijkse reiniging (en desinfectie) van de kamer en de eindreiniging (en einddesinfectie) na het opheffen van de maatregelen.
• Neem bij het maken van afspraken het hygiënebewustzijn van de betreffende patiënt mee in de overwegingen.

Kleding van de patiënt 

De werkgroep is van mening dat er geen specifieke eisen gesteld hoeven te worden aan de kleding van de patiënt in druppelisolatie.

Mobilisatie

Dit onderwerp wordt behandeld in module Mobilisatie.

Verblijf buiten de kamer/vervoer van de patiënt

De werkgroep is van mening dat voor het verblijf van de patiënt buiten de kamer of voor het vervoer van de patiënt de overwegingen gelijk zijn aan de overwegingen voor mobilisatie, zie module Mobilisatie.

Bezoek 

De werkgroep is van mening dat op grond van het feit dat een patiënt in isolatie verpleegd wordt, er geen redenen zijn om bezoek te weren. Het is wel van belang dat bezoek zich conformeert aan de afspraken over de te nemen maatregelen. Voor druppelisolatie geldt dat bezoekers hetzelfde masker dragen als medewerkers, namelijk het chirurgisch mondneusmasker type IIR. Dit masker dient minimaal gedragen te worden indien het bezoek zich <1,5 meter tot de patiënt bevindt, of tijdens het verblijf in de patiëntkamer. Bovendien is het van belang dat handhygiëne wordt toegepast voor en na het bezoek aan de patiënt. Bezoek de isolatiepatiënt als laatste en verlaat daarna de instelling.

Dagelijkse reiniging of desinfectie

Voor druppelisolatie geldt dat dagelijkse reiniging van de kamer inclusief het sanitair gedurende de opname met infectiepreventiemaatregelen voldoende is. De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en Desinfectie van ruimten.

Eindreiniging of -desinfectie

Na ontslag of na opheffen van de druppelisolatie, is een eindreiniging van de kamer voldoende waarbij extra aandacht aan de meest aangeraakte oppervlakken en contactpunten en het sanitair gegeven moet worden. Bij bepaalde indicaties wordt een einddesinfectie van de kamer wel nodig geacht, zie Aanbeveling. De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en Desinfectie van ruimten.

Linnengoed 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) linnengoed van patiënten in druppelisolatie. Zie ook de richtlijn Linnengoed (deze richtlijn is in ontwikkeling).

Serviesgoed 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) serviesgoed van patiënten in druppelisolatie.

Speelgoed/domotica 

Dit onderwerp wordt behandeld in een aparte module binnen deze richtlijn module Speelgoed/domotica.

Afval 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) afval van patiënten in druppelisolatie.

Aerogene isolatie

De infectiepreventiemaatregelen bij een patiënt in aerogene isolatie omvatten een pakket van maatregelen:

Handhygiëne 

Handhygiëne wordt gezien als een van de belangrijkste preventieve maatregelen om overdracht van micro-organismen te voorkomen. Zeker wanneer het micro-organisme zich verspreidt via contact. De handen worden hierin gezien als de belangrijkste vector. Door op de juiste momenten handhygiëne toe te passen, zal de kans op verspreiding van micro-organismen van de een naar de andere patiënt verkleind worden. Voor uitgebreide uitleg over het belang, de methode en de middelen en wijze van uitvoering van handhygiëne wordt verwezen naar richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Voor aerogene isolatie geldt het dragen van een type FFP2-mondneusmasker en een beschermende bril bij spatrisico waarbij het masker wordt opgedaan vóór het betreden van de kamer en wordt afgedaan na vertrek uit de kamer. Voor de eisen aan de PBM wordt verwezen naar richtlijn PBM.

Kamer en sanitair

Wanneer voor de patiënt een indicatie bestaat voor aerogene isolatie, dan is een isolatiekamer geïndiceerd. De eisen die worden gesteld aan een kamer geschikt voor het toepassen van aerogene isolatie-indicaties worden beschreven in:

• Module Ventilatie bij contact- en/of druppelisolatie
• Module Isolatiekamer: ventilatie
• Module Isolatiekamer: drukhiërarchie en drukverschil
• Module Isolatiekamer: positie luchtroosters

Kleding van de patiënt 

De werkgroep is van mening dat er geen specifieke eisen gesteld moeten worden aan de kleding van de patiënt in aerogene isolatie.

Mobilisatie

Een patiënt in aerogene isolatie kan onder voorwaarden mobiliseren. Dit onderwerp wordt behandeld in module Mobilisatie.

Verblijf buiten de kamer/vervoer van de patiënt

De werkgroep is van mening dat voor het verblijf van de patiënt buiten de kamer of voor het vervoer van de patiënt de overwegingen gelijk zijn aan de overwegingen voor mobilisatie. Zie module Mobilisatie. Voor een patiënt met een indicatie voor aerogene isolatie geldt dat de patiënt buiten de eigen kamer een FFP2-mondneusmasker draagt.

Bezoek 

De werkgroep is van mening dat op grond van het feit dat een patiënt in isolatie ligt, er geen redenen zijn om bezoek te weren. Het is wel van belang dat bezoek zich conformeert aan de afspraken over de te nemen maatregelen. Voor aerogene isolatie geldt dat bezoekers een mondneusmasker type FFP2 dragen waarbij het masker wordt opgedaan vóór het betreden van de kamer en wordt afgedaan na vertrek uit de kamer. Bezoek de isolatiepatiënt als laatste en verlaat daarna de instelling.

Dagelijkse reiniging of desinfectie

Voor aerogene isolatie geldt dat dagelijkse reiniging van de kamer inclusief sanitair voldoende is.

De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en desinfectie van ruimten.

Eindreiniging en -desinfectie

Na ontslag of na opheffen van de isolatie, is een eindreiniging van de kamer voldoende waarbij extra aandacht aan de meest aangeraakte oppervlakken en contactpunten en het sanitair gegeven moet worden. Indien uitsluitend de aerogene isolatie geïndiceerd is, volstaat huishoudelijke eindreiniging bij ontslag. De randvoorwaarden voor reiniging en desinfectie staan beschreven in de richtlijn Reiniging en desinfectie van ruimten.

Nadat de patiënt de isolatiekamer verlaten heeft, dient de kamer minimaal 90 minuten afgesloten te blijven (bij een standaard ventilatievoud). In die tijd is de lucht waarin het aerogeen overdraagbare micro-organisme zich bevindt op basis van de minimale ventilatie-eisen voor een patiëntkamer minstens zesmaal ververst, waarmee het risico op besmetting tot nihil is gereduceerd. Indien het noodzakelijk is om de kamer te betreden gedurende deze 90 minuten, dan wordt een FFP2-masker gedragen.

Linnengoed 

Voor aerogene isolatie geldt dat het linnengoed wordt verzameld en in een gesloten, intacte zak wordt afgevoerd. Zie ook richtlijn Linnengoed (deze richtlijn is in ontwikkeling).

Serviesgoed 

De werkgroep is van mening dat er geen aanvullende maatregelen nodig zijn voor (de verwerking van) serviesgoed van patiënten in aerogene isolatie.

Speelgoed/domotica 

Dit onderwerp wordt behandeld in module Speelgoed/domotica binnen deze richtlijn.

Afval 

De werkgroep is van mening dat er bij aerogene isolatie er geen extra maatregelen noodzakelijk zijn voor afval.

Druppelcontactmaatregelen

Voor infectiepreventiemaatregelen die genomen dienen te worden bij een infectie die zowel via druppel als via contact overgedragen kan worden, wordt aanbevolen om de maatregelen te combineren die gelden zowel voor contactisolatie als voor druppelisolatie.

Aerogeen-contactmaatregelen

Voor infectiepreventiemaatregelen die genomen dienen te worden bij een infectie zie zowel aerogeen als via contact overgedragen kan worden, wordt aanbevolen om de maatregelen te combineren die gelden voor aerogene isolatie als voor contactisolatie.

Kosten (middelenbeslag)

De uitvoering van bovenstaande maatregelen wijkt niet af van het huidige beleid. Om deze reden zal het toepassen van de maatregelen geen extra kosten met zich meebrengen ten opzichte van de huidige situatie. Met het juist uitvoeren van de gestelde maatregelen is de werkgroep van mening dat het risico op verspreiding van micro-organismen tot een minimum kan worden beperkt. Uitbraken, waarmee extra kosten gemoeid zijn, zullen hiermee zoveel mogelijk worden voorkomen.

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

De maatregelen die beschreven zijn in deze richtlijn zijn al in vele instellingen gemeengoed. Hierdoor zal de aanvaardbaarheid, haalbaarheid van deze nieuwe richtlijn zich tot een minimum beperken, waardoor de werkgroep geen problemen bij de implementatie van de richtlijn verwacht.

Scholing om de kennis en het belang van infectiepreventiemaatregelen te onderwijzen blijft een continue ontwikkeling.

Duurzaamheid en hergebruik

Het dragen van PBM kent aspecten van duurzaamheid. Voor de duurzaamheidsaspecten van de verschillende PBM wordt verwezen naar de richtlijn PBM en voor handschoenen naar de richtlijn Handhygiëne & persoonlijke hygiëne medewerker. Duurzaamheidsaspecten van de kamer komen aan bod in:

• Module Ventilatie bij contact- en/of druppelisolatie
• Module Isolatiekamer: ventilatie
• Module Isolatiekamer: drukhiërarchie en drukverschil
• Module Isolatiekamer: positie luchtroosters

Gezien de risico’s op besmetting door hergebruik is het niet aan te raden om materialen te hergebruiken zonder dat er een reiniging (en desinfectie) stap plaatsvindt. Gezien het belang van het milieu en duurzaamheidsaspect wordt aangeraden om samen (met greenteams) multidisciplinair te onderzoeken wat wel en niet mogelijk is ten aanzien van inzet van herbruikbare- versus wegwerpmaterialen.

Rationale van de aanbeveling: weging van argumenten voor en tegen de interventies

De infectiepreventiemaatregelen zijn gebaseerd op de transmissieroute van het micro-organisme.