Waar gaat deze richtlijn over?

De bijnier produceert essentiële hormonen. In de bijnier kunnen verschillende tumoren ontstaan, zoals feochromocytomen, aldosteron-, cortisol- of geslachtshormoonproducerende tumoren, metastasen en bijnierschorscarcinomen. Velen worden als incidentaloom gevonden. De behandeling vergt specifieke kennis en kunde van een multidisciplinair team. Kwaadaardige bijniertumoren hebben vaak een agressief biologisch gedrag en daarom is de juiste expertise van groot belang. Er bestaat (ongewenste) praktijkvariatie in de diagnostiek en behandeling van patiënten met een bijniertumor. Patiënten met een aandoening van de bijnier worden daardoor mogelijk niet altijd optimaal behandeld. Bovendien maken de lage incidentie van en de verscheidenheid aan bijniertumoren de zorg voor deze patiënten complex.

De richtlijn is gericht op de diagnostiek en behandeling van bijniertumoren, te weten: incidentaloom, aldosteronproducerend adenoom (ziekte van Conn), cortisolproducerend adenoom (syndroom van Cushing), feochromocytoom en adrenocorticaal carcinoom. Ook wordt aandacht besteed aan de behandeling van bijniermetastasen. De gemeenschappelijke factor is dat bij de meeste aandoeningen bijnierchirurgie noodzakelijk is. Viriliserende tumoren zijn buiten beschouwing gelaten, omdat op het gebied van deze tumoren in de praktijk geen knelpunten worden ervaren. De richtlijn heeft betrekking op zowel volwassenen als kinderen. Het neuroblastoom, een bijniertumor die bij kinderen voorkomt, is buiten beschouwing gelaten.

Voor wie is deze richtlijn bedoeld?

Deze richtlijn is bestemd voor alle zorgverleners die betrokken zijn bij de in de tweedelijnszorg voor patiënten met bijniertumoren, dat wil zeggen: chirurgen, endocrinologen, anesthesiologen, radiotherapeuten, pathologen, radiologen, klinisch genetici, urologen, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en alle specialisten die incidenteel om specifieke redenen geconsulteerd worden.

Voor patiënten

De bijnier is een orgaan dat enkele belangrijke hormonen produceert. In de bijnieren kunnen verschillende goed- en kwaardaardige tumoren ontstaan die uiteindelijk tot een klachten kunnen leiden waardoor een operatie noodzakelijk is. Het doel van deze richtlijn is om te laten zien dat de behandeling van bijniertumoren specifieke kennis en kunde vergt en gedaan moet worden in een aantal centra die hierin gespecialiseerd zijn. In deze richtlijn is de aanbevolen diagnostiek en behandeling van deze tumoren wetenschappelijk onderbouwd. De richtlijn vormt een leidraad voor betrokken zorgprofessionals om iedere patiënt in Nederland met een bijniertumor de meest optimale en op maat gesneden zorg aan te bieden met de kennis die op de moment werelwijd voor handen is.

Er wordt informatie voor patiënten op www.thuisarts.nl ontwikkeld (is nog in ontwikkeling).

Hoe is de richtlijn tot stand gekomen?

Het initiatief van deze richtlijn is afkomstig van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde. De richtlijn is opgesteld door een multidisciplinaire commissie met vertegenwoordigers vanuit de Nederlandse Internisten Vereniging, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie, Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie (Landelijke Werkgroep Endocrinologie Verpleegkundigen), Nederlandse Vereniging voor Pathologie, Nederlandse Vereniging voor Radiologie, Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie, Nederlandse Vereniging voor Urologie, Vereniging van Klinische Genetica Nederland, BijnierNET en Bijniervereniging NVACP (Nederlandse Vereniging voor Addison en Cushing Patiënten).

Duurzaamheid

In 2024 is de Leidraad ‘Duurzaamheid in richtlijnen: toevoegen van duurzaamheidsaspecten in richtlijnontwikkeling op de operatiekamer’, op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde, gepubliceerd. Als onderdeel hiervan zijn inhoudelijke duurzaamheidsmodules opgesteld door een multidisciplinaire werkgroep. Deze overkoepelende modules evalueren onderwerpen waarbij duurzaamheid een rol speelt. Hierbij worden alleen duurzaamheidsuitkomsten meegenomen.

De werkgroep van de richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van bijniertumoren’ onderschrijft het belang van duurzaamheid op de operatiekamer en ondersteunt de aanbevelingen uit de inhoudelijke richtlijnmodules. Toegespitst op de bijnierchirurgie: 

• In de module ‘Minimaal invasieve chirurgie’ van deze richtlijn is gekeken naar verschillende operatietechnieken. Zie module ‘Operatietechnieken’ voor de duurzaamheidsaspecten m.b.t. de verschillende technieken.
• Conform module ‘Reusables versus disposables’ en module ‘Afdekmaterialen’, verzoekt de werkgroep om spaarzaam om te gaan met alle (afdek)materialen en indien mogelijk, zoveel mogelijk reusables te gebruiken.
• Voor bijnierchirurgie is operatiekamer klasse 1 afdoende. Indien mogelijk, minimaliseer het gebruik van luchtbehandeling op instellingsniveau, conform module ‘Luchtbehandeling’. 

Toepassen

Er is een stroomschema ontwikkeld behorende bij de module ‘Aandacht bijnierschorsinsufficiëntie’. Deze is te vinden in de bijlage bij de betreffende module.

Status van de richtlijn

De richtlijn diagnostiek en chirurgische behandeling van bijniertumoren is opgenomen in het cluster endocriene tumoren en zal modulair worden herzien. Meer informatie over werken in clusters en modulair onderhoud vindt u hier.