Startpagina - Somatische complicaties van risicovol alcoholgebruik

Opties

Beoordeeld: 10-09-2025

Waar gaan deze richtlijnmodules over?

De richtlijnmodules geven adviezen over de diagnostiek en behandeling van volwassen patiënten met somatische complicaties als gevolg van risicovol alcoholgebruik.

De richtlijnmodules gaan over de volgende onderwerpen:

• Screening bij somatische klachten
• Detectie zwaar en overmatig alcoholgebruik
• Diagnostiek acute alcoholintoxicatie
• Behandeling acute alcoholintoxicatie
• Indirecte effecten op het zenuwstelsel
• Leverbiopt bij alcoholische hepatitis
• Prednison bij alcoholische hepatitis
• Levertransplantatie bij alcoholische hepatitis
• Alcoholische levercirrose
• Virale hepatitis
• Acute en chronische pancreatitis
• Pijnstilling
  • Paracetamol
  • NSAID’s
  • Opioïden
• Alcohol en zwangerschap
• Communicatie en bejegening
• Ketenzorg

Aandoeningsspecifieke aanbevelingen over alcoholgebruik

In 2009 zijn de eerste richtlijnmodules over somatische complicaties van alcoholstoornissen gepubliceerd. Een deel van deze modules ging in op adviezen ten aanzien van alcoholgebruik bij patiënten met specifieke aandoeningen, zoals diabetes, jicht en nierziekten. Voor veel van deze aanbevelingen geldt dat deze inmiddels een plek hebben gekregen in de aandoeningsspecifieke richtlijnen. Het advies is daarom ook om de onderstaande richtlijnen te raadplegen voor aanbevelingen over alcoholgebruik bij specifieke aandoeningen:

Daarnaast werden er in een aantal modules (epidemiologische) vraagstukken behandeld, bijvoorbeeld over alcoholgebruik als risicofactor voor diverse aandoeningen, zoals kanker. In het algemeen geldt dat de Gezondheidsraad in 2015 heeft geadviseerd om geen alcohol te drinken, of in ieder geval niet meer dan 1 glas per dag (Gezondheidsraad, 2015). Voor achtergrondinformatie kunt u het volgende document raadplegen: Alcohol -achtergronddocument bij de richtlijnen goede voeding 2015 (Gezondheidsraad, 2015).

Afbakening van de richtlijnmodules

Deze richtlijnmodules richten zich op de diagnostiek en behandeling van somatische complicaties als gevolg van risicovol alcoholgebruik* bij volwassen patiënten in de tweede en derde lijn. Onder risicovol alcoholgebruik wordt het volgende verstaan: Alcoholgebruik waardoor men door het drinkgedrag problemen ervaart, bijvoorbeeld verplichtingen niet na kunnen komen, rijden onder invloed, spijt hebben van het alcoholgebruik of van anderen het advies krijgen om minder te drinken. Risicovol drinken wordt vastgesteld met behulp van de Alcohol Use Disorders Identification Screening Test (AUDIT). Een deel van de mensen dat risicovol drinkgedrag heeft, heeft een stoornis in het alcoholgebruik. Dit wordt volgens de DSM-5 gekenmerkt door een patroon van alcoholgebruik dat leidt tot beperkingen, zoals controleverlies, onthoudingsverschijnselen of het opgeven van sociale activiteiten. Het is goed om te realiseren dat de richtlijnmodules uit de richtlijn ‘Stoornissen in het gebruik van alcohol’ zich richten op het beschrijven van de beste zorg voor patiënten met een stoornis in het gebruik van alcohol.

Naast het bovenstaande wordt in de richtlijnmodules diverse malen gesproken over zwaar en overmatig alcoholgebruik. Onder overmatig alcoholgebruik wordt het drinken van meer dan 14 (vrouwen) en 21 (mannen) glazen alcohol per week verstaan. Voor zwaar drinken geldt een grens van het drinken van ten minste vier (vrouwen) of zes (mannen) glazen alcohol op één dag, minimaal een keer per week.

Bij het interpreteren van de aanbevelingen is het goed om te realiseren dat bij oudere patiënten somatische complicaties van risicovol alcoholgebruik eerder kunnen optreden en er bij oudere patiënten vaker sprake is van een situatie waarbij er meerdere somatische complicaties gelijktijdig aanwezig zijn.

*Er worden in bestaande kwaliteitsdocumenten verschillende termen en bijbehorende definities ten aanzien van alcoholgebruik gehanteerd. Zo wordt in de NHG-Standaard en door het Trimbos de term problematisch alcoholgebruik gebruikt. De werkgroep heeft ervoor gekozen om de term risicovol alcoholgebruik te hanteren, omdat deze term het meeste recht doet aan de patiëntengroep waar deze richtlijnmodules over gaan. Daarnaast sluit deze term ook goed aan bij de internationale literatuur.

Voor wie is deze richtlijn bedoeld?

Deze richtlijn is geschreven voor zorgverleners in de tweede of derde lijn, die betrokken zijn bij de diagnostiek en behandeling somatische complicaties als gevolg van risicovol alcoholgebruik bij volwassenen.

Voor patiënten

Als je alcohol drinkt, loop je het risico om schade op te lopen en kun je ziek worden. Dit komt doordat alcohol en de afbraakstoffen van alcohol schadelijk kunnen zijn voor het lichaam. Hoe meer je drinkt en hoe langer deze periode is, hoe groter de kans op ernstige blijvende schade is. Voorbeelden van ziektes die je kunt krijgen als gevolg van alcoholgebruik zijn onder andere leverziekten, alvleesklierziekten, neurologische ziekten en kanker. Soms kunnen deze ziekten ontstaan, zonder dat je zelf weet dat je als gevolg van het alcoholgebruik een risico hebt om deze ziekten te krijgen. Het advies van de Gezondheidsraad is dan ook om geen alcohol te drinken of in ieder geval niet meer dan 1 glas per dag.

Meer informatie over risicovol alcoholgebruik is te vinden alcoholinfo.nl, allesoverdrinken.nl en op Thuisarts

Ik vraag me af of ik te veel drink | Thuisarts.nl

Hoe is de richtlijn tot stand gekomen?

Het initiatief voor deze richtlijn is afkomstig van de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm- en Leverartsen (NVMDL). De richtlijn is opgesteld door een multidisciplinaire commissie met vertegenwoordigers vanuit de maag-darm-leverartsen, ziekenhuisapothekers, spoedeisende hulp artsen, verslavingsartsen, psychiaters, intensivisten, klinisch geriaters en klinisch chemici. Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door inbreng van de Nederlandse Leverpatienten Vereniging en Stichting Het Zwarte Gat.

Toepassen

• Implementatieplannen

 Status van de richtlijn

De richtlijn maakt deel uit van een cluster en zal op deze wijze jaarlijks beoordeeld worden op geldigheid van aanbevelingen. Hierbij is er specifiek ook aandacht nodig voor de modules die in 2009 zijn ontwikkeld en nu niet herzien:

• Acute en chronische pancreatitis
• Alcohol en zwangerschap

Richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol

Aanbevelingen over de diagnostiek en behandeling van patiënten met stoornissen in het gebruik van alcohol (SGA) zijn hier te vinden: Startpagina - Stoornissen in het gebruik van alcohol - Richtlijn - Richtlijnendatabase