1. Hoe en wanneer communiceert de kinderarts met de ouder(s), verzorger(s) en gezagdragende(n) bij wie er een Inconsistente Presentatie (IP) of een (vermoeden van) kindermishandeling door falsificatie (KMdF) is bij het kind?
2. Hoe en wanneer communiceert de vertrouwensarts met de ouder(s), verzorger(s) en gezagdragende(n) bij wie er een (vermoeden van) KMdF is bij het kind?

Uitgangspunten bij communicatie

Communicatie is zorgvuldig en gelijkwaardig spreken, vragen, luisteren en observeren. Gesprekken zijn gebaseerd op transparantie, respect, openheid en samenwerking, gericht op verandering in het belang van het kind(eren) en het commitment resp. afspraken hierover.

De aandachtspunten voor communicatie bij de belangrijke onderwerpen en momenten in het proces, van een IP, een vermoeden KMdF en een onderzoek door Veilig Thuis, conclusies en overdracht bij KMdF zijn hieronder uitgewerkt met een apart deel voor de kinderarts en de vertrouwensarts, met verwijzing naar andere modules over de inhoud van de communicatie.

1. In de samenwerking met ouder(s).
2. Als de samenwerking niet meer mogelijk is.

LET OP:

1. De communicatie met de beide ouders kan afzonderlijk en gezamenlijk en zo nodig met andere familieleden respectievelijk met andere nauw bij het gezin betrokken personen plaats vinden. Dit wordt beschreven voor de kinderarts en de vertrouwensarts.
2. In het gesprek met ouders moet goed voor ogen gehouden worden dat doorgaans alleen één van de ouders de vermoedelijke pleger is. Het is mogelijk dat de andere ouder van niets weet en tijdens het gesprek voor het eerst met het vermoeden van kindermishandeling wordt geconfronteerd.
3. Het kind is in principe niet bij de oudergesprekken aanwezig, afhankelijk van de fase in het proces en de leeftijd. Het belang en de veiligheid van het kind staat centraal. Voor de aanbevelingen betreffende communicatie met het kind(eren) zie module Communicatie met het kind.

In de bijlage worden de aanbevelingen van een ouder als ervaringsdeskundige weergegeven.

Communicatie kinderarts met ouders

Voorbereiding en inhoud van het gesprek zullen verschillend zijn afhankelijk van het doel van het gesprek en de fase waarin het proces zich bevindt.

Specifieke aandachtspunten voor de kinderarts ten aanzien van de algemene voorbereiding van het gesprek (zowel bij IP en als bij vermoeden KMdF):

• Bereidt het gesprek zorgvuldig voor. Dat creëert de rust die nodig is tijdens het gesprek.
• Voer het gesprek bij voorkeur samen met een collega
• Denk aan eigen veiligheid, zoals dichter bij de deur zitten, de beveiliging vragen standby te zijn.
• Overweeg of het kind uit veiligheidsoverwegingen verplaatst moet worden voorafgaand aan het gesprek.
• Setting van het gesprek: welke ruimte, wie nemen deel aan het gesprek. Een andere ruimte dan gebruikelijk, of meer mensen dan gebruikelijk kan ouders bij aanvang al een ongemakkelijk gevoel geven.
• Bij de voorbereiding van het gesprek is het verstandig af te stemmen met de vertrouwensarts over de mate van vermoeden, de veiligheidsinschatting en hoe het gesprek met ouders te voeren. In (dreigende) crisissituaties kan ervoor gekozen worden het gesprek samen met vertrouwensarts te voeren. Dan kan ervoor gekozen worden de melding niet van tevoren met ouders te bespreken.
• Stem af welke bewoordingen worden gebruikt.
• Overweeg welke culturele aspecten een rol kunnen spelen.
• Aandacht voor de dynamiek tussen ouders en kind; zienswijze ouders vanuit eigen geschiedenis en ervaringen.
• Aandacht voor begeleiding van ouders en gezin in het hele proces, bijvoorbeeld door medisch maatschappelijk werk. Daarnaast kan ondersteuning uit het familie of vrienden netwerk veel betekenen.
• Voldoende voorbereiding met betrekking tot reacties ouders en daar voldoende ruimte aan geven.
• Aandacht voor mogelijke decompensatie van de ouder bij confrontatie; vraag of de consulent psychiatrie standby kan zijn.
• Vraag en bespreek op welke manier de ouders het gesprek verlaten, teruggaan naar hun kind, als daar sprake van is, geef zo nodig een advies hierover of begeleidt hen.

Inhoud van het gesprek bij een IP:

In de eerste fase is het doel de differentiaaldiagnose uit te werken van de symptomen en signalen. Bij de anamnese is het van belang in te gaan op de symptomen, met aandacht voor de beleving daarvan voor ouders en voor het kind, de eventuele discrepanties te signaleren en aandacht voor de beperkingen die dit oplevert in de context van gezin, school et cetera. Spreek ook met het kind apart. Hierbij kan zicht worden verkregen op de verschillen van inzicht tussen ouders en behandelaars wat betreft diagnostiek en behandeling (zie ook module Medische work-up bij vermoeden van KMdF).

De gesprekken bij IP die gericht zijn op samenwerking rondom herstel van het kind, kunnen als volgt worden omschreven:

De regiebehandelaar spreekt bij voorkeur samen met een collega de ouders en legt uit wat de huidige medische conditie is van het kind. Besproken wordt welke medische diagnoses zijn vastgesteld en wat dat inhoudt. Daarnaast worden de symptomen en andere beperkingen besproken die niet medisch kunnen worden verklaard. Bijvoorbeeld chronische vermoeidheid en pijn worden uitgelegd volgens het biopsychosociaal model, waarbij medisch/lichamelijke maar ook psychologische en omgevings-/gezinsfactoren een rol kunnen spelen. Dit kan voor ouders moeilijk te accepteren zijn als ze sterk vasthouden aan hun eigen overtuigingen over de ziekte. Het is dan van belang hulp aan te bieden en een plan te maken om anders met de symptomen om te gaan (Glaser, 2019).

Vragen die tevens aan de orde kunnen komen zijn bijvoorbeeld:

• Vinden ouders dat hun kind de zorg krijgt die hij/zij nodig heeft (te veel/te weinig)? Zou dit schade met zich mee kunnen brengen?
• Wat doet dit met ouders?
• Wat doet dit traject niet alleen met ouders, maar met het hele gezin?

Inhoud van het gesprek als er vermoeden ontstaat op KMdF:

In de volgende fase, nadat uitslagen van testen bekend zijn en er sprake lijkt te zijn van een vermoeden van KMdF moet dit met respect en in openheid met ouders worden besproken vanuit zorg voor het kind.  

Benoem de feitelijkheden en observaties die zijn vastgesteld en benoem de geobserveerde discrepanties en benoem dat er signalen zijn die (kunnen) leiden tot schade voor het kind.  Zijn er objectieve meetresultaten of toxicologiebepalingen? Benoem de consensus in het behandelteam.

Daarbij is het aan te bevelen alle aspecten inclusief dilemma’s en verschillen in zienswijze tussen ouders/verzorgers/gezagdragenden en behandelaars aan bod te laten komen. Dit met respect voor ieders rol en positie, gericht op verbetering en verandering van de gezondheid van het kind.

Benoem ook dat het om vermoedens gaat van een onveilige situatie; er is verder onderzoek nodig in het belang van het kind, maar de conclusies staan niet van tevoren vast. Bespreek zo mogelijk ook met ouders waarom bepaalde beslissingen worden genomen. Bijvoorbeeld als zorg, zoals voeding geven, moet worden overgenomen door de verpleging, aangezien dit voor ouders een heftige maatregel is.

Benoem ook dat je als arts en als ouders betrokkenheid van andere instanties nodig hebt   om tot een gezamenlijke aanpak van de problemen te komen, omdat je er zonder anderen niet uit komt (KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG, 2023))).

Benoem de verschillende taken en verantwoordelijkheden van kinderarts en vertrouwensarts/Veilig Thuis en geef hier uitleg over.

Het hangt van de veiligheidsinschatting af of je op dat moment kunt bespreken dat je een melding gaat doen bij Veilig Thuis of dat je dat nog achterwege laat. Overleg dit van tevoren met de vertrouwensarts.

Bespreek de vervolgstappen zoveel mogelijk uit zorg en bescherming/veiligheid.

Bij het afronden van het gesprek is het van belang om gezamenlijke uitgangspunten en doelen te formuleren en het vervolg en verwachtingen en commitment vast te stellen.

Realiseer je dat ouders vaak alleen de volgende boodschap horen: “Er waren meerdere artsen aanwezig tijdens dit gesprek en er werd duidelijk verteld dat de artsen zich zorgen maakten over ons zoontje maar niet goed konden achterhalen wat er aan de hand was. Ze wilden alles uitsluiten ook of wij als ouders een aandeel hadden in de zorgen over ons zoontje. Wat er precies allemaal is gezegd, is daarna een waas… Groot verdriet en angst bij ons als ouders”. (Quote van een moeder die betrokken is geweest bij een vermoeden van KMdF)

Gesprek na afronding van het traject

Nadat er door de vertrouwensarts een terugkoppeling aan de kinderarts (melder) is gegeven over de uitkomst van het onderzoek door Veilig Thuis, zal de kinderarts daar in de poliklinische follow-up op terugkomen. Ouders hebben veel behoefte aan evaluatie. Het is belangrijk daarvoor open te staan.

Communicatie vertrouwensarts met ouders

Bij de vertrouwensartsen/Veilig Thuis is er veel ervaring met het communiceren met ouders tijdens het onderzoek naar een vermoeden van kindermishandeling.

In de huidige situatie is er ook enige specifieke ervaring en deskundigheid bij vertrouwensartsen omtrent gesprekken met ouders over een vermoeden van KMdF. Echter er is weinig beschreven over hoe deze gesprekken te voeren. Het beschrijven van specifieke aanbevelingen hiervoor gericht op zo goed mogelijk afstemmen en communiceren met de ouder(s) zou de uitkomst van de gesprekken, de samenwerking met ouders en het onderzoek kunnen verbeteren.

Tijdens alle communicatie over KMdF of een vermoeden hiervan is het doel de samenwerking met ouders tot stand te brengen en te houden; het onderzoek betreft immers hun kind(eren). Gedurende alle gesprekken over een vermoeden van KMdF is het belangrijk zich te blijven realiseren dat het om een vermoeden gaat, wat ook op basis van het onderzoek kan worden weerlegd.   

Aandachtspunten voor de vertrouwensarts

In de gesprekken met ouder(s) staat het belang van de veiligheid en de gezondheid van het kind centraal zonder het belang van de ouder(s) voor het kind uit het oog te verliezen. Het is belangrijk dit uit te spreken en naar consensus te streven. De ouders zijn de belangrijkste gesprekspartners over de gezondheid van hun kind. Het vermoeden gaat hier immers over; in grote lijnen gaat dit over de vraag of het/de kind(eren) de medische zorg krijgt die het kind daadwerkelijk nodig heeft, en ook op welke wijze de gezondheidsproblemen bij het kind zijn ontstaan. In feite gaat de bemoeienis van de vertrouwensarts/Veilig Thuis over de vraag welke rol de ouder(s) hierin hebben. Het vermoeden stelt de basale zorg van een ouder(s) ter discussie, wat belangrijk is om je te realiseren. Het is belangrijk te benoemen dat de vertrouwensarts/Veilig Thuis beoordeelt, analyseert en vaststelt gericht op het tot stand brengen van veiligheid en herstel. Het is belangrijk om de gespreksvoering en de attitude hierop aan te passen. Het belang van het kind is de reden dat er een onderzoek is gestart naar het gemelde vermoeden van KMdF.

Doel en strekking van het eerste gesprek

Het doel van het eerste gesprek waarin de inhoud van de melding wordt besproken, is een gezamenlijk vertrekpunt te creëren. In de meeste gevallen zal dit gesprek gericht zijn op openheid over de inhoud van de melding, hun reactie hierop te horen, en de samenwerking tussen de ouder(s) en de vertrouwensarts/Veilig Thuis te verkrijgen. De ouders zijn hierbij de belangrijkste partij. Wat is hun visie op de gezondheidsproblemen en de ontwikkeling van hun kind samen en afzonderlijk? Hoe is het voor hen om te merken dat hun ouderlijke zorg voor hun zieke kind ter discussie wordt gesteld? Is het mogelijk voor ouders om met de vertrouwensarts/Veilig Thuis in het belang van hun kind samen te werken? In de bejegening blijft het van belang voor hen voelbaar te houden dat zij verantwoordelijk zijn voor wat er met hun kind gaande is.

Voorbereiding van het eerste gesprek/meldingsgesprek

• De vertrouwensarts doet het eerste gesprek samen met een medewerker van Veilig Thuis wat maakt dat ook onderling een goede voorbereiding moet plaatsvinden voordat het gesprek begonnen wordt, niet alleen over woordgebruik en duiding maar ook over wie welke taak heeft ten aanzien van de ouders. Tijdens het gesprek is het regelmatig luisteren en oor hebben voor de reacties en emoties van de ouders belangrijk.
• Overweeg of culturele aspecten een rol kunnen spelen.
• Oriënteer je bij de behandelend arts en verpleegkundigen en eventueel andere betrokken professionals hoe de medische en mentale situatie is van het kind, voordat je in gesprek gaat met ouders.
• Afstemmen met de kinderarts/melder hoe het gemelde vermoeden en de onderbouwing van het vermoeden van KMdF is besproken met de ouders naast de tekst uit de melding om hier zo goed mogelijk bij aan te sluiten.
• Bereid de vervolgstappen en de scenario’s voor ten aanzien van het organiseren van de veiligheid van het kind(eren) en het onderzoek naar het gemelde vermoeden. Zie module Onderzoek en opstellen van een veiligheidsplan.
• Regel zo nodig van tevoren psychische opvang voor ouders na het gesprek. Zie module Verwijzing voor (kinder)psychiatrische behandeling.
• Bereid het vervolgcontact met ouders voor zodat dit een helder perspectief en vervolg biedt aan ouder(s).
• Als door Veilig Thuis wordt besloten te werken conform het handelingskader strafbare kindermishandeling wordt het gesprek beperkter van inhoud en kan het eerste gesprek worden voorbereid met externe justitiële partners als Openbaar Ministerie (OM), politie en de Raad voor de Kinderbescherming.

Belangrijk om de veiligheid van het kind/de kinderen in elk gesprek aan de orde te stellen, als ook hun mogelijk bedreigde ontwikkeling. Uiteindelijk hebben de ouders hierin een belangrijke rol en zijn zij verantwoordelijk, met ondersteuning van vrijwillige hulpverlening of hulpverlening in een gedwongen kader door middel van een civielrechtelijke maatregel. Alleen in zeer ernstige onveilige situaties kan de kinderrechter/Raad voor de Kinderbescherming andere ingrijpende besluiten nemen over het gezag van de ouders en over op de veiligheid gerichte maatregelen ten aanzien van de kinderen.

Inhoud van het eerste gesprek

Houd het gesprek beperkt in tijd zodat de boodschap overkomt. Structureer het gesprek door onder te verdelen waar de melding over gaat en hoe het onderzoek van Veilig Thuis eruitziet.

Houdt zelf de regie over het beloop van het gesprek.

• Het is belangrijk dat de vertrouwensarts allereerst de inhoud van het gemelde vermoeden KMdF deelt en toelicht, en vervolgens luistert naar de reacties en vragen van de ouder(s). Er moet aandacht zijn voor het feit dat ouders overvallen kunnen zijn door de melding, dan is het nodig om aan te sluiten bij wat zij hebben begrepen uit de gesprekken met de kinderarts(en)-melder en de inhoud van de melding. In antwoord op de reacties en vragen van de ouder(s) kan uitgebreider aandacht besteed worden aan de onderbouwing van de kinderarts en de inschatting van de vertrouwensarts/Veilig Thuis.
• Aandacht voor het organiseren van de veiligheid gedurende het onderzoek. Benadruk dat de samenwerking met ouders hierbij cruciaal is.
• Is het mogelijk voor ouders om met de vertrouwensarts/Veilig Thuis in het belang van hun kind samen te werken?
• Is het beleid van Veilig Thuis duidelijk, en is het duidelijk waar ouders wel of niet mee akkoord gaan. Ouders zijn en blijven verantwoordelijk voor wat er met hun kind gaande is en zijn de belangrijkste partij zijn bij het onderzoek. Het is voor te stellen dat ouders aanvankelijk niet of juist wel overal mee akkoord gaan. Maar dat ze, na er in de eigen omgeving over hebben na kunnen denken, een andere mening hebben en hun wel of niet akkoord (deels) willen veranderen. Dit zou mogelijk moeten zijn. De betrokkenheid van Veilig Thuis overvalt ouders in eerste instantie.
• Licht toe wat de aard en de omvang van het onderzoek zal zijn en welke informatie van welke professional en organisatie nodig is om het vermoeden vast te stellen of te weerleggen. Spreek af op welke manier met ouders de uitkomst zal worden besproken. Laat ouders ook een partij aandragen waarvan zij vinden dat het belangrijk is dat deze ook als professional of organisatie wordt gehoord. Dit geeft ouders meer regie en (het gevoel van) een eerlijkere kans.
• Informeer ouders over de mogelijkheid dat het onderzoek vertraging oploopt en dat zij hiervan op de hoogte worden gesteld.
• Stel ouders ervan op de hoogte dat je tijdens het beloop van het onderzoek door Veilig Thuis ook contact houdt met de kinderarts/melder.
• Bij een vermoeden van KMdF is er doorgaans een sterke eigen overtuiging bij ouders over wat er met het kind aan de hand is, of wat medisch onderzocht moet worden. Het is belangrijk om dit concreet te horen en daarnaast de conclusies van de behandelaar te plaatsen. De achtergronden over de opvattingen van de ouder(s) zijn belangrijk te horen. De verschillen tussen de opvattingen over de gezondheid van het kind(eren) tussen de melder en de ouder(s) zijn onderdeel van het onderzoek. Om die reden zijn de reacties en vragen van ouders op alle aspecten van het gemelde vermoeden belangrijk. Het is belangrijk dat ouders in de gesprekken met vertrouwensarts/Veilig Thuis zich hierover kunnen uitspreken en waar mogelijk hun belangen en redenen hierbij verwoorden. Culturele en religieuze aspecten in zienswijze over ziekte en gezondheid, maar ook het aanhangen van alternatieve denkwijzen hierin, is van belang, ook omdat een eventuele interventie hierop moet worden aangepast.
• Bespreek ook  dat bij kindermishandeling onmacht en transgenerationele problematiek een rol kan spelen.
• In de communicatie kan wantrouwen ernstig de overhand nemen, juist bij KMdF. Blijf zo betrouwbaar mogelijk; doe wat je zegt en zeg wat doet, deed of gaat doen. Blijf transparant naar ouders over de stappen die je zet. Houd er rekening mee dat dit ook, of met name, het geval kan zijn bij onderzoeken waarbij het vermoeden uiteindelijk wordt weerlegd. Ouders weten dan dat zij hun kind niets aandoen maar zien wel de gezondheidsklachten bij hun kind, waarover zij zich zorgen maken. Het blijft gedurende alle gesprekken met ouders belangrijk rekening te houden met gevoelens en emoties bij ouder(s). 
• Ondertussen moet het onderzoek voortgang hebben om het vermoeden te kunnen toetsen aan de uitkomst van het onderzoek. Dit vraagt om tijd; belangrijk is dat de veiligheid van het kind gedurende het onderzoek geborgd is en blijft.

Vervolggesprekken tijdens en na het onderzoek

De vervolggesprekken met ouder(s) hebben eenzelfde strekking maar zullen meer gericht zijn op het bespreken van de informatie die opgehaald is en de uitkomst van het onderzoek. Het is belangrijk de ouders mee te nemen in het onderzoek en te vragen mee te denken over wat dit betekent voor de gezondheidsproblemen van hun kind. Het is behulpzaam om de gezondheidsproblemen van het kind en de onderzoeken die daarbij gedaan zijn aan de hand van een tijdlijn inzichtelijk te maken en dit ik de gesprekken te gebruiken. Een tijdlijn kan patronen zichtbaar maken. 

Elk gesprek vraagt om een goede voorbereiding wat en op welke manier de vertrouwensarts/Veilig Thuis inbrengt in het gesprek, zeker wanneer het vermoeden van KMdF wordt  bevestigd. Voorafgaand aan dit gesprek moeten veiligheidsmaatregelen voor kind(eren) en ouders worden getroffen (zie module Medische work-up bij vermoeden van KMdF).

Tenslotte hebben we bij een vermoeden van KMdF relatief vaak te maken met ouders met eigen (meerdere) geestelijke gezondheids(GGZ)-problemen, relatieproblemen en isolement; zich uitend in grote kwetsbaarheid en een defensieve houding naar zorg- en hulpverleners. Het blijft belangrijk te benadrukken dat de vertrouwensarts/Veilig Thuis het belang van het kind en de ondersteuning aan ouders vooropstelt ondanks dat de ouders dit anders kunnen ervaren. Voor ouders is dit een belangrijk aandachtspunt; het vermijden van gezichtsverlies zal de onveiligheid voor het kind juist verminderen.

Aandachtspunten bij vervolggesprekken

• Start elk gesprek met de vraag aan ouders hoe zij het vorige gesprek hebben ervaren en of er punten zijn waarop zij terug willen komen.
• Bespreek in de vervolggesprekken of ouder(s) vasthouden aan hun opvatting over welke zorg voor hun kind noodzakelijk is of dat er bereidheid is tot verandering. 
• Vraag actief naar feedback op de getroffen maatregelen in het belang van het kind, de terugkoppeling van het informanten onderzoek et cetera.  
• Vraag aan  ouders hoe zij de inbreng van Veilig Thuis  gehoord en begrepen hebben, onder andere door te verhelderen wat de vertrouwensarts/Veilig Thuis heeft bedoeld en op welke manier dit door de ouder(s) is gehoord.
• Vaak komen gedurende het onderzoek sterke emoties, kritiek, vragen en verwijten naar de vertrouwensarts/Veilig Thuis.
• Betrek ook andere zorgverleners/ vaste oppas en/of familie-vrienden die in het gezin betrokken zijn,  en vraag ook hun visie en ervaring.
• “Gedrag en persoon” scheiden is belangrijk bij de gevoelde beschuldigingen die de vermoedens doorgaans oproepen; en juist de aandacht richten op herstel en verandering in samenwerking met de vertrouwensarts/Veilig Thuis.
• Heb aandacht voor ouders die zich overbelast voelen door de veelheid en de zwaarte van de onderwerpen; en dat zij de regie kunnen behouden.
• Toon respect voor  wat wel lukt in de samenwerking met betrekking tot onderzoek; en blijf motiveren tot openheid in het belang van hun/het kind.
• Indien er stappen zijn gezet door Veilig Thuis zonder de instemming of medeweten van de ouders geldt de verplichting hierover achteraf transparant te zijn; en daarnaast ook de aandacht voor wat dit voor ouders betekent.
• Transparantie is cruciaal met uitzondering van datgene wat tot grote onveiligheid leidt, blijf in een dergelijke situatie zorgvuldig en respectvol en heb ruimte en aandacht voor reacties en emoties.
• Bereid de uitkomst, conclusies, adviezen en vervolgstappen van het onderzoek  goed voor. Deze zullen deels in samenwerking en deels van tevoren vastgesteld zijn. Dit moet met ouders (en kind) helder en respectvol worden besproken en onderbouwd, zoals bijvoorbeeld bij de inzet van hulpverleningstraject en/of een rechterlijke maatregel.
• In het geval dat het vermoeden wordt weerlegd is het afsluitingsgesprek zeer essentieel. Het is belangrijk ouders inzicht te geven in het verloop van het onderzoek en de onderbouwing van de conclusie. Ook als het vermoeden is verworpen, is het belangrijk toe te lichten hoe de zorgen uit de melding achteraf kunnen worden verklaard. Belangrijk is te erkennen wat de impact is op het gezin en hulp bij verwerking aan te bieden. Het is belangrijk om ouders handvatten en steun te bieden voor de toekomst. Na dit traject heerst er angst bij ouders. Het is niet de bedoeling dat zij zorgmijdend worden. Ze moeten er vertrouwen in hebben dat zij wel nog gewoon door kunnen gaan. En het moet voor ouders ook mogelijk zijn dat, mochten zij ooit nog eens een zorgverlener treffen die iets meldt of openlijk twijfels uitspreekt naar de ouders, ouders zelf met de vertrouwensarts/ Veilig Thuis contact op kunnen nemen hierover.
• Na het vaststellen van KMdF of een ernstig vermoeden daarvan volgt een langdurige follow-up. Dit vraagt om een zorgvuldige uitleg aan en begrip voor ouders. Zeker als blijkt dat de follow-up jarenlang noodzakelijk is. Bespreek wat deze belasting voor het gezin, incl. het evt. aanwezig  netwerk, zal gaan betekenen.
• Geef aan de kinderarts /melder een zorgvuldige terugkoppeling  van de resultaten van het onderzoek inclusief de vervolgstappen die zijn genomen.