Welke maatregelen gelden er voor medewerkers op het operatiekamercomplex, voor de patiënt die geopereerd gaat worden en voor het bezoek dat op het OK-complex komt, met het doel om zorggerelateerde infecties te minimaliseren?

De uitgangsvraag omvat de volgende deelvragen:

1. Welke maatregelen gelden er voor medewerkers op het operatiekamercomplex (OK-complex) voor kleding en schoeisel en welke persoonlijke beschermingsmiddelen moeten zij dragen?
2. Welke maatregelen gelden er voor de kleding van de patiënt die geopereerd wordt?
3. Welke omkleedprocedure geldt er voor bezoek?

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs

Voor bovengenoemde uitgangsvragen is geen systematisch literatuuronderzoek uitgevoerd. Er is weinig bewijs voorhanden en het individuele effect van alle maatregelen op het ontstaan van een postoperatieve wondinfectie en infecties bij de medewerker zijn veelal onbekend. Daarom baseert de werkgroep zich op informatie over kleding, schoeisel en persoonlijke beschermingsmiddelen uit de WIP-richtlijnen Postoperatieve wondinfecties en Veilig werken in de operatiekamer, NEN-EN- normen, National Institute for Health and Care Excellence (NICE) richtlijn Surgical Site Infection, richtlijn Transmission-based precautions van de Association of periOperative Registered Nurses (AORN), Cochrane reviews, andere ondersteunende literatuur, microbiologische principes en expert opinion.

Kleding en schoeisel op het OK-complex

Scrub suit

Op het OK-complex wordt door OK-personeel een scrub suit gedragen in zone A, B en C. Voor de scrub suits die gedragen worden in de Nederlandse ziekenhuizen bestaat geen norm. Er is wel een norm voor zogenaamde ‘clean air suits’. Dit is (OK-)kleding waarbij de hoofd, oren en hals volledig bedekt worden en de uitscheiding van huidschilfers verder wordt verlaagd. Clean air suits worden gedragen in cleanrooms en met name in Scandinavische landen gebruikt op de operatiekamer, echter weinig in andere Europese landen (Abreu, 2014; NEN-EN 13795-1). De NEN-EN 13795-2 norm beschrijft de voorwaarden waar deze clean air suits aan moeten voldoen, gebaseerd op doorlaatbaarheid voor kolonievormende eenheden. De klinische onderbouwing en relevantie voor postoperatievewondinfecties ontbreken echter. 

Studies over materiaal waar scrub suits van gemaakt zijn, zijn klein en uitgevoerd onder wisselende omstandigheden. De AORN (Guideline surgical attire, 2019) adviseert ‘tightly woven’ scrub suits op basis van een aantal kleine onderzoeken. In één van deze studies (Tammelin, 2000) is een scrub suit, gemaakt van katoen en polyester (270x230 threads/10cm) vergeleken met een tightly woven scrub suit, gemaakt van katoen en polyester (560x395 threads/10 cm) met manchetten op de armen en broekspijpen, tijdens 65 electieve openhartoperaties. Hieruit kwam naar voren dat tijdens het dragen van een tightly woven scrub suit significant minder kolonievormende eenheden in de operatiekamer aanwezig waren, maar er was geen effect op het aantal eenheden meticilline resistente Staphylococcus epidermidis (MRSE) in de lucht of wond. In dezelfde onderzoekspopulatie wordt beschreven dat de huid van de patiënt de voornaamste bron was voor wondcontaminatie met MRSE (Tammelin, 2001). In een andere prospectieve observationele studie (Tammelin, 2012) is tijdens 21 orthopedische operaties onderzocht of het dragen van kleding gemaakt van katoen/polyester of alleen polyester (twee soorten) van invloed was op het aantal kolonievormende eenheden per m³ in de operatiekamer. De hoeveelheid kolonievormende eenheden per m³ was significant lager tijdens het dragen van kleding gemaakt van polyester. In deze studie is geen onderzoek gedaan naar het verschil tussen tightly woven en conventionele scrub suits. Scrub suits met nauw aansluitende broekspijpen kunnen het aantal vrijkomende deeltjes verminderen. Hierbij is de onderbouwing echter van zeer beperkte kwaliteit (Whyte, 1976). 

Op basis van het beperkte bewijs kan de werkgroep geen aanbeveling doen over het materiaal van de kleding en het wel of niet gebruiken van tightly woven scrub suits.

De werkgroep adviseert medewerkers op het OK-complex om dagelijks een schoon scrub suit te dragen, welke gewassen is in een door de instelling aangewezen wasserij. Bij verontreiniging wordt het scrub suit vervangen. Het scrub suit wordt niet buiten het ziekenhuis gedragen.

In het kader van duurzaamheid geeft de werkgroep de voorkeur aan herbruikbare producten (NVvH Leidraad Duurzaamheid). Het materiaal moet bestendig zijn tegen frequent wassen. 

Het is aannemelijk dat de combinatie van schone OK-kleding, luchtbeheersing en handhygiëne de blootstelling aan micro-organismen die een postoperatieve wondinfectie kunnen veroorzaken vermindert (AORN Guideline for surgical attire, 2019). 

Voor de opslag van niet-steriele OK-kleding wordt verwezen naar de SRI-richtlijn Linnengoed (in ontwikkeling). Voor de eisen aan steriele operatiejassen wordt verwezen naar de richtlijn Preventie van POWI’s (in ontwikkeling).

Sieraden

Voor de aanbevelingen over het dragen van sieraden op het OK-complex gelden de aanbevelingen vanuit de richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker. In het OK-complex draagt men geen sieraden die de buitenkant van het scrub suit raken.

Warmhoudjas

Een warmhoudjas is een jas die gedragen kan worden bij kou op het OK-complex. Warmhoudjassen met lange mouwen mogen niet gedragen worden tijdens contact met de patiënt of zijn omgeving (richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker) en niet op andere momenten dat er handhygiëne moet worden toegepast, zoals bij het contact met schone materialen. De werkgroep is van mening dat de warmhoudjas persoonsgebonden gebruikt dient te worden en dagelijks gewassen in een door de instelling aangewezen wasserij. Uit duurzaamheidsoverwegingen geeft de werkgroep de voorkeur aan een herbruikbare warmhoudjas (NVvH Leidraad Duurzaamheid). 

Overjas bij het verlaten van het OK-complex

De NICE richtlijn adviseert het verlaten van het OK-complex in een scrub suit tot een minimum te beperken (NICE, 2008). Volgens een search van de Europese werkgroep van nosocomiale infecties zijn er geen aanwijzingen dat er een verhoogd risico is op POWI’s bij het verlaten van het OK-complex in scrub suit zonder overjas (Humphreys, 2021 en Humphreys 2023).

Een kleine studie onderzocht of een scrub suit zonder overjas meer gecontamineerd raakt bij verblijf binnen en buiten het OK-complex dan alleen binnen het OK-complex. Dat bleek niet het geval (Hee, 2014). Een andere studie toonde geen significant verschil in contaminatie van scrub suit tussen gebruik van een overjas versus geen overjas (Kaplan, 2003). 

De witte doktersjas blijkt vaak gecontamineerd met pathogene micro-organismen. De AORN Guideline for surgical attire (2019) beschrijft daarom dat een overjas of doktersjas schoon moet zijn als deze wordt gedragen. Bij patiëntencontact moeten korte mouwen worden gedragen om handhygiëne goed te kunnen uitvoeren (richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker), dus geen overjassen met lange mouwen.

Ondanks het gebrek aan bewijs dat het dragen van OK-kleding buiten het OK-complex leidt tot meer postoperatieve wondinfecties, adviseert de werkgroep wel het verlaten van het OK-complex in scrub suit tot een minimum te beperken. Het dragen van een overjas is niet noodzakelijk. Bij verontreiniging van het scrub suit dient deze te worden vervangen. Bij patiëntcontact buiten het OK-complex adviseert de werkgroep wel een overjas met korte mouwen te dragen, omdat de werkgroep het aannemelijk vindt dat het risico op contaminatie dan groter is. Instellingen hebben de mogelijkheid om hierover passende afspraken te maken en op te nemen in lokale protocollen.

De voorkeur gaat, uit duurzaamheidsoverweging, uit naar herbruikbare overjassen of schone doktersjassen (NVvH Leidraad Duurzaamheid). Conform de richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker wordt een overjas dagelijks en bij verontreiniging gewassen.

Schoeisel

De AORN-richtlijn geeft aan dat op het OK-complex schoon schoeisel gedragen moet worden om contaminatie van de vloer en de lucht te voorkomen (AORN surgical attire 2019). De NICE richtlijn (2008 en updates) zegt dat gebruik gemaakt kan worden van overschoenen die over de eigen schoenen gedragen worden, zonder onderbouwing. Het gebruik van schoenhoezen wordt door andere artikelen juist niet geadviseerd, omdat dit geen effect heeft op contaminatie van de vloer en omdat bij het aan- en uittrekken kans is op contaminatie van handen (Hafiani, 2022). Humphreys adviseert om bij het verlaten van het OK-complex de schoenen te wisselen (Humphreys 2023). 

De richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker beschrijft dat schoeisel voor zorgmedewerkers direct gereinigd moet worden bij zichtbare verontreiniging. Als sprake is van contaminatie met lichaamsvloeistoffen, dan wordt het schoeisel gereinigd én gedesinfecteerd conform het protocol van de instelling. Ten behoeve van adequate reiniging en desinfectie meent de werkgroep dat OK-schoeisel van glad materiaal moet zijn, indien van toepassing siliconenveters moet bevatten en aan de voorzijde gesloten moet zijn.

In hoeverre het dragen van schoeisel dat alleen op het OK-complex gedragen wordt, bijdraagt aan het voorkomen van POWI’s is onbekend. De werkgroep is van mening dat OK-schoeisel ook kortdurend elders in het ziekenhuis (buiten het OK-complex) gedragen kan worden. Het schoeisel mag niet buiten het ziekenhuis worden gedragen. Bij zichtbare verontreiniging dient het schoeisel te worden gereinigd bij terugkomst op het OK-complex.

Persoonlijke beschermingsmiddelen op het OK-complex

Handschoenen

Voor het gebruik van onsteriele en chirurgische handschoenen wordt verwezen naar respectievelijk de richtlijn Persoonlijke beschermingsmiddelen en de richtlijn Preventie van POWI’s. Voor prik-, snij- en spataccidenten wordt verwezen naar de richtlijn Accidenteel bloedcontact.

Oogbescherming

Voor oogbescherming wordt verwezen naar de richtlijn Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Mondneusmasker

Het dragen van een chirurgisch mondneusmasker type IIR door operatiekamerpersoneel dient twee doelen. Ten eerste worden mondneusmaskers gebruikt om druppels met micro-organismen vanuit de mond en neus van het operatieteam tegen te houden ter bescherming van de patiënt en ter voorkoming van POWI’s. De literatuur hierover laat tegenstrijdige resultaten zien. Enkele studies suggereren dat mondneusmaskers microbiële contaminatie van het steriele chirurgische veld kunnen verminderen (AORN Guideline Sterile technique, 2019). Dit is echter indirect bewijs waarvan de klinische relevantie dubieus is. 

Studies met een klinische uitkomst POWI’s zijn schaars. In een Cochrane review (Vincent, 2016) werden drie gerandomiseerde studies geïdentificeerd met POWI’s na een ‘schone’ operatie als uitkomstmaat en vergelijking tussen het wel en niet dragen van mondneusmaskers op de OK (Chamberlain, 1984; Tunevall, 1991; Webster, 2010). De eerste twee studies hadden methodologische tekortkomingen. In de derde studie werd het wel of niet dragen van een mondneusmasker door het niet-steriele OK-team onderzocht, het steriele team droeg wel altijd een mondneusmasker. Het Cochrane review concludeerde dat er geen verschil is in POWI’s tussen het wel of niet dragen van mondneusmaskers door OK medewerkers tijdens ‘schone’ operaties. Gezien de beperkte literatuur is de impact van het dragen van mondneusmaskers door overige OK-medewerkers onduidelijk. In 2021 is een Nederlandse retrospectieve studie met 460 patiënten tijdens de COVID-19 epidemie gepubliceerd (Borstlap, 2021) die concludeert dat als het niet-steriele OK personeel geen mondneusmasker draagt, dit niet leidt tot meer POWI’s. Echter, ook deze studie heeft methodologische tekortkomingen. 

Het tweede doel van het dragen van een mondneusmasker is het beschermen van de OK- medewerker tegen spatten en spuiten van lichaamsvloeistoffen van de patiënt om overdracht van micro-organismen van patiënt naar medewerker te voorkomen. Deze bescherming van OK- medewerkers is vastgelegd in de Arbowet (Arbeidsomstandighedenbesluit).

Richtlijnen beschrijven de controverse rondom het gebruik van mondneusmaskers op de OK, maar bevelen het gebruik ervan in de regel wel aan. De AORN-richtlijn (Sterile technique, 2019) adviseert om een mondneusmasker te dragen als er open steriele hulpmiddelen aanwezig zijn op de OK. Wel beschrijven zij het conflicterende bewijs voor een preventieve rol van mondneusmaskers in het voorkomen van POWI’s, de vele variabelen die invloed hebben op de incidentie van POWI’s en raden meer onderzoek aan alvorens conclusies te trekken. Het Amerikaanse Center for Disease Control and Prevention (CDC) adviseert om een mondneusmasker te dragen gedurende de procedure of als steriele hulmiddelen zijn geopend op de OK (Berríos-Torres, 2017).

De NICE richtlijn uit 2013 adviseert het dragen van mondneusmaskers overal waar operaties plaats vinden, terwijl de meest recente NICE richtlijn 2020 niets vermeld over het dragen van mondneusmaskers (NICE, 2013; NICE, 2020).

Concluderend erkennen alle richtlijnen de controverse en de toenemende afwijking van het standaard mondneusmasker beleid op de werkvloer, mede ingegeven door (schaarste in verband met) COVID-19. Tot nu toe heeft alleen de Britse richtlijn (NICE, 2020), die het meest recent is gepubliceerd, het mondneusmasker achterwege gelaten. Alle richtlijnen raden meer onderzoek aan. Het is de vraag of dit realistisch is.

Er is consensus over het dragen van een mondneusmasker (chirurgisch type IIR) ter bescherming van de OK medewerker tegen infecties. Dit geldt dan voor de medewerker die binnen spat en spuit afstand van de patiënt komt (het steriele team). Helaas heeft de wetenschappelijke discussie over het nut van mondneusmaskers bij het voorkomen van POWI’s weinig voortgang geboekt in de laatste 40 jaar door een gebrek aan goede studies met klinische uitkomstmaten. Voor het steriele team heeft dit weinig consequenties, omdat de bescherming van de medewerker een goede reden is om een mondneusmasker aan te bevelen. Voor het niet-steriele team ligt dit anders. Het niet-steriele team bestaat uit personen met uiteenlopende functies die zich in verschillende mate en op verschillende afstanden van het steriele veld bevinden. Uit het microbiologische principe vloeit voort dat het steriele veld ook beschermd moet worden als niet-steriele OK medewerkers in de nabijheid van het steriele veld zijn (<1,5 meter). 

Het is de vraag hoe deze 1,5 meter in de praktijk geborgd kan worden. De grootte van de operatiekamers verschilt per ziekenhuis en de werkzaamheden van het niet-steriele team zijn dynamisch. In de praktijk betekent dit dat medewerkers van het niet-steriele team zich soms op >1,5 meter afstand van het steriele veld bevinden, maar soms ook binnen <1,5 meter en tijdens een ingreep meerdere keren een mondneusmasker moeten op- en afzetten. De vraag is of dit haalbaar is en in de praktijk correct wordt nageleefd. Ook zal het veelvuldig op- en afzetten van mondneusmaskers niet positief bijdragen aan duurzaamheid. Op basis hiervan kan er uit praktische overwegingen voor gekozen worden om alle aanwezigen op de operatiekamer tijdens een operatie een mondneusmasker te laten dragen, zoals in de huidige situatie het geval is. Anderzijds zijn er geen studies die het verband tussen wel of geen mondneusmasker dragen door het niet-steriele team <1,5 meter en het optreden van POWI’s hebben vastgesteld. 

De werkgroep heeft vanwege onvoldoende bewijs en gebrek aan consensus binnen de werkgroep besloten geen aanbeveling te doen over het wel of niet dragen van een mondneusmasker door het niet-steriele team. Hiermee geeft de werkgroep ziekenhuizen ruimte om, in overleg met de vakgroepen en deskundige infectiepreventie, bij specifieke functies, situaties, procedures of OK-klasse indeling het mondneusmasker door het niet steriele-team achterwege te laten of juist alle aanwezigen op de operatiekamer een mondneusmasker te laten dragen. Voor de indicaties voor het dragen van een mondneusmasker bij isolatiepatiënten gelden de aanbevelingen uit de richtlijn isolatie (zie module Operatie van een geïsoleerde patiënt).

Hoofdbedekking en baardbedekking

In de richtlijn Persoonlijke beschermingsmiddelen staat dat het dragen van hoofdbedekking ter voorkoming van zorggerelateerde infecties van of via de medewerker niet wordt aanbevolen, vanwege gebrek aan bewijs. Het gebruik van hoofdbedekking op het OK-complex is in die richtlijn buiten beschouwing gelaten. 

In de AORN-richtlijn (Surgical attire, 2019) wordt geadviseerd hoofd- en baardbedekking te dragen op het OK-complex, vanwege de mogelijke bron van micro-organismen echter zonder bewezen effect op POWI. Er is geen verschil tussen verschillende vormen van hoofdbedekking in effect op infectiepreventie (Haskins, 2017). Humphreys meldt dat de bestaande literatuur niet aannemelijk maakt dat hoofdbedekking het risico op POWI vermindert, doet geen aanbeveling en verwijst naar ziekenhuis afspraken (Humphreys 2023).

Hoewel er geen bewijs is voor het gebruik van hoofdbedekking, is de werkgroep van mening dat bedekking van het hoofd en een eventuele baard in ten minste zone A en B van het OK-complex hygiënisch is. Uit duurzaamheidsoverwegingen heeft de werkgroep een voorkeur voor herbruikbare hoofdbedekking boven hoofdbedekking voor eenmalig gebruik (Cohen, 2023; Bolten, 2022). Hoewel er behoefte lijkt aan gebruik van eigen door de medewerker aangeschafte hoofdbedekking, is de werkgroep van mening dat dit niet optimaal is, mede vanwege het feit dat kleding (inclusief hoofdbedekking) volgens het wasvoorschrift van het ziekenhuis gewassen moet worden (SRI-richtlijn handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker). Bij het op- en afdoen kunnen haren en huidschilfers de scrub suit juist contamineren. Daarom wordt geadviseerd de hoofd- en baardbedekking te dragen zolang de scrub suit gedragen wordt, ook tijdens kortdurend verlaten van het OK-complex. 

Kleding en beddengoed van de patiënt op de operatiekamer

Het is van oudsher gebruikelijk dat de patiënt schone operatiekleding aantrekt en dat het bed wordt voorzien van schoon beddengoed voordat de patiënt in het bed naar de operatiekamer wordt gebracht. Er is geen wetenschappelijk bewijs waaruit blijkt dat de kleding van de patiënt de kans op een postoperatieve wondinfectie beïnvloedt (NICE, 2019). Het dragen van schone operatiekleding voorkomt dat micro-organismen die aanwezig zijn op de eigen kleding van de patiënt zich op de operatiekamer kunnen verspreiden. Bovendien wordt met het dragen van operatiekleding voorkomen dat bloed of andere lichaamsvloeistoffen gemorst worden op de eigen kleding van de patiënt. De werkgroep is van mening dat patiënten eigen ondergoed kunnen dragen, mits dit schoon is. 

Het is van belang dat operatiekleding de patiënt comfort en waardigheid biedt en daarnaast gemakkelijke toegang tot het operatiegebied en andere gebieden voor het plaatsen van benodigde intraveneuze, transurethrale en/of epidurale katheters. 

De werkgroep is van mening dat er ingrepen zijn waarbij het dragen van schone, eigen kleding door de patiënt kan worden toegestaan. De werkgroep vindt dit acceptabel voor kortdurende ingrepen met een klein steriel gebied die mogen plaatsvinden in een OK-klasse 2, bijvoorbeeld tonsillectomieën bij kinderen. De werkgroep adviseert een lokaal protocol op te stellen waarin de kaders worden omschreven, ook aangezien in sommige zorginstellingen klasse 2 ingrepen op een klasse 1 OK worden uitgevoerd.

De werkgroep is van mening dat er geen rationale of onderbouwing is voor het dragen van een muts door de patiënt vanuit infectiepreventie oogpunt (Humphreys 2023). 

Kleding van bezoekers op het OK-complex 

Naast de vaste medewerkers van het OK-complex zijn regelmatig ook bezoekers op het complex aanwezig, zoals artsen van andere ziekenhuisafdelingen, ouders van kinderen tijdens het inleiden van de operatie, partners die een keizersnede bijwonen en technici voor werkzaamheden. 

De werkgroep adviseert dat bezoekers van zone A en B op het OK-complex dezelfde omkleedprocedure volgen als medewerkers en ook worden dezelfde eisen gesteld aan het dragen van schoon schoeisel en persoonlijke beschermingsmiddelen. Een uitzondering kan worden gemaakt voor ouders of partners die een kind of partner vergezellen. Vanwege praktische overwegingen kan voor deze groep bezoekers bijvoorbeeld een overall in plaats van een scrub suit gebruikt worden. Uit duurzaamheidsoverwegingen geeft de werkgroep de voorkeur aan een herbruikbare overall (NVvH Leidraad Duurzaamheid). Een dergelijke overall bedekt doorgaans ook het schoeisel. Indien dat niet het geval is, kunnen bezoekers OK-schoeisel dragen.

In zone C gelden geen aanvullende kledingvoorschriften. 

Waarden en voorkeuren van patiënten (en eventueel hun verzorgers)

Voor de patiënt is het van belang dat handelingen/ingrepen op een operatiekamer veilig uitgevoerd worden en het risico op zorggerelateerde infecties beperkt wordt. Door te voldoen aan de normen voor OK-kleding en persoonlijke beschermingsmiddelen en de eisen die worden gesteld aan het gebruik, wordt het risico op zorggerelateerde infecties bij een patiënt verminderd. 

Kosten (middelenbeslag) 

Door OK-kleding en persoonlijke beschermingsmiddelen correct te dragen wordt het risico op een zorggerelateerde infectie bij de patiënt verminderd. De kosten die het gebruik van de aanbevolen middelen met zich meebrengen, wegen niet op tegen de kosten die een zorggerelateerde infectie met zich mee kan brengen. Te denken valt aan hogere zorgkosten ten gevolge van een hogere ziektelast, inzet van antibiotische middelen en/of langere opnameduur. Het is van belang om kritisch te blijven ten aanzien van maatregelen, sommige gangbare maatregelen zijn niet onderbouwd en gaan wel gepaard met kosten en afval. Het niet standaard dragen van een overjas bij het verlaten van het OK-complex kan leiden tot minder kosten. Mondneusmaskers mogen alleen gedragen worden als daar een indicatie voor is. Het aanpassen van de indicatie voor het dragen van een mondneusmasker voor het niet-steriele team kan leiden tot vermindering van de kosten.

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

De aanbevelingen ten aanzien van de overjas en schoeisel bij verlaten van het OK-complex verschillen ten opzichte van de huidige praktijk op veel locaties. Gezien de gevonden literatuur (en gebruiken in andere landen), zijn met de nieuwe aanbeveling geen negatieve effecten op wondinfecties te verwachten.

De huidige praktijk is dat het hele OK-team een mondneusmasker draagt vanaf start van de ingreep tot het sluiten van de wond. In deze richtlijn wordt geen aanbeveling gedaan over het dragen van een mondneusmasker door het niet-steriele team. Hiermee geeft de werkgroep ziekenhuizen ruimte om bij specifieke functies, situaties of procedures specifiek beleid te maken. Het differentiëren van dit beleid kan leiden tot onduidelijkheid en het moeilijker handhaven van het nieuwe beleid. Het argument dat vaak gebruikt wordt dat universeel mondneusmasker beleid op de OK bijdraagt aan de OK-discipline beschouwt de expertgroep echter als een niet-inhoudelijk argument, dat in deze tijd van middelen schaarste en klimaatverandering niet leidend zou mogen zijn. 

Bij (huid)klachten door operatiekamerkleding (schoenen, OK-kleding) kan de zorgmedewerker terecht bij de bedrijfsarts.

Duurzaamheid en hergebruik

In het kader van duurzaamheid adviseert de werkgroep om zoveel mogelijk gebruik te maken van herbruikbare kleding (Bolten, 2022; NVvH Leidraad Duurzaamheid). Dit geldt voor OK-kleding, overjassen, warmhoudjassen, overalls en de hoofdbedekking. Het afschaffen van het dragen van een muts door de patiënt leidt tot minder afval. De werkgroep is van mening dat dagelijks wassen van OK-kleding geborgd moet worden door lokale procedures vast te leggen. Ook oogbeschermingsmiddelen kunnen worden hergebruikt na adequate reiniging.

In het kader van duurzaamheid adviseert de werkgroep om bewust om te gaan met de indicaties voor het gebruik van mondneusmaskers en men dient zich te realiseren dat deze van polypropyleen gemaakt zijn, een slecht afbreekbaar plastic. Het niet-gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen heeft de grootste impact op duurzaamheid (NVvH Leidraad Duurzaamheid). Voor handschoenen geldt: ‘no risk, no glove’ (richtlijn Persoonlijke beschermingsmiddelen, richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker).

Rationale van de aanbeveling

Aanbeveling 1

Voor deze deelvraag is geen systematische literatuursearch uitgevoerd. Deze module is gebaseerd op huidige internationale richtlijnen en er is kritisch gekeken naar wettelijke eisen en gangbare praktijk. Tegelijkertijd is de werkgroep van mening dat er beargumenteerd maatwerk geleverd kan worden, omdat ook andere belangen een steeds grotere rol gaan spelen zoals bijvoorbeeld verduurzaming. Overleg met een deskundige infectiepreventie of arts-microbioloog om verantwoorde keuzes te maken.

De norm voor OK-kleding is conform de aanbeveling ten aanzien van kleding in de richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker, namelijk ‘dagelijks schoon en bij contaminatie verschonen’. De werkgroep kan geen uitspraak doen over het materiaal van de OK-kleding. Voor de aanbevelingen over het dragen van sieraden op het OK-complex gelden de aanbevelingen vanuit de richtlijn Handhygiëne en persoonlijke hygiëne medewerker. In diezelfde richtlijn staat dat lange mouwen niet toegestaan zijn bij patiëntgebonden handelingen. Dit geldt ook op het OK-complex of bij het verlaten daarvan. Tussentijds verlaten van het OK-complex dient beperkt te worden. Echter is hier geen strikte tijdsduur aan te koppelen. Er is geen onderbouwing voor het gebruik van een overjas.

Ten aanzien van type en gebruik van OK-schoeisel is het effect op wondinfecties onbekend. Er is geen onderbouwing om schoenen te wisselen bij het verlaten van het OK-complex of dagelijks te reinigen.

Tijdens een operatie en bij anesthesiologische handelingen zoals in- en extubatie bestaat er een kans op spatten en spuiten van bloed of andere lichaamsvochten. Daarom dienen persoonlijke beschermingsmiddelen inclusief oogbescherming gebruikt te worden, volgens de richtlijn Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Hoewel er geen bewijs is voor het gebruik van hoofdbedekking, is de werkgroep van mening dat bedekking van het hoofd en een eventuele baard in ten minste zone A en B hygiënisch is. Uit duurzaamheidsoverwegingen geeft de werkgroep de voorkeur aan herbruikbare hoofdbedekking boven hoofdbedekking voor eenmalig gebruik. Bij het op- en afdoen kunnen haren en huidschilfers de scrub suit contamineren. Daarom wordt geadviseerd de hoofdbedekking te dragen zolang de scrub suit gedragen wordt, ook tijdens kortdurend verlaten van het OK-complex.

Aanbeveling 2

Over het dragen van mondneusmaskers door het steriele team met als doel het steriele veld te beschermen tegen microbiële contaminatie en om de medewerker te beschermen tegen overdracht van micro-organismen via spatten, blijft de aanbeveling hetzelfde. Op basis van microbiologisch principes kan worden geadviseerd om medewerkers van het niet-steriele team alleen binnen < 1,5 meter een mondneusmasker te laten dragen. Echter is de vraag of dit praktisch gezien realistisch is, vanwege de dynamische functie van het niet-steriele team. Er is geen bewijs voor een effect op zorggerelateerde infecties. De werkgroep doet daarom geen aanbevelingen over het mondneusmasker beleid van het niet-steriele team.

Voor deze deelvraag is geen systematische literatuursearch uitgevoerd. De werkgroep is van mening dat op basis van microbiologische principes het dragen van schone operatiekleding door de patiënt en schoon beddengoed op het bed van de patiënt voorkomt dat micro-organismen aanwezig zijn op de kleding en het beddengoed zich op de operatiekamer kunnen verspreiden. Bovendien wordt met het dragen van operatiekleding voorkomen dat bloed of andere lichaamsvloeistoffen gemorst worden op de eigen kleding van de patiënt.

Het is van belang dat operatiekleding de patiënt comfort en waardigheid biedt en daarnaast gemakkelijke toegang tot het operatiegebied en andere gebieden voor het plaatsen van benodigde intraveneuze, transurethrale en/of epidurale katheters. De werkgroep is van mening dat patiënten wel eigen ondergoed onder de operatiekleding kunnen dragen, mits deze schoon is.

De werkgroep is van mening dat er ingrepen zijn waarbij het niet nodig is om operatiekleding te dragen, maar waarbij het dragen van schone, eigen kleding door de patiënt kan worden toegestaan. De werkgroep vindt dit acceptabel voor kortdurende ingrepen met een klein steriel gebied die mogen plaatsvinden in een OK-klasse 2, bijvoorbeeld tonsillectomieën bij kinderen. De werkgroep adviseert een lokaal protocol op te stellen waarin de kaders worden omschreven.

Aanbeveling 3

Voor deze deelvraag is geen systematische literatuursearch uitgevoerd. De werkgroep beveelt aan dat bezoekers van zone A en B op het OK-complex dezelfde omkleedprocedure volgen als medewerkers en ook worden dezelfde eisen gesteld aan het dragen van schoon schoeisel en persoonlijke beschermingsmiddelen. Een uitzondering kan worden gemaakt voor ouders of partners die een kind of partner vergezellen. Vanwege praktische overwegingen kan voor deze groep bezoekers een overall in plaats van een scrub suit gebruikt worden. Uit duurzaamheidsoverwegingen geeft de werkgroep de voorkeur aan een herbruikbare overall. Voor zone C is de werkgroep van mening dat er geen aanvullende kledingvoorschriften gelden voor bezoek.