Algemene voorwaarden toelating dieren

Beoordeeld: 21-10-2025

Uitgangsvraag

Welke algemene voorwaarden gelden voor het toelaten van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling?

Aanbeveling

Toelating

Beoordeel of het dier geschikt is om toegelaten te worden in de medisch-specialistische zorginstelling. Kijk voor de mogelijke risico's per dier in het overzicht Risico’s op zoönosen bij contact met dieren in een zorginstelling.
Informeer patiënten, bezoekers en zorgmedewerkers dat het inzetten van therapiedieren en het meenemen van gezelschapsdieren altijd moet worden afgestemd met de medisch-specialistische zorginstelling.
Houd rekening met dierenwelzijn, zie module Organisatie van zorg.
Wees alert op patiënten en zorgmedewerkers met angst of een allergie voor dieren, zie module Organisatie van zorg.

Zie de tabel Toelating dieren in de medisch-specialistische zorginstelling voor de toegang van dieren per ruimte..

Beoordeling en maatregelen per dier

Laat alleen gezonde en schone dieren toe. Dit houdt in:
- geen dieren met vlooien, mijten of wormen;
- geen dieren met diarree en/of braken;
- geen huidafwijkingen die kunnen passen bij een infectie;
- geen infectieuze aandoening;
- geen nog niet (volledig) genezen wonden;
- volledig gevaccineerd zijn;
- schoon en droog;
- gewassen en geborsteld na zwemmen in open water of spelen in modder/zand.
Laat alleen dieren toe die gehoorzaam en welopgevoed zijn.
Laat alleen dieren toe die zindelijk zijn of in een mand/kooi zitten waar ze niet uit kunnen.
Laat geen puppy's en kittens toe. Dit kan pas overwogen worden als het dier minimaal zes maanden oud is.
Sta geen reptielen, amfibieën en ratten toe.
Wees terughoudend met het toelaten van kromsnavels/papegaaiachtigen in de medisch-specialistische zorginstelling.
Laat dieren niet toe op de volgende plaatsen:
- in (medische) behandelruimten (zie voor uitzonderingen module Dieren in specifieke situaties en locaties in de medisch specialistische zorg);
- op plekken waar voedsel wordt bereid;
- op plekken waar medicatie voor toediening gereed wordt gemaakt;
- op bed (alleen bij uitzondering toegestaan).
Laat dieren niet in contact komen met voedsel, medicatie en medische hulpmiddelen.
Laat dieren niemand likken. Wees extra alert op het voorkomen van likken van gelaat of wonden.

Algemene maatregelen

Informeer patiënten en zorgmedewerkers als er dieren op bezoeken (kunnen) komen in de medisch-specialistische zorginstelling.
Volg in het geval van patiënten met een isolatie-indicatie de aanbevelingen zoals beschreven in module Isolatiemaatregelen en omgang met dieren.

Overwegingen

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van bewijs

De literatuurstudie includeerde drie onderzoeken om de vraag te beantwoorden of contact met dieren veilig is voor patiënten met een verminderde afweer tegen infecties of een verhoogd risico op complicaties bij infecties. De data is aangevuld met drie narratieve reviews. De uitkomsten waren het risico op infectie van de patiënt en besmetting van de omgeving door contact met dieren in een zorginstelling.

De geïncludeerde studies rapporteren over contact met honden in ziekenhuizen bij pediatrische oncologische patiënten of andere patiënten in de medisch-specialistische zorg. Uit de studies blijkt dat er een kans bestaat op overdracht van de flora van de hond op de patiënten, maar dit heeft niet geleid tot infecties. Het verschil in microbiële belasting tussen blootgestelde en niet-blootgestelde patiënten was niet significant. Dit komt mogelijk door naleven van handhygiëne.

Honden kunnen verschillende infecties overdragen, waaronder virale, bacteriële, schimmel- en parasitaire infecties. De narratieve samenvattingen vermelden een uitgebreide lijst van potentiële pathogenen die gerelateerd zijn aan contact met dieren zoals honden, katten, paarden of konijnen. Zolang er blootstelling aan dieren in de zorg plaatsvindt, blijft er een risico op infectieziekten bestaan, maar infecties zijn nog niet gevonden. Zoals alle auteurs van de studies concluderen, zijn adequate infectiepreventiemaatregelen zowel voor patiënten als voor de dieren van belang om de kans op transmissie te minimaliseren.

Alle studies wijzen er voorzichtig op dat er geen (sterk) bewijs is dat blootstelling aan dieren in de zorg leidt tot infecties. Het bewijs is echter te beperkt om sterke aanbevelingen te doen over de veiligheid van contact tussen patiënten en dieren.

Gezondheidswinst

De aanwezigheid van een dier in een medisch-specialistische zorginstelling kan de gezondheid en het herstel van patiënten bevorderen. Dieren kunnen immers stress en angst verminderen, de stemming van mensen verbeteren en gevoelens van eenzaamheid tegengaan. Fysiek stimuleren ze beweging en sociaal bevorderen ze interactie en empathie, wat de verbondenheid binnen de zorgomgeving versterkt. Ook op het gebied van de kwaliteit van leven is bekend dat deze toeneemt bij de aanwezigheid van dieren. Dit kan leiden tot minder medicatiegebruik en langdurige gezondheidsvoordelen.

Risicogroep patiënten

Patiënten en van medisch-specialistische zorginstellingen behoren doorgaans tot een kwetsbare groep voor zoönosen omdat zij immuungecompromitteerd, jong of oud zijn. Ook mensen met een verstandelijke beperking of een psychiatrische aandoening vormen een risico. Afhankelijk van de beperking kunnen ze andere interacties met dieren hebben, en eventueel een verminderd hygiënebewustzijn en daarmee een verhoogd risico op overdracht. Hierdoor neemt ook het risico op infectieziekten toe. Hoewel immuungecompromitteerden volgens verschillende onderzoeken geen grotere kans lijken te lopen om geïnfecteerd te worden, kan deze immunologische kwetsbaarheid wel leiden tot andere en/of ernstigere symptomen (klachten) of een langere ziekteperiode veroorzaken (Chan, 2019; Mensink, 2007; Stull 2015).

Risico op zoönosen

Er kunnen infecties of micro-organismen worden overgebracht van dieren naar mensen. Hoewel dierenartsen meer kennis hebben over zoönosen en de herkenning ervan bij zowel mens als dier dan humane artsen (Garcia-Sanchez, 2023; Steele, 2021), blijkt dat dierenartsen vaak niet vragen of er kwetsbare mensen in huis zijn. Hierdoor wordt belangrijke informatie niet altijd verstrekt. Bij exotische dieren is het belangrijk om, indien nodig, contact op te nemen met een dierenarts die gespecialiseerd is in deze diersoort zodat de juiste kennis aanwezig is (Garcia-Sanchez, 2023).

Verspreiding van zoönosen kan via verschillende routes plaatsvinden, namelijk via huidcontact, vectoren, urine, lucht, feces en via beten, likken of krabben (Stull, 2015). Het laten likken van dieren, met name in het gelaat of van wonden, wordt om die reden dan ook afgeraden. Evenals het toelaten van dieren in specifieke ruimten waaronder de (medische) behandelruimte, de ruimte waar voedsel wordt bereid, opslagruimten van materialen en middelen, en de ruimte waar medicatie wordt klaargemaakt.

Gezondheid en type dieren

Het is belangrijk dat de dieren die in de medisch-specialistische zorginstelling komen gezond zijn. Ze moeten regelmatig worden gecontroleerd door een dierenarts passend bij de diersoort. Dit houdt in dat dieren geen vlooien, teken, mijten of wormen bij zich hebben. Deze kunnen immers naar patiënten overgaan. Omdat dieren door het eten van rauw of gevriesdroogd vlees parasieten bij zich kunnen dragen, zonder hier symptomen van te hebben, wordt dit voedsel afgeraden, zeker voor therapiehonden. Voor bezoek van het eigen gezelschapsdier kan hiervan worden afgeweken als dit geen nadelige gevolgen heeft voor de patiënt op het moment van contact. De patiënt heeft normaal gesproken namelijk continu contact met de hond.

Ook moeten dieren geen huidafwijkingen hebben die kunnen passen bij een infectie of nog niet (volledig) genezen wonden. Dit is zowel in het belang van het dier zelf (om geen infectie op te lopen) als voor de patiënt in de medisch-specialistische zorginstelling.

Laat alleen dieren toe die zindelijk zijn of in een mand/kooi zitten waar ze niet uit kunnen. Laat geen puppy's en kittens toe. Dit kan pas overwogen worden na zes maanden, omdat ze voor die tijd onvoorspelbaar gedrag kunnen vertonen waardoor de kans op bijt- of krabincidenten groter is. Ook is het niet bevorderlijk voor het welzijn van jonge dieren.

Dieren moeten gehoorzaam en welopgevoed zijn. Het gedrag van het dier moet redelijkerwijs niet hinderlijk zijn voor andere personen.

Dieren moeten (minimaal twee weken voordat zij in een medisch-specialistische zorginstelling komen) volledig gevaccineerd zijn, als dat van toepassing is. Zie voor meer informatie over vaccinaties de website van de beroepsorganisatie voor dierenartsen in Nederland Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) en de website van het Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren (LICG).

Reptielen, amfibieën en ratten zijn niet toegestaan in een medisch-specialistische zorginstelling. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat het merendeel van de reptielen is besmet met Salmonella spp. (minimaal 90%, wellicht zelfs 100%). Naast Salmonella spp., kunnen reptielen ook diverse andere zoönotische pathogenen bij zich dragen zoals Campylobacter fetus, Pasteurella multocida, Erysipelotrhix rhusiopathiae en Chlamydia pneumoniae. Daarnaast is transmissie van dier naar mens via direct contact mogelijk, maar ook via indirect contact (denk hierbij aan oppervlakten, maar ook via handen) doordat Salmonella spp. zeer lang kunnen overleven in de omgeving. Zie voor meer informatie het literatuuronderzoek.

Het risico op transmissie van infectieziekten of (potentieel) pathogene micro-organismen is per dier verschillend. Zo adviseert de werkgroep terughoudend te zijn met het toelaten van kromsnavels/papegaaiachtigen. Er zijn in Nederland namelijk meerdere uitbraken bekend van de papegaaienziekte (psittacose). Ook het toelaten van reptielen en ratten wordt afgeraden vanwege de reële kans op zoönose. Zie hiervoor het literatuuronderzoek.

Waarden en voorkeuren van patiënten (en eventueel hun verzorgers)

Het respecteren van de waarden en voorkeuren van patiënten en zorgmedewerkers is essentieel bij het maken van (beleid)afspraken over het toestaan van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling. Houd hierbij rekening met individuele verschillen in culturele, (geloofs)overtuiging en persoonlijke ervaringen met dieren. Ook moet rekening worden gehouden met allergieën en eventuele angsten bij patiënten en zorgmedewerkers, zie module Allergie en angst voor dieren.

Kosten (middelenbeslag)

Bij het toelaten van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling kunnen verschillende kosten komen kijken zoals extra schoonmaakkosten. Deze kosten zitten bijvoorbeeld in het reinigen van ruimtes, maar ook in het beschikbaar stellen van producten om de infectiepreventiemaatregelen na te leven zoals voor de uitvoering van handhygiëne. Daarnaast kunnen er kosten zijn voor communicatie, training van personeel en voorzieningen om een veilige interactie met dieren te waarborgen.

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

Het beleid voor het toelaten van dieren als bezoek verschilt per instelling. Er zijn medisch-specialistische zorginstellingen die hier al een (goedlopend) beleid op hebben, maar er zijn ook medisch-specialistische zorginstellingen die geen dieren toestaan. Afhankelijk van het soort instelling, eerdere ervaringen en (financiële) mogelijkheden, kan het toelaten van dieren in variabele mate mogelijk zijn. Voor assistentiehonden gelden aanvullende overwegingen zoals toegelicht in module Assistentie- en therapiehonden.

Duurzaamheid

Er is geen systematisch literatuuronderzoek verricht naar duurzaamheid van de aanwezigheid van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling. Alhoewel er geen data bekend zijn, verwacht de werkgroep niet dat dit een significante invloed op het verbruik van reinigingsmateriaal voor medisch-specialistische zorginstellingen heeft. Potentieel zou door het verbeteren van het welzijn van patiënten het herstel vlotter kunnen gaan waardoor er minder medicatie nodig kan zijn en de patiënt eerder naar huis kan.

Onderbouwing

Achtergrond

Dieren kunnen plezier geven, afleiding, troost en comfort bieden. Voor sommige personen is hun huisdier hetgeen wat ze het meest missen als ze worden opgenomen in een medisch-specialistische zorginstelling.

Contact met dieren kan ook voor patiënten met een verminderde afweer positieve effecten hebben. Echter moet dit voordeel niet te niet gedaan worden door een significant verhoogd risico op infecties waarvoor de basale hygiëne onvoldoende is.

Patiënten kunnen een verminderde afweer hebben door meerdere redenen. Dit kan door een verstoorde barrièrefunctie van huid en/of slijmvliezen. Dit kan veroorzaakt worden door huidlaesies, wonden, aanwezigheid van kunstmateriaal (drains, katheters, etc.), infecties van huid of slijmvliezen. Daarnaast kan er een verminderde immuniteit zijn. Oorzaken hiervan zijn onder andere leeftijd gerelateerd (zeer jonge of oudere patiënten), aangeboren of verworden ziektes. Ook iatrogene oorzaken kunnen een rol spelen, zoals immunosuppressieve medicatie (zoals chemotherapie, steroïden), radiotherapie.

Type dieren (soort)

Er zijn verschillende type diersoorten die mogelijk in een medisch-specialistische zorginstelling komen:

Gezelschapsdieren - dit zijn (kleine) huisdieren zoals honden, katten, konijnen, cavia’s en dergelijke;
Landbouwhuisdieren - dit zijn dieren zoals schapen, geiten, kippen, en eenden.

Reden voor bezoek van dieren aan een medisch-specialistische zorginstelling

De reden waarom dieren in een medisch-specialistische zorg instelling op bezoek komen, is heel divers. In deze richtlijn worden de diverse redenen behandeld. De diverse redenen (in hoofdlijnen) zijn:

Dierondersteunende interventies
- De inzet van dieren bij therapie (therapiedier), hulp/mobilisatie en psychosociale ondersteuning. In Nederland zijn het altijd honden die hiervoor worden ingezet, zie:
  - module Assistentie- en therapiehonden
- Het op bezoek laten komen van dieren voor aaisessies (cavia, konijn) en voor de afleiding (lam, kip, geit) zie:
  - module Bezoek gezelschaps- en landbouwhuisdieren
Assistentie
- De begeleiding van een dier voor één persoon, zie
  - module Assistentie- en therapiehonden
Gezelschap (bezoek)
- Dieren die bijdragen aan gezelschap, een huiselijk gevoel, een positief effect hebben op het welzijn van mensen (honden, katten, konijnen, cavia's, e.d.), zie:

In deze module wordt ingegaan op de algemene voorwaarden en de te nemen infectiepreventiemaatregelen voor het toelaten van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling.

Conclusies / Summary of Findings

GRADE

Zeer laag	Er is zeer lage zekerheid van bewijs dat interventies met honden in het ziekenhuis niet leiden tot een hogere kans op infectietransmissie bij pediatrische oncologische patiënten.
Zeer laag	Er is zeer lage zekerheid van bewijs dat pediatrische oncologische patiënten een hoger risico lopen op het ontwikkelen van ziekten door blootstelling aan dieren in het ziekenhuis.

Samenvatting literatuur

Literatuuranalyse

De RCT van Chubak et al. (Chubak, 2023) onderzocht het effect van ziekenhuisbezoeken van therapiehonden aan pediatrische oncologische patiënten op het infectietransmissie risico. Er werden 26 kinderen in de studie opgenomen, met een gemiddelde leeftijd van respectievelijk 11,7 en 12,7 jaar. Van deze kinderen waren er 15 jongens en 11 meisjes. De interventie bestond uit wekelijkse bezoeken van een hond, met een maximum van vier bezoeken. De hond bezocht de kamer van de patiënt voor ongeveer 20 minuten. De kinderen moesten handhygiëne toepassen vóór en na contact met de hond. De controlegroep kreeg geen hondenbezoek.

Na contact met de hond was de microbiële belasting op de handen in de interventiegroep 3,03 (SD 1,32) CFU/mL (log10 schaal). In de controlegroep was dit 3,39 (SD 1,01) CFU/mL (log10 schaal). Het gemiddelde verschil tussen de groepen was -0,04 CFU/mL (95%BI -0,6; 0,52), wat wijst op een geen significant verschil in microbiële belasting tussen de interventie en controlegroep. Betreft de aanwezigheid van Staphylococcus aureus, werd in de interventiegroep bij 1 van de 12 deelnemers deze bacterie aangetroffen, terwijl in de controlegroep dit bij 3 van de 12 deelnemers het geval was. De aanwezigheid van Acinetobacter spp. was gelijk in beide groepen, waarbij zowel in de interventiegroep als in de controlegroep 1 van de 12 deelnemers deze bacterie droeg. De auteurs concludeerden dat het bezoek van de hond niet tot een significante microbiële overdracht leidde. Dit kan te wijten zijn aan het handhygiëneprotocol vóór en na de interacties met de hond.

De systematische review van Cotoc & Nataro (Cotoc, 2022) verzamelde bestaande evidentie over meest voorkomende infecties vanuit therapiedieren en het risico op overdracht bij pediatrische oncologische patiënten onder behandeling in een ziekenhuis. De review includeerde acht studies met een ‘Animal-Assisted Therapy’ (AAT) interventie wat bestaat uit bezoeken en interacties met dieren. De studiepopulatie van de geïncludeerde studies waren tussen de leeftijd van 3 en 17 jaar, waarvan een gelijke verdeling in geslacht.

De auteurs rapporteerden dat pediatrische oncologische patiënten een hoger risico op het ontwikkelen van ziekten of complicaties hebben door zoönotische aandoeningen. Volgens de auteurs kunnen honden verschillende infectieziekten met zich meedragen zoals: norovirus, rabiës, Bordetella bronchiseptica-geassocieerde ziekten, brucellose, campylobacteriose, capnocytophagose, coxiellose, cryptosporidiose, Escherichia coli, leptospirose, meticilline-resistente S. aureus (MRSA), pasteurellose, salmonellose, stafylokokkenpyodermie, cutane tuleremie, en Yersinia enterocolitica-infecties. Daarnaast zijn er schimmelinfecties zoals ringworm, parasitaire infecties zoals echinococcose, giardiasis, en schurft, evenals viscerale larva migrans gerapporteerd. Verder is er een potentieel risico op infectietransmissie van therapiedieren naar kwetsbare personen, waaronder immuungecompromitteerde patiënten, door Pasteurella multocida bij honden die deelnemen aan dierondersteunende interventies. De auteurs concluderen dat er een risico is op infectietransmissie van therapiehonden naar kwetsbare patiënten en daarom adequate infectiecontrolemaatregelen moeten worden genomen.

De cross-sectionele studie van Edner et al. (Edner, 2021) onderzocht of er aerobe bacteriën worden overgedragen tussen pediatrische oncologische patiënten en therapiehonden in het ziekenhuis. De studie includeerde 16 kinderen, waarvan 5 jongens en 11 meisjes, tussen de 4 en 15 jaar oud. Kinderen die al drager zijn van multiresistente bacteriën, met open wonden of eczeem werden uitgesloten. De interventie bestond uit een bezoek van een hond in de patiënts kamer met een interactie van ongeveer 45 minuten. De hond mocht op het bed en in contact zijn met het kind. De kinderen moesten handhygiëne toepassen voor en na het contact met de hond. De studie beschrijft de microbiële besmetting ten gevolge van de interventie.

Uit de swabs en microbiële analyse bij kinderen bleek dat er meer bacteriën werden overgedragen van de hond naar de vingertoppen van het kind, dan naar het gebied rond de neus en lippen. De meest voorkomende bacteriesoorten waren Neisseria zoodegmatis en Moraxella canis. Er werd geen groei van hond-gerelateerde bacteriën gemeten. Bij 7 van de 10 kinderen nam het aantal bacteriën op de vingertoppen toe na de hondentherapie, terwijl bij 3 van de 10 kinderen de microbiële belasting afnam na desinfectie. Er werden geen infecties geconstateerd. De auteurs concluderen dat er potentieel klinisch relevante bacteriën werden overgedragen tussen honden en patiënten. De auteurs voegen toe dat de honden de kinderen niet mogen likken.

Samenvatting van de narratieve studies

De volgende studies hadden een narratief studiedesign en zijn daarom niet meegenomen in de algemene data-extractie en GRADE-beoordeling. De narratieve reviews van Chan & Rico (Chan, 2019), Liguori et al. (Liguori, 2023) en Snipelisky & Burton (Snipelisky, 2014) zijn samengevat ter ondersteuning van de algemene bewijslast.

Chan & Rico (Chan, 2019) onderzochten het beschikbare bewijs met betrekking tot huisdierbezit als mogelijke risicofactor voor de overdracht van infectieziekten. In hun narratieve review, waarvoor via PubMed werd gezocht (zoekdatum en andere informatie niet gerapporteerd), richtten zij zich op de interventie van AAT. Een van de belangrijkste zorgen die werd benoemd, is de mogelijkheid van ziekteoverdracht, vooral bij immuungecompromitteerde patiënten. Hoewel slechts enkele uitbraakgevallen in zorginstellingen zijn gerapporteerd, bleken deze verband te houden met zoönotische ziekten in de context van AAT. Een specifiek geval betrof een MRSA-uitbraak op een geriatrische revalidatieafdeling, waar een kat vrij rondliep. De poten en de vacht van de kat droegen een hoge microbiële lading van MRSA. Zorgverleners die thuis aan dieren worden blootgesteld, kunnen mogelijk ook anderen op hun werk besmetten. De review vermeldt een casus van een zorgverlener die neonaten op de IC heeft besmet met ringworm.
Liguori et al. (Liguori, 2023) vatte het beschikbare bewijs samen over de meest voorkomende zoönotische pathogenen tijdens AAT. De auteurs noemen hun review expliciet narratief en vermelden te hebben gezocht in PubMed, Web of Science en Google Scholar tot en met 2023. De auteurs geven een overzicht aan potentiële infectietransmissie risico bij honden, katten, konijnen en paarden. De auteurs rapporteerden de volgende infectieziekten die mogelijk overdraagbaar zijn van:
- Hond op patiënt: Bordetella bronchiseptica-geassocieerde infectieziekte, brucellosis, capnocytophagose, coxiellosis, cryptosporidiose, infecties met E. coli, leptospirose, MRSA, Campylobacter spp., zoals C. jejuni, en C. coli, pasteurellose, salmonellose, staphylococcen pyodermie, cutane tularemie, yersiniose (Yersinia enterocolitica), ringwormen, parasieten (echinococcose, giardiasis, Mange (schurft)), en viscerale larva migrans.

- Kat op patiënt: Bacillus anthracis, Bartonella spp., Borrelia burgdorferi, groep A streptokokken, Listeria monocytogenes, Rickettsia felis, Salmonella spp, lintwormen (Dipylidium caninum, Echinococcus multilocularis), ectoparasieten (Cheyletiella blakei, Sarcoptes scabiei) Ancylostoma braziliense, Dirofilaria immitis, Strongyloides stercoralis, Uncinaria stenocephala); schimmels (Microsporum spp., Trichophyton spp.); protozoa (Toxoplasma gondii); virussen (koepok virus en Lyssavirus rabies).

- Konijn op patiënt: Konijnen zijn tamme dieren en makkelijk in de omgang. Zij hebben zeer laag risico op zoönotische overdracht van infectieziekten. Mogelijke infectieziekte gerelateerd aan konijnen zijn P. multocida (bacterie in de mond en bovenste luchtwegen van het dier) en Cryptosporidium spp., wat mogelijk via de feces van het dier kan worden overgedragen.

- Paard/ezel op patiënt: Direct contact met het dier geeft risico op Hendra virus of indirect contact via voedselproducten, teken en muggen. Verder is er geen bewijs op risico bij het inzetten van ezels of paarden in AAT voor ouderen of kinderen.

De auteurs vermeldden dat de duur van blootstelling aan een hond en hoeveelheid aan contact de

kans op infectietransmissie risico kan verhogen. Daarom zijn, volgens de auteurs, infectiepreventiemaatregelen nodig.

Snipelisky & Burton (Snipelisky, 2014) vatte het beschikbare bewijs samen over infectierisico met betrekking tot therapie met hulp van honden (canine-assisted therapy, CAT) in poliklinische setting. De auteurs zochten naar studies in PubMed, MEDLINE en Web of Knowledge tussen 2003 en 2013. De auteurs includeerden 34 studies die zijn uitgezet in een tabel en bediscussieerd. Vanwege de publicatie en rapportagemethode is ervoor gekozen om deze studie samen te vatten als narratief bewijs i.p.v. losstaande evidentie. De auteurs rapporteerden de volgende bevindingen uit individuele studies:
- CAT is niet gerelateerd aan een verhoogd risico op infecties.
- Eén studie met bijna 2400 patiënten bezoeken door hondenbegeleiders gedurende een periode van 5 jaar meldde geen toename in infectieoverdracht door honden.
- Patiënten die actief chemotherapie ondergingen, pediatrische patiënten en patiënten op de intensive care afdeling hadden geen verhoogde prevalentie of verspreiding van infecties.
- Er zijn enkele rapporten over therapiehonden die bacteriën bij zich droegen na contact met mensen die al besmet waren.
- Geen verspreiding van infecties door CAT in ziekenhuisomgeving volgens de Centers for Disease Control and Prevention.
- Geen van de 102 honden die op bezoek kwamen in een ziekenhuis in Canada was drager van MRSA, vancomycine-resistente enterokokken of Pseudomonas spp. Op basis van fecesonderzoek bleek dat 58% van de honden drager was van Clostridioides difficile. Dezelfde studie vond geen verdere verspreiding in het ziekenhuis.

De review voegde toe dat preventieve maatregelen genomen kunnen worden om overdracht van pathogenen van dier op mens te voorkomen. Maatregelen hiervoor waren jaarlijkse evaluatie van de honden, fecaal onderzoek naar Salmonella spp. en Campylobacter spp. alsook vaccinaties van de honden.

Risk of bias

Zie ook de Risk of bias tabellen.

De review van Cotoc & Nataro (Cotoc, 2022) heeft een ernstige mate van methodologische bias op basis van de AMSTAR-2. De studie scoorde “no” op 12/16 vragen, allen van belang voor de methodologische kwaliteit. Het is onzeker of deze studie reproduceerbaar is en de dataset compleet is.
De cross-sectionele studie van Edner et al. (Edner, 2021) heeft een laag risico op bias op de JBI Risk of Bias tool. De auteurs hebben niet gecorrigeerd op confounders. Dit kan te maken hebben met de geringe studiepopulatie en vanwege de onderzoeksvraag die beschrijvend van aard is.
De RCT van Chubak et al. (Chubak, 2023) heeft een matig risico op bias op de Cochrane Risk of Bias Tool. Het personeel dat de deelnemers selecteerde, includeerde, onder supervisie had en van hen de surveys afnam was niet geblindeerd voor de interventie. Dit kan mogelijke methodologische risico’s met zich meebrengen. Het laboratoriumpersoneel wat de microbiële analyses deed was wel geblindeerd voor de interventie en namen van de deelnemers. De deelnemers wisten van hun allocatie na het eerste hondenbezoek.

Zoeken en selecteren

Zoekvraag

Om de uitgangsvraag van deze module te beantwoorden, is een systematische analyse van de literatuur uitgevoerd. De onderzoeksvraag die hiervoor is onderzocht, is PICO-gestructureerd en luidt:

Is contact met dieren veilig voor patiënten met een verminderde afweer tegen infectie of een grotere kans op complicaties bij een infectie?

P	Mensen in een zorginstelling.
I	Contact met dieren in een zorginstelling.
C	Geen contact met dieren in de zorginstelling.
O	Overdracht van (pathogene) micro-organismen, infecties en/of contaminatie van de omgeving; verontreiniging in verblijfskatheters van drains; wondinfectie.

Relevante uitkomstmaten

De werkgroep beschouwde het voorkomen van de overdracht van micro-organismen en zorg-gerelateerde infecties als een kritische uitkomstmaat voor de besluitvorming.

Voorafgaand heeft de werkgroep de hierboven genoemde uitkomstmaten niet gedefinieerd, maar de definities gebruikt die in de onderzoeken zijn gebruikt.

Zoeken en selecteren (methoden)

In de databases Embase.com, Ovid/Medline en Cinahl is op 8-3-2024 en 20-3-2024 met relevante zoektermen gezocht naar systematische reviews, clinical trials en observationele studies over huisdieren en patiënten met verminderde weerstand. De literatuurzoekactie leverde 3167 unieke treffers op. De volledige zoekactie is beschreven in Zoekverantwoording.

De literatuur is systematisch geselecteerd op basis van vooraf gestelde criteria geselecteerd. Deze criteria luiden als volgt:

Het gaat om een systematische review, meta-analyse, RCT of ander vergelijkend onderzoek (case control onderzoek, cohortonderzoek).
Het gaat om de doelpopulatie mensen die zorg ontvangen op het gebied van medisch specialistische zorg, langdurige zorg en/of publieke gezondheidszorg. Dit betreft zowel kinderen als volwassenen (alle leeftijden).
De interventie bestaat uit het contact met dieren in de zorginstelling.
De uitkomstmaten zijn het voorkomen van de overdracht van (pathogene) micro-organismen en gezondheidszorg gerelateerde infecties en/of contaminatie van de omgeving, verontreiniging in verblijfskatheters van drains; wondinfectie.

De selectiecriteria zijn toegepast op de referenties verkregen uit de zoekactie. In eerste instantie zijn de titel en abstract van de referenties beoordeeld. Hiervan werden 61 referenties geïncludeerd voor deze specifieke uitgangsvraag voor de beoordeling op basis van het volledige artikel. Na de beoordeling van de volledige tekst zijn 3 studies definitief geïncludeerd voor de literatuuranalyse en 3 voor narratieve samenvatting. In de exclusietabel is de reden voor exclusie van 58 referenties toegelicht.

Alle geïncludeerde studies zijn onderzocht op het risico op bias met de volgende instrumenten:

Analytische cross-sectionele studies: Joanna Briggs Institute (JBI) Appraisal Checklist for Analytical Cross-Sectional Studies. Joanna Briggs Institute (JBI) Appraisal Checklist for Analytical Cross-Sectional Studies. https://jbi.global/sites/default/files/2021-10/Checklist_for_Analytical_Cross_Sectional_Studies.docx
RCTs: Cochrane risk-of-bias tool for randomized trials (RoB 2). Higgins JPT, Savović J, Page MJ, Elbers RG, Sterne JAC. Chapter 8: Assessing risk of bias in a randomized trial [last updated October 2019]. In: Higgins JPT, Thomas J, Chandler J, Cumpston M, Li T, Page MJ, Welch VA (editors). Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions version 6.5. Cochrane, 2024. Available from www.training.cochrane.org/handbook.
Reviews: AMSTAR -2. Shea BJ, Reeves BC, Wells G, Thuku M, Hamel C, Moran J, Moher D, Tugwell P, Welch V, Kristjansson E, Henry DA. AMSTAR 2: a critical appraisal tool for systematic reviews that include randomised or non-randomised studies of healthcare interventions, or both. BMJ. https://amstar.ca/docs/AMSTAR-2.pdf.

Resultaten

Bij de literatuuranalyse zijn 3 studies geïncludeerd. Belangrijke onderzoekskenmerken en resultaten zijn samengevat in de evidence tabellen. De beoordeling van het risico op bias is samengevat in de risk-op-bias tabellen. Tevens zijn er drie narratieve reviews geïdentificeerd en samengevat.

Referenties

Chan MM, Tapia Rico G. The "pet effect" in cancer patients: Risks and benefits of human-pet interaction. Crit Rev Oncol Hematol. 2019 Nov;143:56-61. doi: 10.1016/j.critrevonc.2019.08.004. Epub 2019 Aug 26. PMID: 31479836.
Chubak J, Adler A, Bobb JF, Hawkes RJ, Ziebell RA, Pocobelli G, Ludman EJ, Zerr DM. A Randomized Controlled Trial of Animal-assisted Activities for Pediatric Oncology Patients: Psychosocial and Microbial Outcomes. J Pediatr Health Care. 2024 May-Jun;38(3):354-364. doi: 10.1016/j.pedhc.2023.09.010. Epub 2023 Nov 4. PMID: 37930283; PMCID: PMC11066653.
Cotoc C, Notaro S. Race, Zoonoses and Animal Assisted Interventions in Pediatric Cancer. Int J Environ Res Public Health. 2022 Jun 24;19(13):7772. doi: 10.3390/ijerph19137772. PMID: 35805427; PMCID: PMC9265881.
Edner A, Lindström-Nilsson M, Melhus Å. Low risk of transmission of pathogenic bacteria between children and the assistance dog during animal-assisted therapy if strict rules are followed. J Hosp Infect. 2021 Sep;115:5-9. doi: 10.1016/j.jhin.2021.04.025. Epub 2021 Apr 30. PMID: 33940092.
Garcia-Sanchez P, Romero-Trancón D, Sainz T, Calvo C, Iglesias I, Perez-Hernando B, Hurtado-Gallego J, Sánchez R, Alcolea S, Moya L, Mendez-Echevarria A. The role of veterinarians in zoonosis prevention: Advising families of immunocompromised children with pets. One Health. 2023 Dec 12;18:100662. doi: 10.1016/j.onehlt.2023.100662. PMID: 38204817; PMCID: PMC10776649.
Liguori G, Costagliola A, Lombardi R, Paciello O, Giordano A. Human-Animal Interaction in Animal-Assisted Interventions (AAI)s: Zoonosis Risks, Benefits, and Future Directions-A One Health Approach. Animals (Basel). 2023 May 9;13(10):1592. doi: 10.3390/ani13101592. PMID: 37238022; PMCID: PMC10215372.
Mensink A. Infectieziekten en veiligheid. Toekomstige uitdagingen voor maatschappij en beleid. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum voor Infectieziektebestrijding. 2007. (https://www.rivm.nl/bibliotheek/digitaaldepot/wrr_infectieziekten.pdf; accessed September 18, 2025).
Snipelisky D, Burton MC. Canine-assisted therapy in the inpatient setting. South Med J. 2014 Apr;107(4):265-73. doi: 10.1097/SMJ.0000000000000090. PMID: 24937523.
Steele SG, Booy R, Manocha R, Mor SM, Toribio JLML. Towards One Health clinical management of zoonoses: A parallel survey of Australian general medical practitioners and veterinarians. Zoonoses Public Health. 2021 Mar;68(2):88-102. doi: 10.1111/zph.12799. Epub 2020 Dec 31. PMID: 33382160; PMCID: PMC7986233.
Stull JW, Brophy J, Weese JS. Reducing the risk of pet-associated zoonotic infections. CMAJ. 2015 Jul 14;187(10):736-743. doi: 10.1503/cmaj.141020. Epub 2015 Apr 20. PMID: 25897046; PMCID: PMC4500695.

Evidence tabellen

Author, year	Study aim	Study design and characteristics	Patient characteristics	Findings	Comments
Chubak, 2023	“To assess the effect of therapy dog visits on microbial levels on children’s hands”.	RCT. Randomized two-arm, parallel-group trial. 1:1 to dog visits (intervention) or usual care (control). Intervention: N=12. Hospital-based visit, once a week, from a handler and dog team. Patients could receive up to 4 visits. Dog visited patient’s room for up to 20 minutes. Hand sanitation before and after the dog visit. Control: N=14 usual care.	N=26. Pediatric cancer patients, English speaking aged 5 to 17 at inpatient Cancer Care Unit at Seattle’s Children’s Hospital. Mean age: 11.7 and 12.7 years. Sex: 15 males, 11 females.	Microbial load on hands after dog contact: Intervention: 3.03 (SD 1.32) CFU/mL log10 scale. Control: 3.39 (SD 1.01) CFU/mL log10 scale. MD: -0.04 (95%CI -0.6; 0.52) CFU/mL log10 scale. Presence of S. aureus: Intervention: 1/12. Control: 3/12. Presence of Acinetobacter: Intervention: 1/12. Control: 1/12. No other bacteria identified. Clinical infection: Intervention: 4/12. Control: 3/14.	Dog visit did not show a significant microbial transfer. However, this could be due to the hand sanitation protocol before and after interactions with the dog.
Cotoc, 2022	“To synthesize the available data on the most common human infections from therapy animals and their risk factors for pediatric oncology patients.”	Review. Databases: PubMed, PsycINFO, Web of Science, CINAHL. Searched from inception to 2021. Number studies: 8. Intervention: AAT and other animal-assisted interventions in clinical setting of cancer pediatrics.	Patients in pediatric oncology. Age: between 3 and 17 years. Sex: mostly 50:50 male female. Countries and setting not further specified.	- Pediatric oncologic patients due to their immunodeficiency status are at higher risk of developing disease or complications from zoonotic diseases. Transmissible diseases associated with dogs: - Norovirus infections, rabies, bacterial infections (Bordetella bronchiseptica-associated disease, brucellosis, campylobacterosis, capnocytophagosis, coxiellosis, cryptosporidiosis, infections with pathogenic E. coli, leptospirosis, methicillin-resistant Staphylococcus aureus(MRSA), pasteurellosis, salmonellosis, staphylococcal pyoderma, tularemia cutaneous, yersiniosis enterocolitica), fungal infections (ringworm), parasites (echinococcosis, giardiasis, Mange) and visceral larva migrans. - P. multocida in dogs performing AAI have the potential risk of infection being transmitted from therapy animals to vulnerable individuals, including immunocompromised patients.	A risk of infection transmission from therapy dogs to vulnerable patients is present. The authors conclude that proper infection control measures must be in place to reduce the transmission risk.
Edner, 2021	“To explore whether and to what extent aerobic bacteria were exchanged between hospital dogs, children and the hospital environment during DAT.	Descriptive cross-sectional study. Department of pediatrics at Uppsala University Hospital in Sweden. Intervention: DAT visits taking place in patient’s room. Hand disinfection and introduction to the dog. Dog allowed to jump on the patient’s bed. Interaction of app. 45 minutes. Hands washed afterwards with changes of clothes and bedclothes. Contact surfaces, toys and floors were cleaned or disinfected. Two different dogs. Control: none. Before and after sampling of nose-lip area, fingertips of the patient.	N=16. Children in the department treated for cancer at the hospital. Median age: 12 years, range 4 to 15 years. Sex: 30% males. Children with carriage of multidrug- resistant bacteria, extensive wounds or eczema, compromised immune system, diarrhoea or scheduled for X-rays, surgery, etc., were excluded.	Bacterial findings in children: - More bacteria transmitted to the fingertips compared to the nose-lip area. - Most frequent species: Neisseria zoodegmatis and Moraxella canis. - No growth of dog flora. - 7/10 children had increased numbers of bacteria on finger tips after DAT. - 3/10 children had decreased number of bacterial load after disinfection. - No dog associated infections.	Potentially clinically relevant bacteria were transferred to and from dogs to patients. Bacteria are acquired and dogs should not be allowed to lick children.

Abbreviations: AAT = animal-assisted therapy; CAT = canine-assisted therapy; CFU = colony forming units; DAT = dog-assisted therapy; MD = mean difference; NR = not reported; RCT = randomized controlled trials.

Exclusie tabel

Year	Authors	Title	Reason
1996	Allen, K. and Blascovich, J.	The value of service dogs for people with severe ambulatory disabilities: A randomized controlled trial	No outcome of interest.
1992	Arashima, Y. and Kumasaka, K. and Okuyama, K. and Kawabata, M. and Tsuchiya, T. and Kawano, K. and Ootsuka, M. and Yagoshi, M. and Kaya, H. and Sano, K.	Clinicobacteriological study of Pasteurella multocidainfection as a zoonosis. (2)--Comparisons of P. multocida separated from patients and their pet dogs and cats	Other language.
2017	Berahmat, R. and Mahami-Oskouei, M. and Rezamand, A. and Spotin, A. and Aminisani, N. and Ghoyounchi, R. and Madadi, S.	Cryptosporidium infection in children with cancer undergoing chemotherapy: how important is the prevention of opportunistic parasitic infections in patients with malignancies?	No intervention of interest.
2012	Berry, A. and Borgi, M. and Terranova, L. and Chiarotti, F. and Alleva, E. and Cirulli, F.	Developing effective animal-assisted intervention programs involving visiting dogs for institutionalized geriatric patients: A pilot study	No outcome of interest.
2000	Bloniasz, E.	Hospital discovers pets are a patient's best friend	No outcome of interest.
2020	Branson, S. and Boss, L. and Hamlin, S. and Padhye, N. S.	Animal-Assisted Activity in Critically Ill Older Adults: A Randomized Pilot and Feasibility Trial	No outcome of interest.
2005	Bussotti, E. A. and Le√£o, E. R. and Chiment√£o, D. M. N. and Silva, C. P. R.	Individualized [sic] care: can I bring my dog?	Other language.
2017	Chubak, Jessica and Hawkes, Rene and Dudzik, Christi and Foose-Foster, Jessica M. and Eaton, Lauren and Johnson, Rebecca H. and Macpherson, Catherine Fiona	Pilot Study of Therapy Dog Visits for Inpatient Youth With Cancer	No outcome of interest.
2010	Coughlan, K. and Olsen, K. E. and Boxrud, D. and Bender, J. B.	Methicillin-resistant Staphylococcus aureus in resident animals of a long-term care facility	No population of interest.
1997	Counsell, C. M. and Abram, J. and Gilbert, M.	Animal assisted therapy and the individual with spinal cord injury	No outcome of interest.
2021	Cowfer, B. A. and Akard, T. F. and Gilmer, M. J.	Animal-Assisted Interventions for Children with Advanced Cancer: Child and Parent Perceptions	No outcome of interest.
2021	Diniz Pinto, Karina and Vieira de Souza, Claudia Teresa and Benamor Teixeira, Maria de Lourdes and Fragoso da Silveira Gouv√™a, Maria Isabel	Animal assisted intervention for oncology and palliative care patients: A systematic review	No outcome of interest.
1999	Dworkin, M. S. and Sullivan, P. S. and Buskin, S. E. and Harrington, R. D. and Olliffe, J. and MacArthur, R. D. and Lopez, C. E.	Bordetella bronchiseptica infection in human immunodeficiency virus- infected patients	No outcome of interest.
2012	Elwin, K. and Hadfield, S. J. and Robinson, G. and Chalmers, R. M.	The epidemiology of sporadic human infections with unusual cryptosporidia detected during routine typing in England and Wales, 2000-2008	No outcome of interest.
2023	Fastl, C. and De Carvalho Ferreira, H. C. and Babo Martins, S. and Sucena Afonso, J. and Di Bari, C. and Venkateswaran, N. and Pires, S. M. and Mughini-Gras, L. and Huntington, B. and Rushton, J. and Pigott, D. and Devleesschauwer, B.	Animal sources of antimicrobial-resistant bacterial infections in humans: a systematic review	No outcome of interest.
2011	Ferreira, J. P. and Anderson, K. L. and Correa, M. T. and Lyman, R. and Ruffin, F. and Reller, L. B. and Fowler Jr, V. G.	Transmission of mrsa between companion animals and infected human patients presenting to outpatient medical care facilities	Not the setting of interest.
2023	Fiore, Marco and Cortegiani, Andrea and Friolo, Giansaverio and Frigieri Covani, Francesca and Cardia, Luigi and Ferraro, Fausto and Alampi, Daniela	Risks and benefits of animal-assisted interventions for critically ill patients admitted to intensive care units	No outcome of interest.
2003	Gomez Castilla, A. C. and Martin Espejo, J. L.	Peritoneal dialysis and living with animals	Not the setting of interest.
2013	Gandolfi-Decristophoris, P. and Petrini, O. and Ruggeri-Bernardi, N. and Schelling, E.	Extended-spectrum Œ≤-lactamase-producing Enterobacteriaceae in healthy companion animals living in nursing homes and in the community	No population of interest.
2023	Garcia-Sanchez, P. and Aguilar-Valero, E. and Sainz, T. and Calvo, C. and Iglesias, I. and Bueno, D. and Frauca, E. and Ramos-Boluda, E. and Alcolea-Sanchez, A. and Garc√≠a-Guereta, L. and Alonso-Melgar, A. and Esper√≥n, F. and Mendez-Echevarria, A.	Immunocompromised Children and Young Patients Living with Pets: Gaps in Knowledge to Avoid Zoonosis	No outcome of interest.
2024	Garcia-Sanchez, P. and Romero-Tranc√≥n, D. and Sainz, T. and Calvo, C. and Iglesias, I. and Perez-Hernando, B. and Hurtado-Gallego, J. and S√°nchez, R. and Alcolea, S. and Moya, L. and Mendez-Echevarria, A.	The role of veterinarians in zoonosis prevention: Advising families of immunocompromised children with pets	No outcome of interest.
2018	Gocheva, Vanya and Hund-Georgiadis, Margret and Hediger, Karin	Effects of animal-assisted therapy on concentration and attention span in patients with acquired brain injury: A randomized controlled trial	No outcome of interest.
2013	Godfrey, Kathryn	Pets can give boost to patients in critical car	No outcome of interest.
2017	Gurry, G. A. and Campion, V. and Premawardena, C. and Woolley, I. and Shortt, J. and Bowden, D. K. and Kaplan, Z. and Dendle, C.	High rates of potentially infectious exposures between immunocompromised patients and their companion animals: an unmet need for education	Not the setting of interest.
2017	Hetland, Breanna and Bailey, Tanya and Prince-Paul, Maryjo	Animal-Assisted Interactions to Alleviate Psychological Symptoms in Patients Receiving Mechanical Ventilation	No outcome of interest.
2021	Hezarjaribi, H. Z. and Azadeh, H. and Niksolat, F. and Montazeri, M. and Tabaripour, R. and Fakhar, M. and Hosseintabar, M. and Keighobadi, M. and Nakhaei, M.	Toxoplasma gondii infection in patients with rheumatoid arthritis and systemic lupus erythematous diseases: serological and molecular evidence	No outcome of interest.
1999	Hill, R. B. and Rowlands, D. T. and Rifkind, D. and Starzl, T. E.	Infectious pulmonary disease in patients receiving immunosuppressive therapy for organ transplantation	Animal model.
2020	Holder, T. R. N. and Gruen, M. E. and Roberts, D. L. and Somers, T. and Bozkurt, A.	A Systematic Literature Review of Animal-Assisted Interventions in Oncology (Part I): Methods and Results	No design of interest.
2023	Horton, Leslie and Griffen, Margaret and Chang, Lui and Newcomb, Anna B.	Efficacy of Animal-Assisted Therapy in Treatment of Patients With Traumatic Brain Injury: A Randomized Trial	No outcome of interest.
2008	Johnson, R. A. and Meadows, R. L. and Haubner, J. S. and Sevedge, K.	Animal-assisted activity among patients with cancer: effects on mood, fatigue, self-perceived health, and sense of coherence	No outcome of interest.
2007	Kawamura, N. and Niiyama, M. and Niiyama, H.	Long-term evaluation of animal-assisted therapy for institutionalized elderly people: A preliminary result	No outcome of interest.
2010	Larson, B. R. and Looker, S. and Herrera, D. M. and Creagan, E. T. and Hayman, S. R. and Kaur, J. S. and Jatoi, A. and Larson, Brenda R. and Looker, Sherry and Herrera, Dianne M. and Creagan, Edward T. and Hayman, Suzanne R. and Kaur, Judith S. and Jatoi, Aminah	Cancer patients and their companion animals: results from a 309-patient survey on pet-related concerns and anxieties during chemotherapy	No outcome of interest.
2009	Lefebvre, S. L. and Reid-Smith, R. J. and Waltner-Toews, D. and Weese, J. S.	Incidence of acquisition of methicillin-resistant Staphylococcus aureus, Clostridium difficile, and other health-care-associated pathogens by dogs that participate in animal-assisted interventions	No outcome of interest.
2024	Mahoney, A. B. and Akard, T. F. and Cowfer, B. A. and Dietrich, M. S. and Newton, J. L. and Gilmer, M. J.	Impact of Animal-Assisted Interaction on Anxiety in Children With Advanced Cancer and Their Caregivers	No outcome of interest.
2020	Masila, N. M. and Ross, K. E. and Gardner, M. G. and Whiley, H.	Zoonotic and public health implications of campylobacter species and squamates (Lizards, snakes and amphisbaenians)	Not the setting of interest.
2018	McCullough, Amy and Ruehrdanz, Ashleigh and Jenkins, Molly A. and Gilmer, Mary Jo and Olson, Janice and Pawar, Anjali and Holley, Leslie and Sierra-Rivera, Shirley and Linder, Deborah E. and Pichette, Danielle and Grossman, Neil J. and Hellman, Cynthia and Gu√©rin, No√©mi A. and O‚ÄôHaire, Marguerite E.	Measuring the Effects of an Animal-Assisted Intervention for Pediatric Oncology Patients and Their Parents: A Multisite Randomized Controlled Trial	No outcome of interest.
2000	Miller, J. and Ingram, L.	Perioperative nursing and animal-assisted therapy	No outcome of interest.
2012	Morris, D. O. and Lautenbach, E. and Zaoutis, T. and Leckerman, K. and Edelstein, P. H. and Rankin, S. C.	Potential for Pet Animals to Harbour Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus When Residing with Human MRSA Patients	No population of interest.
2020	Nitkin, P. and Buchanan, M. J.	Relationships Between People with Cancer and Their Companion Animals: What Helps and Hinders	No outcome of interest.
2002	Roberto, M. A.	Pediatric perspectives. Animal-assisted therapy: a modality of treatment for the patient with spinal cord injury	No outcome of interest.
2019	Rodrigo-Claverol, M. and Casanova-Gonzalvo, C. and Malla-Clua, B. and Rodrigo-Claverol, E. and Jov√©-Naval, J. and Ortega-Bravo, M.	Animal-assisted intervention improves pain perception in polymedicated geriatric patients with chronic joint pain: A clinical trial	No outcome of interest.
2020	Santaniello, A. and Garzillo, S. and Amato, A. and Sansone, M. and Fioretti, A. and Menna, L. F.	Occurrence of Pasteurella multocida in dogs being trained for animal-assisted therapy	No population of interest.
2020	Santaniello, A. and Sansone, M. and Fioretti, A. and Menna, L. F.	Systematic review and meta-analysis of the occurrence of eskape bacteria group in dogs, and the related zoonotic risk in animal-assisted therapy, and in animal-assisted activity in the health context	No population of interest.
2021	Sbrizzi, C. and Sapuppo, W.	Effects of Pet Therapy in Elderly Patients with Neurocognitive Disorders: A Brief Review	No outcome of interest.
2009	Smith, R. P. and Chalmers, R. M. and Elwin, K. and Clifton-Hadley, F. A. and Mueller-Doblies, D. and Watkins, J. and Paiba, G. A. and Giles, M.	Investigation of the role of companion animals in the zoonotic transmission of cryptosporidiosis	Not the setting of interest.
2019	Snipelisky, David and Smidt, Jessica and Gallup, Shawn and Myrick, Jane and Bauer, Brent and Burton, M. Caroline	Canine-Assisted Therapy in Hospitalized Patients Awaiting Heart Transplantation	No outcome of interest.
2024	Spikestein, A. and Musante, J. and Huang, H. H. and Stojanowski, M. and Rode, D. and Pillai, P. and Crouch, G. D.	Impact of Facility Dog and Certified Child Life Specialist Dyad on Children's Pain and Anxiety during Needlestick Procedures in a Pediatric Hematology Oncology Clinic Setting	No outcome of interest.
2017	Stevens, Penelope and Kepros, John P. and Mosher, Benjamin D.	Use of a Dog Visitation Program to Improve Patient Satisfaction in Trauma Patients	No outcome of interest.
2015	Tabaka, M. E. and Quinn, J. V. and Kohn, M. A. and Polevoi, S. K.	Predictors of infection from dog bite wounds: Which patients may benefit from prophylactic antibiotics?	No intervention of interest.
2012	Urbanski, Beth L. and Lazenby, Mark	Distress Among Hospitalized Pediatric Cancer Patients Modified By Pet-Therapy Intervention to Improve Quality of Life	No outcome of interest.
2010	Velez, M. and Casanasa, B. and Greene, J. N. and Morey, J. and Mastroianni, D. and Oehler, R.	Pasteurella multocida infections in cancer patients	No intervention of interest.
1993	Wallace, M. R. and Rossetti, R. J. and Olson, P. E. and Wallace, M. R. and Rossetti, R. J. and Olson, P. E.	Cats and toxoplasmosis risk in HIV-infected adults	Not the setting of interest.
2022	Weaver, Jennifer A. and Cogan, Alison M. and Watters, Kelsey	Animal-Assisted Therapy for Patients With Disorders of Consciousness Following a Traumatic Brain Injury (June 2013-October 2020)	No outcome of interest.
2010	Weese, J. S. and Finley, R. and Reid-Smith, R. R. and Janecko, N. and Rousseau, J.	Evaluation of Clostridium difficile in dogs and the household environment	Not the setting of interest.
1996	Wright, F.	Commentary on Animal-assisted therapy in the intensive care unit: a staff nurse's dream comes true [original article by Cole KM et al appears in NURS CLIN NORTH AM 1995;30(3):529-37]	No design of interest.

Risk of bias tabel

Risk of Bias voor Reviews: AMSTAR -2

	Author, publication year: Cotoc, 2022	Judgement
Item #	Item	Yes, partial yes or no	Explanation
1	Did the research questions and inclusion criteria for the review include the components of PICO?	Yes
2	Did the report of the review contain an explicit statement that the review methods were established prior to the conduct of the review and did the report justify any significant deviations from the protocol?	No	No published protocol.
3	Did the review authors explain their selection of the study designs for inclusion in the review?	Yes
4	Did the review authors use a comprehensive literature search strategy?	Yes
5	Did the review authors perform study selection in duplicate?	No	Not reported.
6	Did the review authors perform data extraction in duplicate?	No	Not reported.
7	Did the review authors provide a list of excluded studies and justify the exclusions?	No	Not reported.
8	Did the review authors describe the included studies in adequate detail?	Yes
9	Did the review authors use a satisfactory technique for assessing the risk of bias (RoB) in individual studies that were included in the review?	No	Not reported.
10	Did the review authors report on the sources of funding for the studies included in the review?	No	Not reported.
11	If meta-analysis was performed did the review authors use appropriate methods for statistical combination of results?	No	Not applicable.
12	If meta-analysis was performed, did the review authors assess the potential impact of RoB in individual studies on the results of the meta-analysis or other evidence synthesis?	No	Not applicable.
13	Did the review authors account for RoB in individual studies when interpreting/ discussing the results of the review?	No	No RoB.
14	Did the review authors provide a satisfactory explanation for, and discussion of, any heterogeneity observed in the results of the review?	No	Not reported.
15	If they performed quantitative synthesis did the review authors carry out an adequate investigation of publication bias (small study bias) and discuss its likely impact on the results of the review?	No	Not applicable.
16	Did the review authors report any potential sources of conflict of interest, including any funding they received for conducting the review?	No	Reported, no conflicts of interest.

Risk of bias voor analytische cross-sectionele studie: Joanna Briggs Institute (JBI) Appraisal Checklist for Analytical Cross-Sectional Studies

Author: Edner, 2021

	Yes	No	Unclear	Not applicable
1. Were the criteria for inclusion in the sample clearly defined?	X	□	□	□
2. Were the study subjects and the setting described in detail?	X	□	□	□
3. Was the exposure measured in a valid and reliable way?	X	□	□	□
4. Were objective, standard criteria used for measurement of the condition?	X	□	□	□
5. Were confounding factors identified?	□	X	□	□
6. Were strategies to deal with confounding factors stated?	□	□	□	X
7. Were the outcomes measured in a valid and reliable way?	X	□	□	□
8. Was appropriate statistical analysis used?	X	□	□	□

Risk of bias voor Randomized Controlled Trials: Cochrane Risk of Bias Tool

Auteur: Chubak, 2023
Item	Description	Judgement
Selection bias: Random sequence generation	Authors report randomization but not the method.	Unclear
Selection bias: Allocation concealment	Nothing reported about allocation.	Unclear
Performance bias: Blinding (participants and personnel)	Participants did not know their group until after the first dog visit. Personnel was not blinded.	High
Detection bias: Blinding (outcome assessment)	Laboratory staff was blinded.	Low
Attrition bias: Incomplete outcome data	All data as well as loss to follow up is reported.	Low
Reporting bias: Selective reporting	None	Low
Other bias: Other sources of bias	None to be identified	Low

GRADE evidence profiel

Certainty assessment								Impact	Certainty	Importantie
Aantal studies	Studieopzet	Risk of bias	Inconsistentie	Indirect bewijs		Onnauwkeurigheid	Andere factoren
Aanwezigheid van bacteriën bij pediatrische oncologische patiënten
2^a,b	RCT / cross-sectioneel	Ernstig	Niet ernstig	Niet ernstig	Ernstig		Niet gevonden	De microbiële belasting op handen na contact met honden: Interventie: 3,03 (SD 1,32) CFU/mL log10-schaal. Controle: 3,39 (SD 1,01) CFU/mL log10-schaal. MD: -0,04 (95% CI -0,6; 0,52) CFU/mL log10-schaal. Aanwezigheid van S. aureus: Interventie: 1/12. Controle: 3/12. Aanwezigheid van Acinetobacter: Interventie: 1/12. Controle: 1/12. Klinische infectie: Interventie: 4/12. Controle: 3/14. - Meer bacteriën werden overgedragen naar de vingertoppen in vergelijking met het neus-lipgebied. - Meest voorkomende soorten: Neisseria zoodegmatis en Moraxella canis. - Geen groei van hondflora. - 7 van de 10 kinderen hadden een toename van het aantal bacteriën op de vingertoppen na DAT. - 3 van de 10 kinderen hadden een afname van de bacteriële belasting na desinfectie. - Geen hond-gerelateerde infecties.	⨁◯◯◯ Zeer laag	CRUCIAAL
Risico op infectie of complicaties door zoönotische ziekten
1^c	Review	Zeer ernstig	Niet ernstig	Niet ernstig	Niet ernstig		Niet ernstig	Pediatrische oncologische patiënten lopen door hun immunodeficiëntie een hoger risico op het ontwikkelen van ziekten of complicaties door zoönotische ziekten.	⨁◯◯◯ Zeer laag	CRUCIAAL

a = Chubak, 2023; b = Edner, 2021; c = Cotoc, 2022.

Verantwoording

Beoordelingsdatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 21-10-2025

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Samenwerkingsverband Richtlijnen Infectiepreventie

Geautoriseerd door:

Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie
Nederlandse Vereniging voor Heelkunde
Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Vereniging voor Hygiëne en Infectiepreventie in de Gezondheidszorg
Nederlandse Associatie Physician Assistants

Algemene gegevens

Er is een verklaring van geen bezwaar afgegeven door deNederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) en Patiëntenfederatie Nederland (PFNL).

De ontwikkeling/herziening van deze richtlijn is ondersteund door SKILZ en gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijn.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in 2023 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit deskundigen en vertegenwoordigers van specialismen die betrokken zijn in de zorg. De werkgroepleden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.

Werkgroep:

Drs. S. (Selma) Bons (voorzitter), anesthesioloog, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA);
J. (Jantsje) Folkertsma, verpleegkundige, Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN);
Drs. I. (Ingrid) Keur, senior Inspecteur Veterinair & Zoönosen, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA);
S. (Saskia) Meeuws - van den Ende, deskundige infectiepreventie, Vereniging voor Hygiëne & Infectiepreventie in de Gezondheidszorg (VHIG);
Dr. I. J.B. (Ingrid) Spijkerman, arts-microbioloog, Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM);
Drs. H. (Hilde) Sterckx, dierenarts, afdeling Incident en crisiscentrum, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA);
R. (Renske) Tjeerdsma, deskundige infectiepreventie, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM);
Drs. F. (Frits) Vlaanderen, onderzoeker, afdeling Zoönose & Omgevingsmicrobiologie, Centrum Infectieziektebestrijding, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM);
K. (Karen) Vrolings - Franssen, deskundige infectiepreventie, Vereniging voor Hygiëne & Infectiepreventie in de Gezondheidszorg (VHIG).

Klankbordgroep:

Dr. K.(Katja) van Ewijk, arts-infectieziektebestrijding, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM);
Drs. W. (Willemijn) Hensbroek, arts verstandelijk gehandicapten, Nederlandse Vereniging Artsen Verstandelijk Gehandicapten (NVAVG);
E. (Eveline) Lentz - Mulder, Koninklijk Nederlands Geleidehonden Fonds, (KNGF);
A. (Arianne) le Duc, Stichting Hulphond;
N. (Natasja) Koeckhoven, Bultersmekke Assistancedogs.

Met ondersteuning van:

F.E.M. (Femke) Aanhane, senior procesbegeleider richtlijnontwikkeling, SKILZ
L. (Liènne) van Esveld, stagiair/onderzoeker, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
I. (Ingeborg) van Dusseldorp, informatiespecialist, Maatschap Van Dusseldorp, Delvaux & Ket
Dr. C. (Caroline) Schneeberger, literatuuronderzoeker, Schneeberger Microbiology Consultancy (SMC)
Dr. C. (Charifa) Zemouri, literatuuronderzoeker, Zemouri et al.

Belangenverklaringen

De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd (KNAW, 2017). Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.

Een overzicht van de belangen van werkgroep- en klankbordgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen via het bureau van SKILZ bureau@skilz.nu.

Werkgroep

Naam	Functie(s)	Nevenfunctie(s)	Gemelde belangen		Oordeel en eventueel ondernomen actie
S. Bons	Anesthesioloog	Lid CKd NVA - onbetaald Bestuurslid sectie kinderanesthesiologie NVA - onbetaald Lid SRI cluster adviesgroep - onbetaald	Geen	Geen actie vereist
Dr. I.J.B. Spijkerman	Arts-microbioloog	Geen	Geen	Geen actie vereist
Drs. I. Keur	Senior Inspecteur Veterinair & Zoönosen	Geen	Geen	Geen actie vereist
Drs. H. Sterckx	Dierenarts	Geen	Geen	Geen actie vereist
S. Meeuw - van den Ende	Deskundige infectiepreventie, accounthouder Kwaliteit & Veiligheid	Geen	Geen	Geen actie vereist
K. Vrolings	Deskundige infectiepreventie	Geen	Geen	Geen actie vereist
R. Tjeerdsma	Deskundige infectiepreventie	Geen	Geen	Geen actie vereist
J. Folkertsma	Verpleegkundige	Geen	Geen	Geen actie vereist
Drs. F. Vlaanderen	Onderzoeker Zoönose & Omgevingsmicrobiologie	Geen	Geen	Geen actie vereist
L. van Esveld	Stagiair / onderzoeker	Geen	Geen	Geen actie vereist
F.E.M. Aanhane	Senior procesbegeleider	Geen	Geen	Geen actie vereist

Klankbordgroep

Naam	Functie(s)	Nevenfunctie(s)	Gemelde belangen	Oordeel en eventueel ondernomen actie
Dr. K. van Ewijk	Arts-infectieziektebestrijding	Geen	Geen	Geen actie vereist
Drs. W. Hensbroek	Arts verstandelijk gehandicapten	Geen	Geen	Geen actie vereist
E. Lentz	Communicatie adviseur	Geen	Geen	Geen actie vereist
A. le Duc	Hoofd Marketing & Communicatie	Geen	Geen	Geen actie vereist
N. Koeckhoven	Voorlichter	Vrijwilliger als voorlichter bij BultersMekke Assistancedogs, welke opereert op het gebied waar het advies/de richtlijnen zich op richt. Bultersmekke Assistancedogs (BMA), geaccrediteerd door Assistance Dogs International, begeleidt volwassenen, jongeren en kinderen om de eigen hond in de thuisomgeving onder intensieve begeleiding van een professionele instructeur zelf op te leiden tot internationaal gecertificeerde assistentiehond.	Geen	Geen actie vereist

Inbreng patiëntenperspectief

Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door het uitnodigen van de Patiëntenfederatie Nederland (PFNL) bij het ophalen van de knelpunten die leven bij dit thema. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. Ook tijdens de commentaarfase is de Patiëntenfederatie gevraagd om mee te lezen met de conceptteksten.

Wkkgz & kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen

Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).

Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel:

Module	Uitkomst raming	Toelichting
Module Dieren	Geen substantiële financiële gevolgen	Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (5.000-40.000 cliënten), volgt ook uit de toetsing dat het geen nieuwe manier of andere organisatie van zorgverlening betreft. Er wordt geen toename in voltijdsequivalenten dan wel opleidingsniveau verwacht. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht.

Werkwijze

Deze richtlijn is opgesteld conform de binnen het SRI vastgestelde methodologie voor richtlijnontwikkeling (zie SRI - methode van richtlijnontwikkeling), volgens de kwaliteitscriteria uit de AQUA-Leidraad (Zorginstituut, 2021), de HARING-tools (IQ Healthcare, 2013), en AGREE-II (AGREE Next Steps Consortium, 2017).

Knelpunteninventarisatie

Tijdens de voorbereidende fase hebben de voorzitter van de werkgroep, de werkgroepleden en de procesbegeleiding de knelpunten geïnventariseerd. Er is een vragenlijst uitgestuurd naar alle relevante beroeps-, brancheverenigingen en partijen. Deze vragenlijst was gebaseerd op de WIP-richtlijnen over 'Huisdieren'. Een verslag over de knelpunteninventarisatie is terug te vinden in Knelpunteninventarisatie.

Uitkomstmaten

Per uitgangsvraag is de methode van onderzoek bepaald. Bij de uitgangsvragen waarbij literatuuronderzoek is uitgevoerd, is een onderzoeksvraag opgesteld. Vervolgens heeft de werkgroep per onderzoeksvraag geïnventariseerd welke uitkomstmaten relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken.

Methode literatuursamenvatting

Een beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is per module te vinden onder Zoekverantwoording. Indien mogelijk werd de data uit verschillende studies gepoold in een random-effects-model. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijk bewijs wordt hieronder toegelicht.

Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of bias tabellen).

De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen zijn weergegeven in evidence-tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur.

Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijk bewijs

De kwaliteit van bewijs (‘quality of evidence’) werd beoordeeld met behulp van GRADE. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’. GRADE is een methode die per uitkomstmaat van een interventie, of voor een risico- of prognostische factor, een gradering aan de kwaliteit van bewijs toekent op basis van de mate van vertrouwen in de schatting van de effectgrootte.

GRADE	Definitie
Hoog	er is hoge zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt; het is zeer onwaarschijnlijk dat de literatuurconclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Redelijk	er is redelijke zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt; het is mogelijk dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Laag	er is lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt; er is een reële kans dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Zeer laag	er is zeer lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt; de literatuurconclusie is zeer onzeker.

Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)

Voor het formuleren van een aanbeveling zijn naast de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs over de gewenste en ongewenste effecten van een interventie of over de effectgrootte van een risico- of prognostische factor vaak ook nog andere factoren van belang.

Genoemd kunnen worden:

kosten;
waarden, voorkeuren en ervaringen van patiënten en zorgmedewerkers;
balans van gewenste en ongewenste effecten van interventies ten opzichte van geen of andere interventies;
duurzaamheid;
aanvaardbaarheid van interventies;
haalbaarheid van een aanbeveling.

Deze aspecten worden per module besproken onder het kopje ‘Overwegingen’.

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven een antwoord op de uitgangsvragen en zijn gebaseerd op het beste beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen. Waar mogelijk zijn de aanbevelingen evidence-based, echter zijn niet alle situaties (goed) wetenschappelijk onderzocht. In die situaties heeft de werkgroep, op basis van zowel humane als veterinaire expertise, adviezen

geformuleerd.

De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet uit. Bij een hoge bewijskracht zijn ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.

In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor cliënten, zorgmedewerkers en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.

Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers
	Sterke aanbeveling	Zwakke (conditionele) aanbeveling
Voor patiënten	De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet.	Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet.
Voor behandelaars	De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen.	Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij diens waarden en voorkeuren.
Voor beleidsmakers	De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid.	Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen.

Organisatie van zorg

In de knelpunteninventarisatie en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). In deze module is extra aandacht besteed aan de juridische aspecten die komen kijken bij het toelaten van dieren in een medisch-specialistische zorginstelling. Ook de 'verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor het dier' zijn omschreven in de richtlijn omdat dit vraagstukken zijn die leven in de medisch-specialistische zorginstellingen. Daarnaast is er aandacht voor 'allergie en angst voor dieren, bloemen en/of planten' en over het 'welzijn en de gezondheid van dieren'.

Er zijn in de module Organisatie van zorg geen aanbevelingen opgenomen; het betreft een informatieve module. Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag.

Formuleren kennisvragen

Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is. Een overzicht van aanbevelingen voor nader onderzoek staat in Kennisvragen.

Implementatieplan

De werkgroep heeft een implementatieplan opgesteld waarin een advies voor beroepsverenigingen en instellingen wordt gegeven voor de implementatie van de SRI-richtlijn Dieren en planten.

De werkgroep heeft per aanbeveling binnen de modules geïnventariseerd:

wat een realistische termijn voor implementatie is;
de verwachte effecten van implementatie op de zorgkosten;
randvoorwaarden om de aanbeveling tijdig te implementeren;
mogelijke barrières voor implementatie;
te ondernemen acties voor (bevordering van) implementatie;
verantwoordelijke partij voor de te ondernemen acties.

Zie Implementatieplan.

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijn is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie.

Referenties

IQ Healthcare. De HARING-tools. 2013. (https://www.zonmw.nl/sites/zonmw/files/typo3-migrated-files/De_HARING-tools.pdf, accessed, September 18, 2025).

KNAW, KNMG, GR, NHG, FMS. Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling. 2017. (https://storage.knaw.nl/2022-08/Gedragscode-belangenverstrengeling-januari-2017.pdf, accessed September 18, 2025).

The AGREE Next Steps Consortium. Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II (AGREE II). 2017. (https://www.agreetrust.org/wp-content/uploads/2017/12/AGREE-II-Users-Manual-and-23-item-Instrument-2009-Update-2017.pdf, accessed September 18, 2025).

Zorginstituut Nederland. AQUAS-Leidraad. 2021. (https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/ontwikkeltools-ontwikkelen/aqua-leidraad.pdf, accessed September 18, 2025).

Zoekverantwoording

Toelichting:

Voor deze vraag is gezocht met de volgende concepten:

Huisdieren EN patiënten met verminderde weerstand EN zorginstellingen

Er is alleen gezocht naar huisdieren als trefwoord. Daarnaast wordt in title, abstract, keyword alleen gekeken naar honden en katten, omdat het toevoegen van dieren als ratten en muizen en slangen leidt tot veel ruis. Wel wordt gezocht met termen als ‘therapy animals’ en ‘hand or face licking’
Er is geen beperking op tijd toegepast.
PET-CT wordt met een dubbele ontkenning op huisdieren eruit gefilterd. Hiermee worden de aantallen met de helft teruggebracht. De eerste 100 referenties gecheckt en geen relevante artikelen worden gemist.

Zoekopbrengst

20-3-2024	EMBASE	OVID/MEDLINE	Cinahl	Ontdubbeld t.o.v. 8-3-2024
SRs	146	52	21	125
RCTs	569	193	155	333
Observationele studies	1376	652	157	1273
Totaal	2091	897	333	1931
8-3-2024	EMBASE	OVID/MEDLINE	Cinahl	Ontdubbeld
SRs	67	7		72
RCTs	300	46		336
Observationele studies	785	66		828
Totaal	1152	119		1236

Zoekstrategie

Embase

20-3-2024

No.	Query	Results
#1	'domestic animal'/exp OR (((domestic OR companion) NEAR/2 animal):ti,ab,kw) OR 'cat'/exp OR 'dog'/exp OR pet:ti,ab,kw OR pets:ti,ab,kw OR dog:ti,ab,kw OR dogs:ti,ab,kw OR cat:ti,ab,kw OR cats:ti,ab,kw OR 'animal assisted intervention':ti,ab,kw OR ((animal* NEAR/2 (therap* OR play)):ti,ab,kw) OR ((lick NEAR/2 (hand* OR face)):ti,ab,kw)	888556
#2	'geriatric patient'/exp OR 'high risk patient'/exp OR 'critically ill patient'/exp OR 'cancer patient'/exp OR 'immunocompromised patient'/exp OR 'burn patient'/exp OR 'hemodialysis patient'/exp OR 'terminally ill patient'/exp OR 'immunosuppressive agent'/exp OR 'disease transmission'/exp OR 'postoperative period'/exp OR 'neutropenia'/exp OR 'immune deficiency'/exp OR 'drain'/exp OR 'catheter'/exp OR 'decubitus'/exp OR 'wound'/exp OR 'asplenia'/exp OR 'asplenia':ti,ab,kw OR 'spleen aplasia':ti,ab,kw OR 'splenic aplasia':ti,ab,kw OR (((bed OR pressure) NEAR/3 (sore OR ulcer)):ti,kw) OR 'bedsore':ti,kw OR (((infect* OR disease) NEAR/3 (transmi OR transfer)):ti,ab,kw) OR 'compromised host':ti,ab,kw OR 'compromized host':ti,ab,kw OR 'immune compromis':ti,ab,kw OR 'immunocompromis':ti,ab,kw OR immunosuppress:ti,ab,kw OR 'immuno suppress':ti,ab,kw OR 'reduced cellular immunit':ti,ab,kw OR 'reduced humoral immunit':ti,ab,kw OR postoperative:ti,kw OR neutropen:ti,kw OR drain:ti,kw OR drains:ti,kw OR catheter:ti,kw OR wound:ti,kw OR wounds:ti,kw OR 'disrupted physical barrier':ti,ab,kw OR ((reduced NEAR/2 immunit):ti,ab,kw) OR 'mucocutaneous disrupt':ti,ab,kw OR 'transplantation patient':ti,ab,kw OR 'critically ill':ti,ab,kw OR 'burn patient':ti,ab,kw OR 'cancer patient*':ti,ab,kw	4925517
#3	'home for the aged'/exp OR 'institutional care'/de OR 'nursing home'/exp OR 'assisted living facility'/exp OR 'community mental health center'/exp OR 'health center'/exp OR 'hospital'/exp OR 'mental health center'/exp OR 'hospice'/exp OR 'rehabilitation center'/exp OR 'residential home'/exp OR 'secondary care center'/exp OR 'tertiary care center'/exp OR 'patient'/exp OR 'bedridden patient'/exp OR 'cancer patient'/exp OR 'burn patient'/exp OR 'geriatric patient'/exp OR 'hemodialysis patient'/exp OR 'high risk patient'/exp OR 'hospital patient'/exp OR 'mental patient'/exp OR 'nursing home patient'/exp OR 'rehabilitation patient'/exp OR 'terminally ill patient'/exp OR 'nursing home':ti,ab,kw OR 'care clinic':ti,ab,kw OR 'care clinics':ti,ab,kw OR 'residential care':ti,ab,kw OR 'long term care':ti,ab,kw OR patient:ti,kw OR hospital*:ti,kw	6904287
#4	#1 AND #2 AND #3	41660
#5	#4 NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp) NOT 'human'/exp)	14564
#6	'meta analysis'/exp OR 'meta analysis (topic)'/exp OR metaanaly:ti,ab OR 'meta analy':ti,ab OR metanaly:ti,ab OR 'systematic review'/de OR 'cochrane database of systematic reviews'/jt OR prisma:ti,ab OR prospero:ti,ab OR (((systemati OR scoping OR umbrella OR 'structured literature') NEAR/3 (review* OR overview)):ti,ab) OR ((systemic NEAR/1 review):ti,ab) OR (((systemati OR literature OR database* OR 'data base') NEAR/10 search):ti,ab) OR (((structured OR comprehensive* OR systemic) NEAR/3 search):ti,ab) OR (((literature NEAR/3 review):ti,ab) AND (search:ti,ab OR database:ti,ab OR 'data base':ti,ab)) OR (('data extraction':ti,ab OR 'data source':ti,ab) AND 'study selection':ti,ab) OR ('search strategy':ti,ab AND 'selection criteria':ti,ab) OR ('data source':ti,ab AND 'data synthesis':ti,ab) OR medline:ab OR pubmed:ab OR embase:ab OR cochrane:ab OR (((critical OR rapid) NEAR/2 (review* OR overview* OR synthes)):ti) OR ((((critical OR rapid) NEAR/3 (review OR overview* OR synthes)):ab) AND (search:ab OR database:ab OR 'data base':ab)) OR metasynthes:ti,ab OR 'meta synthes':ti,ab	1008329
#7	'clinical trial'/exp OR 'randomization'/exp OR 'single blind procedure'/exp OR 'double blind procedure'/exp OR 'crossover procedure'/exp OR 'placebo'/exp OR 'prospective study'/exp OR rct:ab,ti OR random:ab,ti OR 'single blind':ab,ti OR 'randomised controlled trial':ab,ti OR 'randomized controlled trial'/exp OR placebo:ab,ti	3987109
#8	'major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'case control study'/de OR 'family study'/de OR 'longitudinal study'/de OR 'retrospective study'/de OR 'prospective study'/de OR 'comparative study'/de OR 'cohort analysis'/de OR ((cohort NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('case control' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('follow up' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (observational NEAR/1 (study OR studies)) OR ((epidemiologic NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('cross sectional' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti)	8111457
#9	'case control study'/de OR 'comparative study'/exp OR 'control group'/de OR 'controlled study'/de OR 'controlled clinical trial'/de OR 'crossover procedure'/de OR 'double blind procedure'/de OR 'phase 2 clinical trial'/de OR 'phase 3 clinical trial'/de OR 'phase 4 clinical trial'/de OR 'pretest posttest design'/de OR 'pretest posttest control group design'/de OR 'quasi experimental study'/de OR 'single blind procedure'/de OR 'triple blind procedure'/de OR (((control OR controlled) NEAR/6 trial):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/6 (study OR studies)):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/1 active):ti,ab,kw) OR 'open label':ti,ab,kw OR (((double OR two OR three OR multi OR trial) NEAR/1 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR ((allocat NEAR/10 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR placebo:ti,ab,kw OR 'sham-control':ti,ab,kw OR (((single OR double OR triple OR assessor) NEAR/1 (blind* OR masked)):ti,ab,kw) OR nonrandom:ti,ab,kw OR 'non-random':ti,ab,kw OR 'quasi-experiment':ti,ab,kw OR crossover:ti,ab,kw OR 'cross over':ti,ab,kw OR 'parallel group':ti,ab,kw OR 'factorial trial':ti,ab,kw OR ((phase NEAR/5 (study OR trial)):ti,ab,kw) OR ((case* NEAR/6 (matched OR control)):ti,ab,kw) OR ((match NEAR/6 (pair OR pairs OR cohort* OR control* OR group* OR healthy OR age OR sex OR gender OR patient* OR subject* OR participant)):ti,ab,kw) OR ((propensity NEAR/6 (scor OR match)):ti,ab,kw) OR versus:ti OR vs:ti OR compar:ti OR ((compar* NEAR/1 study):ti,ab,kw) OR (('major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'cohort analysis'/de OR 'observational study'/de OR 'cross-sectional study'/de OR 'multicenter study'/de OR 'correlational study'/de OR 'follow up'/de OR cohort:ti,ab,kw OR 'follow up':ti,ab,kw OR followup:ti,ab,kw OR longitudinal:ti,ab,kw OR prospective:ti,ab,kw OR retrospective:ti,ab,kw OR observational:ti,ab,kw OR 'cross sectional':ti,ab,kw OR cross?ectional:ti,ab,kw OR multicent:ti,ab,kw OR 'multi-cent':ti,ab,kw OR consecutive:ti,ab,kw) AND (group:ti,ab,kw OR groups:ti,ab,kw OR subgroup:ti,ab,kw OR versus:ti,ab,kw OR vs:ti,ab,kw OR compar:ti,ab,kw OR 'odds ratio':ab OR 'relative odds':ab OR 'risk ratio':ab OR 'relative risk*':ab OR 'rate ratio':ab OR aor:ab OR arr:ab OR rrr:ab OR ((('or' OR 'rr') NEAR/6 ci):ab)))	14889476
#10	('positron emission tomography'/exp OR ((pet NEAR/2 (scan* OR imag* OR classificat*)):ti,ab,kw) OR 'pet ct':ti,ab,kw) NOT ('domestic animal'/exp OR cat:ti,ab,kw OR cats:ti,ab,kw OR dog:ti,ab,kw OR dogs:ti,ab,kw)	278744
#11	#5 NOT #10	1560
#12	#6 AND #11 SR	146
#13	#7 AND #11 NOT #12 Clinical trials	569
#14	(#8 OR #9) AND #11 NOT #12 NOT #13 OBS	1376
#15	#12 OR #13 OR #14	2091
#16	'important emerging bacterial zoonotic infections affecting the immunocompromised'	1
#17	'the role of veterinarians in zoonosis prevention: advising families of immunocompromised children with pets'	1
#18	'dogs confer an unrecognized risk for their immunocompromised master'	1
#19	'who let the dogs out' AND disalvo AND 2006	1
#20	#16 OR #17 OR #18 OR #19	4
#21	#15 AND #20	1
#22	#20 NOT #21	3

8-3-2024

No.	Query	Results
#1	'domestic animal'/exp OR (((domestic OR companion) NEAR/2 animal):ti,ab,kw) OR 'cat'/exp OR 'dog'/exp OR pet:ti,ab,kw OR pets:ti,ab,kw OR dog:ti,ab,kw OR dogs:ti,ab,kw OR cat:ti,ab,kw OR cats:ti,ab,kw OR 'animal assisted intervention':ti,ab,kw OR ((animal* NEAR/2 (therap* OR play)):ti,ab,kw) OR ((lick NEAR/2 (hand* OR face)):ti,ab,kw)	886978
#2	'geriatric patient'/exp OR 'high risk patient'/exp OR 'critically ill patient'/exp OR 'cancer patient'/exp OR 'immunocompromised patient'/exp OR 'burn patient'/exp OR 'hemodialysis patient'/exp OR 'terminally ill patient'/exp OR 'immunosuppressive agent'/exp OR 'disease transmission'/exp OR 'postoperative period'/exp OR 'neutropenia'/exp OR 'immune deficiency'/exp OR 'drain'/exp OR 'catheter'/exp OR 'decubitus'/exp OR 'wound'/exp OR 'asplenia'/exp OR 'asplenia':ti,ab,kw OR 'spleen aplasia':ti,ab,kw OR 'splenic aplasia':ti,ab,kw OR (((bed OR pressure) NEAR/3 (sore OR ulcer)):ti,kw) OR 'bedsore':ti,kw OR (((infect* OR disease) NEAR/3 (transmi OR transfer)):ti,ab,kw) OR 'compromised host':ti,ab,kw OR 'compromized host':ti,ab,kw OR 'immune compromis':ti,ab,kw OR 'immunocompromis':ti,ab,kw OR immunosuppress:ti,ab,kw OR 'immuno suppress':ti,ab,kw OR 'reduced cellular immunit':ti,ab,kw OR 'reduced humoral immunit':ti,ab,kw OR postoperative:ti,kw OR neutropen:ti,kw OR drain:ti,kw OR drains:ti,kw OR catheter:ti,kw OR wound:ti,kw OR wounds:ti,kw OR 'disrupted physical barrier':ti,ab,kw OR ((reduced NEAR/2 immunit):ti,ab,kw) OR 'mucocutaneous disrupt':ti,ab,kw OR 'transplantation patient':ti,ab,kw OR 'critically ill':ti,ab,kw OR 'burn patient':ti,ab,kw OR 'cancer patient*':ti,ab,kw	4915729
#3	'home for the aged'/exp OR 'institutional care'/de OR 'nursing home'/exp OR 'health care facility'/exp OR 'assisted living facility'/exp OR 'community mental health center'/exp OR 'health center'/exp OR 'hospital'/exp OR 'mental health center'/exp OR 'hospice'/exp OR 'rehabilitation center'/exp OR 'residential home'/exp OR 'secondary care center'/exp OR 'tertiary care center'/exp OR 'bedridden patient'/exp OR 'burn patient'/exp OR 'hemodialysis patient'/exp OR 'high risk patient'/exp OR 'hospital patient'/exp OR 'nursing home patient'/exp OR 'rehabilitation patient'/exp OR 'terminally ill patient'/exp OR 'nursing home':ti,ab,kw OR 'residential care':ti,ab,kw OR 'long term care':ti,ab,kw OR hospital:ti,kw OR 'health care facilit*':ti,ab,kw	2765553
#4	'intellectual impairment'/exp OR 'mentally disabled person'/exp OR (((mental* OR intellectual) NEAR/6 (disab OR impair* OR defici* OR retard* OR disfunct* OR handicap* OR incapacit)):ti,ab,kw) OR retard:ti,ab,kw OR idiocy:ti,ab,kw OR down:ti,ab,kw	1314873
#5	'dementia'/exp OR 'amyotrophic lateral sclerosis'/exp OR 'degenerative disease'/exp/mj OR 'duchenne muscular dystrophy'/exp OR 'frontotemporal dementia'/exp OR 'multiple sclerosis'/exp OR 'neurodegeneration with brain iron accumulation'/exp OR 'parkinson disease'/exp OR 'perry syndrome'/exp OR 'pick presenile dementia'/exp OR 'prion disease'/exp OR 'senile dementia'/exp OR 'striatonigral degeneration'/exp OR 'subacute combined degeneration'/exp OR 'synucleinopathy'/exp OR 'tauopathy'/exp OR 'wilson disease'/exp OR ((('end stage' OR advanced) NEAR/5 (kidney OR renal OR ckd OR 'respiratory disease' OR 'chronic obstructive pulmonary disease' OR 'heart failure' OR liver)):ti,kw) OR 'degenerative disease':ti,kw OR 'neurodegenerative disease':ti,kw OR 'pick complex':ti,kw OR 'pick`s complex':ti,kw OR 'hallervorden spatz disease':ti,kw OR 'hallervorden spatz syndrome':ti,kw OR 'nbia disorder':ti,kw OR 'neurodegeneration with brain iron accumulation':ti,kw OR 'pantothenate kinase associated neurodegeneration':ti,kw OR 'perry syndrome':ti,kw OR parkinson:ti,kw OR 'senile confusion':ti,kw OR 'senile psychosis':ti,kw OR 'nigroneostriatal degeneration':ti,kw OR 'nigrostriatal degeneration':ti,kw OR 'striatonigral degeneration':ti,kw OR 'strionigral degeneration':ti,kw OR 'synucleinopathy':ti,kw OR 'tauopathy':ti,kw OR 'wilson disease':ti,kw OR 'degeneratio hepato lenticularis':ti,kw OR 'hepatocerebral degeneration':ti,kw OR 'hepatolenticular degeneration':ti,kw OR 'hepatolenticular syndrome':ti,kw OR 'morbus wilson':ti,kw OR 'progressive lenticular degeneration':ti,kw OR 'wilson degeneration':ti,kw OR 'wilson syndrome':ti,kw OR 'chariot disease':ti,kw OR 'disseminated sclerosis':ti,kw OR 'insular sclerosis':ti,kw OR 'multiple sclerosis':ti,kw OR 'sclerosis multiplex':ti,kw OR 'lou gehrig disease':ti,kw OR 'lou gehrig`s disease':ti,kw OR 'amyotrophic lateral sclerosis':ti,kw OR duchenne:ti,kw	1068851
#6	#3 OR #4 OR #5	4557606
#7	#1 AND #2 AND #6	7983
#8	#7 NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp) NOT 'human'/exp)	4077
#9	'meta analysis'/exp OR 'meta analysis (topic)'/exp OR metaanaly:ti,ab OR 'meta analy':ti,ab OR metanaly:ti,ab OR 'systematic review'/de OR 'cochrane database of systematic reviews'/jt OR prisma:ti,ab OR prospero:ti,ab OR (((systemati OR scoping OR umbrella OR 'structured literature') NEAR/3 (review* OR overview)):ti,ab) OR ((systemic NEAR/1 review):ti,ab) OR (((systemati OR literature OR database* OR 'data base') NEAR/10 search):ti,ab) OR (((structured OR comprehensive* OR systemic) NEAR/3 search):ti,ab) OR (((literature NEAR/3 review):ti,ab) AND (search:ti,ab OR database:ti,ab OR 'data base':ti,ab)) OR (('data extraction':ti,ab OR 'data source':ti,ab) AND 'study selection':ti,ab) OR ('search strategy':ti,ab AND 'selection criteria':ti,ab) OR ('data source':ti,ab AND 'data synthesis':ti,ab) OR medline:ab OR pubmed:ab OR embase:ab OR cochrane:ab OR (((critical OR rapid) NEAR/2 (review* OR overview* OR synthes)):ti) OR ((((critical OR rapid) NEAR/3 (review OR overview* OR synthes)):ab) AND (search:ab OR database:ab OR 'data base':ab)) OR metasynthes:ti,ab OR 'meta synthes':ti,ab	1008329
#10	'clinical trial'/exp OR 'randomization'/exp OR 'single blind procedure'/exp OR 'double blind procedure'/exp OR 'crossover procedure'/exp OR 'placebo'/exp OR 'prospective study'/exp OR rct:ab,ti OR random:ab,ti OR 'single blind':ab,ti OR 'randomised controlled trial':ab,ti OR 'randomized controlled trial'/exp OR placebo:ab,ti	3987109
#11	'major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'case control study'/de OR 'family study'/de OR 'longitudinal study'/de OR 'retrospective study'/de OR 'prospective study'/de OR 'comparative study'/de OR 'cohort analysis'/de OR ((cohort NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('case control' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('follow up' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (observational NEAR/1 (study OR studies)) OR ((epidemiologic NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('cross sectional' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti)	8111457
#12	'case control study'/de OR 'comparative study'/exp OR 'control group'/de OR 'controlled study'/de OR 'controlled clinical trial'/de OR 'crossover procedure'/de OR 'double blind procedure'/de OR 'phase 2 clinical trial'/de OR 'phase 3 clinical trial'/de OR 'phase 4 clinical trial'/de OR 'pretest posttest design'/de OR 'pretest posttest control group design'/de OR 'quasi experimental study'/de OR 'single blind procedure'/de OR 'triple blind procedure'/de OR (((control OR controlled) NEAR/6 trial):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/6 (study OR studies)):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/1 active):ti,ab,kw) OR 'open label':ti,ab,kw OR (((double OR two OR three OR multi OR trial) NEAR/1 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR ((allocat NEAR/10 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR placebo:ti,ab,kw OR 'sham-control':ti,ab,kw OR (((single OR double OR triple OR assessor) NEAR/1 (blind* OR masked)):ti,ab,kw) OR nonrandom:ti,ab,kw OR 'non-random':ti,ab,kw OR 'quasi-experiment':ti,ab,kw OR crossover:ti,ab,kw OR 'cross over':ti,ab,kw OR 'parallel group':ti,ab,kw OR 'factorial trial':ti,ab,kw OR ((phase NEAR/5 (study OR trial)):ti,ab,kw) OR ((case* NEAR/6 (matched OR control)):ti,ab,kw) OR ((match NEAR/6 (pair OR pairs OR cohort* OR control* OR group* OR healthy OR age OR sex OR gender OR patient* OR subject* OR participant)):ti,ab,kw) OR ((propensity NEAR/6 (scor OR match)):ti,ab,kw) OR versus:ti OR vs:ti OR compar:ti OR ((compar* NEAR/1 study):ti,ab,kw) OR (('major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'cohort analysis'/de OR 'observational study'/de OR 'cross-sectional study'/de OR 'multicenter study'/de OR 'correlational study'/de OR 'follow up'/de OR cohort:ti,ab,kw OR 'follow up':ti,ab,kw OR followup:ti,ab,kw OR longitudinal:ti,ab,kw OR prospective:ti,ab,kw OR retrospective:ti,ab,kw OR observational:ti,ab,kw OR 'cross sectional':ti,ab,kw OR cross?ectional:ti,ab,kw OR multicent:ti,ab,kw OR 'multi-cent':ti,ab,kw OR consecutive:ti,ab,kw) AND (group:ti,ab,kw OR groups:ti,ab,kw OR subgroup:ti,ab,kw OR versus:ti,ab,kw OR vs:ti,ab,kw OR compar:ti,ab,kw OR 'odds ratio':ab OR 'relative odds':ab OR 'risk ratio':ab OR 'relative risk*':ab OR 'rate ratio':ab OR aor:ab OR arr:ab OR rrr:ab OR ((('or' OR 'rr') NEAR/6 ci):ab)))	14889476
#13	('positron emission tomography'/exp OR ((pet NEAR/2 (scan* OR imag* OR classificat*)):ti,ab,kw) OR 'pet ct':ti,ab,kw) NOT ('domestic animal'/exp OR cat:ti,ab,kw OR cats:ti,ab,kw OR dog:ti,ab,kw OR dogs:ti,ab,kw)	277765
#14	#8 NOT #13	2160
#15	#9 AND #14 SR	67
#16	#10 AND #14 NOT #15 Clinical trials	300
#17	(#11 OR #12) AND #14 NOT #15 NOT #16 Observationele studies	785
#18	#15 OR #16 OR #17	1152
#19	'important emerging bacterial zoonotic infections affecting the immunocompromised'	1
#20	'the role of veterinarians in zoonosis prevention: advising families of immunocompromised children with pets'	1
#21	'dogs confer an unrecognized risk for their immunocompromised master'	1
#22	'who let the dogs out' AND disalvo AND 2006	1
#23	#19 OR #20 OR #21 OR #22 sleutelartikelen	4
#24	#18 AND #23 sleutelartikelen niet gevonden	0

Ovid/Medline

20-3-2024

Search Strategy:

#	Searches	Results
1	exp Animals, Domestic/ or ((domestic or companion) adj2 animal).ti,ab,kf. or Dogs/ or Cats/ or pet.ti,ab,kf. or pets.ti,ab,kf. or dog.ti,ab,kf. or dogs.ti,ab,kf. or cat.ti,ab,kf. or cats.ti,ab,kf. or animal assisted intervention.ti,ab,kf. or (animal* adj2 (therap* or play)).ti,ab,kf. or (lick adj2 (hand* or face)).ti,ab,kf.	742539
2	exp Immunosuppressive Agents/ or exp Communicable Diseases/ or Postoperative Period/ or exp Neutropenia/ or exp Primary Immunodeficiency Diseases/ or exp Immunologic Deficiency Syndromes/ or exp Catheters/ or exp Skin Ulcer/ or exp "Wounds and Injuries"/ or asplenia.ti,ab,kf. or spleen aplasia.ti,ab,kf. or splenic aplasia.ti,ab,kf. or ((bed or pressure) adj3 (sore or ulcer)).ti,kf. or bedsore.ti,kf. or ((infect* or disease) adj3 (transmi or transfer)).ti,ab,kf. or compromised host.ti,ab,kf. or compromized host.ti,ab,kf. or immune compromis.ti,ab,kf. or immunocompromis.ti,ab,kf. or immunosuppress.ti,ab,kf. or immuno suppress.ti,ab,kf. or reduced cellular immunit.ti,ab,kf. or reduced humoral immunit.ti,ab,kf. or postoperative.ti,kf. or neutropen.ti,kf. or drain.ti,kf. or drains.ti,kf. or catheter.ti,kf. or wound.ti,kf. or wounds.ti,kf. or disrupted physical barrier.ti,ab,kf. or (reduced adj2 immunit).ti,ab,kf. or mucocutaneous disrupt.ti,ab,kf. or transplantation patient.ti,ab,kf. or critically ill.ti,ab,kf. or burn patient.ti,ab,kf. or cancer patient*.ti,ab,kf.	2868435
3	exp Residential Facilities/ or exp Academic Medical Centers/ or exp Ambulatory Care Facilities/ or exp Hospital Units/ or exp Hospitals/ or exp Physicians' Offices/ or exp Rehabilitation Centers/ or exp Residential Facilities/ or exp Waiting Rooms/ or health facilities/ or Bedridden Persons/ or Homebound Persons/ or exp Patients/ or nursing home.ti,ab,kf. or residential care.ti,ab,kf. or long term care.ti,ab,kf. or patient.ti,kf. or hospital*.ti,kf.	3202165
4	1 and 2 and 3	4487
5	(exp Positron-Emission Tomography/ or (pet adj2 (scan* or imag* or classificat*)).ti,ab,kf. or pet ct.ti,ab,kf.) not (exp Animals, Domestic/ or cat.ti,ab,kf. or cats.ti,ab,kf. or dog.ti,ab,kf. or dogs.ti,ab,kf.)	107079
6	4 not 5	1829
7	meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly).ti,ab,kf. or systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview)).ti,ab,kf. or (systemic adj1 review).ti,ab,kf. or ((systemati or literature or database* or data-base) adj10 search).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic) adj3 search).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review) and (search or database* or data-base)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review or overview* or synthes)).ti. or (((critical or rapid) adj3 (review or overview* or synthes)) and (search or database* or data-base)).ab. or (metasynthes or meta-synthes*).ti,ab,kf.	733891
8	exp clinical trial/ or randomized controlled trial/ or exp clinical trials as topic/ or randomized controlled trials as topic/ or Random Allocation/ or Double-Blind Method/ or Single-Blind Method/ or (clinical trial, phase i or clinical trial, phase ii or clinical trial, phase iii or clinical trial, phase iv or controlled clinical trial or randomized controlled trial or multicenter study or clinical trial).pt. or random.ti,ab. or (clinic adj trial).tw. or ((singl or doubl* or treb* or tripl) adj (blind$3 or mask$3)).tw. or Placebos/ or placebo.tw.	2704028
9	Epidemiologic studies/ or case control studies/ or exp cohort studies/ or Controlled Before-After Studies/ or Case control.tw. or cohort.tw. or Cohort analy$.tw. or (Follow up adj (study or studies)).tw. or (observational adj (study or studies)).tw. or Longitudinal.tw. or Retrospective.tw. or prospective.tw. or consecutive*.tw. or Cross sectional.tw. or Cross-sectional studies/ or historically controlled study/ or interrupted time series analysis/ [Onder exp cohort studies vallen ook longitudinale, prospectieve en retrospectieve studies]	4680785
10	Case-control Studies/ or clinical trial, phase ii/ or clinical trial, phase iii/ or clinical trial, phase iv/ or comparative study/ or control groups/ or controlled before-after studies/ or controlled clinical trial/ or double-blind method/ or historically controlled study/ or matched-pair analysis/ or single-blind method/ or (((control or controlled) adj6 (study or studies or trial)) or (compar* adj (study or studies)) or ((control or controlled) adj1 active) or "open label" or ((double or two or three or multi or trial) adj (arm or arms)) or (allocat adj10 (arm or arms)) or placebo* or "sham-control" or ((single or double or triple or assessor) adj1 (blind or masked)) or nonrandom* or "non-random" or "quasi-experiment" or "parallel group" or "factorial trial" or "pretest posttest" or (phase adj5 (study or trial)) or (case adj6 (matched or control)) or (match adj6 (pair or pairs or cohort* or control* or group* or healthy or age or sex or gender or patient* or subject* or participant)) or (propensity adj6 (scor or match))).ti,ab,kf. or (confounding adj6 adjust).ti,ab. or (versus or vs or compar).ti. or ((exp cohort studies/ or epidemiologic studies/ or multicenter study/ or observational study/ or seroepidemiologic studies/ or (cohort or 'follow up' or followup or longitudinal* or prospective* or retrospective* or observational* or multicent* or 'multi-cent' or consecutive).ti,ab,kf.) and ((group or groups or subgroup* or versus or vs or compar).ti,ab,kf. or ('odds ratio' or 'relative odds' or 'risk ratio' or 'relative risk' or aor or arr or rrr).ab. or (("OR" or "RR") adj6 CI).ab.))	5648602
11	6 and 7 SR	52
12	(6 and 8) not 11 Clinical trials	193
13	(6 and (9 or 10)) not 11 not 12 OBS	652
14	11 or 12 or 13	897

8-3-2024

#	Searches	Results
1	exp Animals, Domestic/ or ((domestic or companion) adj2 animal).ti,ab,kf. or Dogs/ or Cats/ or pet.ti,ab,kf. or pets.ti,ab,kf. or dog.ti,ab,kf. or dogs.ti,ab,kf. or cat.ti,ab,kf. or cats.ti,ab,kf. or animal assisted intervention.ti,ab,kf. or (animal* adj2 (therap* or play)).ti,ab,kf. or (lick adj2 (hand* or face)).ti,ab,kf.	741751
2	exp Immunosuppressive Agents/ or exp Communicable Diseases/ or Postoperative Period/ or exp Neutropenia/ or exp Primary Immunodeficiency Diseases/ or exp Immunologic Deficiency Syndromes/ or exp Catheters/ or exp Skin Ulcer/ or exp "Wounds and Injuries"/ or asplenia.ti,ab,kf. or spleen aplasia.ti,ab,kf. or splenic aplasia.ti,ab,kf. or ((bed or pressure) adj3 (sore or ulcer)).ti,kf. or bedsore.ti,kf. or ((infect* or disease) adj3 (transmi or transfer)).ti,ab,kf. or compromised host.ti,ab,kf. or compromized host.ti,ab,kf. or immune compromis.ti,ab,kf. or immunocompromis.ti,ab,kf. or immunosuppress.ti,ab,kf. or immuno suppress.ti,ab,kf. or reduced cellular immunit.ti,ab,kf. or reduced humoral immunit.ti,ab,kf. or postoperative.ti,kf. or neutropen.ti,kf. or drain.ti,kf. or drains.ti,kf. or catheter.ti,kf. or wound.ti,kf. or wounds.ti,kf. or disrupted physical barrier.ti,ab,kf. or (reduced adj2 immunit).ti,ab,kf. or mucocutaneous disrupt.ti,ab,kf. or transplantation patient.ti,ab,kf. or critically ill.ti,ab,kf. or burn patient.ti,ab,kf. or cancer patient*.ti,ab,kf.	2864291
3	exp Geriatrics/ or Long-Term Care/ or exp Residential Facilities/ or exp Home Care Services/ or exp Adult Day Care Centers/ or exp Adolescent, Institutionalized/ or exp Geriatric Nursing/ or exp Home Nursing/ or eldest.de,ab,ti. or frail.de,ab,ti. or geriatri.de,ab,ti. or (oldest adj1 old).de,ab,ti. or senium.de,ab,ti. or (very adj1 old).de,ab,ti. or septuagenarian.de,ab,ti. or octagenarian.de,ab,ti. or octogenarian.de,ab,ti. or nonagenarian.de,ab,ti. or centarian.de,ab,ti. or centenarian.de,ab,ti. or supercentenarian.de,ab,ti. or ((geriatric or homebound) adj1 patient).de,ab,ti. or home* for the aged.ti,ab,kf. or ((old age* or group or care or nurs) adj3 home).ti,ab,kf. or (elder* adj5 home*).ti,ab,kf. or residential care.ti,ab,kf.	331320
4	exp Intellectual Disability/ or exp Persons with Mental Disabilities/ or (((mental* or intellectual) adj6 (disab or impair* or defici* or retard* or disfunct* or handicap* or incapacit)) or retard or idiocy).ti,ab,kf.	242085
5	exp Dementia/ or exp Amyotrophic Lateral Sclerosis/ or exp Neurodegenerative Diseases/ or exp Muscular Dystrophy, Duchenne/ or exp Multiple Sclerosis/ or exp Parkinson Disease/ or Striatonigral Degeneration/ or exp Subacute Combined Degeneration/ or exp Synucleinopathies/ or exp Tauopathies/ or exp Hepatolenticular Degeneration/ or ((end stage or advanced) adj5 (kidney or renal or ckd or respiratory disease or chronic obstructive pulmonary disease or heart failure or liver)).ti,kf. or degenerative disease.ti,kf. or neurodegenerative disease.ti,kf. or pick complex.ti,kf. or pick`s complex.ti,kf. or hallervorden spatz disease.ti,kf. or hallervorden spatz syndrome.ti,kf. or nbia disorder.ti,kf. or neurodegeneration with brain iron accumulation.ti,kf. or pantothenate kinase associated neurodegeneration.ti,kf. or perry syndrome.ti,kf. or parkinson.ti,kf. or senile confusion.ti,kf. or senile psychosis.ti,kf. or nigroneostriatal degeneration.ti,kf. or nigrostriatal degeneration.ti,kf. or striatonigral degeneration.ti,kf. or strionigral degeneration.ti,kf. or synucleinopathy.ti,kf. or tauopathy.ti,kf. or wilson disease.ti,kf. or degeneratio hepato lenticularis.ti,kf. or hepatocerebral degeneration.ti,kf. or hepatolenticular degeneration.ti,kf. or hepatolenticular syndrome.ti,kf. or morbus wilson.ti,kf. or progressive lenticular degeneration.ti,kf. or wilson degeneration.ti,kf. or wilson syndrome.ti,kf. or chariot disease.ti,kf. or disseminated sclerosis.ti,kf. or insular sclerosis.ti,kf. or multiple sclerosis.ti,kf. or sclerosis multiplex.ti,kf. or lou gehrig disease.ti,kf. or lou gehrig`s disease.ti,kf. or amyotrophic lateral sclerosis.ti,kf. or duchenne.ti,kf.	575804
6	3 or 4 or 5	1112684
7	1 and 2 and 6	571
8	(exp Positron-Emission Tomography/ or (pet adj2 (scan* or imag* or classificat*)).ti,ab,kf. or pet ct.ti,ab,kf.) not (exp Animals, Domestic/ or cat.ti,ab,kf. or cats.ti,ab,kf. or dog.ti,ab,kf. or dogs.ti,ab,kf.)	106831
9	7 not 8	425
10	meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly).ti,ab,kf. or systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview)).ti,ab,kf. or (systemic adj1 review).ti,ab,kf. or ((systemati or literature or database* or data-base) adj10 search).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic) adj3 search).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review) and (search or database* or data-base)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review or overview* or synthes)).ti. or (((critical or rapid) adj3 (review or overview* or synthes)) and (search or database* or data-base)).ab. or (metasynthes or meta-synthes*).ti,ab,kf.	730984
11	exp clinical trial/ or randomized controlled trial/ or exp clinical trials as topic/ or randomized controlled trials as topic/ or Random Allocation/ or Double-Blind Method/ or Single-Blind Method/ or (clinical trial, phase i or clinical trial, phase ii or clinical trial, phase iii or clinical trial, phase iv or controlled clinical trial or randomized controlled trial or multicenter study or clinical trial).pt. or random.ti,ab. or (clinic adj trial).tw. or ((singl or doubl* or treb* or tripl) adj (blind$3 or mask$3)).tw. or Placebos/ or placebo.tw.	2698926
12	Epidemiologic studies/ or case control studies/ or exp cohort studies/ or Controlled Before-After Studies/ or Case control.tw. or cohort.tw. or Cohort analy$.tw. or (Follow up adj (study or studies)).tw. or (observational adj (study or studies)).tw. or Longitudinal.tw. or Retrospective.tw. or prospective.tw. or consecutive*.tw. or Cross sectional.tw. or Cross-sectional studies/ or historically controlled study/ or interrupted time series analysis/ [Onder exp cohort studies vallen ook longitudinale, prospectieve en retrospectieve studies]	4670490
13	Case-control Studies/ or clinical trial, phase ii/ or clinical trial, phase iii/ or clinical trial, phase iv/ or comparative study/ or control groups/ or controlled before-after studies/ or controlled clinical trial/ or double-blind method/ or historically controlled study/ or matched-pair analysis/ or single-blind method/ or (((control or controlled) adj6 (study or studies or trial)) or (compar* adj (study or studies)) or ((control or controlled) adj1 active) or "open label" or ((double or two or three or multi or trial) adj (arm or arms)) or (allocat adj10 (arm or arms)) or placebo* or "sham-control" or ((single or double or triple or assessor) adj1 (blind or masked)) or nonrandom* or "non-random" or "quasi-experiment" or "parallel group" or "factorial trial" or "pretest posttest" or (phase adj5 (study or trial)) or (case adj6 (matched or control)) or (match adj6 (pair or pairs or cohort* or control* or group* or healthy or age or sex or gender or patient* or subject* or participant)) or (propensity adj6 (scor or match))).ti,ab,kf. or (confounding adj6 adjust).ti,ab. or (versus or vs or compar).ti. or ((exp cohort studies/ or epidemiologic studies/ or multicenter study/ or observational study/ or seroepidemiologic studies/ or (cohort or 'follow up' or followup or longitudinal* or prospective* or retrospective* or observational* or multicent* or 'multi-cent' or consecutive).ti,ab,kf.) and ((group or groups or subgroup* or versus or vs or compar).ti,ab,kf. or ('odds ratio' or 'relative odds' or 'risk ratio' or 'relative risk' or aor or arr or rrr).ab. or (("OR" or "RR") adj6 CI).ab.))	5639013
14	9 and 10 SR	7
15	(9 and 11) not 14 Clinical trials	46
16	(9 and (12 or 13)) not 14 not 15 Observationele studies	66
17	14 or 15 or 16	119

Cinahl

20-3-2024

#	Query	Results
S12	S6 AND S9 NOT S10 NOT S11 OBS	157
S11	S6 AND S8 NOT S10 Clinical trials	155
S10	S6 AND S7 SR	21
S9	(MH "Case Control Studies+") OR (MH "Case Studies") OR (MH "Cross Sectional Studies") OR (MH "Prospective Studies+") OR (MH "Retrospective Panel Studies") OR (MH "Correlational Studies") OR TI "case control" OR TI “case referent” OR AB “case referent” OR TI “case stud” OR AB “case stud” OR TI “case series” OR AB “case series” OR TI cohort OR AB cohort* OR TI “cross sectional” OR AB “cross sectional” OR TI “follow up” OR AB “follow up” OR TI longitudinal OR AB longitudinal OR TI retrospective ...	1,377,229
S8	(MH "Clinical Trials+") OR (PT (Clinical trial)) OR (MH "Random Assignment") OR (MH "Quantitative Studies") OR (TX ((clini* N1 trial) OR (singl N1 blind) OR (singl N1 mask) OR (doubl N1 blind) OR (doubl N1 mask) OR (tripl N1 blind) OR (tripl N1 mask) OR (random N1 allocat) OR placebo OR ((waitlist* OR (wait* and list)) and (control OR group)) OR "treatment as usual" OR tau OR (control* N3 (trial* OR study OR studies OR group*)) OR randomized OR randomised))	2,007,783
S7	(MH "Meta Analysis") or TX (meta-analy* or metanaly* or metaanaly* or meta analy) or TX (systematic N5 review) or (evidence N5 review) or (methodol N5 review) or (quantitativ N5 review) or TX (systematic N5 overview) or (evidence N5 overview) or (methodol N5 overview) or (quantitativ N5 overview) or TX (systematic N5 survey) or (evidence N5 survey) or (methodol N5 survey) or (quantitativ N5 survey) or TX (systematic N5 overview) or (evidence N5 overview*) or (methodol ...	310,401
S6	S4 NOT S5	691
S5	(MH "Positron-Emission Tomography+") OR (TI (pet N2 (scan* OR imag* OR classificat)) OR "pet ct”) NOT ((MH "Therapy Animals" OR "Pets" OR "Pet Therapy+" OR "Cats" OR "Dog and Cat Bites" OR "Dogs") OR (TI cat OR cats OR dog OR dogs)) OR (AB (pet N2 (scan OR imag* OR classificat*)) OR "pet ct”)	16,582
S4	S1 AND S2 AND S3	1,468
S3	("Health Facilities+") OR TI ("nursing home" OR "residential care" OR "long term care" OR "longterm care" OR patient OR hospital) OR AB ("nursing home" OR "residential care" OR "long term care" OR "longterm care" OR hospital*)	1,316,395
S2	MH ("Critically Ill Patients" OR "Cancer Patients" OR "Immunocompromised Host" OR "Burn Patients" OR MH "Ventilator Patients" OR "Terminally Ill Patients+" OR "Immunosuppressive Agents+" OR "Dialysis Patients" OR "Disease Transmission+" OR "Postoperative Period" OR "Neutropenia+" OR "Immunologic Deficiency Syndromes+" OR "Catheters and Tubes+" OR "Pressure Ulcer+" OR "Wound Infection+" OR "Wounds and Injuries+") OR TI (asplenia OR spleen aplasia OR splenic aplasia OR ((bed OR pressure) N3 (sore OR ulcer)) OR bedsore OR ((infect* OR disease) N3 (transmi OR transfer)) OR compromised host OR compromized host* OR immune compromis* OR immunocompromis* OR immunosuppress* OR immuno suppress* OR reduced cellular immunit* OR reduced humoral immunit* OR postoperative OR neutropen* OR drain OR drains OR catheter* OR wound OR wounds OR disrupted physical barrier* OR ((reduced N2 immunit)) OR mucocutaneous disrupt OR transplantation patient* OR critically ill OR burn patient* OR cancer patient) OR AB (asplenia OR spleen aplasia OR splenic aplasia OR ((infect OR disease) N3 (transmi OR transfer)) OR compromised host OR compromized host* OR immune compromis* OR immunocompromis* OR immunosuppress* OR immuno suppress* OR reduced cellular immunit* OR reduced humoral immunit* OR disrupted physical barrier* OR ((reduced N2 immunit)) OR mucocutaneous disrupt OR transplantation patient* OR critically ill OR burn patient* OR cancer patient*)	784,502
S1	(MH "Therapy Animals" OR "Pets" OR "Pet Therapy+" OR "Cats" OR "Dog and Cat Bites" OR "Dogs") OR(TI ((domestic OR companion) N2 animal) OR pet OR pets OR dog OR dogs OR cat OR cats OR animal assisted intervention OR (animal* N2 (therap* OR play)) OR (lick N2 (hand* OR face))) OR (AB ((domestic OR companion) N2 animal) OR pet OR pets OR dog OR dogs OR cat OR cats OR animal assisted intervention OR (animal* N2 (therap* OR play)) OR (lick N2 (hand* OR face)))

Dieren en planten

Dieren en planten

Uitgangsvraag

Aanbeveling

Overwegingen

Onderbouwing

Achtergrond

Conclusies / Summary of Findings

Samenvatting literatuur

Zoeken en selecteren

Referenties

Evidence tabellen

Risk of bias tabel

Verantwoording

Beoordelingsdatum en geldigheid

Initiatief en autorisatie

Algemene gegevens

Samenstelling werkgroep

Belangenverklaringen

Inbreng patiëntenperspectief

Werkwijze

Zoekverantwoording

Bijlagen

De Federatie Medisch Specialisten maakt gebruik van cookies