Waar gaat deze richtlijn over?

Deze richtlijn gaat over de diagnostiek, ondersteuning en zorg voor volwassenen en kinderen met 1) obesitas of 2) overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit. Het betreft hier zorggerelateerde preventie (Kroes, 2007).

Deze richtlijn richt zich op wat volgens de huidige maatstaven de beste ondersteuning en zorg is voor volwassenen en kinderen met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit. Obesitas is een chronische ziekte. Het is bekend dat mensen met chronische aandoeningen langdurige ondersteuning, zorg en begeleiding nodig hebben. Zie ook ‘Algemene inleiding’.

Het in Nederland omarmde concept van chronische ziektemanagement (Kroes, 2007) laat zien dat ondersteuning en zorg daarnaast relevant is voor de geïndiceerde preventie van obesitas bij volwassenen en kinderen. Dit betreft volwassenen en kinderen met overgewicht zonder risicofactoren en/of comorbiditeit, ofwel een verhoogd risico op obesitas.

Hierbij moet worden opgemerkt dat het gezondheidsrisico van overgewicht en obesitas wordt bepaald aan de hand van de BMI in combinatie met wel of geen aanwezigheid van risicofactoren en/of comorbiditeit. De BMI is ingedeeld in categorieën. Echter, de afkappunten van die categorieën zijn niet voor alle groepen precies hetzelfde. De mate van vervetting van het lichaam bij een bepaalde BMI is afhankelijk van het geslacht (vrouwen hebben een hoger vetpercentage dan mannen), de leeftijd (oudere mensen hebben een hoger vetpercentage dan jongere) en de etniciteit (mensen uit Azië hebben een hoger vetpercentage dan Europeanen). Daarnaast kunnen mensen met een grote spiermassa zoals sporters en mensen die zwaar lichamelijk werk doen een lager gezondheidsrisico hebben dan van hun BMI afgeleid kan worden met de bestaande afkappunten. De gezondheidsrisico’s worden in belangrijke mate bepaald door de lichaamsvetverdeling. Vooral de hoeveelheid vet in de buikholte (viscerale vet) verhoogt het risico op cardiometabole gezondheidsproblemen. Dit is de reden dat naast de BMI ook de buikomvang (zie meetmethode module ‘Uitkomstmaten’) van groot belang is bij de bepaling van het gezondheidsrisico bij volwassenen met overgewicht of obesitas.

Het gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico (GGR) geeft aan in welke mate het gezondheidsrisico verhoogd is. Deze richtlijn gaat over een matig verhoogd GGR en hoger. We hanteren in deze richtlijn de definities zoals omschreven in de definitielijst van deze richtlijn (zie ‘Definities obesitaszorg’). Voor de volledigheid vindt u hier de GGR-tabellen voor kinderen (Tabel 1) en volwassenen (Tabel 2).

Tabel 1. Niveaus van gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico (GGR) bij kinderen

Voor kinderen zijn de afkappunten voor overgewicht, obesitas klasse/graad I en obesitas klasse/graad II gebaseerd op de Cole cut points (Cole, 2012) van BMI naar leeftijd en geslacht die op volwassenen leeftijd overeenkomen met een BMI van 25 resp. 30 en 35 kg/m². Deze cut points maken geen onderscheid meer tussen klasse/graad II en III. Het afkappunt voor obesitas klasse/graad III was voorheen gebaseerd op percentielen afkomstig van de nationale groeistudie uit 1980 van BMI naar leeftijd en geslacht die op volwassen leeftijd overeenkomen met een BMI van 40 kg/m². Omdat het onderscheid tussen obesitas klasse/graad II en klasse/graad III niet wordt gemaakt met de nieuwe Cole cut points en ook in de praktijk veelal niet bruikbaar is, wordt dit onderscheid in deze richtlijn niet meer gemaakt. Ter informatie is het wel behouden in Tabel 1.

Tabel 2. Niveaus van gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico (GGR) bij volwassenen

In de richtlijn komen de volgende onderwerpen aangaande de diagnostiek, ondersteuning en zorg voor volwassenen en kinderen met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit aan de orde:

Volwassenen

• Diagnostiek van obesitas bij volwassenen.
• Obesitas-gerelateerde comorbiditeiten.
• Voeding en dieetbehandeling.
• Beweging.
• Cognitieve gedragstherapie.
• Effectiviteit en duur van een GLI.
• Gespecialiseerde GLI.
• Effectiviteit medicatie.
• Effectiviteit wearables.
• Obesitas tijdens de zwangerschap.
• Obesitas tijdens de overgang.
• Uitkomstmaten bij behandeling obesitas.
• Gepersonaliseerde zorg.
• Organisatie van zorg.

Voor de chirugische behandeling van obesitas verwijst de werkgroep naar de richtlijn Chirurgische behandeling van obesitas.

Kinderen

•         Diagnostiek.

•         Kenmerken van een succesvolle GLI.

•         GLI versus één of twee losse componenten.

•         GLI op maat versus een vast GLI-programma.

•         Gezinsaanpak.

•         Voedingsinterventies.

•         Beweeginterventies.

•         Gedragsveranderingstechnieken.

•         Aanpakken psychosociale factoren versus GLI.

•         Praten over gewicht.

•         Optimale uitkomstmaten.

•         Organisatie van zorg.

Naast leefstijl kunnen farmacotherapie en bariatrische chirurgie een rol spelen in de behandeling van obesitas bij kinderen. Hiervoor verwijst de werkgroep naar de modules medicamenteuze behandeling en bariatrische chirurgie van de NVK-richtlijn. Voor klinische opname van kinderen met obesitas  verwijst de werkgroep naar de module klinische opname.

Voor wie is deze richtlijn bedoeld?

Deze richtlijn is bestemd voor alle hulp-/zorgverleners die betrokken zijn bij de ondersteuning en zorg voor personen met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit.

Informatie voor cliënten/patiënten

Obesitas is een chronische ziekte die vaak grote impact heeft op de fysieke gezondheid en het psychosociaal functioneren van kinderen en volwassenen. Daarom dient passende ondersteuning en zorg beschikbaar te zijn voor iedereen die dat nodig heeft. Deze richtlijn richt zich op de diagnostiek en behandeling van volwassenen en kinderen van 0 tot 18 jaar met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit. De effectiviteit van verschillende behandelmethoden wordt beoordeeld. Op Thuisarts.nl staat informatie in begrijpelijke taal voor cliënten/patiënten met overgewicht en obesitas.

Hoe is de richtlijn tot stand gekomen?

Het initiatief voor deze richtlijn is afkomstig van het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) en Care for Obesity (C4O; een project van de Vrije Universiteit Amsterdam). Bij het herzien van de Richtlijn diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen (CBO, 2008) en de Zorgstandaard Obesitas (PON, 2010) en de bijbehorende addenda, is gekozen deze samen te voegen tot deze nieuwe overkoepelende richtlijn overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen. Het basismodel netwerkaanpak voor volwassenen met overgewicht en obesitas (Sijben, 2023) is opgenomen als onderdeel van de module ‘Organisatie van zorg’ in het volwassenendeel van deze richtlijn. Het landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas (Sijben, 2018) is opgenomen als onderdeel van de module ‘Organisatie van zorg’ van het kinderdeel van deze richtlijn. De nieuwe richtlijn heeft de status van een kwaliteitsstandaard.

Het volwassenendeel van deze richtlijn is opgesteld door een multidisciplinaire commissie met vertegenwoordigers vanuit Beroepsvereniging Leefstijlcoaches Nederland, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie, Nederlands Huisartsen Genootschap, Nederlandse Internisten Vereniging, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging van Diëtisten, Nederlandse Vereniging voor Heelkunde, Partnerschap Overgewicht Nederland, Nederlandse Stichting Over Gewicht, Vereniging van Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck.

Het kinderdeel van deze richtlijn is opgesteld door een multidisciplinaire commissie met vertegenwoordigers vanuit AJN Jeugdartsen Nederland, Beroepsvereniging Leefstijlcoaches Nederland, Beroepsvereniging Verzorgenden Verpleegkundigen - Jeugdverpleegkundige, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie/Nederlandse Vereniging voor Kinderfysiotherapie, Nederlands Huisartsen Genootschap, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging van Diëtisten, Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen, Nederlandse Stichting Over Gewicht, Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve therapieën en Vereniging van Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck.

Via een knelpuntenanalyse zijn de knelpunten in obesitaszorg met onder meer patiënten geïnventariseerd.  Zie bijlage voor een verslag van de knelpunteninventarisatie.

Literatuur

Kroes, M. E., Mastenbroek, C. G., Couwenbergh, B. T. L. E., Van Eijndhoven, M. J. A., Festen, C. C. S., & Rikken, F. (2007). Van preventie verzekerd. Diemen: College voor zorgverzekeringen.

Seidell, J. C., Beer, A. J., & Kuijpers, T. (2008). Richtlijn 'Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen'. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, 152(38), 2071-6.

Seidell, J. C., Halberstadt, J., Niemer, S., & Noordam, H. (2010). Zorgstandaard Obesitas. Amsterdam: Partnerschap Overgewicht Nederland.

Seidell, J., Halberstadt, J., Niemer, S., & Noordam, H. (2011). Addendum voor kinderen bij de CBO-richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen’. Amsterdam: Partnerschap Overgewicht Nederland.

Sijben, M., van der Velde, M., van Mil, E., Stroo, J., & Halberstadt, J. (2018). Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Amsterdam: Care for Obesity.

VWS. 2021. Preventie in volgsgezondheidenzorg.info.