Terug naar zoekresultaten

Audiologische zorg voor slechthorende volwassenen

Volgen
Initiatief: NVKF Aantal modules: 12
Bijlagen
Download richtlijn

Communicatietraining

Beoordeeld: 11-04-2025

Uitgangsvraag

Wanneer dient welke communicatietraining ingezet te worden?

Aanbeveling

Inventariseer noodzaak en gebruik van communicatiestrategieën en spraakafzien bij alle slechthorende patiënten.

 

Bespreek met de slechthorende wat die zelf zou kunnen doen om de communicatie te verbeteren, bespreek gezamenlijk doelstellingen hiervoor en geef patiënten informatie mee over communicatiestrategieën. Kom er in een vervolgafspraak op terug.

 

Adviseer om spraakafzien te leren als deelnemen aan gesprekken onvoldoende lukt of veel moeite kost, ondanks een goede hoorrevalidatie met hoorhulpmiddelen. Voor de één zal hierbij de focus liggen op gesprekken in rumoer, voor een ander ook op gesprekken in een rustige situatie.

 

Adviseer gebruik van spraak-naar-tekst applicaties, videobellen met live ondertiteling en/of een schrijftolk, in het geval dat de auditieve communicatie met inzet van hoorhulpmiddelen in combinatie met spraakafzien te beperkt is om voldoende met elkaar te kunnen communiceren.

 

Adviseer een cursus Nederlands met ondersteunende gebaren als:

  • auditieve communicatie met inzet van hoorhulpmiddelen in combinatie met spraakafzien te beperkt is om voldoende met elkaar te kunnen communiceren én
  • de slechthorende en (frequente) communicatiepartners gemotiveerd zijn om ondersteunende gebaren te gaan leren en gebruiken of de slechthorende in een omgeving verkeert, waar al NmG gebruikt wordt.

Adviseer deelname aan een multidisciplinaire communicatiecursus of individuele begeleiding indien er sprake is van ervaren beperkingen in communicatie ondanks een 

goede hoorrevalidatie met hoorhulpmiddelen in combinatie met één of meer van onderstaande punten:

  • Onvoldoende vaardigheid in gebruik van en/of zelf leren van effectieve copingstrategieën
  • Onvoldoende vaardigheid in spraakafzien
  • Behoefte aan lotgenotencontact
  • (Ernstige) vermoeidheidsklachten ten gevolge van verstaansklachten
  • Grote herstelbehoefte na werk of deelname aan sociale bijeenkomsten
  • Onvoldoende verwerking en acceptatie van het slechthorend-zijn

Verwijs indien nodig door voor psychosociale ondersteuning (zie module Psychosociale ondersteuning).

Overwegingen

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs

Ondanks gebruik van hoorhulpmiddelen blijven veel slechthorenden moeite houden in de communicatie. Dit kan in kaart gebracht worden middels vragenlijsten (zie module module Vragenlijsten). Wanneer er een discrepantie is tussen de ervaren mogelijkheden en het audiogram, kunnen extra hoorhulpmiddelen worden ingezet (zie module Additionele hoorhulpmiddelen). Naast de technische hoorrevalidatie mogelijkheden kan psychosociale begeleiding en communicatie­training ingezet worden, die als doel heeft om de communicatie te verbeteren.

 

Er is literatuuronderzoek verricht naar de effecten van communicatietraining bij volwassenen met gehoorverlies. Uit het literatuuronderzoek zijn vier studies gevonden die dit onderzocht hebben. Verschillende soorten communicatietraining werden toegevoegd in aanvulling op de technische revalidatie bij volwassenen met gehoorverlies. Communicatietraining leidt mogelijk tot een betere kwaliteit van leven gelijk na het afronden van de interventie. Dit is echter maar in één studie gevonden en het effect lijkt niet meer aanwezig te zijn na 6 maanden follow-up. In een andere studie is geen effect van communicatietraining op kwaliteit van leven gevonden. Ook voor de andere uitkomstmaten zijn geen consistente resultaten gevonden. Mede vanwege limitatie in de studies en inconsistentie, is de bewijskracht zeer laag.

 

Communicatietraining kan onderverdeeld worden in training van spraakafzien, informatieverstrekking over spraak-naar-tekst applicaties, videobellen en schrijftolk, gebruik van ondersteunende gebaren, auditieve training en communicatie­strategieën. De verschillende onderdelen zullen hier apart besproken worden. Het verbeteren van de communicatie door een goed gebruik van additionele hoorhulpmiddelen kan een onderdeel zijn van de communicatiestrategieën, maar wordt al in module Additionele hoorhulpmiddelen besproken.

 

Spraakafzien

Spraakafzien is het herkennen van gesproken taal door te kijken naar de lippen en gezichtsuitdrukkingen in combinatie met de lichaamstaal en natuurlijke gebaren. Hoewel deze visuele spraakinformatie beschikbaar is voor iedereen in veel gesprekssituaties, blijken maar weinig volwassenen met normaal gehoor (NH) bedreven te zijn in spraakafzien (Auer & Bernstein, 2007; Bernstein, 2000; Hall, 2005; Mohammed, 2005). Gemiddeld genomen scoren zij ongeveer 20% correcte woorden in zinnen, hoewel individuele scores variëren van ongeveer 0% tot boven de 60% correcte woorden (Auer, 2007). Slechthorenden zijn in staat om meer informatie uit de visuele spraakinformatie te halen. Zo halen volwassenen met aangeboren doofheid gemiddelde rond de 45%–50% correcte woorden (Auer, 2007; Bernstein, 2000; Mohammed, 2005). Voor volwassenen met gehoorverlies kan het vermogen om spraak af te zien van grote waarde zijn. Bij spraakverstaan in rumoer kan de aanwezigheid van zichtbare sprekers de spraakherkenning aanzienlijk verbeteren (Erber, 1969; MacLeod, 1987; Sumby, 1954; Walden, 1974). Het toevoegen van visuele spraakinformatie aan luisteren in achtergrondlawaai resulteert gemiddeld in een verbetering van ongeveer 12 dB signaal-ruisverhouding (Ross, 2007). Hoeveel verbetering er is door spraakafzien is sterk afhankelijk van hoe vaardig de luisteraar is in het spraakafzien. (MacLeod, 1987). Spraakafzien kan verbeteren door het te trainen. Verschillende onderzoeken tonen aan dat training effectief is (Walden, 1977, 1981; Lessner, 1987; Schmitt, 2023). Daarbij is het belangrijk dat er goede feedback gegeven wordt, zodat degene die de training volgt effectief kan leren. Het is effectief om consonanten te trainen (Bernstein, 2022a). Het effect van de training is (logischerwijs) afhankelijk van de vaardigheid om spraak af te zien bij het begin van de training. Daarom is het aan te bevelen om vooraf te meten hoe goed de slechthorende visuele spraakinformatie kan benutten en afhankelijk daarvan een spraakafzien training wel of niet te adviseren. Er is geen gevalideerde test voor het meten van spraakafzien. Deze dient nog ontwikkeld te worden.  Een goede visus is noodzakelijk om lipbewegingen en gezichtsuitdrukkingen goed te kunnen zien. Verder is een goede motivatie nodig om de training te volgen, te oefenen met oefenmateriaal en om steeds het geleerde toe te passen in alledaagse gesprekssituaties.

 

Spraak-naar-tekst applicaties, videobellen en schrijftolk

Spraak-naar-tekst applicaties kunnen spraak quasi real-time omzetten naar tekst die op een scherm gelezen kan worden. Hiervoor is aan de zijde van de communicatiepartner een rustige omgeving en een goed microfoongebruik nodig. De slechthorende kan zelf direct reageren door terug te praten. Ook is er de mogelijkheid om te videobellen, waarbij beide gesprekspartners elkaar horen én zien. Dit maakt spraakafzien mogelijk. Ook zijn er applicaties die beide opties combineren door een tekstuele ondertiteling te geven onder in de video waarmee de videocommunicatie verloopt. Er is ook een schrijftolk voorziening, die bij het UWV aangevraagd kan worden voor onderwijs-, werk- en privésituaties. De schrijftolk geeft een live ondertiteling van het gesprokene. Het aantal tolkuren dat aangevraagd kan worden, is afhankelijk van de situatie waarvoor de schrijftolk wordt aangevraagd (werk, onderwijs, privé).

 

Gebruik ondersteunende gebaren

Ondersteunende gebaren zijn die gebaren die het gesprokene verduidelijken. Nederlands met Gebaren (NmG) is geen zelfstandige taal maar een combinatie van gesproken taal en ondersteunende gebaren. Zij die hiervan gebruik maken moeten naast de beheersing van het Nederlands ook getraind zijn in de betekenis van de gebaren. Niet alleen de slechthorende maar ook de omgeving moet deze gebaren beheersen (Terpstra, A. en G.M. Schermer, 2006). Het is een behoorlijke tijdsinvestering om NmG te leren en er voldoende vaardig in te worden. Het heeft vooral meerwaarde als de auditieve communicatie met inzet van hoorhulpmiddelen en in combinatie met spraakafzien te beperkt is om voldoende met elkaar te kunnen communiceren. De slechthorende én communicatiepartners moeten gemotiveerd zijn om NmG te leren. Een andere reden kan zijn dat de slechthorende in een omgeving verkeert, waar al NmG gebruikt wordt.

 

Auditieve training

Bij auditieve training worden deelnemers getraind om onderscheid te maken tussen systematisch gepresenteerde geluiden. Het doel is om de waarneming van (spraak)geluiden te verbeteren. Uit onderzoek blijkt echter dat het vooral cognitieve vaardigheden zijn die verbeteren, zoals werkgeheugen (Ferguson & Henshaw, 2015; Pichora-Fuller & Levitt, 2012).

In een review werd geconstateerd dat de bewijskracht van bestaande studies naar auditieve training en cognitieve training die de algehele cognitie verbeteren respectievelijk "laag" en "zeer laag" is (Lawrence, 2018). Er wordt niet altijd overdracht gevonden naar niet- getrainde taken. Ook is het langetermijneffect onduidelijk (Stropahl, 2020).

Er wordt daarom niet geadviseerd om slechthorenden een auditieve training aan te bieden.

 

Communicatiestrategieën

In auditieve revalidatieprogramma's is er vaak aandacht voor communicatiestrategieën. Die kunnen onderverdeeld worden in anticiperende strategieën en reparatie strategieën. Bij de eerste bereidt de slechthorende zich voor op een communicatiesituatie en probeert die zo aan te passen dat verstaansproblemen vermeden kunnen worden. Denk aan het kiezen van een goede zitplaats, het aanpassen van omgevingsgeluid en -licht, het bespreken hoe de communicatiepartner het beste rekening kan houden met de slechthorendheid etc. De reparatie strategieën worden meestal gebruikt wanneer anticiperende strategieën niet voldoende helpen en wanneer het al mis ging in de communicatie. Denk aan herhalen in een lager spreektempo, herhalen met een alternatieve verwoording, controle-vragen, aanwijzen etc.

 

Op korte termijn heeft dit een aantoonbaar effect op verschillende patiënt-gerapporteerde uitkomstmaten (vragenlijsten). Dit korte termijneffect bevordert het goed gebruik van hoorhulpmiddelen en geeft tegelijk een besef dat niet alles met apparatuur is op te lossen. Op lange termijn is het effect niet duidelijk. Mogelijk is het actief bezig zijn met communicatiestrategieën afgenomen. Ook kan het besef zijn toegenomen dat allerlei luistersituaties niet zo makkelijk zijn aan te passen door de slechthorende, waardoor er verstaansproblemen blijven. Zo blijft de slechthorende bijvoorbeeld deels afhankelijk van de manier waarop de ander communiceert en de mate waarin de ander bereid is om de manier van communicatie daadwerkelijk blijvend aan te passen. Daarnaast hangt veel af van de motivatie en inzet van de slechthorende zelf.

 

Wisselwerking communicatietraining en psychosociale aspecten gehoorverlies

Slechthorend-zijn heeft sociale en emotionele gevolgen. Veel slechthorenden ervaren sociale, drukke bijeenkomsten als overweldigend en erg vermoeiend, waarbij ze merken dat ze (delen van) gesprekken en interacties missen en een gevoel krijgen niet mee te kunnen doen. Het heeft effect op hun beleefde identiteit in de zin van hoe zij zichzelf waarnemen en worden waargenomen door anderen. Zo kan gehoorverlies het gevoel geven dat men oud is en dat men door anderen niet meer relevant of interessant gevonden wordt. Dit geeft ook emotionele nood (frustratie, verdriet, angst, eenzaamheid). Veel slechthorenden hebben geen effectieve copingstrategieën en hebben de neiging om sociale interactie te vermijden. Ze vergroten daarmee echter hun sociale isolatie en eenzaamheid (Bennett, 2022).

Er is een wisselwerking tussen communicatietraining en psychosociale ondersteuning. Enerzijds is eerst verwerking en acceptatie van de slechthorendheid nodig, om daarna de blik meer te kunnen richten op aanpassing van gedrag en communicatie vanwege de slechthorendheid. Maar andersom geldt ook dat het aanleren van effectieve communicatiestrategieën het zelfvertrouwen van slechthorenden vergroten en positieve ervaringen oplevert. Dat helpt bij de acceptatie, vermindering van de eventuele frustratie en het overwinnen van eventuele schaamte. Daarom is het wenselijk om bij de communicatietraining de psychosociale aspecten mee te nemen. Het leren gebruiken van effectieve copingstrategieën is overigens breder dan de inzet van communicatiestrategieën. Het zorgen voor rustmomenten gedurende de dag is bijvoorbeeld een copingstrategie, die niet gaat over communicatie. Maar communicatiestrategieën zijn wel een belangrijk onderdeel van de coping en het is dan ook belangrijk dat deze aangeleerd of verbeterd worden.

 

Communicatie verbeteren: zelfmanagement bevorderen

In Audiologische Centra dient al bij het eerste gesprek (de intake) aandacht te zijn voor communicatieproblemen, de inzet van coping/communicatiestrategieën, spraakafzien en de psychosociale effecten van gehoorverlies. Het gebruik van een vragenlijst als de CPHI in dit gesprek is hiervoor een goed hulpmiddel (zie module Vragenlijsten). Motiverende gespreksvoering en het gezamenlijk afspreken van doelen waaraan de slechthorende wil gaan werken, zijn nodig om te bevorderen dat de slechthorende zelf gemotiveerd is om aan de slag te gaan met het verbeteren van de communicatie. Daarbij is het nodig om de slechthorende voldoende informatie te geven om de communicatiestrategieën te kunnen gaan proberen. De eenvoudigste vorm van informatieverstrekking is om tips mee te geven over het verbeteren van de communicatie of patiënt te wijzen op informatie hierover op internet. Zelfmanagement door de patiënt wordt hiermee aangemoedigd.

 

Bespreek ook hoe belangrijke anderen betrokken kunnen worden in het verbeteren van de communicatie. Geef patiënten zo nodig basisinformatie mee ten behoeve van een gesprek over de slechthorendheid met de belangrijke anderen. Het is belangrijk om in een volgend contact met de patiënt terug te komen op de afgesproken doelen. Deze werkwijze is conform richtlijnen voor zelfmanagement voor chronische condities/aandoeningen (Lawn, 2010; Convey, 2019). Naast het aanmoedigen van zelfmanagement kan aanvullend advies gegeven worden over vormen van begeleide communicatietraining.

 

Communicatie verbeteren: individuele begeleiding of groepstraining

Communicatietraining wordt bij voorkeur in groepen gedaan, vooral vanwege het lotgenotencontact en de mogelijkheid om met elkaar te oefenen.

Een slechthorende is een kansrijke deelnemer voor groepsgewijze training als het volgende van toepassing is:

  • Ervaart problemen in de communicatie
  • Wil zich actief inzetten om de communicatie te verbeteren
  • Heeft een gehoorverlies dat met hoorhulpmiddel(en) gerevalideerd is, zodanig dat een groepsles te volgen is
  • Beheerst de Nederlandse taal in woord en geschrift
  • Heeft geen ernstige visuele beperking, i.v.m. spraakafzien
  • Kan functioneren in groepsverband

In andere gevallen heeft individuele begeleiding de voorkeur. Als de ervaren communicatie­problemen vooral spelen in heel specifieke situaties die bij andere deelnemers weinig herkenning zullen geven, of de psychische en/of emotionele problemen nog sterk op de voorgrond staan, is het beter om te kiezen voor individuele begeleiding.

Het helpt als een partner of andere betrokkene de deelnemer vergezelt bij de training (Preminger, 2012).

 

Qua groepsleden is een onderscheid tussen werkenden en niet-werkenden deelnemers aan te bevelen, omdat de situaties waarin communicatieproblemen zich voordoen verschillend zijn (van der Hoek-Snieders, 2023).

 

De inhoud bevat volgens de expert opinie tenminste:

  • Informatie over gehoor, gehoorverlies, hoortoestellen en hoorhulpmiddelen waaronder bespreking toon- en spraakaudiogrammen en betekenis in dagelijks leven.
  • Psychosociale ondersteuning: bijv. energiemodel draagkracht-draaglast, vijf stappenplan van Timmer (2023).
  • Spraakafzien: inzicht in Nederlandse spraakklanken en enige oefening spraakafzien
  • Informatie over (non)verbale communicatie en relaties en communicatiestrategieën
  • Het aanleren van (nieuwe) copingstrategieën in relatie tot het gehoorverlies

De achtergrond daarvan is dat er in de training aandacht is voor de volgende onderdelen in de communicatie:

  1. Participatie: communicatieve verarming en sociaal isolement vanwege slechthorendheid verbreken door communicatiemogelijkheden en sociale redzaamheid te vergroten. Zo wordt het spraakafzien en gebruik maken van communicatiestrategieën geoefend.
  2. Erkenning: door communicatietraining in groepen aan te bieden, vinden deelnemers erkenning bij elkaar.
  3. Empowerment en draagkracht: de slechthorende wordt gecoacht om communicatiepatronen bij te stellen.
  4. Begrip en inzicht: door informatie te geven over de beperkingen van slechthorendheid kan de deelnemer de moeilijkheden in communicatie beter begrijpen.
  5. Draagvlak: vanuit het eigen netwerk draagvlak creëren met personen die hulp kunnen bieden.
  6. Verwerking: door middel van de training en het lotgenotencontact de slechthorendheid accepteren.

Gegeven de brede opzet van de cursus dient die gegeven te worden vanuit het multidisciplinaire team van het AC, met betrokkenheid van de logopedist (onder meer vanwege het spraakafzien), de maatschappelijk werker (vanwege de psychosociale aspecten) en de audioloog (vanwege de informatie over gehoorverlies, hoorhulpmiddelen etc).

 

Communicatie verbeteren in de werksituatie

Betrek de werkgever en/of de bedrijfsarts en bespreek hoe voorlichting over communicatie met een slechthorende aan de werkomgeving gegeven kan worden (evt. door de bedrijfsarts). Deze voorlichting kan de effectiviteit van communicatie strategieën verhogen en de drempel om ze op het werk toe te passen verlagen.

 

Kosten (middelenbeslag)

De financiering van AC’s kent beperkte mogelijkheden tot het inzetten van communicatietrainingen zowel individueel als in groepen. De ermee gepaard gaande kosten zijn afhankelijk van het aantal patiënten en de vorm waarin de training wordt aangeboden. Het toepassen van blended care (inzet e-health) kan de kosten beperken.

 

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

Op basis van wat AC’s op hun website schrijven over communicatietraining, lijkt een deel van de AC’s geen compleet aanbod voor communicatietraining/verbetering te hebben. Om de communicatietraining een integraal onderdeel van de AC-zorg te laten zijn, is het nodig dat deze zorg goed georganiseerd wordt door het multidisciplinaire team van het AC én dat er verwijsafspraken zijn in het regionaal zorgnetwerk, bijvoorbeeld voor het leren van NmG, of voor een cursus spraakafzien bij een logopediepraktijk. De audiologisch medewerker heeft een signalerende rol en kan basisinformatie geven. Voor de individuele en groepsgewijze training is een logopedist en/of maatschappelijk werker de aangewezen deskundige, zo nodig aangevuld met een audioloog voor informatie over gehoorverlies, hoorhulpmiddelen, akoestiek etc.

Het is aan te bevelen dat AC’s samenwerken en afstemmen in het vorm geven aan communicatietraining, om daarmee een meer uniform zorgaanbod te krijgen. Op dit moment zijn er verschillen in inhoud, vorm en duur van communicatiecursussen die gegeven worden door AC’s. Wat voor de patiënt de passende training is en waar deze training gegeven moet worden is afhankelijk van de gevonden communicatieve beperkingen en waar een verbetering verwacht kan worden.

Het is aan te bevelen dat AC’s beter communiceren over dit onderdeel van hun zorgaanbod, zowel naar slechthorenden als naar verwijzers en online. Wie nu op internet zoekt op ‘spraakafzien’ komt niet bij een AC terecht.

 

Waarden en voorkeuren van patiënten (en hun belangrijke anderen)

Het is belangrijk om te onthouden dat elke persoon uniek is en dat de voorkeuren voor begeleiding kunnen variëren. Maar er zijn enkele algemene aanbevelingen:

  • Familie of bekenden betrekken
  • Mondelinge uitleg: revalidatiemogelijkheden en aanvullende hoorhulpmiddelen
  • Aandacht voor psychosociale gevolgen en mogelijke oplossingen hiervoor.
  • Verwijzing naar informatiebronnen: Waar is informatie te vinden en hoe die te gebruiken in uitleg naar het eigen netwerk (Basura, 2023).

Rationale

Communicatie is een belangrijke vaardigheid in het leven. Slechthorendheid heeft hier op verschillende manieren invloed op. Het is wenselijk dat er aandacht is voor het aanleren van aanvullende c.q. compenserende competenties op het moment dat de slechthorendheid een beperkende invloed heeft op de communicatie.

Onderbouwing

In de huidige praktijk ligt bij de behandeling van slechthorendheid vaak de nadruk op technische revalidatie (door middel van een hoortoestel en additionele hoorhulpmiddelen). Maar de meeste slechthorenden blijven ook met een technisch hoorhulpmiddel beperkingen ervaren in communicatieve situaties vanwege hun gehoorproblemen.

De communicatie kan dan op andere manieren verbeterd worden, bijvoorbeeld door communicatiestrategieën toe te passen, de auditieve informatie aan te vullen met spraakafzien en/of gebaren (Nederlands met Gebaren, NMG). Hiervoor is communicatietraining nodig. Er is praktijkvariatie in wat er aangeboden wordt en aan welke patiënten.

 

Very low GRADE

Quality of life

 

The evidence is very uncertain about the effect of communication training on quality of life in adults with hearing loss.

 

Source: Kramer, 2005; Meijerink, 2022

 

Very low GRADE

Emotional response

 

The evidence is very uncertain about the effect of communication training on emotional response in adults with hearing loss.

 

Source: Kramer, 2005; Meijerink, 2022

 

Low GRADE

Stress

 

Communication training may result in little to no difference in stress in patients with hearing loss.

 

Source: Chisholm, 2004

 

Very low GRADE

Verbal strategies

 

The evidence is very uncertain about the effect of communication training on verbal strategies in adults with hearing loss.

 

Source: Chisolm, 2004; Malmberg, 2022; Meijerink, 2020

 

Very low GRADE

Nonverbal strategies

 

The evidence is very uncertain about the effect of communication training on nonverbal strategies in adults with hearing loss.

 

Source: Chisolm, 2004; Malmberg, 2022; Meijerink, 2020

 

 

Description of studies

Chisolm (2004) performed a randomized controlled trial in the USA to examine the benefits of an audiological rehabilitation program as an adjunct to hearing aid intervention. A total of 106 veterans were assigned to the intervention group (audiological rehabilitation program in conjunction with hearing aids) or the control group (hearing aids only). The audiological rehabilitation program was a 4-week group program, consisting of weekly 2-hour group meetings. The program consisted of a general overview of the hearing process and developing communication strategies, improving communication in adverse listening conditions, including the use of visual cues and listening strategies, anticipatory strategies, repair strategy usage, environmental management, telephone communication strategies, the use of assistive technology, and community resources for the hard of hearing. In total, 60% (206/343) were male, the mean age was 68.1 (SD 8.5) years and mean pure-tone hearing loss was 43.7 (SD 11.1) decibels Hearing Level. Study participants were more often male (64.2%). There were no differences between the intervention group and control group with regard to age or pure tone average. The outcome was the Communication Profile for the Hearing Impaired (CPHI), which was administered to all participants before hearing aid fitting, at the end of the program, and at 6 months and 1 year after hearing aid fitting to assess long-term benefit.

 

Kramer (2005) performed a randomized controlled trial in the Netherlands to examine whether addition of a home education program to standard audiological care, would be more beneficial in terms of enhancing communication and psychosocial wellbeing. A total of 48 elderly adults were assigned to either the intervention group (hearing aid fitting + home education program, n = 24) or the control group (hearing aid fitting, n = 24). Besides, their significant others were also asked to participate in the study (not further reported here). The home education program was self-developed and was comprised of five videotapes (including speech reading exercises) and an instruction booklet. The total length of follow-up was six months. The study groups did not differ with respect to mean age (I: 69 (SD 7.7) years vs. C: 71 (8.5) years) or proportion of males (I: 66% vs. C: 50%). Likewise, the degree of hearing loss (PTA in dB at 0.5, 1, 2 and 4 kHz) was similar among the study groups (I: 53.7 (SD 13.3) vs. C: 56.3 (15.7)). Study outcomes included the Hearing Handicap Disability Inventory (HHDI) and the International Outcome Inventory (IOI) amongst others.

 

Malmberg (2022) performed a randomized controlled trial in Sweden to examine the effectiveness of an online support for hearing aid users compared with traditional support. A total of 172 adults were randomized to the intervention group (n = 89) or control group (n = 83). In the intervention group, 11 participants were excluded because they never started, resulting in a total of 78 participants in this group. In the control group, 25 participants were excluding, resulting in a total of 58 participants. The participants in the intervention group were instructed to read different elements each week, perform weekly assignments related to the reading material, and hand in the assignments online. No differences were found between the intervention group and control group for age, gender, or hearing impairment at baseline. Study outcomes include Hearing Handicap Inventory for the Elderly (HHIE) as primary outcome measure and Communication Strategies Scale (CSS) as secondary outcome measure.

 

Meijerink (2020) performed a cluster randomized controlled trial in the Netherlands to examine the short- and long-term effects of a web-based self-management support program (SUPR). In total, 180 participants were randomized to the intervention group and 163 participants were assigned to the control group. The intervention program had 4 main elements: practical support booklet, emails, optional contact with the practice customer contact service, and involvement of a communication partner. A total of 17 emails were delivered over 6 months (approximately one email every 2 weeks). The primary study outcome was use of communication strategies as measured by 3 subscales of the Dutch Communication Profile for the Hearing Impaired (CPHI; maladaptive behaviors, verbal strategies, nonverbal strategies). Secondary outcomes included among others IOI-HA. All outcomes were collected via online questionnaires at baseline (t0: before the HA trial period), immediately postintervention (t1: 6 months after the HA purchase), 6 months postintervention (t2), and 12 months postintervention (t3). In total, 60% (206/343) were male, the mean age was 68.1 [SD 8.5] years) and mean pure-tone hearing loss was 43.7 (SD 11.1) decibels Hearing Level. The characteristics for the intervention and control group were similar at baseline.

 

Results

Quality of life

Two studies reported on the outcome quality of life (Kramer, 2005; Meijerink 2022).

Kramer (2005) used the IOI with the item on quality of life. Results were reported after the intervention (postscores) and after six months of follow-up. For the IOI, higher scores indicate better outcomes. In the intervention group, mean scores (SD) were 3.8 (1.0) and 3.5 (1.0) respectively after the intervention and after six months of follow-up. For the control group, these mean scores (SD) were 3.0 (1.0) and 3.6 (0.8) respectively. The corresponding mean difference between intervention and control is 0.80 (95%CI 0.23 to 1.37) and -0.10 (95%CI -0.61 to 0.41) respectively after the intervention and after six months of follow-up. This difference immediately after the intervention was clinically relevant but did not remain clinically relevant up to 6 months follow-up.

Meijerink (2020) used the quality-of-life item of the IOI-HA. In the intervention group, mean scores (SD) were 3.8 (1.0) and 3.8 (1.1) respectively after the intervention and after six months of follow-up. For the control group, this mean score (SD) was 3.8 (1.0) at both time points. There was no significant group difference in the course of quality of life. The corresponding mean difference (95%CI) between intervention and control is 0.00 (95%CI -0.21 to 0.21) and 0.00 (95%CI -0.22 to 0.22) for respectively after the intervention and after six months of follow-up. This difference is not clinically relevant.

 

HADS

None of the included studies reported on the outcome HADS.

 

Emotional response

Two studies reported on the outcome emotional response measured by the Hearing Handicap and Disability Inventory (HHDI) (Kramer, 2005; Meijerink, 2022), with lower scores indicating better outcomes.

For the intervention group, Kramer (2005) reported mean scores (SD) of 1.4 (0.6) at baseline, 1.3 (0.6) after the intervention 1.4 (0.6) after six months of follow-up. For the control group, these mean scores (SD) were 1.8 (0.8), 1.6 (0.6) and 1.8 (0.5) respectively. The corresponding mean difference (95%CI) between intervention and control is -0.30 (-0.64 to 0.04) and -0.40 (-0.71 to -0.09) respectively after the intervention and after six months of follow-up. These differences are clinically relevant.

Meijerink (2020) reported mean scores (SD) of 1.3 (0.7) at baseline, 0.9 (0.7) after the intervention, 1.0 (0.7) at 6-months follow-up and 1.0 (0.7) at 12 months follow-up in the intervention group. In the control group, mean scores (SD) were 1.4 (0.8), 1.0 (0.8), 1.0 (0.7), and 1.0 (0.7) respectively. The mean difference was -0.10 (95%CI -0.26 to 0.06) postintervention, but this difference did not remain at 6 and 12 months of follow-up (mean difference both time points: 0.00 (95%CI -0.15 to 0.15). These differences are not clinically relevant.

 

Stress

One study reported on the outcome stress, as measured by the Communication Profile for the Hearing Impaired (CPHI) (Chisolm, 2004). Higher scores indicate better outcomes. In the intervention group, mean scores were 3.90 postintervention, 3.82 at 6 months follow-up, and 3.91 at 1 year follow-up. In the control group, mean scores were 4.00, 3.85, and 3.88 respectively. These differences are not clinically relevant.

 

Communication strategies

Verbal strategies

Three studies reported on the outcome verbal strategies (Chisolm, 2004; Malmberg, 2022; Meijerink, 2020). Chisolm (2004) used the the Communication Profile for the Hearing Impaired (CPHI), and Meijerink (2020) used the Dutch CPHI. Higher scores indicate less difficulties. Chisolm (2004) reported mean scale scores of 2.62, 2.63, and 2.69 respectively at postintervention, 6 months follow-up and 1 year follow-up in the intervention group. In the control group, mean scale scores were 2.93, 2.84, and 2.78 respectively. Meijerink (2020) reported a mean score of 2.3 (0.7) at all time points in the intervention group. In the control group, the mean score was 2.2 (0.7) at postintervention and 6 months follow-up. At 12 months follow-up, the mean score was 2.3 (0.7). The corresponding mean difference between intervention and control group was 0.10 (95%CI -0.05 to 0.25) at postintervention and 6 months follow-up. This difference did not remain at 12 months follow-up (mean difference 0.00 (95%CI -0.15 to 0.15). These differences are not clinically relevant.

Malmberg (2022) used the Communication Strategies Scale (CSS). Higher scores indicate fewer problems. They reported mean scores of 21.1 (6.0) postintervention and 24.5 (5.9) at 1 year follow-up in the intervention group. In the control group, mean score was 22.7 (6.3) and 22.3 (6.1) respectively. The corresponding mean differences between intervention and control group were -1.70 (95%CI -3.80 to 0.40) postintervention and 2.20 (95%CI 0.16 to 4.24) at 1 year follow-up. The difference was not clinically relevant postintervention, but the difference at 1 year follow-up was clinically relevant.

 

Nonverbal strategies

Three studies reported on the outcome nonverbal strategies (Chisolm, 2004; Malmberg, 2022; Meijerink, 2020). Chisolm (2004) used the the Communication Profile for the Hearing Impaired (CPHI), and Meijerink (2020) used the Dutch CPHI. Higher scores indicate less difficulties. Chisolm (2004) reported mean scale scores of 3.76, 3.68, and 3.56 at postintervention, 6 months follow-up and 1 year follow-up in the intervention group. In the control group, mean scale scores were 3.27, 3.19, and 3.24 respectively. Meijerink (2020) reported a mean score of 3.0 (0.9) postintervention and 2.9 (0.9) at both 6 and 12 months of follow-up in the intervention group. In the control group, the mean score was 2.9 (0.9) at all time points. The corresponding mean difference between intervention and control group was 0.10 (95%CI -0.09 to 0.29) at postintervention. At 6- and 12-months follow-up, the mean difference between intervention and control group was 0.00 (95%CI -0.19 to 0.19).

Malmberg (2022) used the Communication Strategies Scale (CSS). Higher scores indicate fewer problems. They reported mean scores of 27.2 (7.0) postintervention and 29.4 (6.6) at 1 year follow-up in the intervention group. In the control group, mean score was 28.1 (5.6) and 27.4 (5.6) respectively. The corresponding mean differences between intervention and control group were -0.90 (-3.02 to 1.22) postintervention and 2.00 (-0.05 to 4.05) at 1 year follow-up. These differences are not clinically relevant.

 

Level of evidence of the literature

The level of evidence regarding the outcome measure quality of life started at high and was downgraded by three levels to very low because of study limitations (risk of bias); conflicting results (inconsistency); crossing the border for clinically relevance (imprecision).

 

The level of evidence regarding the outcome measure emotional response started at high and was downgraded by three levels to very low because of study limitations (risk of bias); conflicting results (inconsistency); crossing the border for clinically relevance (imprecision).

 

The level of evidence regarding the outcome measure stress started at high and was downgraded by two levels to low because of study limitations (risk of bias) and only one study that reported on this outcome measure (imprecision).

 

The level of evidence regarding the outcome measure verbal strategies started at high and was downgraded by three levels to very low because of study limitations (risk of bias); conflicting results and different questionnaires (inconsistency); crossing the border for clinically relevance (imprecision).

 

The level of evidence regarding the outcome measure nonverbal strategies started at high and was downgraded by three levels to very low because of study limitations (risk of bias); conflicting results and different questionnaires (inconsistency); crossing the border for clinically relevance (imprecision).

A systematic review of the literature was performed to answer the following question: What is the effect of communication training on the quality of life of a patient with hearing loss with technical rehabilitation, in a hearing clinic?

 

P: Adults with hearing loss/disability >35dB, with technical rehabilitation

I: Speech therapy in a hearing clinic, communication program

C: No speech therapy

O: QoL experience, HADS, self-esteem, self-confidence, social participation, CPHI, HHDI en HHIE

 

Relevant outcome measures

A priori, the working group did not define the outcome measures listed above but used the definitions used in the studies.

 

The working group defined the GRADE-standard limit of 25% difference for dichotomous outcomes (RR < 0.8 or > 1.25), and 10% for continuous outcomes as a minimal clinically (patient) important difference.

 

Search and select (Methods)

The databases Medline (via OVID) and Embase (via Embase.com) were searched with relevant search terms until 27-1-2023. The search strategy is available upon reasonable request via info@richtlijnendatabase.nl. The systematic literature search resulted in 394 hits. Studies were selected based on the following criteria: systematic review (detailed search strategy, risk of bias assessment, and results of individual comparative studies available), randomized controlled trial; research question includes all elements of the PICO; full text available; full text written in English or Dutch. A total of 69 studies were initially selected based on title and abstract screening. After reading the full text, 65 studies were excluded (see the table with reasons for exclusion under the tab Methods), and four studies were included.

 

Results

Four studies were included in the analysis of the literature. Important study characteristics and results are summarized in the evidence tables. The assessment of the risk of bias is summarized in the risk of bias tables.

  1. Auer ET Jr, Bernstein LE. Speechreading and the structure of the lexicon: computationally modeling the effects of reduced phonetic distinctiveness on lexical uniqueness. J Acoust Soc Am. 1997 Dec;102(6):3704-10. doi: 10.1121/1.420402. PMID: 9407662.
  2. Bernstein LE, Demorest ME, Tucker PE. Speech perception without hearing. Percept Psychophys. 2000 Feb;62(2):233-52. doi: 10.3758/bf03205546. PMID: 10723205.
  3. Bernstein LE, Auer ET, Eberhardt SP. During Lipreading Training With Sentence Stimuli, Feedback Controls Learning and Generalization to Audiovisual Speech in Noise. Am J Audiol. 2022a Mar 3;31(1):57-77. doi: 10.1044/2021_AJA-21-00034. Epub 2021 Dec 29.
  4. Bernstein LE, Jordan N, Auer ET, Eberhardt SP. Lipreading: A Review of Its Continuing Importance for Speech Recognition With an Acquired Hearing Loss and Possibilities for Effective Training. Am J Audiol. 2022b Jun 2;31(2):453-469. doi: 10.1044/2021_AJA-21-00112.
  5. Basura, G., Cienkowski, K., Hamlin, L., Ray, C., Rutherford, C., Stamper, G., Schooling, T., & Ambrose, J. (2023). American Speech[1]Language-Hearing Association Clinical Practice Guideline on Aural Rehabilitation for Adults With Hearing Loss. American Journal of Audiology, 32(1), 1-51. https://doi.org/10.1044/2022_AJA[1]21-00252
  6. Bennett RJ, Saulsman L, Eikelboom RH, Olaithe M. Coping with the social challenges and emotional distress associated with hearing loss: a qualitative investigation using Leventhal's self-regulation theory. Int J Audiol. 2022 May;61(5):353-364. doi: 10.1080/14992027.2021.1933620. Epub 2021 Jun 20. PMID: 34148485.
  7. Chisolm TH, Abrams HB, McArdle R. Short- and long-term outcomes of adult audiological rehabilitation. Ear Hear. 2004 Oct;25(5):464-77. doi: 10.1097/01.aud.0000145114.24651.4e.
  8. Convery E, Hickson L, Keidser G, Meyer C. The Chronic Care Model and Chronic Condition Self-Management: An Introduction for Audiologists. Semin Hear. 2019 Feb;40(1):7-25. doi: 10.1055/s-0038-1676780. Epub 2019 Feb 5. PMID: 30728646; PMCID: PMC6363546.
  9. Erber NP. Interaction of audition and vision in the recognition of oral speech stimuli. J Speech Hear Res. 1969 Jun;12(2):423-5. doi: 10.1044/jshr.1202.423. PMID: 5808871.
  10. Ferguson MA, Henshaw H. Auditory training can improve working memory, attention, and communication in adverse conditions for adults with hearing loss. Front Psychol. 2015 May 28;6:556. doi: 10.3389/fpsyg.2015.00556. PMID: 26074826; PMCID: PMC4447061.
  11. Hall DA, Fussell C, Summerfield AQ. Reading fluent speech from talking faces: typical brain networks and individual differences. J Cogn Neurosci. 2005 Jun;17(6):939-53. doi: 10.1162/0898929054021175. PMID: 15969911.
  12. Kramer SE, Allessie GH, Dondorp AW, Zekveld AA, Kapteyn TS. A home education program for older adults with hearing impairment and their significant others: a randomized trial evaluating short- and long-term effects. Int J Audiol. 2005 May;44(5):255-64. doi: 10.1080/14992020500060453. PMID: 16028788.
  13. Lawn S, Schoo A. Supporting self-management of chronic health conditions: common approaches. Patient Educ Couns. 2010;80(02):205-211.
  14. Lesner SA, Sandridge SA, Kricos PB. Training influences on visual consonant and sentence recognition. Ear Hear. 1987 Oct;8(5):283-7. doi: 10.1097/00003446-198710000-00005. PMID: 3678642.
  15. Lawrence BJ, Jayakody DMP, Henshaw H, et al. Auditory and Cognitive Training for Cognition in Adults With Hearing Loss: A Systematic Review and Meta-Analysis. Trends in Hearing. 2018;22. doi:10.1177/2331216518792096
  16. MacLeod A, Summerfield Q. Quantifying the contribution of vision to speech perception in noise. Br J Audiol. 1987 May;21(2):131-41. doi: 10.3109/03005368709077786. PMID: 3594015.
  17. Malmberg M, Anióse K, Skans J, Öberg M. A randomised, controlled trial of clinically implementing online hearing support. Int J Audiol. 2023 May;62(5):472-480. doi: 10.1080/14992027.2022.2059712. Epub 2022 Apr 18. PMID: 35436174.
  18. Meijerink JF, Pronk M, Lissenberg-Witte BI, Jansen V, Kramer SE. Effectiveness of a Web-Based SUpport PRogram (SUPR) for Hearing Aid Users Aged 50+: Two-Arm, Cluster Randomized Controlled Trial. J Med Internet Res. 2020 Sep 22;22(9):e17927. doi: 10.2196/17927. PMID: 32960175; PMCID: PMC7539169.
  19. Mohammed T, Campbell R, MacSweeney M, Milne E, Hansen P, Coleman M. Speechreading skill and visual movement sensitivity are related in deaf speechreaders. Perception. 2005;34(2):205-16. doi: 10.1068/p5211. PMID: 15832570.
  20. Pichora-Fuller MK, Levitt H. Speech comprehension training and auditory and cognitive processing in older adults. Am J Audiol. 2012 Dec;21(2):351-7. Doi: 10.1044/1059-0889(2012/12-0025). PMID: 23233521.
  21. Preminger JE, Meeks S. The Hearing Impairment Impact-Significant Other Profile (HII-SOP): a tool to measure hearing loss-related quality of life in spouses of people with hearing loss. J Am Acad Audiol. 2012 Nov-Dec;23(10):807-23. doi: 10.3766/jaaa.23.10.6. PMID: 23169197.
  22. Ross LA, Saint-Amour D, Leavitt VM, Javitt DC, Foxe JJ. Do you see what I am saying? Exploring visual enhancement of speech comprehension in noisy environments. Cereb Cortex. 2007 May;17(5):1147-53. doi: 10.1093/cercor/bhl024. Epub 2006 Jun 19. PMID: 16785256.
  23. Schmitt R, Meyer M, Giroud N. Improvements in naturalistic speech-in-noise comprehension in middle-aged and older adults after 3 weeks of computer-based speechreading training. NPJ Sci Learn. 2023 Sep 4;8(1):32. doi: 10.1038/s41539-023-00179-6. PMID: 37666837; PMCID: PMC10477252.
  24. Stropahl M, Besser J, Launer S. Auditory Training Supports Auditory Rehabilitation: A State-of-the-Art Review. Ear Hear. 2020 Jul/Aug;41(4):697-704. doi: 10.1097/AUD.0000000000000806. PMID: 31613823.
  25. Sumby, W. H. , & Pollack, I. (1954). Visual contribution to speech intelligibility in noise. The Journal of the Acoustical Society of America, 26(2), 212-215
  26. Terpstra, A. en G.M. Schermer (2006). Wat is NmG en waarom gebruik je het? Is er een norm voor “goed” NmG-gebruik? Van Horen Zeggen, februari 2006,10-17.
  27. Tervoort BTM. Structurele analyse van visueel taalgebruik binnen een groep dove kinderen, NV Noord-Hollandsche Uitgeverij. 1954.
  28. Thorén ES, Oberg M, Wänström G, Andersson G, Lunner T. A randomized controlled trial evaluating the effects of online rehabilitative intervention for adult hearing-aid users. Int J Audiol. 2014 Jul;53(7):452-61. doi: 10.3109/14992027.2014.892643. Epub 2014 Apr 22. PMID: 24749664.
  29. Timmer BHB, Bennett RJ, Montano J, Hickson L, Weinstein B, Wild J, Ferguson M, Holman JA, LeBeau V, Dyre L. Social-emotional well-being and adult hearing loss: clinical recommendations. Int J Audiol. 2023 Mar 24:1-12. doi: 10.1080/14992027.2023.2190864. Epub ahead of print. PMID: 36960799.
  30. van der Hoek-Snieders HEM, Boymans M, Dreschler WA. Factors associated with change in the need for recovery and subjective listening effort in employees with hearing loss receiving aural rehabilitation. Int Arch Occup Environ Health. 2023 Mar;96(2):271-283. doi: 10.1007/s00420-022-01920-1. Epub 2022 Sep 12. PMID: 36094620; PMCID: PMC9905203.
  31. van der Hoek-Snieders HEM, Boymans M, Dreschler WA. Communication strategies, personal adjustments, and need for recovery in employees with hearing loss who receive a communication group-training. Hearing, Balance and Communication. 2023. 21(3), 216-223.
  32. Walden BE, Prosek RA, Worthington DW. Predicting audiovisual consonant recognition performance of hearing-impaired adults. J Speech Hear Res. 1974 Jun;17(2):270-8. doi: 10.1044/jshr.1702.270. PMID: 4836044.
  33. Walden BE, Prosek RA, Montgomery AA, Scherr CK, Jones CJ. Effects of training on the visual recognition of consonants. J Speech Hear Res. 1977 Mar;20(1):130-45. doi: 10.1044/jshr.2001.130. PMID: 846196.
  34. Walden, B. E., Erdman, S. A., Montgomery, A. A., Schwartz, D. M. & Prosek, R. A. Some effects of training on speech recognition by hearing-impaired adults. J. Speech Lang. Hear. Res. 24, 207–216 (1981)
  35. Van Wilderode M, Vermaete E, Francart T, Wouters J, van Wieringen A. Effectiveness of Auditory Training in Experienced Hearing-Aid Users, and an Exploration of Their Health-Related Quality of Life and Coping Strategies. Trends Hear. 2023 Jan-Dec;27:23312165231198380. doi: 10.1177/23312165231198380. PMID: 37709273; PMCID: PMC10503297.

 

Study reference

Study characteristics

Patient characteristics 2

Intervention (I)

Comparison / control (C) 3

 

Follow-up

Outcome measures and effect size 4

Comments

Chisholm, 2004

Type of study:

RCT

 

Setting and country:

outpatient services at

the VA Medical Center, Bay Pines, Florida

 

Funding and conflicts of interest: not reported

Inclusion criteria:

- Veterans who exhibited at least a mild sensorineural

hearing loss (4-frequency pure-tone average

[PTA] of 30 dB HL or more at .5, 1, 2, and 4 kHz) in

the better ear

- adult-onset hearing loss

- no previous experience with

hearing aid use

- no known neurological, neuromuscular,

psychiatric, or visual disorders that could affect

the ability to independently use a hearing aid

 

Exclusion criteria:

- more than a mild level of depression

(based on Beck Depression Inventory score)

 

N total at baseline:

Intervention: 53

Control: 53

 

Important prognostic factors2:

age ± SD:

I: 74.5 (5.0)

C: 72.3 (6.6)

 

4-Frequency PTA

Right:

I: 42.8 (7.7)

C: 45.6 (7.7)

Left:

I: 44.7 (8.4)

C: 44.2 (8.5)

 

Sex:

64.2% male

 

Groups were comparable at baseline

 

Audiological

rehabilitation (AR) program as an adjunct

to hearing aid intervention.

 

Participants who had been assigned to the AR

program then returned once per week, for 4 wk, for

a 2-hr group meeting. Briefly, the first session provided

a general overview of the hearing process and

developing communication strategies. The second

session focused primarily on improving communication

in adverse listening conditions, including a

focus on the use of visual cues and listening strategies.

The third session included information and

practice in the areas of anticipatory strategies, repair

strategy usage, and environmental management.

The final session focused on telephone communication

strategies, the use of assistive

technology, and community resources for the hard of-

hearing.

 

 

 

Hearing aid alone

 

Length of follow-up:

At baseline, at 6-8 weeks (2 weeks after completion of program, and at 6 months and 1 year

 

Loss-to-follow-up:

Intervention:

Post-intervention: 0%

6 months follow-up: 13.2%

1 year follow-up: 17.0%

 

Control:

Post-intervention: 0%

6 months follow-up: 5.7%

1 year follow-up: 11.3%

 

Five of the participants (two control and three AR) became non–hearing aid users during the 1-yr protocol. Other reasons for lack of completing

the protocol ranged from otitis externa (N=2), illness/accident (N=4), death (N=2), and unknown reasons (N=2)

 

CPHI

Stress

Intervention

Pre: 3.33

Post: 3.90

6 months: 3.82

1 year: 3.91

Control

Pre: 3.32

Post: 4.00

6 months: 3.85

1 year: 3.88

 

Communication performance

Subscale social

Intervention

Pre: 3.12

Post: 3.87

6 months: 3.81

1 year: 3.74

Control

Pre: 3.12

Post: 3.93

6 months: 3.88

1 year: 3.79

 

Subscale work

Intervention

Pre: 3.31

Post: 3.94

6 months: 3.89

1 year: 3.82

Control

Pre: 3.33

Post: 4.03

6 months: 4.06

1 year: 3.90

 

Communication strategies

Subscale verbal strategies

Intervention

Pre: 2.70

Post: 2.93

6 months: 2.84

1 year: 2.78

Control

Pre: 2.96

Post: 2.62

6 months: 2.63

1 year: 2.69

 

Subscale nonverbal strategies

Intervention

Pre: 3.34

Post: 3.76

6 months: 3.68

1 year: 3.56

Control

Pre: 3.65

Post: 3.27

6 months: 3.19

1 year: 3.24

Data were collected over a 2-yr period of time in 10-wk experimental cycles. Recruitment of 16 participants

per cycle was targeted, with eight of the individuals to be assigned to the control group and eight to the AR group. The actual number of participants

in each group in each cycle, however, varied from five to nine because of variations in the ability to recruit potential participants and, on occasion,

because of scheduling conflicts. In total, there were

eight experimental cycles.

Kramer, 2005

Type of study:

RCT

 

Setting and country:

The Netherlands

 

Funding and conflicts of interest: not reported

Inclusion criteria:

- Older adults who visited the audiological center for hearing aid

fitting and who had given their consent

 

Exclusion criteria:

- more than a mild level of depression

(based on Beck Depression Inventory score)

 

N total at baseline:

Intervention: 24

Control: 24

 

Important prognostic factors2:

age ± SD:

I: 69 (7.7)

C: 71 (8.5)

 

Sex:

I: 66.7 % male

C: 50% male

 

PTA (0.5,1,2,4 kHz)

I: 53.7 (13.3)

C: 56.3 (15.7)

 

The groups did not differ in age, gender and hearing

loss, neither did the two samples of significant others differ in

both groups.

Hearing aid fitting + home education program.

 

The home education program is a self-administered intervention.

It comprises 5 videotapes) and an instruction booklet. Each videotape contains a

short film representing a daily life situation. Difficulties that are frequently

experienced in everyday living are addressed. Adequate and

inadequate coping behaviors of both the person with the hearing

impairment and the significant others are highlighted. Scenes are repeated and discussed, showing how communication strategies

(or tactics) may positively change the situation. Examples of speech reading exercises are added, as well as a demonstration of

how speech is perceived by an individual with average hearing loss, with and without hearing aids.

 

The program is structured with increasing difficulty:

Film 1: One-to-one conversation in a quiet room at home (13 min)

Film 2: Birthday party in a noisy environment (11.5 min)

Film 3: Conversation with a stranger, outside in the street (14.5 min)

Film 4: Visit to a doctor in the hospital (11.5 min)

Film 5: Group meeting with strangers (18 min)

 

The duration of the course ranged from 5 to 12 weeks

The mean duration was 11

weeks (SD=3.7)

Hearing aid fitting

Length of follow-up:

Post intervention and 6-

months follow-up

Emotional response

Intervention

Pre: 1.4 (0.6)

Post: 1.3 (0.6)

Follow-up: 1.4 (0.6)

Control

Pre: 1.8 (0.8)

Post: 1.6 (0.6)

Follow-up: 1.8 (0.5)

 

Communication strategies

Intervention

Pre: 1.8 (0.9)

Post: 1.5 (0.7)

Follow-up: 1.5 (0.8)

Control

Pre: 1.8 (0.8)

Post: 2.0 (0.8)

Follow-up: 1.9 (0.8)

 

 

 

Clear description of intervention. Small study size with specific study population (patients at the VU). Per protocol analysis as results of the patients who did not return the questionnaires were not further analysed. Results clearly stabilize towards baseline scores after follow-up period.

Malmberg, 2022

Type of study:

RCT met parallel group design

 

Setting and country:

Sweden

 

No potential conflict of interest was reported by the author(s).

 

Inclusion criteria:

- HA users

- ≥20 years old

- completed

a HA fitting 3 months before the study began (regardless

of HI grade, HA manufacturer, and model)

- Additional inclusion

criteria included patients who had a HHIE score of 20 points

(indicative of some residual hearing problems

 

Exclusion criteria:

Not reported

 

N total at baseline:

Intervention: 78

Control: 58

 

Important prognostic factors2:

Age: range 28-95 years

 

Sex:

I: 69% male

C: 59% male

 

Hearing aid

Binaural

I: 90%

C: 90%

Monaural:

I: 10%

C: 10%

 

Groups were comparable at baseline

 

The intervention group took part in an online support

program provided via the Care Guide.

The participants in the

intervention group were instructed to log into the Care Guide and read different elements each week, perform weekly assignments related to the reading material, and hand in the assignments

online. The audiologist could then provide direct

responses to submitted assignments and the participants could

also have online conversations with the same audiologists if

desired. The participants were also encouraged to reflect in relation

to various topics each week, without any interaction with

the audiologist. Finally, the online program included opportunities for the participants to identify and evaluate individual goal

setting each week.

Standard care

Length of follow-up:

Directly after the study participation, at 6 months and 1 year after. Results of the latter two will be presented in future papers.

 

Loss-to-follow-up:

I: n=25; 3 withdrew due to time pressure, 22 no given reason

C: n=6; 5 withdrew due to time pressure, 1 no given reason

HHIE-total

Intervention

T0 38.10 (15.6)

T1 35.28 (16.4)

Control

T0 38.14 (16.0)

T1 38.17 (16.1)

 

CSS-total

Intervention

T0 84.79 (11.0)

T1 84.79 (11.0)

Control

T0 87.62 (10.5)

T1 86.93 (9.1)

 

Author’s conclusion: The results of this study suggest that clinically implementing online hearing support for HA users is effective when addressing

self-perceived hearing difficulties and to sharpen communication strategy skills and that the difference in effectiveness compared

with standard care is statistically significant.

Meijerink, 2020

Type of study:

Cluster randomized controlled trial.

 

Setting and country:

The Netherlands

 

Most of JFJM’s appointment at the Amsterdam University Medical Center as a PhD student on the SUPR project (including

completing the tasks related to the submitted work) and the design and implementation of the SUPR study were facilitated through.

a research grant sponsored by AudioNova International BV. MP was employed as a researcher at Schoonenberg HoorSupport

(daughter company of AudioNova International BV) for a 6-month period on other research work, received a (cofunding) research

grant from Sonova AG (mother company of AudioNova International BV) for other research work, and has been paid for delivering

a one-off scientific presentation for Sonova AG. VJ is an employee at Schoonenberg HoorSupport and SEK has been paid for

delivering a presentation for Sonova AG; no other relationships or activities that could appear to have influenced the submitted

work can be reported.

Inclusion criteria:

- Dutch speaking adults aged 50 years or over who had decided to purchase one or two

- had access

to a device with internet connection

- were owner of an email account for the total duration of the study.

 

Exclusion criteria:

- participants who received additional care via an audiology clinic

because this type of care might interfere with that provided in SUPR

- participants who purchased HAs to

suppress tinnitus because tinnitus management was not included

in SUPR.

 

N total at baseline:

Intervention: 180

Control: 163

 

Important prognostic factors2:

Age:

I: 68.1 (8.4)

C: 68.2 (8.7)

 

Sex:

I: 60% male

C: 60% male

 

Better ear average hearing loss in dB HL:

I: 43 (11.7)

C: 44.5 (10.5)

 

Groups were comparable at baseline

 

SUPR comprised 4 main elements: practical support booklet, emails, optional contact with the practice customer contact service, and involvement of a communication partner.

 

The practical support booklet, which clients received during their first appointment, contained tips and information on HAs,

hearing loss, and communication strategies. Clients were instructed to write down their specific needs and goals they

wished to reach with their HAs. These were discussed with the dispenser during follow-up appointments and were used for further refinement of the HA fitting.

A total of 17 emails were delivered over 6 months

(approximately one email every 2 weeks).

Care as usual (HA

fitting rehabilitation trajectory only)

Length of follow-up:

t0: before the HA trial period)

immediately postintervention (t1: 6 months after the HA purchase)

6 months postintervention (t2),

and 12 months postintervention (t3).

 

Loss-to-follow-up:

I: 2.8%

C: 8.0%

 

 

CPHI

Maladaptive behaviors

Intervention

T0 4.4 (0.5)

T1 4.6 (0.4)

T2 4.6 (0.4)

T3 4.6 (0.4)

Control

T0 4.4 (0.6)

T1 4.5 (0.5)

T2 4.5 (0.6)

T3 4.6 (0.5)

 

Verbal strategies

Intervention

T0 2.2 (0.6)

T1 2.3 (0.7)

T2 2.3 (0.7)

T3 2.3 (0.7)

Control

T0 2.3 (0.7)

T1 2.2 (0.7)

T2 2.2 (0.7)

T3 2.3 (0.7)

 

Nonverbal strategies

Intervention

T0 2.9 (0.8)

T1 3.0 (0.9)

T2 2.9 (0.9)

T3 2.9 (0.9)

Control

T0 3.0 (1.0)

T1 2.9 (0.9)

T2 2.9 (0.9)

T3 2.9 (0.9)

 

Stress and withdrawal

Intervention

T0 3.5 (0.7)

T1 3.9 (0.7)

T2 3.8 (0.8)

T3 3.8 (0.8)

Control

T0 3.5 (0.9)

T1 3.9 (0.8)

T2 3.9 (0.8)

T3 3.9 (0.8)

 

Emotional response

Intervention

T0 1.3 (0.7)

T1 0.9 (0.7)

T2 1.0 (0.7)

T3 1.0 (0.7)

Control

T0 1.4 (0.8)

T1 1.0 (0.8)

T2 1.0 (0.7)

T3 1.0 (0.7)

 

Quality of life with HA

Intervention

T0 4.0 (0.9))

T1 3.8 (1.0)

T2 3.8 (1.1)

Control

T0 3.9 (0.9)

T1 3.8 (1.0)

T2 3.8 (1.0)

Author’s conclusion:

While SUPR did not significantly enhance the use of communication strategies, this study provides evidence for the effectiveness of SUPR to improve self-efficacy

for HA handling and HA satisfaction in the long term and HA use in the short term.

Risk of bias assessment

Study reference

 

(first author, publication year)

Was the allocation sequence adequately generated?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was the allocation adequately concealed?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Blinding: Was knowledge of the allocated

interventions adequately prevented?

 

Were patients blinded?

 

Were healthcare providers blinded?

 

Were data collectors blinded?

 

Were outcome assessors blinded?

 

Were data analysts blinded?

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was loss to follow-up (missing outcome data) infrequent?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Are reports of the study free of selective outcome reporting?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was the study apparently free of other problems that could put it at a risk of bias?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Overall risk of bias

If applicable/necessary, per outcome measure

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LOW

Some concerns

HIGH

 

Chisholm, 2004

Probably yes

 

Reason: No information on randomisation process, although baseline characteristics are similar among study groups.

Probably no

 

Reason: No information reported on allocation concealment.

Definitely no

 

Reason: Not possible for most persons involved in the study. No information on potential blinding of analysts.

Probably yes

 

 

 

Reason: Higher loss to follow-up in intervention group than control Adequate imputation methods (multiple imputation) were used

Definitely yes

 

 

 

Reason: All relevant outcomes were reported

Definitely yes;

 

 

 

Reason: Absence of declaration of possible conflicts of interest.

HIGH (all outcomes)

 

Reason: No information on randomization process and allocation concealment. No blinding, absence of declaration of possible conflicts of interest.

Kramer, 2005

Probably yes

 

Reason: No information on randomisation process, although baseline characteristics are similar among study groups.

Probably no

 

Reason: No information reported on allocation concealment.

Definitely no

 

Reason: Open-label trial, although not possible for most persons involved in the study. No information on potential blinding of analysts.

Definitely no

 

Reason: Per protocol analysis with loss-to-follow up of eight patients from unknown study group, in addition to two patients from the training group.

Definitely yes

 

Reason: All relevant outcomes were reported.

Probably yes

 

Reason: Absence of declaration of possible conflicts of interest.

HIGH (all outcomes)

 

Reason: No information on randomization process and allocation concealment. Open-label trial, absence of declaration of possible conflicts of interest. Per protocol analysis.

Malmberg, 2022

Definitely yes

 

 

Reason: Computer-generated list of random numbers

Definitely yes

 

 

Reason: An independent audiologist, not involved in the recruitment process, generated the random allocation sequence using a computer software program.

Definitely no

 

Reason: Not possible for most persons involved in the study. Recruiting audiologists were not blinded. The assigned participants were not informed about whether the

group they were allocated to (1 or 2) was the intervention or the control group but were aware that group 1 would receive online

support directly and group 2 five weeks later than group 1.

Probably no

 

 

Reason: Loss to follow-up was different in intervention and control group. No reason was given.

Definitely yes

 

Reason: All relevant outcomes were reported.

Definitely yes

 

 

Reason: No other problems noted

SOME CONCERNS (all outcomes)

 

Reason: Patients could be aware of their assigned group, and lost-to follow differed between intervention and control, with no given reasons.

Meijerink, 2020

Definitely yes

 

 

Reason: The randomization sequence was generated by the statistical

software R (R Foundation on Statistical Computing) with random permutation in blocks of size 4 with a fixed seed.

 

Probably yes

 

Reason: No information reported on allocation concealment, but randomization process is adequate.

Definitely no

 

Reason: Participants, HA dispensers (henceforth: dispensers), and

researchers were aware of the practices’ and participants’ trial

arm allocation.

Probably yes

 

 

Reason: Loss to follow-up was infrequent in intervention and control group

Definitely yes


Reason: All relevant outcomes were reported.

Definitely yes

 

 

Reason: No other problems noted

SOME CONCERNS (all outcomes)

 

Reason: No information on allocation concealment and no blinding.

 

Table of excluded studies

Reference

Reason for exclusion

Andersson G, Melin L, Scott B, Lindberg P. A two-year follow-up examination of a behavioural treatment approach to hearing tactics. Br J Audiol. 1995 Dec;29(6):347-54. doi: 10.3109/03005369509076752. PMID: 8861410.

wrong population

Bennett RJ, Barr C, Cortis A, Eikelboom RH, Ferguson M, Gerace D, Heffernan E, Hickson L, van Leeuwen L, Montano J, Preminger JE, Pronk M, Saunders GH, Singh G, Timmer BHB, Weinstein B, Bellekom S. Audiological approaches to address the psychosocial needs of adults with hearing loss: perceived benefit and likelihood of use. Int J Audiol. 2021;60(sup2):12-19. doi: 10.1080/14992027.2020.1839680. Epub 2020 Nov 11. PMID: 33176511.

wrong intervention

Blood IM, Blood GW. Effects of acknowledging a hearing loss on social interactions. J Commun Disord. 1999 Mar-Apr;32(2):109-19; quiz 119-20. doi: 10.1016/s0021-9924(98)00033-1. PMID: 10212849.

no communication training

Blumsack JT, Bower CR, Ross ME. Comparison of speechreading training regimens. Percept Mot Skills. 2007 Dec;105(3 Pt 1):988-96. doi: 10.2466/pms.105.3.988-996. PMID: 18229553.

wrong publication

Borg E, Danermar B, Borg B. Behavioural awareness, interaction and counselling education in audiological rehabilitation: development of methods and application in a pilot study. Int J Audiol. 2002 Jul;41(5):308-20. doi: 10.3109/14992020209077191. PMID: 12166691.

no communication training

Caissie R, Campbell MM, Frenette WL, Scott L, Howell I, Roy A. Clear speech for adults with a hearing loss: does intervention with communication partners make a difference? J Am Acad Audiol. 2005 Mar;16(3):157-71. doi: 10.3766/jaaa.16.3.4. PMID: 15844741.

wrong intervention

Cardemil F, Aguayo L, Fuente A. Programas de rehabilitación auditiva en adultos mayores, ¿qué sabemos de su efectividad? [Auditory rehabilitation programmes for adults: what do we know about their effectiveness?]. Acta Otorrinolaringol Esp. 2014 Jul-Aug;65(4):249-57. Spanish. doi: 10.1016/j.otorri.2013.10.005. Epub 2014 Mar 3. PMID: 24602838.

wrong language

Castiglione A, Benatti A, Velardita C, Favaro D, Padoan E, Severi D, Pagliaro M, Bovo R, Vallesi A, Gabelli C, Martini A. Aging, Cognitive Decline and Hearing Loss: Effects of Auditory Rehabilitation and Training with Hearing Aids and Cochlear Implants on Cognitive Function and Depression among Older Adults. Audiol Neurootol. 2016;21 Suppl 1:21-28. doi: 10.1159/000448350. Epub 2016 Nov 3. PMID: 27806352.

wrong population

Cross H, Dawes P, Hooper E, Armitage CJ, Leroi I, Millman RE. Effectiveness of Hearing Rehabilitation for Care Home Residents With Dementia: A Systematic Review. J Am Med Dir Assoc. 2022 Mar;23(3):450-460.e4. doi: 10.1016/j.jamda.2021.11.011. Epub 2021 Dec 15. PMID: 34921761.

wrong population

Demorest ME, Erdman SA. Relationships among behavioral, environmental, and affective communication variables: a canonical analysis of the CPHI. J Speech Hear Disord. 1989 May;54(2):180-8. doi: 10.1044/jshd.5402.180. PMID: 2709836.

wrong publication

Demorest ME, Erdman SA. Retest stability of the communication profile for the hearing impaired. Ear Hear. 1988 Oct;9(5):237-42. doi: 10.1097/00003446-198810000-00002. PMID: 3224770.

wrong publication

Eichler T, Rötz W, Kayser C, Bröhl F, Römer M, Witteborg AH, Kummert F, Sandmeier T, Schulte C, Stolz P, Meyer K, Sudhoff H, Todt I. Algorithm-Based Hearing and Speech Therapy Rehabilitation after Cochlear Implantation. Brain Sci. 2022 Apr 29;12(5):580. doi: 10.3390/brainsci12050580. PMID: 35624970; PMCID: PMC9139523.

no communication training

Espmark AK, Rosenhall U, Erlandsson S, Steen B. The two faces of presbyacusis: hearing impairment and psychosocial consequences. Int J Audiol. 2002 Mar;41(2):125-35. doi: 10.3109/14992020209090403. PMID: 12212858.

no communication training

Ferguson M, Brandreth M, Brassington W, Leighton P, Wharrad H. A Randomized Controlled Trial to Evaluate the Benefits of a Multimedia Educational Program for First-Time Hearing Aid Users. Ear Hear. 2016 Mar-Apr;37(2):123-36. doi: 10.1097/AUD.0000000000000237. PMID: 26565785; PMCID: PMC4764016.

wrong comparison

Fitzpatrick EM, Coyle D, Gaboury I, Durieux-Smith A, Whittingham J, Grandpierre V, Na E, Salamatmanesh M. Service Preferences of Parents of Children With Mild Bilateral or Unilateral Hearing Loss: A Conjoint Analysis Study. Ear Hear. 2019 May/Jun;40(3):671-679. doi: 10.1097/AUD.0000000000000651. PMID: 30130294.

wrong population

Getty L, Hétu R. Development of a rehabilitation program for people affected with occupational hearing loss. 2. Results from group intervention with 48 workers and their spouses. Audiology. 1991;30(6):317-29. doi: 10.3109/00206099109072894. PMID: 1772382.

no communication training

Goossens T, Vercammen C, Wouters J, van Wieringen A. Masked speech perception across the adult lifespan: Impact of age and hearing impairment. Hear Res. 2017 Feb;344:109-124. doi: 10.1016/j.heares.2016.11.004. Epub 2016 Nov 12. PMID: 27845259.

no communication training

Grenness C, Meyer C, Scarinci N, Ekberg K, Hickson L. The International Classification of Functioning, Disability and Health as a Framework for Providing Patient- and Family-Centered Audiological Care for Older Adults and Their Significant Others. Semin Hear. 2016 Aug;37(3):187-99. doi: 10.1055/s-0036-1584411. PMID: 27489398; PMCID: PMC4954784.

no communication training

Gussenhoven AHM, Anema JR, Witte BI, Goverts ST, Kramer SE. The Effectiveness of a Vocational Enablement Protocol for Employees With Hearing Difficulties: Results of a Randomized Controlled Trial. Trends Hear. 2017 Jan-Dec;21:2331216517692304. doi: 10.1177/2331216517692304. PMID: 29298599; PMCID: PMC5308425.

no communication training

Hallam RS, Ashton P, Sherbourne K, Gailey L, Corney R. Coping, conversation tactics and marital interaction in persons with acquired profound hearing loss (APHL): Correlates of distress. Audiological Medicine. 2007. 5(2), 103-111.

no communication training

Hawkins DB. Effectiveness of counseling-based adult group aural rehabilitation programs: a systematic review of the evidence. J Am Acad Audiol. 2005 Jul-Aug;16(7):485-93. doi: 10.3766/jaaa.16.7.8. PMID: 16295235.

wrong comparison

Helvik AS, Wennberg S, Jacobsen G, Hallberg LR. Coping ability and everyday life situations in relation to audiological rehabilitation. Audiological Medicine. 2007. 5(2), 112-118.

no communication training

Heydebrand G, Mauze E, Tye-Murray N, Binzer S, Skinner M. The efficacy of a structured group therapy intervention in improving communication and coping skills for adult cochlear implant recipients. Int J Audiol. 2005 May;44(5):272-80. doi: 10.1080/14992020500060404. PMID: 16028790.

wrong population

Hickson L, Meyer C, Lovelock K, Lampert M, Khan A. Factors associated with success with hearing aids in older adults. Int J Audiol. 2014 Feb;53 Suppl 1:S18-27. doi: 10.3109/14992027.2013.860488. Epub 2014 Jan 21. PMID: 24447233.

no communication training

Hickson L, Worrall L, Scarinci N. Measuring outcomes of a communication program for older people with hearing impairment using the International Outcome Inventory. Int J Audiol. 2006 Apr;45(4):238-46. doi: 10.1080/14992020500429625. PMID: 16684705.

wrong comparison

Hickson L, Worrall L. Beyond hearing aid fitting: improving communication for older adults. Int J Audiol. 2003 Jul;42 Suppl 2:2S84-91. PMID: 12918634.

wrong publication

Hogan A, Hawthorne G, Kethel L, Giles E, White K, Stewart M, Plath B, Code C. Health-related quality-of-life outcomes from adult cochlear implantation: a cross-sectional survey. Cochlear Implants Int. 2001 Sep;2(2):115-28. doi: 10.1179/cim.2001.2.2.115. PMID: 18792093.

no communication training

Jones CA, Siever J, Knuff K, Van Bergen C, Mick P, Little J, Jones G, Murphy MA, Kurtz D, Miller H. Walk, Talk and Listen: a pilot randomised controlled trial targeting functional fitness and loneliness in older adults with hearing loss. BMJ Open. 2019 Apr 14;9(4):e026169. doi: 10.1136/bmjopen-2018-026169. PMID: 30987987; PMCID: PMC6500300.

wrong comparison

Kaplan HS, & Holmes AE. “Can You Hear Me Now?” The Validation of a Self-assessment Scale for Telephone Abilities through Structured Conversation Ratings. In Seminars in Hearing. 2010. Vol. 31, No. 02, pp. 140-153. Thieme Medical Publishers.

no communication training

Lalande NM, Riverin L, Lambert J. Occupational hearing loss: an aural rehabilitation program for workers and their spouses, characteristics of the program and target group (participants and nonparticipants). Ear Hear. 1988 Oct;9(5):248-55. PMID: 3224772.

no communication training

Lambert J, Ghadry-Tavi R, Knuff K, Jutras M, Siever J, Mick P, Roque C, Jones G, Little J, Miller H, Van Bergen C, Kurtz D, Murphy MA, Jones CA. Targeting functional fitness, hearing and health-related quality of life in older adults with hearing loss: Walk, Talk 'n' Listen, study protocol for a pilot randomized controlled trial. Trials. 2017 Jan 28;18(1):47. doi: 10.1186/s13063-017-1792-z. PMID: 28129779; PMCID: PMC5273835.

wrong publication

Lindberg P, Scott B, Andersson G, Melin L. A behavioural approach to individually designed hearing tactics training. Br J Audiol. 1993 Oct;27(5):299-301. doi: 10.3109/03005369309076708. PMID: 8205075.

no communication training

Lucía Habanec O, Kelly-Campbell RJ. Outcomes of group audiological rehabilitation for unaided adults with hearing impairment and their significant others. Am J Audiol. 2015 Mar;24(1):40-52. doi: 10.1044/2015_AJA-14-0030. PMID: 25742614.

wrong population

Malmberg M, Lunner T, Kähäri K, Andersson G. Evaluating the short-term and long-term effects of an internet-based aural rehabilitation programme for hearing aid users in general clinical practice: a randomised controlled trial. BMJ Open. 2017 Jun 6;7(5):e013047. doi: 10.1136/bmjopen-2016-013047. PMID: 28592571; PMCID: PMC5734201.

wrong comparison

Manchaiah V, Bellon-Harn ML, Dockens AL, Azios JH, Harn WE. Communication between Audiologist, Patient, and Patient's Family Members during Initial Audiology Consultation and Rehabilitation Planning Sessions: A Descriptive Review. J Am Acad Audiol. 2019 Oct;30(9):810-819. doi: 10.3766/jaaa.18032. Epub 2018 Nov 29. PMID: 30541658.

wrong publication

Manchaiah VK, Stephens D, Zhao F, Kramer SE. The role of communication partners in the audiological enablement/rehabilitation of a person with hearing impairment: an overview. Audiological Medicine. 2012. 10(1), 21-30.

no communication training

Marques ACDO, Kozlowski L, Marques JM. Auditory rehabilitation in the elderly. Revista Brasileira de Otorrinolaringologia. 2004. 70, 806-811.

no communication training

Marques T, Marques FD, Miguéis A. Age-related hearing loss, depression and auditory amplification: a randomized clinical trial. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2022 Mar;279(3):1317-1321. doi: 10.1007/s00405-021-06805-6. Epub 2021 Apr 16. PMID: 33860839.

no communication training

Meijerink JFJ, Pronk M, Kramer SE. Experiences With and Lessons Learned From Developing, Implementing, and Evaluating a Support Program for Older Hearing Aid Users and Their Communication Partners in the Hearing Aid Dispensing Setting. Am J Audiol. 2020 Sep 18;29(3S):638-647. doi: 10.1044/2020_AJA-19-00072. Epub 2020 Sep 18. PMID: 32946251.

wrong publication

Meyer C, Barr C, Khan A, Hickson L. Audiologist-patient communication profiles in hearing rehabilitation appointments. Patient Educ Couns. 2017 Aug;100(8):1490-1498. doi: 10.1016/j.pec.2017.03.022. Epub 2017 Mar 18. PMID: 28372897.

wrong comparison

Michaud HN, Duchesne L. Aural Rehabilitation for Older Adults with Hearing Loss: Impacts on Quality of Life-A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. J Am Acad Audiol. 2017 Jul/Aug;28(7):596-609. doi: 10.3766/jaaa.15090. PMID: 28722643.

wrong comparison

Nilforoush MH, Sepehrnejad M, Habibi Z. Beck depression Inventory-II in hearing impaired elderly patients: A presbycusis study. Indian Journal of Otology. 2017. 23(3), 168-170.

no communication training

Oberg M, Bohn T, Larsson U, Hickson L. A preliminary evaluation of the active communication education program in a sample of 87-year-old hearing impaired individuals. J Am Acad Audiol. 2014 Feb;25(2):219-28. doi: 10.3766/jaaa.25.2.10. PMID: 24828222.

wrong publication

Öberg M. A multicentre study evaluating the effects of the Swedish ACE programme. Int J Audiol. 2017 Nov;56(11):876-886. doi: 10.1080/14992027.2017.1346304. Epub 2017 Jul 7. PMID: 28685633.

wrong comparison

Preminger JE, Meeks S. Evaluation of an audiological rehabilitation program for spouses of people with hearing loss. J Am Acad Audiol. 2010 May;21(5):315-28. doi: 10.3766/jaaa.21.5.4. PMID: 20569666.

wrong population

Preminger JE, Yoo JK. Do group audiologic rehabilitation activities influence psychosocial outcomes? Am J Audiol. 2010 Dec;19(2):109-25. doi: 10.1044/1059-0889(2010/09-0027). Epub 2010 Jul 1. PMID: 20595224; PMCID: PMC4459777.

wrong comparison

Ratanjee-Vanmali H, Swanepoel W, Laplante-Lévesque A. Patient Uptake, Experience, and Satisfaction Using Web-Based and Face-to-Face Hearing Health Services: Process Evaluation Study. J Med Internet Res. 2020 Mar 20;22(3):e15875. doi: 10.2196/15875. PMID: 32196459; PMCID: PMC7125439.

no communication training

Ringdahl A, Brenstaff E, Simonsson S, Wilroth M, Caprin L, Lyche S, Andersson G. A three-year follow-up of a four-week multidisciplinary audiological rehabilitation programme. Journal of Audiological Medicine. 2001. 10(2).

no communication training

Rishiq D, Rao A, Koerner T, Abrams H. Can a Commercially Available Auditory Training Program Improve Audiovisual Speech Performance? Am J Audiol. 2016 Oct 1;25(3S):308-312. doi: 10.1044/2016_AJA-16-0017. PMID: 27768194.

wrong outcome

Saunders GH, Forsline A. Hearing-aid counseling: comparison of single-session informational counseling with single-session performance-perceptual counseling. Int J Audiol. 2012 Oct;51(10):754-64. doi: 10.3109/14992027.2012.699200. Epub 2012 Jul 19. PMID: 22812927.

wrong comparison

Saunders GH, Frederick MT, Arnold ML, Silverman SC, Chisolm TH, Myers PJ. A Randomized Controlled Trial to Evaluate Approaches to Auditory Rehabilitation for Blast-Exposed Veterans with Normal or Near-Normal Hearing Who Report Hearing Problems in Difficult Listening Situations. J Am Acad Audiol. 2018 Jan;29(1):44-62. doi: 10.3766/jaaa.16143. PMID: 29309023.

wrong population

Saunders GH, Smith SL, Chisolm TH, Frederick MT, McArdle RA, Wilson RH. A Randomized Control Trial: Supplementing Hearing Aid Use with Listening and Communication Enhancement (LACE) Auditory Training. Ear Hear. 2016 Jul-Aug;37(4):381-96. doi: 10.1097/AUD.0000000000000283. PMID: 26901263.

wrong comparison

Scarinci N, Worrall L, Hickson L. The effect of hearing impairment in older people on the spouse. Int J Audiol. 2008 Mar;47(3):141-51. doi: 10.1080/14992020701689696. PMID: 18307094.

no communication training

Scherer MJ, Frisina DR. Characteristics associated with marginal hearing loss and subjective well-being among a sample of older adults. J Rehabil Res Dev. 1998 Oct;35(4):420-6. PMID: 10220220.

no communication training

Stephens D, Gianopoulos I, Kerr P. Determination and classification of the problems experienced by hearing-impaired elderly people. Audiology. 2001 Nov-Dec;40(6):294-300. PMID: 11781041.

no communication training

Sweetow RW, Sabes JH. The need for and development of an adaptive Listening and Communication Enhancement (LACE) Program. J Am Acad Audiol. 2006 Sep;17(8):538-58. doi: 10.3766/jaaa.17.8.2. PMID: 16999250.

wrong publication

Tang L, Thompson CB, Clark JH, Ceh KM, Yeagle JD, Francis HW. Rehabilitation and Psychosocial Determinants of Cochlear Implant Outcomes in Older Adults. Ear Hear. 2017 Nov/Dec;38(6):663-671. doi: 10.1097/AUD.0000000000000445. PMID: 28542018.

no communication training

Tesch-Römer C. Psychological effects of hearing aid use in older adults. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 1997 May;52(3):P127-38. doi: 10.1093/geronb/52b.3.p127. PMID: 9158564.

no communication training

Thorén E, Svensson M, Törnqvist A, Andersson G, Carlbring P, Lunner T. Rehabilitative online education versus internet discussion group for hearing aid users: a randomized controlled trial. J Am Acad Audiol. 2011 May;22(5):274-85. doi: 10.3766/jaaa.22.5.4. PMID: 21756843.

wrong comparison

Tye-Murray N, Sommers MS, Mauzé E, Schroy C, Barcroft J, Spehar B. Using patient perceptions of relative benefit and enjoyment to assess auditory training. J Am Acad Audiol. 2012 Sep;23(8):623-34. doi: 10.3766/jaaa.23.8.7. PMID: 22967737; PMCID: PMC3684041.

wrong comparison

Tye-Murray N, Sommers MS, Spehar B. Audiovisual integration and lipreading abilities of older adults with normal and impaired hearing. Ear Hear. 2007 Sep;28(5):656-68. doi: 10.1097/AUD.0b013e31812f7185. PMID: 17804980.

no communication training

Tye-Murray N, Spry JL, Mauzé E. Professionals with hearing loss: maintaining that competitive edge. Ear Hear. 2009 Aug;30(4):475-84. doi: 10.1097/AUD.0b013e3181a61f16. PMID: 19494776.

no communication training

van der Hoek-Snieders HEM, Boymans M, Dreschler WA. Factors associated with change in the need for recovery and subjective listening effort in employees with hearing loss receiving aural rehabilitation. Int Arch Occup Environ Health. 2023 Mar;96(2):271-283. doi: 10.1007/s00420-022-01920-1. Epub 2022 Sep 12. PMID: 36094620; PMCID: PMC9905203.

no communication training

Vas V, Akeroyd MA, Hall DA. A Data-Driven Synthesis of Research Evidence for Domains of Hearing Loss, as Reported by Adults With Hearing Loss and Their Communication Partners. Trends Hear. 2017 Jan-Dec;21:2331216517734088. doi: 10.1177/2331216517734088. PMID: 28982021; PMCID: PMC5638151.

no communication training

Wie OB, Pripp AH, Tvete O. Unilateral deafness in adults: effects on communication and social interaction. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2010 Nov;119(11):772-81. PMID: 21140638.

no communication training

 

Beoordelingsdatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 11-04-2025

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica
Geautoriseerd door:
  • Nederlandse Vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied
  • Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica
  • Hoormij / Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden
  • Landelijke Werkverband van Maatschappelijk werkers in de Audiologie

Algemene gegevens

De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in 2021 een multidisciplinaire werkgroep samengesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de audiologische zorg voor slechthorende volwassenen.

 

Werkgroep

  • Drs. D.J.E.J. Pans, voorzitter, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • Dr. M. Boymans, vice-voorzitter, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • Dr. ir. N.J. Versfeld, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • Ir. M.B.A. Rodenburg, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • Dr. ir. K. Douma, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • M. van den Tillaart, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF), tot januari 2023
  • Dr. ir. J.G. Dingemanse, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF)
  • Ir. T.P.W. Thielemans, klinisch fysicus-audioloog, Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica (NVKF), vanaf maart 2023
  • Drs. C.P.A. Delsing, kno-arts, Nederlandse Vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde (NVKNO), tot september 2023
  • M.P. van der Heijden, maatschappelijk werker, Landelijk Werkverband voor Maatschappelijk werkers In de Audiologie (LWMA)
  • Drs. H.W. Hofstee, patiëntvertegenwoordiger, Stichting Hoormij

Klankbordgroep

  • W.J. Dekker, patiëntvertegenwoordiger, Stichting Hoormij
  • Drs. A.G. Schriemer, bedrijfsarts, Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB)
  • C.P.W.M. van Daelen-Swinkels, logopedist, Nederlandse vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF)
  • Drs. B. van Oel, logopedist, Nederlandse vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF)
  • H.F.M. Bijsterveld, Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening voor doven en slechthorenden (GGMD)
  • M.E. Delreux, MSc, Master Audiologen actief in Nederland (MAaN)
  • A. Knoop, MSc, Master Audiologen actief in Nederland (MAaN)

Met ondersteuning van

  • Drs. A.E. Sussenbach, junior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
  • Dr. A.N. Nguyen, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
  • L.H.M. Niesink-Boerboom, literatuurspecialist, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
  • L.W.M. Boerboom, literatuurspecialist, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.

 

Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

Werkgroeplid

Functie

Nevenfuncties

Gemelde belangen

Ondernomen actie

Drs. D.J.E.J. Pans

Klinisch fysicus-audioloog, B-opleider KF-

Medisch manager,

Adelante-zorggroep in Hoensbroek

- Bestuurslid LAD (Landelijke Vereniging Artsen in Dienstverband)

- Onafhankelijk voorzitter Raad van Advies StAr (Stichting Audicienregister)

Geen

Geen actie vereist

Dr. ir. N.J. Versfeld

Klinisch fysicus-audioloog, Amsterdam UMC, locatie VUmc

Geen

Geen

Geen actie vereist

Ir. M.B.A. Rodenburg

Klinisch fysicus-audioloog bij Koninklijke Auris Groep, Audiologisch Centrum Rotterdam

Geen

Geen

Geen actie vereist

Dr. ir. K. Douma

Klinisch fysicus-audioloog

Geen

Geen

Geen actie vereist

Dr. M. Boymans

Klinisch fysicus-audioloog en medisch manager bij Libra Revalidatie en Audiologie

Patientenzorg en beleid

- Wetenschappelijk onderzoeker bij Amsterdam UMC locatie AMC

- Begeleiden promovendi

- MT lid van de FENAC

Geen

Geen actie vereist

M. van den Tillaart

Klinisch fysicus-audioloog bij Pento Audiologisch Centrum Amersfoort

Volwassen team en Kinderteam, Coördinator/kartrekker van Tinnitus zorgteam

Geen

Geen

Geen actie vereist

Dr. ir. J.G. Dingemanse

Klinisch fysicus-audioloog

Bij Erasmus MC

Lid werkgroep binnen NVKF

Geen

Geen actie vereist

Ir. T.P.W. Thielemans

Klinisch fysicus-audioloog, Hoortoestel Advies Centrum

- Docent audiologie-assistenten opleiding

- Docent audiciens opleiding

Verzorgen van audiologische trainingen via audicate.nl

Consultant zorgverzekeraar

Beheerder HT-database voor stichting SPHHM

- Audiologisch ondersteuner als ZZP'er bij ziekenhuis Elkerliek binnen de KNO-poli

Geen

Geen actie vereist

Drs. C.P.A. Delsing

KNO-arts/Fellowship otologie Sydney

Plug&Play

Geen

Geen actie vereist

M.P. van der Heijden

Audiologisch maatschappelijk werker, Libra Revalidatie en Audiologie

- Bestuurslid LWMA

- Opleidingscommissie FENAC

Geen

Geen actie vereist

Drs H.W. Hofstee

Ervaringsdeskundige Hoormij. NVVS

Geen

Geen

Geen actie vereist

 

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door deelname van Stichting Hoormij aan de werkgroep en deelname aan de klankbordgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan Stichting Hoormij en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.

 

Wkkgz & Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen

Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz

Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).

 

Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.

 

Module

Uitkomst raming

Toelichting

Communicatietraining

geen financiële gevolgen

Uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), echter vindt de werkgroep het lastig om te kwantificeren of en hoeveel vaker communicatietraining ingezet dient te worden, maar verwacht geen toename van >5% fte én stijging kosten. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 3.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II, Brouwers 2010).

 

Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen

Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de zorg voor patiënten met langdurig of blijvend gehoorverlies. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door de NVKF, NVLF, CVZA, Audined, Stichting Plots- en Laatdoven, Stichting Hoormij, Hoorprofs, NVAB, GGMD, LWMA en DKA via een invitational conference. Een verslag hiervan is opgenomen onder aanverwante producten.

 

Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep concept-uitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.

 

Uitkomstmaten

Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.

 

Methode literatuursamenvatting

Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. Indien mogelijk werd de data uit verschillende studies gepoold in een random-effects model. Review Manager 5.4 werd gebruikt voor de statistische analyses. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.

 

Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs

De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).

GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann 2013, Hultcrantz 2017).

 

GRADE

Definitie

Hoog
  • er is hoge zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  • het is zeer onwaarschijnlijk dat de literatuurconclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Redelijk
  • er is redelijke zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  • het is mogelijk dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Laag
  • er is lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  • er is een reële kans dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Zeer laag
  • er is zeer lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  • de literatuurconclusie is zeer onzeker.

 

Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID). Met name in situaties waarin een interventie geen belangrijke nadelen heeft en de kosten relatief laag zijn, kan de grens voor klinische besluitvorming met betrekking tot de effectiviteit van de interventie bij een lagere waarde (dichter bij het nuleffect) liggen dan de MCID (Hultcrantz 2017).

 

Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)

Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit aanpalende specialismen KNO-heelkunde, geriatrie of bedrijfsgeneeskunde bijvoorbeeld, waarden en voorkeuren van patiënten, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello 2016a, Alonso-Coello 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE methodiek.

 

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas 2017, Neumann 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.

 

In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor patiënten, behandelaars en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.

 

Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers

 

 

Sterke aanbeveling

Zwakke (conditionele) aanbeveling

Voor patiënten

De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet.

Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet.

Voor behandelaars

De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen.

Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij zijn of haar waarden en voorkeuren.

Voor beleidsmakers

De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid.

Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen.

 

Organisatie van zorg

In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen.

 

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijnmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

 

Literatuur

Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open 2017;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593.

 

Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016.

 

Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S,Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016, 353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089.

 

Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in healthcare. CMAJ 2010;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449.

 

Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006.

 

Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html

 

Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017.

 

Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html