Welke vragenlijsten zijn aanbevolen om de belangrijkste auditief-gerelateerde problematiek in kaart brengen?

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs

De PICO van de huidige module is gebaseerd op de vraag welke vragenlijst het best kan worden gebruikt voor het beoordelen van het auditief functioneren. Uit het literatuuronderzoek is één studie gekomen die een onderlinge vergelijking maakt tussen twee vragenlijsten. Zij rapporteerden een Spearman’s correlatie van 0.39, wat op een zwakke correlatie wijst. Dit wordt mogelijk verklaard door een verschil in focus van de vragenlijsten: de Amsterdamse Vragenlijst voor Auditieve Beperkingen (AVAB) meet de beperking met vaste vragen, de Client Oriented Scale of Improvement (COSI) vraagt naar de ervaren beperking met open vragen. De conclusie van de studie is dan ook dat niet de ene vragenlijst beter is dan de andere, maar dat de vragenlijsten elkaar aanvullen. In dat licht gezien zal dus moeten worden gezocht naar de combinatie van vragenlijsten die alle factoren bij het auditief functioneren zo goed mogelijk uitvragen.

Gehoorproblematiek is multifactorieel

Een verminderd gehoor kan op veel gebieden zorgen voor problemen (Grenness, 2016; Vas, 2017). Het niet goed kunnen horen of verstaan heeft niet alleen consequenties voor het auditief functioneren op sociaal gebied of het werk, maar kan ook gerelateerd zijn aan bredere problematiek zoals vermoeidheid en in sommige gevallen cognitieve verslechtering, angst en depressie. Daarnaast kunnen deze maar ook andere (lichamelijke) beperkingen een negatieve invloed hebben op het vermogen tot compensatie. Denk hierbij aan slechtziendheid of acceptatie door de omgeving. Omdat er meerdere factoren een rol kunnen spelen in het revalidatieproces, is het van belang dat er bij de inventarisatie geen auditief gerelateerd probleem over het hoofd wordt gezien. Vanuit de literatuur worden in de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) alle aspecten benoemd die hierin een rol kunnen spelen (WHO, 2001). Op basis van dit concept is door Van Leeuwen (2020) een vragenlijst ontwikkeld en gevalideerd die specifiek is gericht op identificatie van de domeinen die bij de individuele slechthorende een rol zouden kunnen spelen in de gehoorproblematiek. Deze vragenlijst is momenteel de meest uitgebreide Nederlandstalige vragenlijst die ingezet kan worden als anamneselijst. Deze vragenlijst bestaat uit ca. 75 vragen, samengesteld door onderdelen te nemen uit een veelheid van andere vragenlijsten. De vragenlijst bevat o.a. vragen over de woonsituatie en KNO-geschiedenis. De ICF-vragenlijst werkt als een screening. Bij signalering van een probleem op een bepaald onderdeel, kan een meer specifieke vragenlijst ingezet kan worden.

Bij slechthorendheid zijn de aard en mate van de stoornis van belang, maar dit zegt nog niets over de ervaren auditieve beperking, zoals de problemen die de slechthorende thuis, sociaal, of op het werk ervaart. Na afloop van het revalidatietraject is de vraag of en zo ja, hoeveel het auditief functioneren is verbeterd, eventueel met gebruik van hoorhulpmiddelen. Gehoortesten zoals toon- en spraakaudiometrie geven een beeld van de (resterende) beperkingen, maar zeggen weinig over de ervaren beperkingen en niets over de bijdrage van niet-auditieve factoren (denk aan acceptatie, tevredenheid of gebruik van de hoorhulpmiddelen). Er bestaat een aantal gevalideerde vragenlijsten die de auditieve beperkingen in kaart brengen en in het Nederlands beschikbaar zijn (zoals de APHAB, AVAB en SSQ). Er bestaat voorts een aantal vragenlijsten die tevens de ervaren beperkingen in kaart brengen (zoals de COSI, GHABP en HHIE). Sommige vragenlijsten kunnen gebruikt worden als pre/post vragenlijst, waarbij dus de meerwaarde van hoorhulpmiddelen (SSQ, APHAB, IOI-HA) of het gehele revalidatietraject (Glasgow Scale of Improvement, GSI, GHABP) kan worden uitgevraagd.

De interventie bij de huidige module bestond uit zes mogelijke vragenlijsten. De vragenlijsten die zich richten op tinnitus, hyperacusis en misophonie zijn niet meegenomen

1. SSQ (Speech Spatial and Qualities of hearing)

Deze vragenlijst is gericht op (verbetering van) verschillende hoorfuncties (spraakverstaan, ruimtelijk horen en kwaliteit van horen). Er is een lange versie (14 vragen over speech, 17 over spatial en 18 over qualities), maar er zijn ook kortere versies beschikbaar (Knoop, 2022). De vragenlijsten zijn in verschillende talen beschikbaar: In het Duits en Frans de SSQ 15 (Kiessling 2011; Moulin, 2018) In het Engels de SSQ 12 (Noble, 2013). De SSQ 17 is vertaald in het Nederlands. Tevens is er een “benefit” versie van. De vragen worden beantwoord op een visueel analoge schaal (VAS) waardoor er zeer nauwkeurig gemeten kan worden en kleine verschillen kunnen worden aangegeven. De uitersten variëren van “helemaal niet” tot “perfect”. Het doel van deze vragenlijst is om de beperkingen ten gevolge van het gehoorverlies in kaart te brengen, maar de verbetering kan hiermee ook in kaart worden gebracht (Gatehouse, 2004).

Een belangrijke factor bij een gehoorverlies is natuurlijk het niet goed kunnen spraakverstaan. Het spraakverstaan in een statische situatie is goed te meten, maar dit wordt lastiger in een dynamische situatie. Het subjectieve oordeel uit de dagelijkse praktijk van het spraakverstaan in stilte en in achtergrondgeluid valt onder het domein “Speech” van de SSQ.

Het auditieve systeem heeft meer functies dan alleen spraakverstaan, bijvoorbeeld ook het lokaliseren van geluiden, schatten van afstand en horen van bewegende geluidsbronnen. Geluiden om ons heen bewegen constant. Geluiden zijn belangrijk voor de oriëntatie in de ruimte, voor waarschuwing/alertheid. Goed lokaliseren helpt ook weer bij het spraakafzien. Bij het onderdeel Spatial van de SSQ wordt aandacht besteed aan het ruimtelijk horen in de dagelijkse praktijk.

De kwaliteit van het geluid is moeilijk objectief vast te leggen wanneer het - verwerkt wordt door een slecht functionerende cochlea en niet door elk individu als hetzelfde ervaren wordt. Het onderscheiden van geluiden, geluidsvervorming, helderheid en identificatie van verschillende geluiden, muziekinstrumenten en sprekers evenals het negeren van geluiden wordt bevraagd in het Quality deel van de SSQ. De vragenlijst kan ook ingezet worden als evaluatiemeting na de interventie omdat kleine verschillen meetbaar zijn met de VAS schaal. Een lineaire schaal is te prefereren boven ordinale schaal en een VAS schaal is nauwkeuriger om kleine verschillen te meten.

2. AIADH (Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap)

De AIADH vragenlijst bestaat uit 28 vragen die vergezeld gaan van eenvoudige zwart-wit plaatjes naast de tekst met de vraag. Het plaatje kan de patiënt mogelijk verduidelijking geven waarover de vraag gaat. Dit zou effectief kunnen zijn bij laaggeletterden of bij dementerende ouderen.

Bij deze vragenlijst wordt er gebruik gemaakt van een niet lineaire 4 puntsschaal “bijna nooit, soms, vaak, bijna altijd”. De patiënt wordt hierdoor gedwongen om een keuze te maken, het is niet mogelijk om bijvoorbeeld een antwoord te geven tussen “soms” en “vaak” (Kramer, 1995).

De AIADH is oorspronkelijk ontwikkeld om de factoren die een rol spelen in de ervaren beperkingen ten gevolge van gehoorverlies te identificeren. Analyse resulteerde in 5 factoren: detectie van geluid (5 vragen) spraak in stilte (5 vragen), spraak in lawaai (5 vragen), lokaliseren van geluiden (5 vragen), focus (8 vragen). Een belangrijk probleem bij hoortoesteldragers is dat zij last van harde geluiden kunnen ervaren (Cox, 1995; van Beurden, 2018, 2021). Daarom zijn er destijds “Ruistolerantie” vragen toegevoegd (uit de APHAB) om dit beter in kaart te brengen. Tevens zijn de subvragen (Hoeveel last heeft u hiervan?) weggelaten, zodat het in plaats van de ervaren beperking de beperking op zich mat. Deze aangepaste vragenlijst is hernoemd tot de Amsterdamse Vragenlijst voor Auditieve Beperkingen (AVAB) en bevat 32 vragen. Bij ruistolerantie worden er vragen gesteld zoals of het volume van de TV of radio zachter moet tijdens het voeren van een gesprek.

De AVAB is wellicht minder bruikbaar als maat voor verbetering, aangezien er gewerkt wordt met een 4 puntsschaal. Dit kan snel zorgen voor een plafond-effect. Bovendien is de schaal niet-lineair. Daardoor is hij minder geschikt om de mate van verbetering af te leiden uit de vergelijking van de post- met de pre-scores.

3. APHAB (Abbreviated Profile of Hearing Aid Benefit)

De APHAB is ontwikkeld door R.M. Cox (1995). Er is een Nederlandse vertaling. De vragenlijst bestaat uit 24 vragen en omvat de domeinen “communicatie gemak, galm, achtergrondgeluiden en het last hebben van geluid”. Er wordt gewerkt met een 7 puntsschaal. Hierbij gaat het vooral om de “disability” score.

4. CPHI (Communication Profile in Hearing Impaired, in het Nederlands CPHP genoemd)

De CPHP is een onderdeel van de in Nederland gebruikte Arbovragenlijst. Hierbij wordt niet gevraagd naar wat de patiënt kan en waar hij last van heeft, maar meer hoe hij met de problemen om gaat, zijn gedrag.

De vragenlijst bestaat uit 57 vragen, maar er is ook een verkorte versie met 35 vragen (Mokkink, 2010). De antwoorden worden weergegeven in een 5 puntsschaal: “bijna nooit, soms, met regelmaat, vaak, bijna altijd”, en “sterk mee oneens, oneens, eens noch oneens, eens, sterk mee eens”.

De verkorte vragenlijst bestaat uit 2 domeinen: Communicatie Strategieën en Persoonlijke Aanpassingen. Bij het domein Communicatie Strategieën wordt ingezoomd op maskeren (7 vragen), verminderde verbale coping (7) en verminderde non-verbale coping (5). Bij het domein Persoonlijke Aanpassingen wordt ingezoomd op zelfacceptatie (4), acceptatie van gehoorverlies (3) en stress en vermijdingsgedrag (9).

5. COSI (Client oriented scale of improvement)

In tegenstelling tot de bovengenoemde generieke vragenlijsten is dit een patiëntspecifieke vragenlijst (Dillon, 1997). Het voordeel hiervan is dat de patiënt zelf kan aangeven waar hij tegen aan loopt. De COSI bestaat uit open vragen, waarbij gevraagd wordt naar de doelen die de patiënt bereikt wil hebben na de hoorrevalidatie. Het is belangrijk dat de doelen goed geformuleerd worden, om welke situatie het gaat en hoe de situatie er precies uit ziet. Bovendien wordt er gevraagd wat de volgorde van belangrijkheid is van de gestelde doelen.

De COSI kan na de revalidatie ingezet worden in het kader van evaluatie van de doelen. Wanneer deze doelen nauwkeurig zijn omschreven kan de patiënt die situatie weer voor de geest halen en antwoord geven op twee vragen (per doel). De eerste vraag betreft de mate van verandering door de hoorrevalidatie. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een 5 puntsschaal: ”slechter, geen verschil, iets beter, beter, veel beter”. De andere vraag betreft de uiteindelijke mogelijkheid, waarbij de patiënt moet aangeven of hij in de betreffende situatie beter functioneert. Daarbij wordt weer gebruik gemaakt van een 5 puntsschaal: “bijna nooit, soms, de helft van de tijd, meestal, altijd”. Deze schalen zijn meer lineair dan bijvoorbeeld de schalen van de AVAB.

6. GHABP (Glasgow Hearing Aid Benefit Profile)

Deze vragenlijst is ontwikkeld door Gatehouse (1999). Hierbij gaat het om 8 situaties; 4 vaste situaties en 4 situaties die de patiënt zelf kan aangeven. Er wordt gewerkt met een 5 puntschaal. Bij iedere situatie worden er vragen gesteld met betrekking tot “initial disability, handicap, hearing aid use, hearing aid benefit, residual disability en satisfaction”’.

Samenvatting

De onderstaande tabel geeft voor de zes onderzochte vragenlijsten enkele karakteristieken weer.

In de literatuur worden vragenlijsten vaak als middel gebruikt om bijvoorbeeld het effect van bepaalde hoortoestellen of, meer recent, cochleaire implantaten te evalueren. De effectiviteit van de vragenlijsten zelf, of verschillen tussen vragenlijsten wordt niet onderzocht.

Uit bovenstaande blijkt dat de verschillende vragenlijsten vaak verschillende onderdelen van het (auditief) functioneren onderzoeken, afhankelijk van de precieze vraagstelling. Om die reden worden vragenlijsten vaak gecombineerd teneinde een breder beeld te krijgen van het functioneren, zeker omdat gehoorverlies op veel domeinen een effect kan hebben.

Er zijn generieke vragenlijsten, met gesloten vragen die voor iedereen hetzelfde zijn. Daarnaast zijn er patiëntspecifieke vragenlijsten met open vragen waarbij de patiënt zelf een situatie kan aangeven waar hij of zij veel last heeft van het verminderde gehoor.

Een voorbeeld van een combinatie van een generieke vragenlijst en een patiëntspecifieke vragenlijst is de AIADH samen met de COSI. Zoals in het artikel van Lansbergen (2018) staat, zijn deze vragenlijsten grotendeels complementair. Een andere combinatie van vragenlijsten is de Gehoor&Werk vragenlijst.

AIADH, AVAB en SSQ

De combinatie AVAB en COSI wordt tegenwoordig gebruikt bij de audicien om een beeld te krijgen van de gehoorproblematiek. Uit een analyse (Lansbergen, 2018) waarbij de uitkomsten van AVAB en COSI met elkaar vergeleken worden, blijkt dat de cumulatieve verdeling goed met elkaar overeenkomt. Zowel bij de totaalscores als bij de subscores “Spraak in stilte en ruis”/”Speech”, “Localisatie”/”Spatial” en “Detectie en discriminatie”/”Quality”.

Lansbergen (2023) laat zien dat bij de AVAB-scores de pre-post verschillen bij zowel de “Ruistolerantie” als “Discriminatie” vragen kleiner zijn dan de verschillen bij de andere domeinen, maar niettemin duidelijk aanwezig. De post scores geven aan dat er vaak nog resterende problemen zijn, dit geldt ook voor “Ruistolerantie” en “Discriminatie”. Blijkbaar wordt er niet altijd voldoende rekening gehouden met deze factoren, of zijn deze factoren niet op te lossen. De ruistolerantie vragen zijn ook van belang voor de meer complexe problemen, bijvoorbeeld bij hyperacusis of skislope audiogrammen.

Mits de hoortoestellen goed zijn ingesteld (met real-ear metingen), zullen de verschillen tussen toestellen zich meer richten op de kwaliteit en ruimtelijkheid van het geluid. In die zin lijkt de SSQ een geschiktere vragenlijst voor het AC. De verschillen tussen toestellen kunnen in kaart worden gebracht door de vragenlijst meerdere keren in te zetten. Doordat er gebruik gemaakt wordt van een VAS schaal worden kleine verschillen zichtbaar. Dit in tegenstelling tot de AVAB waarbij met een vier-puntsschaal gewerkt wordt en dus, kunnen daar de problemen minder gedetailleerd, en kunnen kleinere verschillen niet zichtbaar worden gemaakt. Dit laatste is ook van belang wanneer er “post” metingen worden gedaan bij een proef met 1 type toestel. Bovendien wordt de SSQ internationaal gebruikt waardoor er een mogelijkheid is tot benchmarking met andere landen.

Gehoor&Werk vragenlijst (zie ook de module Diagnostiek bij werkenden)

De Gehoor&Werk vragenlijst (ook wel: ARBO-vragenlijst genoemd) is er in verschillende versies, kortere en langere versies. De Gehoor&Werk vragenlijst is ontwikkeld door Kramer (2006) en Dreschler (2009) en wordt ingezet in verschillende AC’s ten behoeve van de werkende slechthorende. Naast vragen over de inrichting van de werkplek en de specifieke taken die de werkende moet uitvoeren, is de CPHI, Communication Profile for the Hearing Impaired (Mokkink, 2009, 2010 a en b) zie hierboven en de “Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid” (VBBA, van Veldhoven, 2002, 2003, 2009, 2015) opgenomen. Dit laatste is niet licentie-vrij. De CPHI geeft informatie over het maskeren van het gehoorverlies, verbale en nonverbale coping, zelfacceptatie gehoorverlies en stress en vermijdingsgedrag (resp. 7, 7, 5, 4, 3, 9 vragen)

De VBBA geeft informatie over de herstelbehoefte (hoe moe is iemand aan het einde van een werkdag), de inspraak op het werk, de relatie met collega’s (resp. 6, 4, 6 vragen). De Gehoor&Werk vragenlijst richt zich dus op de specifieke werksituatie, de taken, belastbaarheid en het herstelvermogen, alsook het omgaan met de slechthorendheid. De herstelbehoefte is een voorspellende maat voor een burn-out. Uit onderzoek van Van der Hoek-Snieders (2022) is gebleken dat audiologische revalidatie een significante verbetering geeft op de herstelbehoefte. Zij heeft de kortere versie van de Gehoor&Werk vragenlijst gebruikt.

Waarden en voorkeuren van patiënten (en evt. hun verzorgers)

De vragenlijsten uit dit overzicht zijn ontwikkeld vanuit het perspectief van zowel zorgverleners als patiënten. In de praktijk zien de patiënten hun individuele problematiek graag opgelost. Dit vereist vaak veel vragen waarvan de waarde niet altijd duidelijk is voor de patiënt.

Het is belangrijk om een nulmeting/uitgangssituatie te hebben wanneer de patiënt op het AC komt. De nulmeting kan gebruikt worden om samen de behandeldoelen vast te stellen, verwachtingen te bespreken, en een behandelplan te maken om uiteindelijk het effect van de interventie te kunnen meten (post metingen). Samen met de patiënt kan de interventie geëvalueerd worden en er kan gekeken worden of de doelen bereikt zijn.

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

Implementatie is mogelijk en reeds gedaan op verschillende Audiologische Centra. Patiënten zijn over het algemeen bereid een vragenlijst in te vullen, maar een deel heeft niet de mogelijkheid de vragenlijsten digitaal in te vullen. De vragenlijsten zouden dan eventueel nog met pen en papier ingevuld kunnen worden in de wachtkamer. Bij laaggeletterden kan de vragenlijst samen in de spreekkamer doorgenomen worden. Dit kost zowel de patiënt als behandelaar meer tijd.

Rationale

De ervaren gehoorproblematiek is niet te meten met een toon-en spraakaudiogram. Vragenlijsten bieden een toegevoegde waarde om de persoonlijke situatie in kaart te brengen en de juiste zorgverlener en expertise in te schakelen. Vragenlijsten kunnen niet zonder meer gebruikt worden als basis om conclusies te trekken. Ze kunnen wel als hulpmiddel ingezet worden om te helpen bij het bereiken van volledigheid van de ervaring en beleving van de patiënt. Daarmee kunnen ze goed gebruikt worden als basis voor een gelijkwaardig persoonsgericht gesprek om de ervaringen en wensen van de patiënt goed in kaart te brengen, vast te leggen en te evalueren. De aanbevelingen zijn erop gericht om zowel de ervaringen van de patiënt m.b.t. spraakverstaan in moeilijke situaties, het richting horen, de kwaliteit van het geluid en het last hebben van geluid als het omgaan met de problematiek in kaart te brengen. Met de generieke vragen met VAS schalen kan nauwkeurig gemeten worden, zowel de beginsituatie als het effect van de interventie op het AC en de mogelijk overgebleven problemen. Middels de open COSI vragen kunnen de doelen van de behandeling in kaart worden gebracht en geëvalueerd worden.