Moment vaattoegang hemodialyse

Beoordeeld: 19-05-2020

Uitgangsvraag

Wat is het beste moment om een vaattoegang te realiseren bij patiënten met indicatie voor hemodialyse?

P: Patiënten die (op termijn) starten met hemodialyse

I: Het moment van aanleg van een arterioveneuze fistel

C: -

O: Het aantal vaattoegang-gerelateerde interventies voor start hemodialyse, het percentage patiënten dat met een permanente vaattoegang start met hemodialyse, en het percentage patiënten dat nooit gebruik maakt van de aangelegde arterioveneuze fistel

Aanbeveling

Arterioveneuze fistels dienen 3 maanden voor de verwachte start van hemodialyse te worden aangelegd. Bij polsfistels of bij patiënten met een verhoogd risico op non-maturatie kan worden overwogen om een arterioveneuze fistel 6 maanden voor de verwachte start van hemodialyse aan te leggen. Het is niet zinvol om een arterioveneuze fistel langer dan 6 maanden voor de verwachte start van hemodialyse aan te leggen.

Overwegingen

Het streven van de zorg bij nierfalen moet zijn om patiënten die gekozen hebben voor hemodialyse, te laten starten met een permanente vaattoegang. Een tijdige verwijzing voor het plannen van een vaattoegang en het aanleggen van een arterioveneuze fistel is dus wenselijk. Het starten van hemodialyse met een tijdelijke vaattoegang brengt meer kosten met zich mee dan het starten met een permanente vaattoegang. Een ongebruikte arterioveneuze fistel is uiteraard niet kosteneffectief. Bij patiënten bij wie de verwachting is dat ze een hoge kans hebben op een pre-emptieve transplantatie, dan wel een te verwachten dialyseduur tot zes maanden voordat een transplantatie kan plaatsvinden, kan een tijdelijke vaattoegang wel een goede optie zijn. Hiervoor is tijdige voorbereiding voor transplantatie en wachtlijstplaatsing noodzakelijk [zie modules ‘Screening voor transplantatie’ en ‘Plaatsing wachtlijst voor postmortale nier’].

Bij de benodigde tijdsduur voor het voorbereiden van de vaattoegang staan logistieke processen op de voorgrond. Op basis van lokale wachttijden voor poliklinische afspraken, duplexonderzoek, anesthesiologische screening en operatie kan een geschikt moment voor verwijzing worden bepaald. De werkgroep is van mening dat dit voorbereidend traject niet langer dan 3 maanden zou moeten duren.

Bij de timing van het aanleggen van een arterioveneuze fistel moeten twee inschattingen worden gemaakt: (1) hoe lang duurt het voordat de arterioveneuze fistel geschikt is voor cannulatie, en (2) hoe lang duurt het voordat de patiënt moet starten met hemodialyse.

In een nationaal onderzoek in de Verenigde Staten, gebaseerd op administratieve gegevens van prevalente dialysepatiënten, werd 36% van alle arterioveneuze fistels nooit functioneel en was 80% van de functionele arterioveneuze fistels 6 maanden na aanleg in gebruik genomen.(3) In een multicenter retrospectief onderzoek in Nederland werden 24% van de polsfistels en 11% van de elleboogfistels nooit functioneel; 80% van de functionele arterioveneuze fistels was 3 maanden na aanleg bij prevalente dialysepatiënten in gebruik genomen.(4) Deze maturatietijden bij prevalente dialysepatiënten komen goed overeen met observationele onderzoeken bij incidente dialysepatiënten, bij wie voor de start met hemodialyse een arterioveneuze fistel werd aangelegd. Uit data van de Franse nationale dialyseregistratie blijkt dat 90% van de patiënten kan starten met een functionele fistel wanneer deze 1-3 maanden op voorhand werd aangelegd bij laag-risico patiënten en 3-6 maanden op voorhand bij hoog-risico patiënten.(5) Risicofactoren voor non-maturatie zijn hoge leeftijd, diabetes, vrouwelijke geslacht atherosclerose en obesitas.(2) In een nationaal administratief onderzoek onder oudere patiënten in de Verenigde Staten was een periode van 3-6 maanden voor het starten van hemodialyse geschikt voor het aanleggen van arterioveneuze fistels.(6)

Vroegtijdige aanleg van een permanente vaattoegang kan ertoe leiden dat arterioveneuze fistels nooit gebruikt worden, doordat patiënten overlijden of hun nierfunctie stabiliseert. In een populatie onderzoek in Canada met administratieve gegevens, werd 19% van de arterioveneuze fistels die voor start van dialysebehandeling werden aangelegd nooit gebruikt; dit gebeurde met name bij oudere patiënten.(7) In een soortgelijk onderzoek in de Verenigde Staten werd 33% van de arterioveneuze fistels bij predialyse patiënten ouder dan 70 jaar nooit gebruikt.(8)

Het inschatten van de tijdsduur tot aan het starten met dialyse behandeling is lastig, zelfs voor ervaren nefrologen, maar wel belangrijk voor het tijdig verwijzen voor aanleg van een vaattoegang. Er zijn vooralsnog geen goede, gevalideerde klinische predictiemodellen beschikbaar voor het inschatten van de tijdsduur tot het moment van starten met dialysebehandeling. Hoewel het mogelijk is om risicofactoren te identificeren voor progressie van eindstadium nierfalen (actuele eGFR, verloop van eGFR, diabetes mellitus, proteïnurie),(9) bestaan er geen gevalideerde modellen om het verloop van de nierfunctie bij individuele patiënten met eindstadium nierfalen te voorspellen.

Als boven beschreven adviseert de werkgroep om een arterioveneuze fistel 3 maanden voor de verwachte start van hemodialyse aan te leggen, maar het moment van verwijzing naar een vaatchirurg blijft een subjectieve inschatting van de behandelend nefroloog. Dit vormt een drempel bij het implementeren van de aanbeveling in deze sectie. De werkgroep is van mening dat het wenselijk is om aanvullend wetenschappelijk onderzoek te doen om klinische predictiemodellen te ontwikkelen.

Onderbouwing

Achtergrond

In observationele onderzoeken hebben hemodialysepatiënten die starten met een arterioveneuze fistel of graft een betere prognose dan patiënten die starten met een tijdelijke centraal veneuze katheter.(1) Arterioveneuze grafts en centraal veneuze katheters kunnen vlak voor het starten van hemodialyse worden geplaatst. Arterioveneuze fistels vereisen meer planning omdat deze een periode van maturatie nodig hebben, er soms aanvullende interventies nodig zijn om de maturatie te bevorderen, en er in het geval van primair falen zelfs een geheel nieuwe vaattoegang moet worden gecreëerd voor aanvang van hemodialyse. Het te vroeg creëren van een vaattoegang heeft als ongewenst effect dat dit kan leiden tot overbodige interventies om een ongebruikte vaattoegang in stand te houden en omdat patiënten kunnen overlijden voordat zij aan dialyse toekomen.

Samenvatting literatuur

In 2018 verscheen een richtlijn over vaattoegang van de European Society for Vascular Surgery.(2) In deze richtlijn worden aanbevelingen gegeven voor het aanleggen van vaattoegang bij patiënten, bij wie nierfunctievervangende therapie nodig is. Deze richtlijn stelt dat tijdige verwijzing voor het aanleggen van een vaattoegang van belang is voor het goed functioneren ervan. Een relatief late aanleg is geassocieerd met een grotere kans op non-maturatie van de arterioveneuze fistel en de noodzaak om een centraal veneuze katheter te gebruiken. Deze richtlijn beveelt aan om patiënten met chronische nierziekte bij een eGFR van <30 ml/min/1,73 m² te verwijzen voor de voorbereidingen voor het aanleggen van een vaattoegang en om deze vaattoegang 3 tot 6 maanden voor de verwachte start van hemodialyse behandeling aan te leggen.

Zoeken en selecteren

Voor beantwoording van deze uitgangsvraag is uitgegaan van de informatie uit andere richtlijnen.

Referenties

1 - Almasri J, Alsawas M, Mainou M, Mustafa RA, Wang Z, Woo K, et al. Outcomes of vascular access for hemodialysis: A systematic review and meta-analysis. J Vasc Surg. 2016;64(1):236-43.
2 - Schmidli J, Widmer MK, Basile C, de Donato G, Gallieni M, Gibbons CP, et al. Editor's Choice - Vascular Access: 2018 Clinical Practice Guidelines of the European Society for Vascular Surgery (ESVS). Eur J Vasc Endovasc Surg. 2018;55(6):757-818.
3 - Woodside KJ, Bell S, Mukhopadhyay P, Repeck KJ, Robinson IT, Eckard AR, et al. Arteriovenous Fistula Maturation in Prevalent Hemodialysis Patients in the United States: A National Study. Am J Kidney Dis. 2018;71(6):793-801.
4 - Voorzaat BM, van der Bogt KEA, Janmaat CJ, van Schaik J, Dekker FW, Rotmans JI, et al. Arteriovenous Fistula Maturation Failure in a Large Cohort of Hemodialysis Patients in the Netherlands. World J Surg. 2018;42(6):1895-903.
5 - Alencar de Pinho N, Coscas R, Metzger M, Labeeuw M, Ayav C, Jacquelinet C, et al. Predictors of nonfunctional arteriovenous access at hemodialysis initiation and timing of access creation: A registry-based study. PLoS ONE. 2017;12(7):e0181254.
6 - Hod T, Patibandla BK, Vin Y, Brown RS, Goldfarb-Rumyantzev AS. Arteriovenous fistula placement in the elderly: when is the optimal time? J Am Soc Nephrol. 2015;26(2):448-56.
7 - Oliver MJ, Quinn RR, Garg AX, Kim SJ, Wald R, Paterson JM. Likelihood of starting dialysis after incident fistula creation. Clin J Am Soc Nephrol. 2012;7(3):466-71.
8 - Lee T, Thamer M, Zhang Y, Zhang Q, Allon M. Outcomes of Elderly Patients after Predialysis Vascular Access Creation. J Am Soc Nephrol. 2015;26(12):3133-40.
9 - Al-Balas A, Lee T, Young CJ, Barker-Finkel J, Allon M. Predictors of Initiation for Predialysis Arteriovenous Fistula. Clin J Am Soc Nephrol. 2016;11(10):1802-8.

Verantwoording

Beoordelingsdatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 19-05-2020

De Nederlandse Federatie voor Nefrologie beziet jaarlijks of herziening van (delen van) deze richtlijn noodzakelijk is. Indien dat het geval is, dan spant de Nederlandse Federatie voor Nefrologie zich ervoor in om de voorwaarden hiervoor te realiseren.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Nederlandse Federatie voor Nefrologie
Nederlandse Internisten Vereniging

Geautoriseerd door:

Nederlandse Internisten Vereniging
Nederlandse Vereniging voor Heelkunde
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Nierpatiënten Vereniging Nederland
Nederlandse Federatie voor Nefrologie
Landelijk Overleg Nier Transplantatie
Diëtisten Nierziekten Nederland
Vereniging Maatschappelijk Werk Nefrologie

Algemene gegevens

Deze richtlijn is ontwikkeld met ondersteuning van PROVA.

Samenstelling werkgroep

Voor de ontwikkeling van deze richtlijn is een werkgroep geformeerd onder voorzitterschap van mw. dr. Neelke van der Weerd, internist-nefroloog. In de werkgroep hadden gemandateerde vertegenwoordigers van de belangrijkste beroepsverenigingen die te maken hebben met de zorg rondom patiënten met (eindstadium) nierfalen. Om het patiëntenperspectief te waarborgen, hadden een ervaringsdeskundige en een medewerker van de Nierpatiënten Vereniging Nederland zitting in de werkgroep. De werkgroep is procedureel en methodologisch ondersteund door PROVA en logistiek door het bureau van de Nederlandse Internisten Vereniging. De ontwikkeling van deze richtlijn is gefinancierd vanuit een projectbudget door de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten.

Mw. dr. Neelke van der Weerd, internist-nefroloog, Amsterdam UMC, Amsterdam, namens NIV/NfN, voorzitter
Mw. drs. Mariska Tuut, epidemioloog/richtlijnmethodoloog, PROVA, Varsseveld, secretaris
Dhr. dr. Harmen Krepel, internist-nefroloog, Bravis Ziekenhuis, Bergen op Zoom/Roosendaal, namens NIV/NfN
Mw. Inez Jans, diëtist nierziekten, Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede, namens DNN
Mw. Geertje Pronk, maatschappelijk werker, Alrijne Ziekenhuis, Leiderdorp, namens VMWN
Dhr. dr. Maarten Snoeijs, vaatchirurg, MUMC+, Maastricht, namens NVVH
Mw. Judith Wierdsma M.Sc., verpleegkundig specialist nierfalen, UMCU, Utrecht, namens V&VN
Mw. drs. Adry Diepenbroek, verpleegkundig specialist nierfalen, UMCG, Groningen, namens V&VN
Mw. Elisabeth van Schaik, ervaringsdeskundige, namens NVN
Mw. drs. Karen Prantl, beleidsmedewerker, NVN
Mw. dr. Marije Baas, internist-nefroloog, RadboudUMC, Nijmegen, namens LONT

Met medewerking van dhr. dr. Azam Nurmohamed, internist-nefroloog, Amsterdam UMC, namens LONT

Belangenverklaringen

Alle leden van de werkgroep hebben een belangenverklaring ingevuld. Hieruit bleken geen beperkingen voor deelname aan de werkgroep.

Naam	Hoofdfunctie(s)	Nevenwerkzaamheden	Persoonlijke financiële belangen	Persoonlijke relaties	Extern gefinancierd onderzoek	Intellectuele belangen en reputatie	Overige belangen
Neelke van der Weerd (voorzitter)	Internist-nefroloog AMC Amsterdam	Lid richtlijncommissie NfN	Geen	Geen	Geen	Geen	N.v.t.
Mariska Tuut (secretaris)	Eigenaar PROVA (adviesbureau evidence-based richtlijnontwikkeling, richtlijnmethodoloog)	PhD-candidate CAPRHI Research School, Maastricht University	-	-	-	-	-
Marije Baas	Internist-nefroloog, Radboudumc, Nijmegen		Geen belangen	nee	geen	geen	nee
Adry Diepenbroek	Verpleegkundig specialist nefrologie UMC Groningen	Geen	N.v.t.	Nee	Deelname aan het ‘Polder’ initiatief (Pathway for OLDer patients reaching End stage Renal disease). Dit initiatief ontvangt subsidie van de Nierstichting.	n.v.t.	nee
Inez Jans	Diëtist, Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede Vanuit functie betrokken bij de Alliantie Voeding in de Zorg Fulltime dienstverband Belangrijkste aandachtsgebieden: nierziekten, voedingsteam	DNN – voorzitter werkgroep kwaliteit – onbetaald DNN – lid werkgroep richtlijnen – onbetaald Lid adviesgroep Zorgstandaard AL-amyloïdose )vanuit VSOP) – onbetaald Referent teksten over voeding voor www.mijnnieren.nl – onbetaald Tot voor kort: lid werkgroep chronische nierschade; werkgroep is opgeheven, maar nog wel betrokken bij implementatie – was vacatiegeld	n.v.t.	nee	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
Harmen Krepel	Internist-nefroloog Bravis ziekenhuis Roosendaal / Bergen op Zoom	- Lid richtlijnencommissie Nederlandse Federatie voor Nefrologie - Lid Taskforce Thuisdialyse	Geen	Geen	Geen	N.v.t.	Geen
Karen Prantl	Beleidsmedewerker Kwaliteit & Onderzoek bij Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN)	Geen	Geen	Geen. NVN zet zich in voor algemene belangenbehartiging van nierpatiënten, hun naasten en donoren.	Geen	Geen	Neen
Geertje Pronk	Maatschappelijk werk dialyseafdeling, Alrijne ziekenhuis	Geen	n.v.t.	nee	n.v.t.	geen	nee
Elisabeth van Schaik	Vrijwilliger richtlijnontwikkeling vanuit Nierpatiëntenvereniging Nederland	n.v.t.	Geen persoonlijke financiële belangen	Nier patiënten uit mijn naaste omgeving kunnen wel baat hebben bij het advies. Uiteraard wordt hier vanuit de NVN gekeken naar een algemeen belang voor nierpatiënten voor wie de richtlijn uiteindelijk ook bedoeld zal zijn.	n.v.t.	n.v.t.	Niet dat ik weet
Maarten Snoeijs	Vaatchirurg MUMC+	Werkgroep zorgevaluatie NVVH	Nee	Nee	Nee	Mijn aandachtsgebied binnen de vaatchirurgie is de vaattoegangschirurgie en MUMC+ is een expertisecentrum/verwijscentrum voor complexe shuntchirurgie	Nee
Judith Wierdsma	Verpleegkundig specialist UMC Utrecht: nefrologie (80%) vasculaire geneeskunde (20%)	- Polikliniek chronische nierschade (alle stadia van nierfalen + getransplanteerde patiënt) - Polikliniek gecompliceerde hypertensie (samenwerking nefrologie en vasculaire geneeskunde) - Lid kernteam zorgpad(ontwikkeling) nierfalen binnen afdeling nefrologie UMC Utrecht	Nee	Nee	Nee	Nee	Nee

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

Gedurende het hele proces van richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met implementatie van de richtlijn in de praktijk, bijvoorbeeld bij de samenstelling van de werkgroep, de brede knelpunteninventarisatie, het formuleren van implementeerbare aanbevelingen en de uitgebreide commentaarronde. Daarnaast wordt getracht samenvattingen van de richtlijn in Nederlandse tijdschriften te publiceren en aandacht aan de richtlijn te besteden op congressen. Informatie voor patiënten is beschikbaar via www.nieren.nl en www.thuisarts.nl waar nodig wordt deze informatie op basis van deze richtlijn bijgesteld.

Bij deze richtlijn hoort een implementatieplan (zie aanverwante producten).

Werkwijze

Knelpunteninventarisatie

In een invitational conference, gehouden op 15 mei 2018 zijn knelpunten in de zorg voor patiënten met (eindstadium) nierfalen geïnventariseerd. Voor deze invitational conference waren de volgende partijen uitgenodigd:

Werkgroepleden + achterban
Nederlandse Internisten Vereniging
- Ouderengeneeskunde
- Nefrologie
Nederlandse Vereniging voor Urologie
Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde
Nederlands Huisartsen Genootschap
Nierstichting
Zorgverzekeraars Nederland
Zorginstituut Nederland
Inspectie voor de Gezondheidszorg
Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen
Nederlandse Vereniging van Universitair Medische Centra
Stichting Topklinische Ziekenhuizen
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen
Nederlandse Zorgautoriteit
Patiëntenfederatie Nederland
Verenso
Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers
Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde
College van Medisch Immunologen

De richtlijnwerkgroep heeft in de eerste werkgroepvergadering eveneens knelpunten geïdentificeerd. Deze zijn in de invitational conference ter commentaar voorgelegd aan de deelnemers.

In de tweede vergadering van de richtlijnwerkgroep zijn de in de richtlijn te behandelen knelpunten en uitgangsvragen vastgesteld.

Uitwerking knelpunten en uitgangsvragen in conceptrichtlijn

Per uitgangsvraag is tevoren door de werkgroep vastgesteld op welke wijze deze werd uitgewerkt. Dit is in de inhoudelijke modules van de richtlijn vermeld.

Bij de uitgangsvragen die met behulp van systematisch literatuuronderzoek zijn beantwoord, is gebruik gemaakt van de GRADE-methodiek. Voor achtergrondinformatie hierover wordt verwezen naar de Nederlandse handleiding voor het gebruik van GRADE.(2) De evidence is samengevat door de epidemioloog in de werkgroep, met inhoudelijke input en feedback van de inhoudelijk experts in de werkgroep. Per uitgangsvraag was hiervoor een aantal ‘ambassadeurs’ aangewezen. De praktische overwegingen en conceptaanbevelingen zijn voorbereid door deze ‘ambassadeurs’ per uitgangsvraag.

De aanbevelingen, en de gehele conceptrichtlijn, zijn plenair door de werkgroep vastgesteld.

Uit het systematische literatuuronderzoek kwam naar voren dat op een aantal vragen met behulp van evidence nog geen antwoord gegeven kan worden. Een overzicht van deze kennislacunes is opgenomen in de aanverwante producten. Deze kennislacunes kunnen dienen als input voor nieuwe wetenschappelijk onderzoek.

Procedure voor commentaar en autorisatie

Na vaststelling van de teksten van de modules door de werkgroep, zijn deze ter commentaar aangeboden aan alle partijen die bij de knelpunteninventarisatie om input gevraagd zijn, aangevuld met de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie, de onderzoekers van het DOMESTICO-project, de Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie en de Taskforce Thuisdialyse (opgericht door NfN, NVN en Nierstichting). Het binnengekomen commentaar is door de werkgroep beoordeeld en verwerkt in de richtlijn. Daarbij is beargumenteerd welke commentaren wel en welke niet zijn overgenomen.

Juridische betekenis van richtlijnen

Richtlijnen zijn geen wettelijke voorschriften, maar op ‘evidence' gebaseerde inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. Na autorisatie van de richtlijn door een beroepsvereniging, wordt de richtlijn gezien als deel van de ‘professionele standaard'. Aangezien de aanbevelingen hoofdzakelijk gebaseerd zijn op de ‘gemiddelde patiënt', kunnen zorgverleners op basis van hun professionele autonomie waar nodig afwijken van de richtlijn. Afwijken van richtlijnen kan in bepaalde situaties zelfs noodzakelijk zijn. Wanneer van de richtlijn wordt afgeweken, dient dit beargumenteerd en gedocumenteerd te worden.

Zoekverantwoording

Database: Medline

Datum: 22 augustus 2018

Search Strategy:

1 "eindstadium nierfalen".ti. (0)

2 Renal Insufficiency/ (14647)

3 exp Renal Insufficiency, Chronic/ (104028)

4 (Kidney adj3 Fail*).tw. (8483)

5 (Kidney adj3 Fail*).kf. (1340)

6 (chronic adj kidney).tw. (39732)

7 (chronic adj kidney).kf. (7147)

8 (chronic adj renal).tw. (32261)

9 (chronic adj renal).kf. (776)

10 (CKD or CRD or CKF or CRF).tw. (38895)

11 (CKD or CRD or CKF or CRF).kf. (1901)

12 (end?stage adj2 renal adj2 disease?).tw. (360)

13 (end?stage adj2 renal adj2 disease?).kf. (7)

14 ((renal or kidney) adj2 (fail* or insufficien*)).tw. (109237)

15 ((renal or kidney) adj2 (fail* or insufficien*)).kf. (5454)

16 (end?stage adj2 kidney).tw. (33)

17 (end?stage adj2 kidney).kf. (1)

18 ((chronic or end?stage) adj2 ne??ropath*).tw. (5797)

19 ((chronic or end?stage) adj2 ne??ropath*).kf. (102)

20 esrd.tw. (14096)

21 esrd.kf. (823)

22 or/2-21 (232833)

23 (english or dutch or german).la. (25061510)

24 22 and 23 (205120)

25 24 (205120)

26 limit 25 to yr="2008 -Current" (100892)

27 "predialysis".fc_titl. and "2014".fc_pubyr. and "370".fc_pg. (1)

28 "arteriovenous".fc_titl. and "2015".fc_pubyr. and "448".fc_pg. (1)

29 "right patient".fc_titl. and "2014".fc_pubyr. and "360".fc_pg. (1)

30 "incident".fc_titl. and "2017".fc_pubyr. and "151".fc_pg. (2)

31 from 30 keep 1 (1)

32 27 or 28 or 29 or 31 (4)

33 time/ or time factors/ (1141330)

34 (time or timing).tw. (2810664)

35 (time or timing).kf. (34183)

36 "referral and consultation"/ or tertiary healthcare/ (61945)

37 Tertiary Care Centers/ (9022)

38 tertiary.tw. (126812)

39 tertiary.kf. (936)

40 patient care management/ or disease management/ or patient care team/ or patient selection/ (152632)

41 ((patient adj3 care) or (disease adj3 manag*) or (patient adj3 (team or select*))).tw. (142465)

42 ((patient adj3 care) or (disease adj3 manag*) or (patient adj3 (team or select*))).kf. (4832)

43 Nephrologists/ (101)

44 Renal Insufficiency/dh, dt, nu, su, th [Diet Therapy, Drug Therapy, Nursing, Surgery, Therapy] (3847)

45 exp Renal Insufficiency, Chronic/dh, dt, nu, su, th [Diet Therapy, Drug Therapy, Nursing, Surgery, Therapy] (58385)

46 predialys*.kf. (51)

47 predialys*.ti. (578)

48 limit 47 to medline (516)

49 from 48 keep 4 (1)

50 refer*.tw. (721902)

51 refer*.kf. (6684)

52 tertiar*.tw. (126953)

53 tertiar*.kf. (939)

54 33 or 34 or 35 or 36 or 37 or 38 or 39 or 40 or 41 or 42 or 43 or 46 or 47 or 50 or 51 or 52 or 53 (4557509)

55 44 or 45 (62141)

56 54 or 55 (4602409)

57 26 and 56 (44611)

58 *Renal Insufficiency/dh, dt, nu, su, th (1816)

59 exp *Renal Insufficiency, Chronic/dh, dt, nu, su, th (29636)

60 58 or 59 (31429)

61 54 or 60 (4579318)

62 57 and 61 (37662)

63 (multidiscipl* or interdiscipl* or speciali*).ti. (44073)

64 (multidiscipl* or interdiscipl* or speciali*).kf. (6101)

65 *patient care management/ or *disease management/ or *patient care team/ or *patient selection/ (59472)

66 63 or 64 or 65 (102312)

67 62 and 66 (617)

68 *Renal Insufficiency/ (9400)

69 exp *Renal Insufficiency, Chronic/ (75337)

70 (Kidney adj3 Fail*).ti. (2836)

71 (chronic adj kidney).ti. (17392)

72 (chronic adj renal).ti. (12884)

73 (CKD or CRD or CKF or CRF).ti. (5186)

74 (end?stage adj2 renal adj2 disease?).ti. (54)

75 ((renal or kidney) adj2 (fail* or insufficien*)).ti. (38006)

76 (end?stage adj2 kidney).ti. (3)

77 ((chronic or end?stage) adj2 ne??ropath*).ti. (1649)

78 esrd.ti. (1724)

79 5 or 7 or 9 or 11 or 13 or 15 or 17 or 19 or 21 or 68 or 69 or 70 or 71 or 72 or 73 or 74 or 75 or 76 or 77 or 78 (118164)

80 26 and 79 (52121)

81 67 and 80 (412)

82 61 and 80 (23906)

83 sn.fs. (703601)

84 "referral and consultation"/sn or tertiary healthcare/sn (7787)

85 ((late or early) adj5 refer*).tw. (6377)

86 ((late or early) adj5 refer*).kf. (21)

87 84 or 85 or 86 (13968)

88 82 and 87 (247)= vr 1a verwijzing nierfalenpoli

89 Kidney Transplantation/ (89665)

90 Pancreas Transplantation/ (7212)

91 ((kidney or ren*) adj3 (transplant* or graft*)).tw. (80415)

92 ((kidney or ren*) adj3 (transplant* or graft*)).kf. (6281)

93 89 or 90 or 91 or 92 (112325)

94 80 and 93 (6921)

95 work?up.ti. (1007)

96 94 and 95 (1)

97 prepara*.ti. (111826)

98 94 and 97 (7)

99 (diagnostic adj2 work?up).ti. (268)

100 limit 99 to medline (209)

101 *patient care management/ or *disease management/ or *patient care team/ or *patient selection/ (59472)

102 80 and 93 and 101 (83)= vr 2c start screening transplantatie

103 from 88 keep 1-247 (247)

104 from 102 keep 1-83 (83)

105 preempti*.ti. (1478)

106 Waiting Lists/ (10705)

107 105 and 106 (15)

108 (time adj3 listing).tw. (241)

109 (time adj3 listing).kf. (0)

110 (preemptive adj5 transplan*).tw. (505)

111 (pre?emptive adj5 list*).tw. (14)

112 pre?emptive.tw. (4037)

113 pre?emptive.kf. (188)

114 112 or 113 (4073)

115 106 and 114 (39)

116 110 or 111 or 115 (516)

117 116 and 80 (102)= vraag 2d preemptive listing

118 Home Care Services/ (31461)

119 (predial* adj2 educat* adj3 program*).tw. (17)

120 sohal-*.au. (803)

121 120 and 80 (0)

122 "kidney team".fc_titl. (0)

123 "luchtenburg$".fc_auts. and "trial".fc_titl. (2)

124 "family communication".kw. (66)

125 "Patient Education as Topic"/ (80199)

126 80 and 125 (487)

127 118 and 126 (8)

128 (home adj2 based adj3 (famil* or car*)).tw. (2163)

129 126 and 128 (3)

130 "massey$".fc_auts. and "justification".fc_titl. (2)

131 exp Renal Replacement Therapy/ (191911)

132 ((renal or kidney) adj3 (transplant* or dialy* or graft*)).tw. (85731)

133 social support/ (64426)

134 (social adj3 support*).tw. (37465)

135 (social adj3 support*).kf. (3443)

136 131 or 132 (211405)

137 133 or 134 or 135 (83912)

138 ed.fs. (257724)

139 125 or 138 (331075)

140 80 and 136 and 137 and 139 (14)

141 from 130 keep 2 (1)

142 from 123 keep 1 (1)

143 141 or 142 (2)

144 80 and 143 (2)

145 139 and 144 (2)

146 137 and 145 (1)

147 80 and 136 and 139 (368)

148 home*.tw. (429392)

149 home*.kf. (18051)

150 128 or 148 or 149 (433385)

151 147 and 150 (77)= vr 3c voorlichting huisbezoek

152 "zelf management filter NICE".ti. (0)

153 exp Self Care/ (50277)

154 Patient Education as Topic/ (80199)

155 exp Telemedicine/ (23330)

156 exp Internet/ (69974)

157 exp Access to Information/ (6777)

158 exp Consumer Health Information/ (7148)

159 Information Dissemination/ (14556)

160 Patient Preference/ (6518)

161 disease management/ (30770)

162 (self adj3 (manag* or care)).ti,ab. (33226)

163 (self adj3 (manag* or care)).kf. (3714)

164 ((train* or teach* or educat*) adj3 (model* or program* or structured or intervention* or support)).ti,ab. (138303)

165 ((train* or teach* or educat*) adj3 (model* or program* or structured or intervention* or support)).kf. (2458)

166 (patient* adj3 (information* or educat* or knowledge or literacy or learn* or train* or program* or prefer* or expectation*)).ti,ab. (134912)

167 (patient* adj3 (information* or educat* or knowledge or literacy or learn* or train* or program* or prefer* or expectation*)).kf. (3046)

168 (information* adj3 (need* or requirement* or support* or seek* or access* or disseminat*)).ti,ab. (46969)

169 (information* adj3 (need* or requirement* or support* or seek* or access* or disseminat*)).kf. (849)

170 (decision adj5 (aid* or tool*)).ti,ab. (11587)

171 (decision adj5 (aid* or tool*)).kf. (566)

172 (patient* adj3 (literature or leaflet* or booklet* or pamphlet* or handout* or internet or website* or interview* or survey*)).ti,ab. (48257)

173 (patient* adj3 (literature or leaflet* or booklet* or pamphlet* or handout* or internet or website* or interview* or survey*)).kf. (178)

174 Focus Groups/ (25108)

175 "filter zelfmanagement NICE 2016".ti. (0)

176 Patient-Centered Care/ (16453)

177 Adaptation, Psychological/ (87911)

178 coping.tw. (46794)

179 coping.kf. (3479)

180 Decision Making/ (84778)

181 ((shared adj2 decision adj2 mak*) or empower* or (patient adj2 (perspecti* or view* or opinion*))).tw. (31281)

182 ((shared adj2 decision adj2 mak*) or empower* or (patient adj2 (perspecti* or view* or opinion*))).kf. (2955)

183 or/153-182 (796763)

184 exp Life Style/ (82657)

185 (life adj3 style).tw. (10257)

186 (life adj3 style).kf. (466)

187 183 or 184 or 185 or 186 (870500)

188 80 and 187 (3162)

189 "Quality of Life"/ (165601)

190 Patient Satisfaction/ (74090)

191 ((quality adj2 life) or (patient adj2 satisfact*) or (disase adj2 cours*)).tw. (263353)

192 ((quality adj2 life) or (patient adj2 satisfact*) or (disase adj2 cours*)).kf. (24074)

193 189 or 190 or 191 or 192 (368712)

194 80 and 187 and 193 (621)

195 *"Quality of Life"/ (75448)

196 *Patient Satisfaction/ (26525)

197 ((quality adj2 life) or (patient adj2 satisfact*) or (disase adj2 cours*)).ti. (65509)

198 192 or 195 or 196 or 197 (124676)

199 194 and 198 (282)

200 "filter systematic reviews".ti. (0)

201 meta analysis.pt. (91738)

202 (meta-anal$ or metaanal$).af. (161659)

203 (quantitativ$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (7692)

204 (systematic$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (141802)

205 (methodologic$ adj10 (review$ or overview$)).tw. (10001)

206 (quantitativ$ adj10 (review$ or overview$)).kf. (45)

207 (systematic$ adj10 (review$ or overview$)).kf. (11879)

208 (methodologic$ adj10 (review$ or overview$)).kf. (55)

209 medline.tw. and review.pt. (72207)

210 (pooled adj3 analy*).tw. (15569)

211 (pooled adj3 analy*).kf. (172)

212 "cochrane$".fc_jour. (13767)

213 or/201-212 (289174)

214 "filter observational studies Medline".ti. (0)

215 epidemiologic studies/ (7756)

216 exp case-control studies/ (936899)

217 exp cohort studies/ (1773441)

218 cross-sectional studies/ (273056)

219 (case adj3 control).af. (295983)

220 (cohort adj5 (study or studies or analy$)).af. (361580)

221 (follow-up adj5 (study or studies)).af. (640062)

222 (longitudinal or retrospective or prospective or (cross adj5 sectional)).af. (2016881)

223 (observational adj5 (study or studies)).af. (141290)

224 or/215-223 (2796873)

225 "filter obs Medline".ti. (0)

226 199 and (224 or 213) (125)= vr 4a zelfmanagement met filter NICE met aanvullingen

227 from 226 keep 1-125 (125)

228 exp proteins/ and exp diet therapy/ (13873)

229 diet, protein-restricted/ (2605)

230 exp dietary proteins/ (90257)

231 ((protein or proteins) adj5 (low or intake* or restrict* or consum* or reduc* or diet*)).ti,ab. (139334)

232 ((protein or proteins) adj5 (low or intake* or restrict* or consum* or reduc* or diet*)).kf. (2968)

233 hypoproteic.ti,ab. (74)

234 hypoproteic.kf. (3)

235 or/228-234 (221271)

236 80 and 235 (882)

237 236 and 213 (41)

238 "6".fc_issue. and "84".fc_vol. and "prevention".fc_titl. and "2013".fc_pubyr. and "1096".fc_pg. (1)

239 "fouque$".fc_auts. and "eleven".fc_titl. and "2007".fc_pubyr. and "383".fc_pg. (1)

240 "1".fc_issue. and "30".fc_vol. and "fouque$".fc_auts. and "diets".fc_titl. and "2014".fc_pubyr. (0)

241 "fouque$".fc_auts. and "low-protein diets ".fc_titl. (9)

242 from 241 keep 2 (1)

243 238 or 239 or 242 (3)

244 236 and 243 (1)

245 243 not 244 (2)

246 disease progression/ (141445)

247 dh.fs. (47068)

248 Kidney Failure, Chronic/dh [Diet Therapy] (1205)

249 Renal Insufficiency/dh (55)

250 exp Renal Insufficiency, Chronic/dh (1417)

251 Protein-Energy Malnutrition/ (7157)

252 235 or 248 or 249 or 250 or 251 (227324)

253 *Renal Insufficiency, Chronic/ (14197)

254 80 or 253 (53459)

255 252 and 254 (1227)

256 243 and 255 (2)

257 243 and 254 (2)

258 (26 or 253) and 243 (2)

259 243 and 26 (2)

260 (253 or 26) and 243 (2)

261 renal insufficiency/ or renal insufficiency, chronic/ or kidney failure, chronic/ (118267)

262 243 and 261 (3)

263 *renal insufficiency/ or *renal insufficiency, chronic/ or *kidney failure, chronic/ (84585)

264 (80 or 263) and 243 (3)

265 (80 or 263) and 252 (3496)

266 264 and 265 (3)

267 nutritional requirements/ or nutritional status/ (56110)

268 disease progression/ (141445)

269 mo.fs. (520829)

270 267 or 268 or 269 (703177)= outcome vr 6a

271 265 and 270 (944)

272 23 and 271 (854)

273 272 (854)

274 limit 273 to yr="2008 -Current" (408)

275 274 and 213 (18) vr 6a eiwitbeperkt dieet SR

276 "sensitief filter voor RCT's van Cochrane".ti. (0)

277 randomized controlled trial.pt. (467280)

278 controlled clinical trial.pt. (92604)

279 (randomized or randomised).ab. (502180)

280 placebo.ab. (191185)

281 drug therapy.fs. (2042250)

282 randomly.ab. (295857)

283 trial.ab. (437165)

284 groups.ab. (1825935)

285 or/277-284 (4279594)

286 285 not (exp animals/ not humans/) (3700709)

287 (274 and (286 or 224)) not 213 (235) vr 6a eiwitbeperkt dieet observat rct

288 from 275 keep 1-18 (18)

289 from 287 keep 1-235 (235)

290 Geriatric Assessment/ (24302)

291 (geriatri* adj2 assess*).tw. (3587)

292 (geriatri* adj2 assess*).kf. (666)

293 290 or 291 or 292 (25974)

294 80 and 293 (136) vr 11a

Wat is het beste moment om te starten met screening voor transplantatie?

Bij welke nierfunctie kan plaatsing op de wachtlijst voor een postmortale nier plaatsvinden?

Richtlijnendatabase

Zorg bij eindstadium nierfalen