Zelfstandig ondernemers en ZZP’ers bij NAH
Uitgangsvraag
Wat zijn de aandachtspunten met betrekking tot terugkeer naar werk/aan het werk gaan bij personen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) zonder werkgever?
De uitgangsvraag omvat de volgende deelvragen (indien van toepassing):
1.1 Welke aandachtspunten ten aanzien van (terugkeer naar) werk dienen met de persoon met NAH te worden besproken?
1.2 Op welk moment moet contact met de arbeidsdeskundige/ medisch adviseur/ gemeente gezocht worden?
2. Welke vragenlijst(en)/test(en) kun je bij welke persoon met NAH inzetten om gedurende de herstelfase of aan het einde van de behandelperiode in te schatten of de persoon in staat is om (op termijn) te werken?
3. Wat zijn de aandachtspunten inzake interventies voor terugkeer naar werk/aan het werk gaan bij personen met NAH zonder werkgever?
4.1 Welke informatie krijgt de persoon met NAH zonder werkgever mee uit de behandelsetting om een goede re-integratie binnen arbeid op te starten?
4.2 Welke informatie zou de behandelsetting moeten vermelden in de overdracht naar de eerste lijn/arbeidssituatie (indien van toepassing)?
5.1 Welke adviezen kunnen worden gegeven wanneer een persoon met NAH, na een periode van stabiel functioneren, dreigt vast te lopen of vastloopt in zijn/haar (ZZP) werk?
5.2 Welke aandachtspunten zijn er rondom het verstrekken van informatie aan betrokken partijen over de persoon met NAH zonder werkgever met betrekking tot de WIA-aanvraag?
6. Welke inhoudelijke informatie over wet- en regelgeving aangaande werk, ziekteverzuim, re-integratie en arbeidsongeschiktheid dient met een persoon met NAH zonder werkgever gedeeld te worden als voorbereiding op re-integratie, de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) beoordeling (mits van toepassing) en (financiële) gevolgen van arbeidsongeschiktheid?
Aanbeveling
Acute fase
Welke aandachtspunten ten aanzien van (terugkeer naar) werk dienen met de persoon met NAH te worden besproken?
Bespreek met de zelfstandig ondernemer of ZZP’er en naasten in een zo vroeg mogelijk stadium de mogelijke gevolgen van NAH die het proces naar werk kunnen beïnvloeden, waarbij de timing van de informatieverstrekking afhankelijk is van de klinische toestand van de zelfstandig ondernemer of ZZP’er en het eventueel ingezette revalidatietraject.
Welke zorgverlener dit bespreekt is afhankelijk van lokale en regionale afspraken.
Op welk moment moet contact met de arbeidsdeskundige/ medisch adviseur/ gemeente gezocht worden?
Adviseer de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met AOV om, wanneer er problemen met werkhervatting worden verwacht, de mogelijke gevolgen van NAH met de arbeidsdeskundige en/of medisch adviseur van de particuliere verzekeraar te bespreken. Wijs de zelfstandig ondernemer of ZZP’er zonder AOV op de (beperkte) financiële ondersteuningsmogelijkheden van uit de gemeente.
Herstelfase: voorspellen terugkeer naar werk
Welke vragenlijst(en)/ test(en) kun je bij welke zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH inzetten om gedurende de herstelfase of aan het einde van de behandelperiode in te schatten of de persoon in staat is om (op termijn) te werken?
Zie module Herstelfase > Diagnostiek.
Herstelfase: interventies arbeidsparticipatie
Wat zijn de aandachtspunten inzake interventies voor terugkeer naar werk van zelfstandig ondernemers of ZZP’ers met NAH?
Belangrijke kenmerken interventies:
- Maak aan het werk gaan zo vroeg mogelijk bespreekbaar.
- Betrek, na toestemming van de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH en rekening houdend met geldende wetgeving op het gebied van privacy, de arbeidsdeskundige en/of medisch adviseur van de particuliere verzekeraar en wissel relevante informatie uit.
- Zet een arbeidsgerichte interventie in op basis van de door de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH geformuleerde (tussen)doelen.
- Betrek minimaal 1 iemand met kennis van NAH en kennis van wet- en regelgeving op het gebied van ziekte en arbeidsongeschiktheid tijdens de behandelfase en (bij voorkeur ook) tijdens de re-integratiefase.
- Deel als behandelaar en/of betrokkene bij het herstel- en/of re-integratieproces kennis over NAH en (de resultaten van) ingezette interventies met de andere professionals/partners die betrokken zijn bij het re-integratieproces van de individuele persoon met NAH (indien nodig en gewenst);
- Evalueer regelmatig de resultaten van de arbeidsgerichte interventie en het verloop van het proces van terugkeer naar werk; wees reëel en tijdig duidelijk met het communiceren over resterende arbeidsmogelijkheden naar de persoon met NAH, zijn/haar naaste(n) en andere betrokkenen toe;
- Vervolg de begeleiding in lijn met het verloop van het herstel en waarborg nazorg, ook op de langere termijn. Zie ook de modules ‘Bijna aan het werk’ en ‘Lange termijnfase’.
Drie belangrijke stappen die gedurende het proces van terugkeer naar werk moeten worden gezet (algemeen):
- Breng problemen, barrières en mogelijkheden voor de terugkeer naar werk in kaart op basis van de domeinen van het ICF-model en de functiebelasting (behandel- en arbeidsetting).
- Stel een plan van aanpak op voor de terugkeer naar werk, inclusief tijdlijn, actieverantwoordelijke en planning structurele evaluaties (arbeidsetting). Indien men verzekerd is voor arbeidsongeschiktheid en er onduidelijkheden zijn ten aanzien van bedrijfsvoering kunnen vaak bedrijfskundigen ingeschakeld worden voor advisering.
- Borg begeleiding wanneer men weer aan het werk gaat, ook op de langere termijn (arbeidsetting).
Specifieke aanbeveling per betrokkene:
Voor neuroloog/physician assistant/verpleegkundig specialist: maak (terugkeer naar) werk al vroeg na het ontstaan van het NAH bespreekbaar en schakel bij (te verwachten) problemen tijdig de juiste personen in of verwijs naar een revalidatiearts bij (milde) cognitieve problemen of problemen ten aanzien van werkhervatting.
Voor revalidatieteam (inclusief revalidatiearts): betrek, na toestemming van de persoon met NAH, zo vroeg mogelijk in het proces de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar, re-integratie deskundige/arbeidsdeskundige, en zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH met partner/verzorger bij terugkeer naar werk en zorg voor een overdracht van informatie, bijvoorbeeld aan de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar. Dit alles heeft als doel vertraging later in het proces te voorkomen.
Voor jobcoach: betrek collega’s (indien van toepassing) en zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH met partner/verzorger bij terugkeer naar werk en zorg voor een overdracht van informatie.
Voor medisch adviseur particuliere verzekeraar: Zorg voor voldoende kennis van NAH en weet dat arbeidsgerichte interventies mogelijk zijn en dat mensen daarnaar verwezen kunnen worden. Vraag informatie over (de resultaten van) eerder ingezette interventies op bij (eerder) betrokken medisch specialisten of de huisarts. Adviseer de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH over de inzet van op re-integratie gerichte interventies. Betrek de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH en zijn partner/verzorger daarbij. Evalueer het beloop met de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH en zijn of haar naaste, en andere mensen die bij het proces van werkhervatting zijn betrokken. Haal na toestemming van de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH informatie op bij neuroloog, revalidatiearts en/of huisarts.
Voor arbeidsdeskundige van de particuliere verzekeraar: breng de functiebelasting van de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH in kaart (of van de gewenste beroepsrichting als de zelfstandig ondernemer of ZZP’er de huidige werkzaamheden niet meer kan voortzetten). Let daarbij vooral op de cognitieve belasting en energetische belasting (zie ook de module ‘Bijna aan het Werk’). Indien er twijfel is over de belastbaarheid en arbeidsmogelijkheden raadpleeg (in samenspraak met de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar) een professional met kennis over NAH over de inzet van nadere diagnostiek en/of interventies.
Voor huisarts en POH(-GGZ): wees alert op de gevolgen van NAH en verwijs zo nodig naar arbeidsgerichte interventies. Neem, na toestemming van de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH, contact op met de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar indien er werkgerelateerde problemen ervaren worden.
Bijna aan het werk
Welke informatie krijgt de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH mee uit de behandelsetting om een goede re-integratie binnen arbeid op te starten?
Behandelsetting:
De betreffende deskundige op het gebied van NAH en arbeid/belastbaarheid (bijvoorbeeld NAH verpleegkundige, arbeidscoördinator, casemanager of ergotherapeut) plant een nagesprek in met de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH om de persoon met NAH zo goed mogelijk te informeren over mogelijkheden en valkuilen bij re-integratie en de van toepassing zijnde wet- en regelgeving.
Deskundige op het gebied van NAH en arbeid/belastbaarheid:
Geef inhoudelijke informatie over de mogelijke gevolgen van NAH, welke begeleiding mogelijk is en waar men terecht kan als de re-integratie stagneert.
Bied de zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH eventueel handreikingen ten behoeve van de informatieverstrekking aan de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar. Geef informatie over de wet- en regelgeving en bespreek de (financiële) consequenties hiervan.
Verwijs naar de verschillende relevante websites, zoals Thuisarts.nl (in ontwikkeling), hersenstichting, Patientenfederatie en het UWV.
Welke informatie zou de behandelsetting moeten vermelden in de overdracht naar de eerste lijn/arbeidssetting (indien van toepassing)?
De behandelsetting
Verzorg tijdig een ontslagbrief naar de persoon met NAH. Indien mogelijk ook een ontslagbrief (≤ 2weken) naar de huisarts. Deze brief bevat informatie over:
- het klinische beeld en diagnose;
- Duur van PTA (Posttraumatische Amnesie), Glasgow Coma Score in de eerste 24 uur (indien van toepassing);
- aanwezige zichtbare en onzichtbare gevolgen hersenletsel (zie onderstaand tabel);
- verloop in de tijd/verwachting ten aanzien van herstelverloop;
- indien uitgevoerd: NPO verslag met ten minste cognitief profiel, conclusies en aanbevelingen;
- Indien aanwezig: paramedische verslagen met ten minste afgenomen testen met uitkomsten, conclusies en aanbevelingen, getrainde vaardigheden en strategieën met conclusies en aanbevelingen
- Indien aanwezig: terugvalpreventieplan
Tabel: Gevolgen van niet-aangeboren hersenletsel, die kunnen interfereren met het werkhervattingproces
|
Cognitieve gevolgen |
Stemmings- / Gedragsproblemen |
Fysieke gevolgen |
|
Geheugenstoornissen Gebrek aan ziekte-inzicht |
Apathie Initiatiefvermindering |
Krachtsvermindering Slikstoornissen |
|
Aandacht- en/of concentratiestoornissen |
Stemmingsveranderingen |
Coördinatiestoornissen |
|
Executieve stoornissen |
Ontremd gedrag |
Bewegingsstoornissen |
|
Apraxie |
Angst |
Loopproblemen |
|
Afasie |
Afname empathie |
Sensorische problemen |
|
Mentale vermoeidheid |
Decorumverlies |
Epilepsie |
|
Verminderde belastbaarheid |
Moeite met relativeren |
Pijn |
|
Neglect |
Verstoord ziektebesef |
Fysieke |
|
Beperkte probleemoplossing |
Veranderd gevoel van humor |
conditie/vermoeidheid |
|
Prikkelintolerantie (auditief, visueel, beweging) |
|
|
|
Tempo van informatieverwerking |
|
|
|
Lange hersteltijd |
|
|
van Bennekom (2006).
Lange termijn
Welke adviezen kunnen worden gegeven wanneer een zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH, na een periode van stabiel functioneren, dreigt vast te lopen of vastloopt in zijn/haar werk?
Voor behandelaren, re-integratiedeskundigen, medisch professionals en de (naasten van een) zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH:
Wees ook in de adaptatiefase alert op veranderingen in het arbeidsmatig functioneren. Betrek tijdig de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar om de oorzaak van de verandering in functioneren in kaart te brengen bij signalen van overbelasting, zoals beschreven bij de overwegingen in de module 'Lange termijnfase'.
De zelfstandig ondernemer of ZZP’er met NAH kan contact opnemen met de medisch adviseur van de particuliere verzekeraar, ook als er nog geen sprake is van uitval. Verwijzing naar een jobcoach of (cognitieve) revalidatie behoort ook in de late fase tot de mogelijkheden.
De zelfstandig ondernemer zonder AOV kan in dergelijke situatie het beste contact opnemen met de huisarts en eventueel in overleg met de huisarts worden (terug)verwezen naar de revalidatiearts of naar Hersenz.
Overwegingen
Anno 2020 is het voor zelfstandig ondernemers en ZZP’ers niet verplicht een verzekering voor arbeidsongeschiktheid af te sluiten. Lang niet alle zelfstandig ondernemers en ZZP’ers hebben dan ook een verzekering afgesloten. Er wordt echter gewerkt aan nieuwe regelgeving. Rond 2023-2025 wordt verwacht dat alle zelfstandig ondernemers en ZZP’ers verplicht verzekerd dienen te zijn voor arbeidsongeschiktheid.
Zelfstandig ondernemers of ZZP’er met een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV)
Bij uitval door ziekte worden zelfstandig ondernemers of ZZP’ers, mits ze een arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben afgesloten, begeleid door een arbeidsdeskundige en/of medisch adviseur van de particuliere verzekeraar. Het is sterk afhankelijk van de afgesloten verzekering en bijbehorende polisvoorwaarden wat de dekking van de verzekering is. Het is van belang dat de persoon met NAH de verzekeraar zo spoedig mogelijk op de hoogte stelt wanneer (langdurige) uitval in werk wordt verwacht.
Zelfstandige ondernemers of ZZP’ers zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering
Tot het moment van verplichte AOV verzekering zal een aanmerkelijk deel van zelfstandig ondernemers en ZZP’ers onverzekerd zijn. Zij kunnen dan nergens aanspraak maken op een uitkering of begeleiding. Dit betekent dat zij hun ziekte vanuit eigen vermogen moeten opvangen. Als er geen eigen vermogen is en het (gezamenlijk) inkomen dreigt onder het sociaal minimum te komen, dan kan een beroep worden gedaan op een bijstandsuitkering bij de gemeente. Bij (dreigende) financiële problemen kan in een aantal gevallen de gemeente ondersteunen vanuit het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (Bbz) (https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand-voor-zelfstandigen-bbz/regels-bijstand-voor-zelfstandigen-bbz). Veel gemeenten bieden ook praktische ondersteuning vanuit een ondernemersloket, bijvoorbeeld wanneer tot bedrijfsbeëindiging overgegaan moet worden.
Voor deze groep geldt dat het des te belangrijker is om zo snel mogelijk binnen de revalidatie aandacht te besteden aan mogelijkheden tot werkhervatting middels training en informatieverstrekking.
Onderbouwing
Achtergrond
In de modules van deze richtlijn is het hele proces (terug) naar werk van een werknemer met NAH in fasen behandeld. Verder is in de module 'Sociale Zekerheid' aandacht besteed aan regelgeving met betrekking tot ziekte en arbeidsongeschiktheid van werknemers en jonggehandicapten (Wet Verbetering Poortwachter, WIA en Participatiewet).
Een grote groep is in al deze modules onderbelicht gebleven, namelijk mensen zonder werkgever. Aanbevelingen in alle modules van de richtlijn zijn voor een deel eveneens van toepassing op deze doelgroep; de overige aanbevelingen alleen in aangepaste vorm of niet.
Zoeken en selecteren
Aangezien in deze module specifiek wordt ingegaan op de in Nederland geldende wet- en regelgeving, is er besloten voor deze module geen systematische literatuurzoekactie uit te voeren. In de richtlijntekst zijn referenties opgenomen naar de desbetreffende wet- en regelgeving. Achtergrondinformatie over de totstandkoming van de aanbevelingen kunt u lezen onder het tabblad ‘Overwegingen’.
Referenties
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ziekteverzuim-van-het-werk/vraag-en-antwoord/krijg-ik-als-oproepkracht-ook-loon-als-ik-ziek-ben.
- https://www.uwv.nl/overuwv/kennis-cijfers-en-onderzoek/kennis-onderzoeken/uwv-kennisverslag-werkhervatting-langdurig-zieke-vangnetters.aspx.
- https://www.zzp-nederland.nl/nieuws/wacht-niet-af-tot-de-aov-verplicht-wordt.
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/pensioen/toekomst-pensioenstelsel/verplichte-arbeidsongeschiktheidsverzekering-voor-zelfstandigen.
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand-voor-zelfstandigen-bbz/regels-bijstand-voor-zelfstandigen-bbz.
- https://www.uwv.nl/particulieren/ziek/ziek-zonder-werkgever/ik-ben-net-ziek/detail/ik-ben-uitzendkracht-en-ben-ziek.
- https://www.uitzendbureau.nl/info/cao/abu/ziekte.
- https://www.uwv.nl/particulieren/ziek/ziek-zonder-werkgever/bijna-1-jaar-ziek.
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand/vraag-en-antwoord/wanneer-heb-ik-recht-op-bijstand.
- https://www.amsterdam.nl/veelgevraagd/?productid=%7B42A997C5-4FCA-4BC2-BF8A-95DFF6BE7121#case_%7BEEEB4E1D-BB0A-4B3B-BD67-D9DC92A21D83%7D.
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 31-03-2021
Laatst geautoriseerd : 31-03-2021
Geplande herbeoordeling : 01-01-2027
De richtlijn aangepast aan de eisen conform het adviesrapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de Federatie Medisch Specialisten en modulair opgebouwd. De structuur van de richtlijn is aangepast, waarbij de verschillende fasen waarin een persoon met NAH kan verkeren de basis vormen voor de opbouw van de richtlijn. Er is informatie toegevoegd over personen met NAH zonder werkgever. Tevens is duidelijker verwoord welke professional verantwoordelijk is voor bepaalde acties per fase.
|
Module |
Regiehouder(s) |
Jaar van autorisatie |
Eerstvolgende beoordeling actualiteit richtlijn |
Frequentie van beoordeling op actualiteit |
Wie houdt er toezicht op actualiteit |
Relevante factoren voor wijzigingen in aanbeveling |
|
Geen werkgever |
VRA |
2021 |
2026 |
Eens per 5 jaar |
VRA |
Veranderingen in wet- en regelgeving |
Algemene gegevens
Bestuurlijke goedkeuring:
- Hersenletsel.nl
- Nederlands Instituut van Psychologen
- Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde
- Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde
- Nederlandse Vereniging van Arbeidsdeskundigen
- Noloc
- Ergotherapie Nederland
- Patiëntenfederatie
- Geneeskundig Adviseurs Verzekeringszaken
De ontwikkeling/herziening van deze richtlijn werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijn.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in december 2018 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die betrokken zijn bij de arbeidsparticipatie van personen met niet-aangeboren hersenletsel.
Werkgroep
- Prof. dr. C. (Coen) van Bennekom, revalidatiearts, VRA (voorzitter)
- Drs. W. (Wip) Bakx, revalidatiearts, VRA
- M.C. (Marloes) Barendrecht, arbeidsdeskundige, NVvA
- Dr. B. (Birgit) Donker-Cools, adviseur verzekeringsarts, NVVG
- Dr. G.J. (Gert) Geurtsen, klinisch neuropsycholoog, NIP
- K. (Karin) Kanselaar, verpleegkundig specialist, V&VN
- Drs. J. (Jan) Konijnenburg, bedrijfsarts, NVAB
- Drs. J.B.W. (Han) Schnitzler, gepensioneerd GZ-Psycholoog, bestuurslid Hersenletsel.nl
- Dr. A.M. (Anil) Tuladhar, neuroloog, NVN
- K. (Karin) van Hulst, ergotherapeut, Ergotherapie Nederland
- (Anjo) van Rietbergen, jobcoach, Noloc
- Dr. J.M. (Judith) van Velzen, senior onderzoeker
- Dr. G. (George) Beusmans, huisarts niet praktiserend, NHG - In memoriam
Klankbordgroep
- J. (Jeanette) van Zee, senior adviseur Patiëntbelang, Patiëntenfederatie Nederland
Met ondersteuning van
- Dr. J. (Josefien) Buddeke, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. V.C.M. (Vincent) Cox, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.
Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Werkgroep
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Bakx |
Revalidatiearts, Adelante Zorggroep, afdeling niet-aangeboren hersenletsel |
Voorzitter stichting "Mens achter de Patiënt", onbetaald |
Geen |
Geen |
|
Barendrecht |
Arbeidsadviseur (tevens geregistreerd en gecertificeerd arbeidsdeskundige). Klimmendaal Revalidatiespecialisten |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Beusmans |
Huisarts niet praktiserend en UHD huisartsgeneeskunde |
Voorzitter bestuur Kennisnetwerk CVA NL, onbetaald |
Geen |
Geen |
|
Donker-Cools |
Adviseur verzekeringsarts. 0,4 FTE UWV Sociaal Medische Zaken - locatie UWV Utrecht. Senior onderzoeker 0,6 FTE Kenniscentrum Verzekeringsgeneeskunde, Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam, Afdeling Public and Occupational Health, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Amsterdam Public Health research institute, |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Geurtsen |
Klinisch neuropsycholoog en hoofd sectie neuropsychologie bij de afdeling medische psychologie van het AMC |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Kanselaar |
Verpleegkundig specialist neuro vasculaire aandoeningen Radboudumc |
Bestuurslid V&VN VS netwerk verpleegkundig specialisten vasculaire neurologie (onbetaald). Lid werkgroep CVA V&VN afdeling neuro en revalidatie (onbetaald). Gastdocent vervolgopleiding Neurologie en neurochirurgie (betaald). Praktijkbegeleider Masterthesis Neurorevalidatie HAN (betaald). Projectgroeplid project Psychosociale gevolgen ZIN binnen Radboudumc (einddatum 31-12-2019 betaald). |
Geen |
Geen |
|
Konijnenburg |
Bedrijfsarts, De bedrijfspoli |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Schnitzler |
Gepensioneerd GZ-Psycholoog. Senior Adviseur bij Han Schnitzler Advies en Coaching. Dit is een eigen bedrijf, ZZP, en geeft organisatieadvies met name in de sector Onderwijs |
1. Bestuurslid Hersenletsel.nl portefeuille Zorg. Onbetaald. Door deze patiëntenvereniging gemandateerd als lid van deze werkgroep 2. Lid van de Adviesraad Samenleving Olst-Wijhe. Onbetaald. |
Geen |
Geen |
|
Tuladhar |
Neuroloog en arts/onderzoeker. Afdeling Neurologie, Radboud Universiteit Medisch centrum |
Geen |
Geen |
Geen |
|
van Bennekom |
Heliomare: Revalidatiearts, Medisch manager Hersenletsel, RvE manager R&D, Opleider, Bijzonder hoogleraar Revalidatie en Arbeid Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam, Afdeling Public and Occupational Health, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Amsterdam Public Health research institute |
Lid werkgroep meten en vergelijken van de landelijke databank uitkomsten revalidatie. Lid namens Vereniging voor Revalidatieartsen (VRA). Voorzitter prestatie-indictorencommissie Revalidatie Nederland/VRA namens de VRA. Voorzitter van de werkgroep implementatie meetinstrumenten Revalidatie Nederland. Lid redactie Wetenschapscommissie VRA. Lid VRA werkgroep traumatisch hersenletsel VRA. Voorzitter consulententeam NAH. coördinatiepunt NAH Noord-Holland Noord. Alle functies zijn onbetaald. |
Geen |
Geen |
|
Van Hulst |
Ergotherapeut / Trajectbegeleider bij Rivierduinen. Werkzaam op opdrachtbasis (ZZP) bij Weustink&Partners BV. |
Twee keer per jaar geven van gastlessen op de Hogeschool van Amsterdam. Incidenteel begeleiden/coachen van individuele loopbaanvragen. |
Geen |
Geen |
|
van Rietbergen |
Register Jobcoach bij Heliomare Arbeid |
Geeft regelmatig scholing met betrekking tot arbeid en hersenletsel aan instellingen. |
Geen |
Geen |
|
Van Velzen |
Senior onderzoek Heliomare Research & Development, beleidsmedewerker Heliomare Academie. Senior (gast) onderzoeker Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam, Afdeling Public and Occupational Health, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Amsterdam Public Health research institute |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Buddeke |
Adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Cox |
Adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten |
Promotieonderzoek, getiteld: “Partners of patients with acquired brain injury – impact dyadic relationships and support”
Gefinancierd door ZonMW, projectnummer #630000002 CARE4BRAIN: personalized CAREgiver and patient support in rehabilitation FOR patients with acquired BRAIN Deficits |
Geen |
Geen |
Klankbordgroep
|
Klankbordgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Van Zee |
Senior Adviseur Patiëntbelang Patiëntenfederatie Nederland. Eigenaar De Informatiekamer adviseur innovatie, gedrag en gezondheid. |
Geen |
Geen |
Geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door het uitnodigen van patiëntenvereniging Hersenletsel.nl en Patiëntenfederatie Nederland voor de invitational conference, een afgevaardigde van patiëntenvereniging Hersenletsel.nl in de werkgroep en een afgevaardigde van Patiëntenfederatie Nederland in de klankbordgroep. Het verslag van de invitational conference is besproken in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan patiëntenvereniging Hersenletsel.nl en Patiëntenfederatie Nederland en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.
Methode ontwikkeling
Evidence based
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).
Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten bij de arbeidsparticipatie van personen met niet-aangeboren hersenletsel. De werkgroep beoordeelde de aanbeveling(en) uit de eerdere richtlijn (Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen, 2012) op noodzaak tot revisie. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), Zorginstituut Nederland (ZiNL), Nederlandse Associatie Physician Assistants (NAPA), Nederlandse Vereniging van Arbeidsdeskundigen (NVvA), Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) tijdens een Invitational conference.
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep concept-uitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.
Uitkomstmaten
Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Methode literatuursamenvatting
Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur en de beoordeling van de risk-of-bias van de individuele studies is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann, 2013; Hultcrantz,
|
GRADE |
Definitie |
|
Hoog |
|
|
Redelijk |
|
|
Laag |
|
|
Zeer laag |
|
Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz, 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID). Met name in situaties waarin een interventie geen belangrijke nadelen heeft en de kosten relatief laag zijn, kan de grens voor klinische besluitvorming met betrekking tot de effectiviteit van de interventie bij een lagere waarde (dichter bij het nuleffect) liggen dan de MCID (Hultcrantz, 2017).
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit bijvoorbeeld de biomechanica of fysiologie, waarden en voorkeuren van patiënten, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello, 2016a; Alonso-Coello, 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE-methodiek.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas, 2017; Neumann, 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.
In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor patiënten, behandelaars en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.
|
Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers |
||
|
|
Sterke aanbeveling |
Zwakke (conditionele) aanbeveling |
|
Voor patiënten |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet. |
Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet. |
|
Voor behandelaars |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen. |
Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij zijn of haar waarden en voorkeuren. |
|
Voor beleidsmakers |
De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid. |
Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen. |
Organisatie van zorg
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijnaangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open. 2017 Nov 16;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593. PubMed PMID: 29150475; PubMed Central PMCID: PMC5701989.
Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 Jun 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016. PubMed PMID: 27353417.
Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016 Jun 30;353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089. PubMed PMID: 27365494.
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348; PubMed Central PMCID: PMC3001530.
Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017 Jul;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006. Epub 2017 May 18. PubMed PMID: 28529184; PubMed Central PMCID: PMC6542664.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. https://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/richtlijnontwikkeling.html.
Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016 Apr;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017. Epub 2016 Jan 6. Review. PubMed PMID: 26772609.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html.
Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, Glasziou P, Jaeschke R, Vist GE, Williams JW Jr, Kunz R, Craig J, Montori VM, Bossuyt P, Guyatt GH; GRADE Working Group. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008 May 17;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008 May 24;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139.
Schünemann, A Holger J [corrected to Schünemann, Holger J]. PubMed PMID: 18483053; PubMed Central PMCID: PMC2386626.
Wessels M, Hielkema L, van der Weijden T. How to identify existing literature on patients' knowledge, views, and values: the development of a validated search filter. J Med Libr Assoc. 2016 Oct;104(4):320-324. PubMed PMID: 27822157; PubMed Central PMCID: PMC5079497.