Colorectaal carcinoom (CRC), ook wel darmkanker genoemd, is een veel voorkomende ziekte in Nederland. In Nederland waren er in 2021 bijna 13.000 nieuwe gevallen van CRC en overleden er ruim 4.500 mensen aan deze ziekte. Hoe eerder CRC wordt opgespoord, hoe beter de prognose. Zowel deelname aan het bevolkingsonderzoek darmkanker als regelmatige surveillance voor individuen met poliepen, resulteert in een verlaagde incidentie en mortaliteit van CRC.

In 2014 werd in Nederland een landelijk bevolkingsonderzoek (BVO) darmkanker ingevoerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een ontlastingstest, de zogenaamde fecaal immunochemische test (FIT). Deelnemers met een positieve testuitslag hebben een verhoogde kans op het hebben van CRC en advanced adenomen en krijgen daarom het advies een coloscopie te ondergaan. Sinds de succesvolle implementatie van het BVO zien we een daling in zowel de incidentie als de CRC geassocieerde mortaliteit. Het BVO heeft ook geleid tot een toename van personen waarbij poliepen opgespoord en verwijderd worden en veel van deze personen komen in aanmerking voor een surveillance coloscopie. Nu er een landelijk bevolkingsonderzoek is bestaat er echter voor personen met poliepen die niet voor surveillance in aanmerking komen een zogenaamd "vangnet”, doordat ze op termijn weer opnieuw voor het bevolkingsonderzoek zullen worden uitgenodigd.

Al met al is een optimalere balans tussen nut versus belasting en risico’s van coloscopische surveillance derhalve gewenst. Deze balans zal voor elke patiënt anders kunnen zijn en wordt bepaald door verschillende patiëntkenmerken zoals vitaliteit en comorbiditeit, maar ook door de wens en belasting van de individuele patiënt. Dit alles benadrukt het belang dat de coloscopie capaciteit die beschikbaar is, gebruikt wordt voor die patiënten die daar het meeste baat bij hebben.

Waar gaat deze richtlijn over?

Het ultieme doel van een surveillance coloscopie is het tijdig opsporen en verwijderen van relevante poliepen om CRC en overlijden aan deze ziekte te voorkomen. In deze richtlijn wordt besproken welke patiënten het meeste baat hebben bij coloscopie surveillance en dus een indicatie voor surveillance hebben, welk surveillance interval geïndiceerd is, wanneer een patiënt terug kan keren naar het landelijk BVO darmkanker en wat een gepaste stopleeftijd is voor surveillance. De te verwachten gezondheidswinst door coloscopie surveillance wordt daarbij afgewogen tegen de nadelen, waaronder de belasting voor de patiënt, de beschikbare capaciteit en de kosten voor de maatschappij.

Bij het bepalen van de surveillance termijn volgens deze richtlijn wordt uitgegaan  van een coloscopie van hoge kwaliteit (zie module kwaliteitsaspecten coloscopie) met radicale poliepectomieën. In het geval van een mogelijk irradicale poliepectomie, zoals het geval is bij een piecemeal poliepectomie, wordt geadviseerd het litteken tijdig te controleren volgens de richtlijn Poliepectomie van het rectum en colon. Pas hierna wordt de surveillance termijn bepaald, gebaseerd op de laatste volledige coloscopie van voldoende kwaliteit.

Deze richtlijn betreft de volgende patiëntengroepen:

1. patiënten die een coloscopie met poliepectomie hebben ondergaan
2. patiënten die behandeld zijn voor CRC

Voor patiënten met een familiare belasting voor CRC of een erfelijk risico op CRC (zoals polyposis of Lynch syndroom) wordt voor diagnostiek en surveillance verwezen naar de Nederlandse richtlijn Erfelijke darmkanker. Patiënten waarbij volgens deze richtlijn de diagnose familiair CRC (FCC) wordt gesteld vallen wbt surveillance onder de standaard surveillance zoals beschreven in de huidige richtlijn.

Definities

De term advanced adenoom (een adenoom ≥ 10 mm, en/of hooggradige dysplasie, en/of ≥ 25% villeuze component (een tubulovilleus of villeus adenoom)) wordt in de literatuur en ook klinische praktijk van het bevolkingsonderzoek veel gebruikt, maar wordt in deze richtlijn losgelaten voor de toekenning van een surveillance interval. In deze richtlijn wordt er gesproken van patiënten met een hoog- en een laag-risico profiel. Dit profiel is gebaseerd op criteria die bepalen hoe hoog het risico op CRC voor een patiënt is.

Laag-risico adenoom: adenoom < 10 mm zonder hooggradige dysplasie

Hoog-risico adenoom: adenoom ≥ 10 mm en/of met hooggradige dysplasie

Laag-risico serrated poliep: serrated poliep < 10 mm zonder dysplasie

Hoog-risico serrated poliep: serrated poliep ≥ 10 mm en/of met dysplasie

Een laag risico-profiel is gebaseerd op ofwel een laag-risico adenoom, ofwel een laag-risico serrated poliep ofwel op basis van multipliciteit, namelijk < 5 adenomen.

Een hoog-risico profiel is gebaseerd op ofwel een hoog-risico adenoom, ofwel een hoog-risico serrated poliep ofwel op basis van multipliciteit, namelijk ≥ 5 adenomen.

Voor wie is deze richtlijn bedoeld?

Deze richtlijn is geschreven voor alle leden van de beroepsgroepen die primair betrokken zijn bij de zorg voor patiënten met een verhoogd risico op poliepen en CRC. Hieronder vallen: maag-darm-leverartsen, chirurgen, pathologen en internisten.

Voor patiënten

Voor meer informatie over de coloscopie verwijzen we u naar deze websites:

Thuisarts.nl:

• Kijkonderzoek van de darm
• Darmpoliepen

Maag Lever Darm Stichting (MLDS):

• Wat is coloscopie 

Hoe is de richtlijn tot stand gekomen?

Initiatiefnemers voor deze richtlijnmodule zijn de Nederlandse Vereniging voor Maag-Darm-Leverartsen. De richtlijnmodule is opgesteld door een multidisciplinaire commissie met vertegenwoordigers vanuit de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen, Nederlandse Vereniging Voor Pathologie en Nederlandse Vereniging voor Heelkunde.

In 2020 verscheen een herziening van de post-poliepectomie richtlijn van de Europese Vereniging van Gastro-intestinale Endoscopie (ESGE) “Post-polypectomy colonoscopy surveillance: European Society of GI Endoscopy (ESGE) Guideline – Update 2020”. Betreffende het onderwerp coloscopie surveillance na CRC publiceerde de ESGE samen met de Europese Vereniging van Gastro-intestinale Oncologie (ESDO) in 2019 een herziening van de “endoscopische surveillance na chirurgische of endoscopische resectie van CRC” richtlijn, “Endoscopic surveillance after surgical or endoscopic resection for colorectal cancer: European Society of Gastrointestinal Endoscopy (ESGE) and European Society of Digestive Oncology (ESDO) Guideline”. Deze richtlijnen zijn geadapteerd en vormen de basis voor deze revisie van de Nederlandse richtlijn uit 2013. De literatuursamenvattingen zijn overgenomen van de Europese richtlijnen. De overwegingen zijn aangevuld met praktijk-overwegingen, consensus van de werkgroep en adviezen vanuit de beroepsgroep na een commentaarronde.

Toepassen

Zie bijlage stroomschema voor aanbevelingen ten aanzien van coloscopie surveillance.

Status van de richtlijn

Deze richtlijn is een herziening van de richtlijn ‘Coloscopie surveillance’ uit 2013. De twee belangrijkste redenen voor een herziening van deze richtlijn zijn:

1) de nieuwe gegevens die over dit onderwerp gepubliceerd zijn in de afgelopen 10 jaar die een update noodzakelijk maken en;

2) de start van een landelijk bevolkingsonderzoek darmkanker in Nederland in 2014, waardoor er veel meer personen met poliepen worden gediagnostiseerd, met een indicatie voor surveillance.