Algemene inleiding

Gedeeltelijke herziening (2021)

Aanleiding voor de gedeeltelijke herziening van de richtlijn (2021)

De ontwikkelingen in de cataractchirurgie gaan snel en sinds de autorisatie van de richtlijn Cataract op 11 maart 2013 is er zoveel veranderd dat de richtlijn herzien diende te worden. Gestreefd wordt naar uniformering van richtlijnen en met name een modulaire opbouw te volgen. Dat is nog niet voor alle richtlijnen van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap het geval, maar langzamerhand wordt het modulaire sjabloon in richtlijnen steeds duidelijker. Bij de ontwikkelingen van de vorige versie was hier al tot op zekere hoogte rekening mee gehouden.

Aan de opbouw van de bestaande richtlijn werden toegevoegd: gebruik van femtosecondlaser bij cataractoperaties, lenssterkteberekening, cataractoperatie bij comorbiditeit en cataractoperatie na refractiechirurgie. Herzien werden: tijdsbestek tussen twee cataractoperaties, infectieprofylaxe, ontstekingsprofylaxe en intra-oculaire lenzen. Deels betrof het herzieningen van submodules en tevens werden twee submodules opgenomen onder ontstekingsremmers. De overige modules zijn uit de richtlijn van 2013 integraal overgenomen behoudens beperkte redactionele aanpassingen.

Modules	Acties
Indicatiestelling	Behouden
Patiëntvoorlichting	Behouden
Tijdsbestek tussen twee cataractoperaties	Herzien
4. Infectieprofylaxe 4.1. Per- en postoperatieve antibiotica profylaxe 4.2. Povidonjood Risicofactoren endofthalmitis	Herzien Behouden Vervallen
Ontstekingsprofylaxe	Nieuw
Gebruik van de femtosecond laser bij cataractoperaties	Nieuw
7. Intraoculaire lenzen 7.1. Multifocale intra-oculaire lenzen 7.2. Torische intra-oculaire lenzen Asferische intra-oculaire lenzen Accommoderende intra-oculaire lenzen	Herzien Herzien Vervallen Vervallen
Lenssterkte berekening	Nieuw
9. Comorbiditeit 9.1. Indicatie OCT bij cataractoperatie 9.2. Ontstekingsprofylaxe bij diabetische retinopathie	Nieuw Nieuw
Cataractoperatie na refractiechirurgie 1. Post-refractiechirurgie: IOL-keuze bij cataractchirurgie na voorafgaande refractiechirurgie 2. Post-refractiechirurgie: formule lenssterkte berekening bij cataractchirurgie na voorafgaande refractiechirurgie	Nieuw Nieuw
Postoperatief beleid	Tekstueel herzien

De richtlijnmodules die zijn overgenomen uit de richtlijn uit 2013 zijn in grijs gedrukt. De voorliggende richtlijn vervangt hiermee geheel de oude richtlijn.

De impact op individueel niveau varieert van geen klachten tot maatschappelijke blindheid. Op maatschappelijk niveau kan cataract grote implicaties hebben voor verminderde arbeidsparticipatie, zelfstandigheid en hieruit voortvloeiende kosten.

Doel van de richtlijn

Een richtlijn is in wezen de beschrijving van de actuele stand van de kennis, technieken en gerelateerde zaken rond het onderwerp van de richtlijn. Daarnaast heeft een richtlijn tot doel de beroepsbeoefenaars aanbevelingen te geven die de kwaliteit van hun werk mede op het gewenste niveau kunnen houden. Er is dus ook sprake van een beschrijving van kwalitatieve normen voor de beroepsgroep. Iedere arts is gehouden om primair te handelen in het belang van de patiënten daarbij zorg te dragen voor diens veiligheid in relatie tot het medische handelen. De Richtlijn Cataract stelt dan ook normen vast voor goede praktijkvoering, stelt standaarden voor patiëntenzorg en veiligheid en biedt een referentiepunt voor de beoordeling van de resultaten waaraan cataractchirurgie van hoge kwaliteit moet voldoen. De aanbevelingen, normen en standaarden zijn getoetst aan de resultaten van gedegen wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in de wetenschappelijke literatuur. Indien zekere vraagstellingen niet goed beantwoord konden worden op basis van literatuuronderzoek, werden de meningen van erkende experts gehoord door de richtlijnwerkgroep en bij consensus verwerkt in de aanbevelingen.

Ethische aspecten

Bij medisch handelen spelen ethische vragen vrijwel altijd een rol en soms zelfs een cruciale. In de dagelijkse praktijk zullen artsen zich niet bezighouden met formeel ethische beschouwingen, maar feitelijk besteden ze een aanzienlijk deel van hun tijd aan overwegingen en beslissingen van ethische aard. Het ligt voor de hand om ook in richtlijnen ethische aspecten te bespreken die met het onderwerp van de richtlijn te maken hebben.

Op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV) werd een pilot gestart om in een aantal richtlijnen aandacht te besteden aan ethische vraagstukken. De commissie Kwaliteit van het NOG adviseerde het bestuur om mee te doen met deze pilot, omdat men van mening was dat ethiek een vast onderdeel zou moeten worden bij de ontwikkeling van richtlijnen en zorgstandaarden.

Hoewel alle zorgverleners tijdens hun training en in hun werk in hoge mate geconfronteerd worden met vragen van ethische aard, is het voor de meesten lastig om echt grip te krijgen op deze materie. Om die reden werden door de Federatie Medische Specialisten enkele instructie- of eigenlijk meer bespreekbijeenkomsten georganiseerd en een aantal schriftelijke handleidingen gemaakt.

In de formele ethiek zijn verschillende scholen of theorieën te onderscheiden die in drie categorieën te verdelen zijn, namelijk die modellen die gebaseerd zijn op principes, uitkomsten en intenties. Met ethische vragen die betrekking hebben op principes voelen de meeste artsen zich ‘van nature’ vertrouwd. Iedere medicus belooft bij het verkrijgen van zijn diploma dat hij de patiënt niet zal schaden, de patiënt in zijn autonomie zal respecteren en zich zal inzetten voor het welzijn van de patiënt. Het zijn alle drie principiële uitgangspunten die binnen de medische beroepsgroep als moreel bindend beschouwd en gevoeld worden.

De werkgroep heeft ervoor gekozen om bij een aantal onderwerpen die zich daarvoor lenen een ethische paragraaf op te nemen, waarin ethische vragen rond die onderwerpen besproken worden.

De ethiek als filosofische discipline oordeelt niet, maar bestudeert en bespreekt vraagstukken die te maken hebben met het nemen van ‘goede’ beslissingen en ‘goed’ handelen. Moraal heeft meer te maken wat van de mens in zijn culturele context verwacht wordt, de normen en waarden die in de betreffende maatschappij gelden. Het is zeker niet de bedoeling van de werkgroep om een soort morele maatlat aan te leggen en de vragen die aan de orde komen zullen dan ook meestal niet echt beantwoord worden. De bedoeling is om de zorgverlener te stimuleren om behalve over medisch-technische zaken ook over mogelijke ethische kwesties na te denken.

Duurzaamheid

De werkgroep onderschrijft het belang van aspecten gericht op duurzaamheid in medisch specialistische richtlijnen en verwijst hiervoor naar de leidraad ‘duurzaamheid landelijke richtlijnen’ die in ontwikkeling is. Aspecten die hieruit voortkomen kunnen bij revisie van de modules die bij de richtlijn cataract aan bod komen worden meegenomen.

Afbakening van de richtlijn

Deze richtlijn is bedoeld voor cataractoperaties bij volwassenen van achttien jaar en ouder.

Toezicht Operatief Proces (TOP)

Voor het perioperatieve proces is een richtlijn (Richtlijn Perioperatief traject ontwikkeld door de NVA en NVvH, die herzien werd in 2020. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGJ) hanteert deze richtlijn ter verbetering van de veiligheid van het operatieve proces.

Time-out

Aspecten als de time-out procedure en items die aan bod komen tijdens de time-out worden in de richtlijn Perioperatief traject beschreven.

Luchtbehandeling

Voor de eisen die gesteld worden aan de OK verwijzen we naar het standpunt dat door het NOG is opgesteld: https://www.oogheelkunde.org/richtlijn/standpunt-ok-klasse-intraoculaire-ingrepen-verlengd-tot-01-01-2020. Zodra de richtlijn ’luchtbehandeling’ geautoriseerd is, vervalt het standpunt.

Beoogde gebruikers van de richtlijn

Deze richtlijn is geschreven voor met name oogartsen maar ook andere leden van de beroepsgroepen die direct betrokken zijn bij de zorg met cataract.

Referenties

Richtlijn Perioperatief traject. NVA en NVvH.
Lokale Anesthesie in de Oogheelkunde. NOG.