In deze module gaan we in op de medicamenteuze en neuromodulatoire behandelingen van suïcidaliteit. Beiden worden geregeld ingezet ter behandeling van psychiatrische aandoeningen en er zijn aanwijzingen dat ze ook een rol kunnen spelen bij de vermindering van suïcidale gedachten en het voorkomen van suïcidaal gedrag en fatale suïcides. Omdat we deze uitkomsten alle drie belangrijk vinden hebben we ze ook allemaal meegenomen in deze module.

Deze module moet in samenhang gezien worden met de module Handelingsprincipes en Algemene preventiemaatregelen in de samenleving en de andere behandelmodules over psychotherapie en begeleiding. Bij het lezen van deze module is het belangrijk om in gedachten te houden dat suïcidaliteit een complex fenomeen is. Vaak is er een scala aan interventies nodig en is een veilige context onontbeerlijk. Kortom; we mogen suïcidepreventie niet reduceren tot het geven van een opzichzelfstaande biologische behandeling en moeten uiteraard ook altijd rekening houden worden met de geldende behandelrichtlijnen en potentiële nadelige bijwerkingen. Daarbij moet rekening gehouden worden dat geen van deze interventies geregistreerd is voor de indicatie suïcidaliteit, het betreffen dus ‘off-label’ behandelingen. Onderstaand zal wel duidelijk worden dat medicamenteuze en neuromodulatoire interventies een rol kunnen hebben in de behandeling van suïcidaliteit.

Tot slot nog een woord over de brede opzet van deze module en de drie belangrijke beperkingen die dit oplevert. Ten eerste geven we voornamelijk algemene adviezen. Er zijn bijvoorbeeld uiteenlopende vormen van antidepressiva, (es)ketamine kan op verschillende manieren toegediend worden en rTMS kan op talloze manier uitgevoerd worden. Dergelijke nuances blijven door de opzet van deze module buiten beeld. Dit gezegd hebbende; enkele specifieke middelen die traditioneel een anti-suïcidaal effect wordt toegeschreven kwamen ook nu uit de literatuur naar voren en worden in groter detail beschreven. Ten tweede, baseren we onze adviezen uitsluitend op meta-analyses. Als we ons als doel hadden gesteld om elke RCT met suïcidaliteit als (secundaire) uitkomstmaat mee te nemen, hadden we waarschijnlijk een groot deel van de psychiatrische literatuur moeten includeren. Omdat we ons uitsluitend hebben gericht op systematische reviews en meta-analyses is het dus mogelijk dat specifieke studies niet terugkomen in deze module. Ten derde, bij het lezen van deze module dient rekening gehouden te worden met de grote pluriformiteit aan studies. Uiteenlopende patiëntengroepen, interventies, controlecondities en uitkomsten zijn meegenomen. Houd hier rekening mee bij het vergelijken van verschillende interventies.

Trans-diagnostische suïcidaliteit

Lithium voor suïcidaliteit

Psychedelica voor suïcidaliteit

ECT voor suïcidaliteit

rTMS voor suïcidaliteit

Depressieve stoornis

Antidepressiva voor suïcidaliteit bij depressie

Lithium voor suïcidaliteit bij depressie

Psychedelica voor suïcidaliteit bij depressie

Bipolaire stoornis

Lithium voor suïcidaliteit bij bipolaire stoornis

Antipsychotica voor suïcidaliteit bij bipolaire stoornis

Psychedelica voor suïcidaliteit bij bipolaire stoornis

Psychotische stoornis

Antipsychotica voor suïcidaliteit bij schizofrenie en schizoaffectieve stoornis

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Stemmingsstabilisatoren voor suïcidaliteit bij borderline persoonlijkheidsstoornis

Antipsychotica voor suïcidaliteit bij borderline persoonlijkheidsstoornis

Benzodiazepines voor suïcidaliteit bij borderline persoonlijkheidsstoornis

Selectie van studies

De search naar medicamenteuze interventies levert na ontdubbelen een zoekopbrengst van 3.454 studies op. Na de eerste selectie blijven 115 studies over. Vanwege de zeer brede zoekvraag hebben we alleen systematische reviews vanaf 2011 geïncludeerd. De resultaten blijken grotendeels op te delen in vijf diagnosegroepen: depressieve stoornis, bipolaire stoornis, psychotische stoornis, borderline persoonlijkheidsstoornis en suïcidaliteit (wat als trans-diagnostische categorie gezien kan worden). Voor sommige interventie-diagnose-combinaties worden meerdere meta-analyses gevonden. In dat geval vindt de definitieve selectie als volgt plaats: de meest recente meta-analyse is geselecteerd, tenzij deze een minder rigoureuze methode gebruikt en er een oudere studie van betere kwaliteit beschikbaar is. In dat geval is de oudere studie gekozen.

Na het doornemen van de volledige teksten blijven negen studies over: Wilkinson, 2023; Dodds, 2017; Witt, 202; Chen, 2022; Jakobsen, 2017; Cipriani, 2013; Chen, 2023; Dean, 2021; Stoffers-Winterling, 2022. De belangrijkste redenen voor het afvallen van de andere studies zijn dat deze: (a) minder recent zijn dan de geselecteerde studies, (b) methodologisch van mindere kwaliteit zijn of minder geschikt blijken te zijn voor het beoordelen van de kwaliteit van het bewijs door middel van GRADE (bijvoorbeeld vanwege het ontbreken van een risico op bias beoordeling of ontbreken van een meta-analyse) of (c) minder goed aansluiten bij de PICO ten opzichte van de geselecteerde studies.

De search naar neuromodulatoire interventieslevert na ontdubbelen een zoekopbrengst van 752 studies op. Na de eerste selectie blijven 42 studies over. Na het doornemen van de volledige teksten blijven twee studies over: Chen, 2022 en Wilkinson, 2023. De belangrijkste redenen voor het afvallen van de andere studies zijn dat de andere studies (a) methodologisch niet of minder geschikt blijken te zijn voor het beoordelen van de kwaliteit van evidentie door middel van GRADE (bijvoorbeeld vanwege het ontbreken van een meta-analyse) of (b) minder goed aansluiten bij de PICO ten opzichte van de geselecteerde studies.

Uitkomstmaten

De werkgroep acht elke afname van suïcides en suïcidepogingen relevant. De werkgroep interpreteert veranderingen in suïcide ideatie op basis van standaard klinische relevante effect sizes, zoals een Cohen’s d van 0,5.

Resultaten

Suïcidaliteit (trans-diagnostisch)

Lithium

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Wilkinson en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar het effect van lithium op suïcide bij mensen met een psychiatrische stoornis. In totaal zijn 36 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 146.209 participanten (lithium: n = 58.244; controle: n = 87.965) hebben deelgenomen. Onder deze studies bevinden zich 20 cohortstudies, 3 case-control studies en 13 RCT’s. Van de 36 studies die zijn opgenomen in de meta-analyse zijn 17 studies uitsluitend gericht op mensen met een psychotische stoornis. De andere 19 studies zijn gericht op personen met een andere diagnose. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. De auteurs hebben zelf de geïncludeerde studies beoordeeld op kwaliteit; de meerderheid van de studies zijn door de auteurs beoordeeld als studies van hoge kwaliteit. Gegeven het grote aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. Bij deze methode is de aanvankelijke grade ‘laag’ in plaats van ‘hoog’ en kan er onder voorwaarden ook geüpgraded worden, in plaats van alleen gedowngraded. De primaire uitkomst is kans op suïcide en lithium is vergeleken met zowel actieve controle (antipsychotica, amitriptyline, anti-epileptica of stemmingsstabilisatoren) en passieve controle (geen behandeling of placebo).

Er is ten opzichte van actieve controle geen effect van lithium gevonden. Het toedienen van lithium is ten opzichte van geen actieve controle echter wel geassocieerd met een afname van de kans op suïcide. Zie Tabel 13 Lithium versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijkingen met bijhorende grading.

Tabel 13. Lithium versus controle voor kans op suïcide bij mensen met een psychiatrische stoornis

Benzodiazepines

Door middel van een review heeft Dodds (2017) onderzoek gedaan naar het effect van benzodiazepines op het suïciderisico bij mensen met acute suïcidaliteit. In de review zijn 17 studies geïncludeerd in een kwalitatieve synthese, waaronder 2 RCT’s, 8 naturalistische studies, 5 studies waarin suïcides en zelfbeschadiging van opgenomen patiënten zijn gerapporteerd en 2 studies waarin suïcidepogingen van nog niet opgenomen mensen zijn gerapporteerd. Deelnemers aan de studies hebben een schizofrenie diagnose, klinische depressie, borderline persoonlijkheidsstoornis of zijn geïncludeerd vanwege suïcidaliteit. In de meerderheid van de studies zijn benzodiazepines geassocieerd met een verhoogd suïciderisico. Deze bevinding is consistent over verschillende populaties en onderzoekdesigns. Benzodiazepines lijken te zorgen voor een algemene toename van het risico op suïcidepogingen en fatale suïcides. Vanwege het narratieve karakter van de review en het ontbreken van een meta-analyse kan de kwaliteit van de bevinding niet gewaardeerd worden aan de hand van grading. Om deze reden dient de bevinding dan ook met grote voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd.

(Es)ketamine

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Witt en collega’s (2020) onderzoek gedaan naar het effect van (es)ketamine op suïcidale ideatie bij mensen met een psychiatrische stoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van lage kwaliteit. In totaal zijn 15 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 572 participanten met voornamelijk een affectieve stoornis hebben deelgenomen. Het gaat hierbij om patiënten met een klinische depressie, bipolaire stoornis, en stemmings- of angststoornis. De auteurs hebben de RCT’s zelf beoordeeld op risk of bias en hebben de kwaliteit van de uitkomsten laag tot redelijk ingeschat. In de meeste trials is 0,5 mg/kg ketamine toegediend via een intraveneuze injectie gedurende een periode van 30 tot 45 minuten. Bij één trial is er sprake van intranasale toediening van (84 mg) esketamine; het effect is samengenomen met dat van ketamine. De (Es)ketamine is vergeleken met actieve en non-actieve placebo’s (midazolam, saline, propofol of methohexital). De primaire uitkomst is gemiddelde verandering in suïcidale ideatie, gemeten aan de hand van de Beck Scale for Suicidal Ideation (BSSI), de Columbia Suicide Severity Rating Scale (C-SSRS) of het suïcidale ideatie item van een depressieschaal zoals de Montgomery-Asberg Depression Rating Scale (MADRS), Hamilton Depression Rating Scale (HDRS), Beck Depression Inventory (BDI versie 1 of 2) of de (Quick) Inventory of Depressive Symptomatology (IDSS/QIDS).

Het toedienen van (es)ketamine is geassocieerd met een afname van suïcidale ideatie scores binnen 4 uur na toediening. Dit effect houdt aan tot 72 uur na toediening, maar daarna niet meer. De auteurs hebben reeds grading toegepast op de vergelijkingen. Deze grading is nagelopen en waar nodig aangepast. Zie Tabel 14 Ketamine versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijkingen met bijhorende grading.

ECT

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Wilkinson en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar de effecten van ECT op suïcide bij mensen met een klinische depressie, stemmingsstoornis of psychotische stoornis. In totaal zijn 11 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaronder 7 cohortstudies, 3 case-control studies en 1 RCT. Aan deze studies hebben in totaal 7177 participanten (ECT: n = 1100; controle: n = 6077) deelgenomen. Van de 11 studies zijn 3 studies gericht op mensen met een psychotische stoornis, 2 studies op klinische depressie, en 3 op stemmingsstoornissen. De overige 3 studies zijn gericht op mensen met een co-morbide stoornis of mensen met verschillende diagnosen. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. De auteurs hebben zelf de geïncludeerde studies beoordeeld op kwaliteit; de meerderheid van de studies zijn door de auteurs beoordeeld als studies van hoge kwaliteit. Gegeven het grote aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. Vanwege deze observationele studies is het risico op ‘indication bias’ in deze studie ook groot; het kan zijn dat mensen die ECT krijgen zieker zijn en daarom een hoger risico op suïcide hebben. De primaire uitkomst is kans op suïcide en ECT is vergeleken met geen ECT, in de meeste gevallen is in de controlegroep behandeld met psychofarmaca.

Het effect is klinisch relevant (23% risico reductie) maar (net) niet statistisch significant. Zie Tabel 15 ECT versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

rTMS

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Chen en collega’s (2022) onderzoek gedaan het effect van rTMS op suïcidale ideatie bij patiënten met een psychiatrische stoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. In totaal zijn 10 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 802 participanten hebben deelgenomen (gemiddelde leeftijd = 54.62 [SD = 11.46]; proportie vrouwen = 53.2%). In 8 van de 10 studies gaat het om patiënten met een vorm van depressie (klinisch of behandelingsresistent). Eén studie onderzoekt patiënten met een bipolaire stoornis, en één studie onderzoekt patiënten met PTSS. De auteurs hebben de RCT’s zelf beoordeeld op kwaliteit en risk of bias. Kwaliteit van de trials is beoordeeld aan de hand van de Jadad-score. Deze score varieert tussen 2 en 5 en de gemiddelde score was 3, wat duidt op een gemiddeld goede kwaliteit. De rTMS interventie is toegepast over de linker dorsolaterale prefrontale cortex (L-DLPFC) en is vergeleken met sham-rTMS. De primaire uitkomst is suïcidale ideatie en is gemeten door middel van de BSSI, Self-Rating Idea of Suicide Scale (SIOSS), Clinical Global Impression Scale for Borderline Personality Disorder (CGI-BPD) en het suïcide item van de Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D). De follow-up periode van de geïncludeerde studies is zeer wisselend (1 week tot 6 maanden).

Het toepassen van rTMS is geassocieerd met een afname van suïcidale ideatie. Zie Tabel 16 rTMS versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Depressieve stoornis

Antidepressiva

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Jakobsen en collega's (2017) onderzoek gedaan naar de effecten van selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) versus placebo bij volwassenen met een klinische depressie (de meer recente studie van Nabi et al (2022) blijkt van lage kwaliteit te zijn, zo laat ook uit een ingestuurd brief zien in reactie op deze studie). De auteurs hebben een grondige zoektocht uitgevoerd naar RCT’s in zes databases. In totaal includeerden zij 131 RCT’s in de meta-analyse, met een totaal van 27.422 deelnemers. De controleconditie bestaat in alle gevallen uit placebo.

Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van lage kwaliteit. De auteurs hebben de RCT’s zelf beoordeeld met behulp van GRADE. Alle geïncludeerde studies hebben een hoge kans op vertekening. De kwaliteit van de evidentie is hierdoor beoordeeld als zeer laag.

De primaire uitkomsten zijn vermindering van depressieve symptomen, remissie en bijwerkingen, terwijl secundaire uitkomsten suïcides, suïcidepogingen, suïcidale ideatie en kwaliteit van leven omvatten. Het toedienen van SSRI’s is geassocieerd met een klinisch relevante afname van suïcide (32% reductie), maar met een evenzeer relevante toename van pogingen (76% toename) en een kleine afname van suïcide ideatie. Zelfs met deze enorme aantallen zijn al deze bevindingen niet statistisch significant. De oorzaak hiervan is waarschijnlijk dat de patiënten die geïncludeerd zijn geselecteerd zijn vanwege een depressie, maar dat het merendeel niet of maar weinig suicidaal is. Zeker in door de industrie geïnitieerde trials is suïcidaliteit een exclusiecriterium. Al met al zijn de resultaten tegenstrijdig en niet statistisch significant en komt de richtlijn werkgroep tot de conclusie dat we niet weten wat het effect van antidepressiva is. Zie Tabel 1 SSRI versus placebo hieronder voor overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Lithium

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Cipriani en collega’s (2013) onderzoek gedaan naar het effect van lithium op suïcide bij mensen met een stemmingsstoornis. In totaal zijn 48 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 6.674 participanten hebben deelgenomen. De controleconditie bestaat uit placebo of uit een actieve controle met andere psychotropische medicatie. Van de 48 studies zijn 3 studies gericht op het effect van lithium op suïcide bij mensen met een depressieve stoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van lage kwaliteit. De auteurs hebben de RCT’s zelf beoordeeld op kwaliteit en risk of bias. Ze beoordelen de meeste studies als kwalitatief goede studies. De primaire uitkomst is kans op suïcide en lithium is vergeleken met placebo.

Het toedienen van lithium is geassocieerd met een grote afname van de kans op suïcide bij mensen met een depressieve stoornis. Zie Tabel 2 Lithium versus placebo hieronder voor overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

(Es)ketamine

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Chen en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar de acute effecten van intraveneuze ketamine en intranasaal inhaleerbare esketamine op suïcidale ideatie bij patiënten met een depressieve stoornis. In totaal zijn 18 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 1.251 participanten hebben deelgenomen. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van lage kwaliteit. De auteurs hebben de RCT’s zelf beoordeeld op risk of bias. Ketamine en esketamine zijn vergeleken met placebo en midazolam. Placebo en midazolam zijn samengenomen als controleconditie. De primaire uitkomst is suïcidale ideatie en is gemeten aan de hand van de Scale for Suicidal Ideation (SSI), BSSI, BDI of MSSI. In deze studie duidt een hogere standardized mean difference een sterker anti-suïcidaal effect aan, dus een hoger gewogen gemiddelde laat een sterkere afname van suïcidale ideatie zien.

Het toedienen van ketamine is geassocieerd met een afname van suïcidale ideatie, zowel na 4 tot 6 uur als na 24 uur. Zie tabel 3 Ketamine versus placebo hieronder voor een overzicht van de vergelijkingen met bijhorende grading.

Het toedienen van esketamine is ook geassocieerd met een afname van suïcidale ideatie, zowel na 4 tot 6 uur als na 24 uur. Zie tabel 4 Esketamine versus placebo hieronder voor een overzicht van de vergelijkingen met bijhorende grading.

Bipolaire stoornis

Lithium

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Wilkinson en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar het effect van lithium op suïcide bij mensen met een psychiatrische stoornis. In totaal zijn 36 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 146.209 participanten (lithium: n = 58.244; controle: n = 87.965) hebben deelgenomen. Onder deze studies bevinden zich 20 cohortstudies, 3 case-control studies en 13 RCT’s. Van de 36 studies zijn 17 studies uitsluitend gericht op mensen met een bipolaire stoornis. De controlegroep in de RCT’s bestond ofwel uit een actieve controle, meestal bestaande uit psychotropische medicatie, of uit een placebo/geen interventie. De placebo/geen interventie groepen bestaan uit studies of trials waarbij niet gespecificeerd is welke behandeling patiënten hebben ontvangen, die niet de interventie hebben ontvangen.

Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. De auteurs hebben zelf de geïncludeerde studies beoordeeld op kwaliteit; de meerderheid van de studies werden door de auteurs beoordeeld als studies van hoge kwaliteit. Gegeven het grote aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. De primaire uitkomst is kans op suïcide en lithium is vergeleken met zowel actieve controle (valproate, lamotrigine, gabapentin, carbamazepine, olanzapine of quetiapine) en passieve controle (geen behandeling of placebo).

Het toedienen van lithium is geassocieerd met een afname van de kans op suïcide bij mensen met een bipolaire stoornis. Zie Tabel 5 Lithium versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijkingen met bijhorende grading.

Antipsychotica: anders dan Clozapine

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Wilkinson en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar het effect van andere antipsychotica dan Clozapine op suïcide bij mensen met een bipolaire stoornis of psychotische stoornis. In totaal zijn 12 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 57.023 participanten (antipsychotica: n = 46.569; controle: n = 10.454) hebben deelgenomen. Onder deze studies bevinden zich 5 cohortstudies, 2 case-control studies en 5 RCT’s. Van de 12 studies zijn 6 studies uitsluitend gericht op mensen met een bipolaire stoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. De auteurs hebben zelf de geïncludeerde studies beoordeeld op kwaliteit; de meerderheid van de studies zijn door de auteurs beoordeeld als studies van hoge kwaliteit. Gegeven het grotere aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. De primaire uitkomst is kans op suïcide en de antipsychotica zijn vergeleken met geen antipsychotica, placebo, anti-epileptica of valproïnezuur. Er is geen effect van andere antipsychotica dan Clozapine gevonden op de kans op suïcide bij mensen met een bipolaire stoornis. Zie Tabel 6 Antipsychotica hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Dean en collega’s (2021) onderzoek gedaan naar de effecten van ketamine op suïcidaliteit bij mensen met een bipolaire stoornis. Slechts 1 RCT is meegenomen, waaraan in totaal 16 participanten hebben deelgenomen. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van hoge kwaliteit. De auteurs hebben zelf de RCT beoordeeld op risk of bias. De primaire uitkomst is suïcidaliteit, gemeten aan de hand van Suicidality Rating Scale. Ketamine is vergeleken met midazolam.

Er is geen effect van ketamine gevonden op suïcidaliteit bij mensen met een bipolaire stoornis. Zie Tabel 7 Ketamine versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading. Omdat dit slechts één hele kleine RCT is met een zeer onduidelijk effect hebben we geen aanbeveling over ketamine opgenomen.

Psychotische stoornis

Antipsychotica

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Wilkinson en collega’s (2023) onderzoek gedaan naar het effect van andere antipsychotica dan clozapine op suïcide bij mensen met een bipolaire stoornis of psychotische stoornis. In totaal zijn 12 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 57.023 participanten (antipsychotica: n = 46.569; controle: n = 10.545) hebben deelgenomen. Onder deze studies bevinden zich 5 cohortstudies, 2 case-control studies en 5 RCT’s. Van de 12 studies zijn 6 studies uitsluitend gericht op mensen met een psychotische stoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van kritisch lage kwaliteit. De auteurs hebben zelf de geïncludeerde studies beoordeeld op kwaliteit en risk of bias; de meerderheid van de studies zijn door de auteurs beoordeeld als studies van hoge kwaliteit. Gegeven het grotere aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. De primaire uitkomst is kans op suïcide en de antipsychotica zijn vergeleken met geen antipsychotica, placebo, anti-epileptica of valproïnezuur.

Alhoewel het gemiddelde effect klinisch relevant lijkt, is er geen statistisch significant effect van andere antipsychotica dan clozapine op de kans op suïcide bij mensen met een psychotische stoornis. Zie tabel 8 ‘Andere antipsychotica dan Clozapine’ hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Wilkinson en collega’s (2023) hebben daarnaast onderzoek gedaan naar het effect van clozapine op suïcide bij mensen met een psychotische stoornis. In totaal zijn 7 studies geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 41.897 participanten (clozapine: n = 5.424; controle: n = 36.473) hebben deelgenomen. Onder deze studies bevinden zich 4 cohortstudies, 2 case-control studies en 1 RCT. Gegeven het grotere aantal observationele studies, is op de uitkomsten grading toegepast volgens de methode voor het graden van observationele studies. De primaire uitkomstis kans op suïcide en clozapine is vergeleken met geen clozapine, haloperidol, perphenazine of olanzapine.

Het toedienen van clozapine is geassocieerd met een afname van de kans op suïcide bij mensen met een psychotische stoornis. De effectsize is vergelijkbaar met de overige antipsychotica, maar in dit geval isde bevinding ook statistisch significant. Zie Tabel 9 Clozapine versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Stemmingsstabilisatoren

Door middel van een systematische review met meta-analyse hebben Stoffers-Winterling en collega’s (2022) onderzoek gedaan naar het effect van stemmingsstabilisatoren op suïcide gerelateerde uitkomsten bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Aan de hand van de AMSTAR-2 checklist is de systematische review beoordeeld als een systematische review van hoge kwaliteit. In totaal zijn 2 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan slechts 44 participanten hebben deelgenomen. In deze trials zijn valproinezuur (valproaat semisodium) en carbamazepine vergeleken met placebo. De primaire uitkomst is suïcide gerelateerde uitkomsten. De auteurs hebben geen definitie voor deze uitkomst gerapporteerd.

Er is geen effect van stemmingsstabilisatoren gevonden op suïcide gerelateerde uitkomsten bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Zie Tabel 10 Valproïnezuur en carbamazepine versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Antipsychotica

Stoffers-Winterling en collega’s (2022) hebben daarnaast onderzoek gedaan naar het effect van antipsychotica op suïcide gerelateerde uitkomsten bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. In totaal zijn 7 RCT’s geïncludeerd in de meta-analyse, waaraan in totaal 854 participanten hebben deelgenomen. In deze trials zijn olanzapine, trifluoperazine en ziprasidone vergeleken met placebo.

Er is geen effect van antipsychotica gevonden op suïcide gerelateerde uitkomsten bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Zie Tabel 11 Antipsychotica versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

Benzodiazepines

Stoffers-Winterling en collega’s (2022) hebben daarnaast onderzoek gedaan naar het effect van benzodiazepines op suïcide gerelateerde uitkomsten bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (zowel patiënten als niet-patiënten). Eén RCT is hiervoor geïncludeerd, waaraan in totaal slechts 25 participanten hebben deelgenomen. In deze trial is alprazolam vergeleken met placebo.

Er is geen effect van benzodiazepine gevonden op suïcide gerelateerde uitkomsten. Zie Tabel 12 Alprazolam versus controle hieronder voor een overzicht van de vergelijking met bijhorende grading.

In de databases Embase, Ovid/Medline en PsycInfo, is op 7-11-2023 met relevante zoektermen systematisch gezocht naar systematische reviews naar medicamenteuze interventies en suïcidaliteit. De literatuurzoekactie leverde 3458 unieke artikelen op.

In de databases Embase, Ovid/Medline en PsycInfo is op 10-11-2023 is structureel gezocht naar systematische reviews, RCTs en observationele studies naar neuromodulatoire interventies en suïcidaliteit. De literatuurzoekactie leverde 1147 unieke treffers op. De volledige zoekstrategieën zijn gebaseerd op de PICO in onderstaande tabel en beschreven bij de zoekverantwoording.

PICO