Behandeling na (chemo-)immuuntherapie
Uitgangsvraag
Welke tweede- en/of derdelijns behandeling bij niet kleincellig longcarcinoom heeft de voorkeur na immuuntherapie en platinum doublet (tegelijkertijd of achtereenvolgens) in de eerste lijn en/of tweede lijn?
Aanbeveling
- Overweeg behandeling met docetaxel als vervolgbehandeling na eerdere behandeling met immuuntherapie en platinum-doublet chemotherapie bij patiënten met een incurabel NSCLC (niet-curatief behandelbaar stadium III-IV) zonder driver-mutatie.
- Overweeg een re-challenge met immuuntherapie of chemo-immuuntherapie indien er sprake was van een therapievrij interval tussen de laatste behandeling met immuuntherapie en de ziekteprogressie, en als de immuuntherapie eerder niet gestopt was wegens ernstige toxiciteit.
Overwegingen
Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs
De voor- en nadelen (en de bewijskracht) van docetaxel als tweedelijns behandeling na de combinatie immuuntherapie met chemotherapie (platinum doublet) of als derdelijns behandeling na sequentieel immuuntherapie en chemotherapie (platinum doublet) of vice versa zijn tot op heden niet bekend uit de literatuur.
In eerdere trials heeft docetaxel in de tweede lijn in vergelijking met best supportive care (BSC) een betere totale overleving (OS) laten zien en langere 1-jaars overleving in vergelijking met andere chemotherapie-agents (Fossella, 2000; Fossella, 2002; Shepherd, 2023). Op basis van extrapolatie van data uit het tijdframe voordat immuuntherapie een belangrijke rol kreeg in de behandeling van niet kleincellig longkanker, is gekozen voor behandeling met docetaxel. Docetaxel werd als tweedelijns behandeling gegeven na platinum doublet, en is ook aan te raden als tweede- of derdelijns behandeling na immuuntherapie en platinum doublet in de huidige praktijk. Dit wordt extra ondersteund door de relatief goede mediane overall survival in de docetaxel arm van de CodeBreaK 200 studie na chemo-immuuntherapie bij KRAS G12c gemuteerde patiënten (11.3 maanden, 95% CI 9.0-14.9 maanden) (De Langen, 2023) (zie module ‘Behandeling incurabel NSCLC met (zeldzame) mutaties’ voor de uitgebreide beschrijving).
Na de zoekdatum voor de literatuursamenvatting (april 2023), zijn er ten minste twee relevante RCTs gepubliceerd waarin immuuntherapie wordt vergeleken met docetaxel na eerdere behandeling met immuuntherapie. In de fase 3 SAPPHIRE study was de totale overleving voor de combinatie van sitravatinib met nivolumab niet significant beter dan voor docetaxel (Borghaei, 2023). In de fase 3 CONTACT-01 trial, was de totale overleving voor de combinatie van atezolizumab met cabozantinib ook niet beter dan docetaxel (Neal, 2023).
Een re-challenge met (chemo-)immuuntherapie kan worden overwogen alvorens met docetaxel te starten indien er sprake is geweest van een substantieel therapie vrij interval zonder immuuntherapie voor de progressie optrad en de immuuntherapie gestopt is wegens andere redenen dan progressie.
Er zijn te weinig data om een specifiek tijdsinterval te ondersteunen. Gerapporteerde immune checkpoint inhibitor (ICI) vrije intervals waren in de range van 2.4 - 29.4 maanden. In achtneming van o.a. de lage klaring en lange halfwaardetijd van diverse ICI’s, kan een periode van zes maanden na de laatste ICI als een redelijke termijn worden overwogen. Bij patiënten met een initieel klinisch relevante respons op ICI, was de effectiviteit van rechallenge (ORR) tussen de 8,5% en 52,4%. (Akamatsu, 2022; Cai, 2022; Herbst, 2022; Reck, 2021; Xu, 2022). Er zijn echter geen gerandomiseerde studies die aantonen dat overlevingswinst optreedt.
Beide behandelopties zijn ook in overeenstemming met internationale richtlijnen (Hendriks, 2023).
Professioneel perspectief
Er zijn geen aanvullende overwegingen vanuit professioneel perspectief naast bovengenoemde argumenten.
Patiëntenperspectief
Sommige patiënten staan open voor behandelingen waarvoor geen direct bewijs is.
Het is belangrijk voor patiënten om open communicatie te hebben met hun behandelaars en volledig geïnformeerd te zijn over de voor- en nadelen van beschikbare behandelopties.
Gezamenlijke besluitvorming tussen patiënt en zorgverlener kan helpen om behandelingen te kiezen die passen bij de individuele situatie en voorkeuren van de patiënt.
Het patiëntenperspectief ondersteunt de aanbevelingen.
Acceptatie, haalbaarheid, implementatie
De aanbeveling is reeds onderdeel van de standaard behandeling op dit moment. Daarom verwacht de werkgroep geen problemen op het gebied van acceptatie, haalbaarheid en implementatie.
Kosten
De werkgroep heeft geen eindoordeel over het middelenbeslag van de interventie, omdat deze behandeling al onderdeel is van de standaard zorg.
Onderbouwing
Achtergrond
A combination of platinum doublet chemotherapy (ChT) with immunotherapy (ICI) is the most common first treatment approach in patients with an incurable NSCLC without sensitizing oncogene driver mutations (with PS 0-1 and with no contraindications for ICI). It is recommended to treat the subgroup of patients with PD-L1≥50% with a smoking history with single-agent ICI in the first-line and with ChT (platinum doublet) in the second line.
For patients with disease progression after combination ChT and ICI, the recommendations for subsequent treatment are not clear and there is uncertainty about level of evidence for these recommendations.
Before the introduction of ICI treatments, docetaxel has shown improved OS compared with best supportive care (BSC) in second line treatment.
Conclusies
Overall survival, progression-free survival, response rate, adverse events, quality of life
|
- GRADE |
No evidence was found regarding the effects of docetaxel compared with best supportive care or other chemotherapy (with or without other treatment) in patients with non-small cell lung cancer (NSCLC) without sensitizing oncogene driver mutations after treatment with platinum doublet and (concurrently or consecutive) immunotherapy.
Source: - |
Samenvatting literatuur
Description of studies
Not applicable.
Results
Overall survival, progression-free survival, response rate, adverse events, quality of life
No studies were found that directly compared docetaxel with best supportive care or other chemotherapy (with or without other treatment) in patients with non-small cell lung cancer (NSCLC) without sensitizing oncogene driver mutations after treatment with platinum doublet and (consecutive) immunotherapy on the outcomes: overall survival, progression-free survival, response rate, adverse events and quality of life.
Level of evidence of the literature
Overall survival, progression-free survival, response rate, adverse events, quality of life
The level of evidence for the comparison docetaxel versus best supportive care or other chemotherapy (with or without other treatment) could not be assessed for the selected outcomes since no appropriate studies were found.
Zoeken en selecteren
A systematic review of the literature was performed to answer the following question:
What are the effects of docetaxel compared to best supportive care or other chemotherapy (with or without other treatment) in patients with non-small cell lung cancer (NSCLC) without sensitizing oncogene driver mutations after treatment with immunotherapy and platinum doublet (concurrently or consecutive )?
P: NSCLC patients (adenocarcinoma or squamous cell carcinoma) without sensitizing oncogene driver mutations after treatment with immunotherapy and platinum doublet (concurrently or consecutive);
I: docetaxel;
C: best Supportive Care or other chemotherapy with or without other treatment (gemcitabine mono, vinorelbine or pemetrexed, paclitaxel with bevacizumab);
O: overall survival, progression-free survival, response rate, adverse events, quality of life.
Relevant outcome measures
The guideline development group considered overall survival as a critical outcome measure for decision making; and progression-free survival, response rate, adverse events and quality of life as important outcome measures for decision making. A priori, the working group did not define the outcome measures listed above but used the definitions used in the studies. The working group defined the following minimal clinically (patient) important differences (using the PASKWIL criteria where possible):
- If mOS in controlgroup ≤12 months:
Overall survival: >12 weeks and hazard ratio (HR)<0.7 - If mOS in controlgroup >12 months:
Overall survival: >16 weeks and HR<0.7
Progression-free survival: >16 weeks and HR<0.7
- Response rate: no relevant difference available (only defined by PASKWIL for non-randomized studies)
- Adverse events: absolute difference <5% for lethal complications, or <25% for serious complications
- Quality of life: A minimal clinically important difference of 10 points on the quality-of-life instrument EORTC QLQ-C30 or a difference of a similar magnitude on similar, validated quality of life instruments
Search and select (Methods)
The databases Medline (via OVID) and Embase (via Embase.com) were searched with relevant search terms from 2015 until April 17, 2023. The detailed search strategy is depicted under the tab Methods. The systematic literature search resulted in 679 hits. Studies were selected based on the following criteria:
- The study population had to meet the criteria as defined in the PICO;
- The intervention and comparison had to be as defined in the PICO and reported at least one of the outcomes as defined in the PICO;
- Research type: Systematic review; RCT;
- Articles written in English or Dutch.
Forty studies were initially selected based on title and abstract screening. After reading the full text, 40 studies were excluded (see the table with reasons for exclusion under the tab Methods), and no studies were included. Studies with a docetaxel combination as intervention (e.g. docetaxel+nintedanib or docetaxel+ramucirumab) were excluded. These combinations are not regularly prescribed in the Netherlands.
Results
No studies were included in the analysis of the literature.
Referenties
- 1 - Akamatsu H, Teraoka S, Takamori S, Miura S, Hayashi H, Hata A, Toi Y, Shiraishi Y, Mamesaya N, Sato Y, Furuya N, Oyanagi J, Koh Y, Misumi T, Yamamoto N, Nakagawa K. Nivolumab Retreatment in Non-Small Cell Lung Cancer Patients Who Responded to Prior Immune Checkpoint Inhibitors and Had ICI-Free Intervals (WJOG9616L). Clin Cancer Res. 2022 Jun 28;28(15):OF1-OF7. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-22-0602. Epub ahead of print. PMID: 35762926; PMCID: PMC9662947.
- 2 - Borghaei H, de Marinis F, Dumoulin D, Reynolds C, Theelen WSME, Percent I, Gutierrez Calderon V, Johnson ML, Madroszyk-Flandin A, Garon EB, He K, Planchard D, Reck M, Popat S, Herbst RS, Leal TA, Shazer RL, Yan X, Harrigan R, Peters S; SAPPHIRE Investigators. SAPPHIRE: phase III study of sitravatinib plus nivolumab versus docetaxel in advanced nonsquamous non-small-cell lung cancer. Ann Oncol. 2023 Oct 20:S0923-7534(23)04019-X. doi: 10.1016/j.annonc.2023.10.004. Epub ahead of print. PMID: 37866811.
- 3 - Cai Z, Zhan P, Song Y, Liu H, Lv T. Safety and efficacy of retreatment with immune checkpoint inhibitors in non-small cell lung cancer: a systematic review and meta-analysis. Transl Lung Cancer Res. 2022 Aug;11(8):1555-1566. doi: 10.21037/tlcr-22-140. PMID: 36090645; PMCID: PMC9459604.
- 4 - de Langen AJ, Johnson ML, Mazieres J, Dingemans AC, Mountzios G, Pless M, Wolf J, Schuler M, Lena H, Skoulidis F, Yoneshima Y, Kim SW, Linardou H, Novello S, van der Wekken AJ, Chen Y, Peters S, Felip E, Solomon BJ, Ramalingam SS, Dooms C, Lindsay CR, Ferreira CG, Blais N, Obiozor CC, Wang Y, Mehta B, Varrieur T, Ngarmchamnanrith G, Stollenwerk B, Waterhouse D, Paz-Ares L; CodeBreaK 200 Investigators. Sotorasib versus docetaxel for previously treated non-small-cell lung cancer with KRASG12C mutation: a randomised, open-label, phase 3 trial. Lancet. 2023 Mar 4;401(10378):733-746. doi: 10.1016/S0140-6736(23)00221-0. Epub 2023 Feb 7. PMID: 36764316.
- 5 - Hendriks LE, Kerr KM, Menis J, Mok TS, Nestle U, Passaro A, Peters S, Planchard D, Smit EF, Solomon BJ, Veronesi G, Reck M; ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Non-oncogene-addicted metastatic non-small-cell lung cancer: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2023 Apr;34(4):358-376. doi: 10.1016/j.annonc.2022.12.013. Epub 2023 Jan 17. PMID: 36669645.
- 6 - Herbst RS, Garon EB, Kim DW, Cho BC, Gervais R, Perez-Gracia JL, Han JY, Majem M, Forster MD, Monnet I, Novello S, Gubens MA, Boyer M, Su WC, Samkari A, Jensen EH, Kobie J, Piperdi B, Baas P. Five Year Survival Update From KEYNOTE-010: Pembrolizumab Versus Docetaxel for Previously Treated, Programmed Death-Ligand 1-Positive Advanced NSCLC. J Thorac Oncol. 2021 Oct;16(10):1718-1732. doi: 10.1016/j.jtho.2021.05.001. Epub 2021 May 26. PMID: 34048946.
- 7 - Fossella FV. Docetaxel for previously treated non-small-cell lung cancer. Oncology (Williston Park). 2002 Jun;16(6 Suppl 6):45-51. PMID: 12108897.
- 8 - Fossella FV, DeVore R, Kerr RN, Crawford J, Natale RR, Dunphy F, Kalman L, Miller V, Lee JS, Moore M, Gandara D, Karp D, Vokes E, Kris M, Kim Y, Gamza F, Hammershaimb L. Randomized phase III trial of docetaxel versus vinorelbine or ifosfamide in patients with advanced non-small-cell lung cancer previously treated with platinum-containing chemotherapy regimens. The TAX 320 Non-Small Cell Lung Cancer Study Group. J Clin Oncol. 2000 Jun;18(12):2354-62. doi: 10.1200/JCO.2000.18.12.2354.
- 9 - Neal, J., Pavlakis, N., Kim, S. W., Goto, Y., Lim, S. M., Mountzios, G., ... & Newsom-Davis, T. (2023). 60 CONTACT-01: Efficacy and safety from a phase III study of atezolizumab (atezo)+ cabozantinib (cabo) vs docetaxel (doc) monotherapy in patients (pts) with metastatic NSCLC (mNSCLC) previously treated with checkpoint inhibitors and chemotherapy. Journal of Thoracic Oncology, 18(4), S39-S40.
- 10 - Reck M, Rodríguez-Abreu D, Robinson AG, Hui R, Csőszi T, Fülöp A, Gottfried M, Peled N, Tafreshi A, Cuffe S, O'Brien M, Rao S, Hotta K, Leal TA, Riess JW, Jensen E, Zhao B, Pietanza MC, Brahmer JR. Five-Year Outcomes With Pembrolizumab Versus Chemotherapy for Metastatic Non-Small-Cell Lung Cancer With PD-L1 Tumor Proportion Score ≥ 50. J Clin Oncol. 2021 Jul 20;39(21):2339-2349. doi: 10.1200/JCO.21.00174. Epub 2021 Apr 19. PMID: 33872070; PMCID: PMC8280089.
- 11 - Shepherd FA, Dancey J, Ramlau R, Mattson K, Gralla R, O'Rourke M, Levitan N, Gressot L, Vincent M, Burkes R, Coughlin S, Kim Y, Berille J. Prospective randomized trial of docetaxel versus best supportive care in patients with non-small-cell lung cancer previously treated with platinum-based chemotherapy. J Clin Oncol. 2000 May;18(10):2095-103. doi: 10.1200/JCO.2000.18.10.2095. Corrected and republished in: J Clin Oncol. 2023 May 20;41(15):2673-2681. PMID: 10811675.
- 12 - Xu S, Shukuya T, Tamura J, Shimamura S, Kurokawa K, Miura K, Miyawaki T, Hayakawa D, Asao T, Yamamoto K, Takahashi K. Heterogeneous Outcomes of Immune Checkpoint Inhibitor Rechallenge in Patients With NSCLC: A Systematic Review and Meta-Analysis. JTO Clin Res Rep. 2022 Mar 19;3(4):100309. doi: 10.1016/j.jtocrr.2022.100309. PMID: 35434666; PMCID: PMC9011115.
Evidence tabellen
Table of excluded studies
|
Reference |
Reason for exclusion |
|
Aggarwal H, Ndirangu K, Winfree KB, Muehlenbein CE, Zhu E, Tongbram V, Thom H. A network meta-analysis of immunotherapy-based treatments for advanced nonsquamous non-small cell lung cancer. J Comp Eff Res. 2023 Feb;12(2):e220016. doi: 10.2217/cer-2022-0016. Epub 2023 Jan 9. PMID: 36621905; PMCID: PMC10288959. |
Wrong population (only advanced nonsquamous NSCLC) |
|
Ando K, Manabe R, Kishino Y, Kusumoto S, Yamaoka T, Tanaka A, Ohmori T, Ohnishi T, Sagara H. Comparative Efficacy and Safety of Anti-PD-1/PD-L1 Immune Checkpoint Inhibitors for Refractory or Relapsed Advanced Non-Small-Cell Lung Cancer-A Systematic Review and Network Meta-Analysis. Cancers (Basel). 2020 Dec 27;13(1):52. doi: 10.3390/cancers13010052. PMID: 33561074; PMCID: PMC7796092. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Armoiry X, Tsertsvadze A, Connock M, Royle P, Melendez-Torres GJ, Souquet PJ, Clarke A. Comparative efficacy and safety of licensed treatments for previously treated non-small cell lung cancer: A systematic review and network meta-analysis. PLoS One. 2018 Jul 25;13(7):e0199575. doi: 10.1371/journal.pone.0199575. PMID: 30044785; PMCID: PMC6059384. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Arrieta, O., Zatarain-Barrón, Z. L., Cardona, A. F., Carmona, A., & Lopez-Mejia, M. (2017). Ramucirumab in the treatment of non-small cell lung cancer. Expert Opinion on Drug Safety, 16(5), 637-644. |
Non-systematic review |
|
Bilger G, Toffart AC, Darrason M, Duruisseaux M, Ulmer L, Wang P, Leprieur EG, Girard N, Massiani MA, Bore P, Descourt R, Pinsolle J, Valery S, Monnet I, Swalduz A, Tissot C, Fournel P, Baranzelli A, Cortot AB, Decroisette C. Paclitaxel-bevacizumab combination in advanced non-squamous non-small-cell lung cancer (NSCLC): AVATAX, a retrospective multicentric study. Ther Adv Med Oncol. 2022 Jun 6;14:17588359221099399. doi: 10.1177/17588359221099399. PMID: 35694190; PMCID: PMC9174558. |
Observational study design |
|
Capelletto E, Migliorino MR, Morabito A, Chiari R, Grossi F, Tiseo M, Costanzo FD, Delmonte A, Romano G, Galetta D, Scotti V, Gregorc V, Pisconti S, Ceresoli GL, Del Conte A, Ciuffreda L, Colantonio I, Bria E, Ricciardi S, Manzo A, Metro G, Morelli AM, Critelli R, Pacchiana MV, Stura I, Migliaretti G, Novello S. Final results of the SENECA (SEcond line NintEdanib in non-small cell lung CAncer) trial. Lung Cancer. 2019 Aug;134:210-217. doi: 10.1016/j.lungcan.2019.06.028. Epub 2019 Jun 27. PMID: 31319983. |
Non-randomized trial |
|
Cortot AB, Audigier-Valette C, Molinier O, Le Moulec S, Barlesi F, Zalcman G, Dumont P, Pouessel D, Poulet C, Fontaine-Delaruelle C, Hiret S, Dixmier A, Renault PA, Becht C, Raffy O, Dayen C, Mazieres J, Pichon E, Langlais A, Morin F, Moro-Sibilot D, Besse B. Weekly paclitaxel plus bevacizumab versus docetaxel as second- or third-line treatment in advanced non-squamous non-small-cell lung cancer: Results of the IFCT-1103 ULTIMATE study. Eur J Cancer. 2020 May;131:27-36. doi: 10.1016/j.ejca.2020.02.022. Epub 2020 Apr 8. PMID: 32276179. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Grohé C, Wehler T, Dechow T, Henschke S, Schuette W, Dittrich I, Hammerschmidt S, Müller-Huesmann H, Schumann C, Krüger S, Atz J, Kaiser R. Nintedanib plus docetaxel after progression on first-line immunochemotherapy in patients with lung adenocarcinoma: Cohort C of the non-interventional study, VARGADO. Transl Lung Cancer Res. 2022 Oct;11(10):2010-2021. doi: 10.21037/tlcr-21-1018. PMID: 36386456; PMCID: PMC9641040. |
Observational study design |
|
Hanna N, Johnson D, Temin S, Masters G. Systemic Therapy for Stage IV Non-Small-Cell Lung Cancer: American Society of Clinical Oncology Clinical Practice Guideline Update Summary. J Oncol Pract. 2017 Dec;13(12):832-837. doi: 10.1200/JOP.2017.026716. Epub 2017 Aug 29. PMID: 28850309. |
Wrong article type (guideline) |
|
Heeg B, Verhoek A, Tremblay G, Harari O, Soltanifar M, Chu H, Roychoudhury S, Cappelleri JC. Bayesian hierarchical model-based network meta-analysis to overcome survival extrapolation challenges caused by data immaturity. J Comp Eff Res. 2023 Mar;12(3):e220159. doi: 10.2217/cer-2022-0159. Epub 2023 Jan 18. PMID: 36651607; PMCID: PMC10288968. |
No systematic search |
|
Karampeazis A, Vamvakas L, Kotsakis A, Christophyllakis C, Kentepozidis N, Chandrinos V, Agelidou A, Polyzos A, Tsiafaki X, Hatzidaki D, Georgoulias V. Docetaxel plus gemcitabine versus gemcitabine in elderly patients with advanced non-small cell lung cancer and use of a geriatric assessment: Lessons from a prematurely closed Hellenic Oncology Research Group randomized phase III study. J Geriatr Oncol. 2017 Jan;8(1):23-30. doi: 10.1016/j.jgo.2016.05.002. Epub 2016 Jun 2. PMID: 27264267. |
Wrong population (elderly patients) and wrong intervention (docetaxel+gemcitabine versus gemcitabine) |
|
Kareff SA, Gawri K, Khan K, Kwon D, Rodriguez E, Lopes GL, Dawar R. Efficacy and outcomes of ramucirumab and docetaxel in patients with metastatic non-small cell lung cancer after disease progression on immune checkpoint inhibitor therapy: Results of a monocentric, retrospective analysis. Front Oncol. 2023 Mar 21;13:1012783. doi: 10.3389/fonc.2023.1012783. PMID: 37025595; PMCID: PMC10072276. |
Observational study design |
|
Kasahara N, Sunaga N, Kuwako T, Naruse I, Imai H, Jingu A, Tsukagoshi Y, Masuda T, Kitahara S, Tsurumaki H, Yatomi M, Hara K, Koga Y, Sakurai R, Mori K, Kaira K, Maeno T, Asao T, Hisada T. Administration of docetaxel plus ramucirumab with primary prophylactic pegylated-granulocyte colony-stimulating factor for pretreated non-small cell lung cancer: a phase II study. Support Care Cancer. 2020 Oct;28(10):4825-4831. doi: 10.1007/s00520-020-05317-z. Epub 2020 Jan 25. PMID: 31982960. |
Single-arm study |
|
Kim JH, Kim HS, Kim BJ. Prognostic value of smoking status in non-small-cell lung cancer patients treated with immune checkpoint inhibitors: a meta-analysis. Oncotarget. 2017 Jun 28;8(54):93149-93155. doi: 10.18632/oncotarget.18703. PMID: 29190984; PMCID: PMC5696250. |
Focused on smoking status |
|
Landi L, Delmonte A, Bonetti A, Pasello G, Metro G, Mazzoni F, Borra G, Giannarelli D, Andrikou K, Mangiola D, Gori S, D'Andrea MR, Minuti G, Resuli B, Laudisi A, Vidiri A, Conti L, Cappuzzo F. Combi-TED: a new trial testing Tedopi® with docetaxel or nivolumab in metastatic non-small-cell lung cancer progressing after first line. Future Oncol. 2022 Dec;18(40):4457-4464. doi: 10.2217/fon-2022-0913. Epub 2023 Mar 22. PMID: 36946237. |
Study protocol |
|
Lazzari C, Karachaliou N, Gregorc V, Bulotta A, Gonzalez-Cao M, Verlicchi A, Altavilla G, Rosell R, Santarpia M. Second-line therapy of squamous non-small cell lung cancer: an evolving landscape. Expert Rev Respir Med. 2017 Jun;11(6):469-479. doi: 10.1080/17476348.2017.1326822. Epub 2017 May 15. PMID: 28467720. |
Non-systematic review |
|
Liu J, Chen M, Gao X, Liu X, Zhao J, Pan R, Zhong W, Xu Y, Wang M. Study protocol of KeyPemls-004: A phase 2 study of pembrolizumab in combination with plinabulin and docetaxel in previously treated patients with metastatic non-small cell lung cancer and progressive disease (PD) after immunotherapy (PD-1/PD-L1 inhibitor) alone or in combination with platinum-doublet chemotherapy. Thorac Cancer. 2023 Mar;14(8):773-778. doi: 10.1111/1759-7714.14806. Epub 2023 Feb 1. PMID: 36725772; PMCID: PMC10008678. |
Single-arm study |
|
Liu XX, Lin GH, Wang BC. A Bayesian network analysis of immunotherapy and taxane chemotherapy as second- or later-line treatments in non-small cell lung cancer. Medicine (Baltimore). 2022 Nov 11;101(45):e31751. doi: 10.1097/MD.0000000000031751. PMID: 36397323; PMCID: PMC9666094. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
MA, X., CAO, L., WANG, X., LIU, J., ZHANG, Q., & ZHANG, L. (2018). Efficacy and safety of ramucircumab in treatment of advanced non-small cell lung cancer: a Meta analysis. Chinese Journal of Cancer Biotherapy, 515-521. |
Article in Chinese language |
|
Manzo, A., Montanino, A., Carillio, G., Costanzo, R., Sandomenico, C., Normanno, N., ... & Morabito, A. (2017). Angiogenesis inhibitors in NSCLC. International Journal of Molecular Sciences, 18(10), 2021. |
Non-systematic review |
|
Mortezaee K, Majidpoor J. Anti-PD-(L)1 therapy of non-small cell lung cancer-A summary of clinical trials and current progresses. Heliyon. 2023 Mar 13;9(3):e14566. doi: 10.1016/j.heliyon.2023.e14566. PMID: 36950599; PMCID: PMC10025922. |
Non-systematic review |
|
Nagaraju C, Vaidya G, Jain AS, Nair AP, Chandrappa S, Srinivasa C, Suresh KP, Patil SS, Shivananda B, Kollur SP, Shivamallu C. Overall Survival Prediction of Docetaxel-based Second-line Treatment for Advanced Non-small Cell Lung Cancer: A Systematic Review and Meta-analysis. Oman Med J. 2022 Sep 30;37(5):e419. doi: 10.5001/omj.2022.86. PMID: 36341003; PMCID: PMC9618033. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Nakamura A, Yamaguchi O, Mori K, Miura K, Tamiya M, Oba T, Yanagitani N, Mizutani H, Ninomiya T, Kajiwara T, Ito K, Miyanaga A, Arai D, Kodama H, Kobayashi K, Kaira K. Multicentre real-world data of ramucirumab plus docetaxel after combined platinum-based chemotherapy with programmed death-1 blockade in advanced non-small cell lung cancer: NEJ051 (REACTIVE study). Eur J Cancer. 2023 May;184:62-72. doi: 10.1016/j.ejca.2023.01.025. Epub 2023 Feb 11. PMID: 36905770. |
Observational study design |
|
Novello S, Kaiser R, Mellemgaard A, Douillard JY, Orlov S, Krzakowski M, von Pawel J, Gottfried M, Bondarenko I, Liao M, Barrueco J, Gaschler-Markefski B, Griebsch I, Palmer M, Reck M; LUME-Lung 1 Study Group. Analysis of patient-reported outcomes from the LUME-Lung 1 trial: a randomised, double-blind, placebo-controlled, Phase III study of second-line nintedanib in patients with advanced non-small cell lung cancer. Eur J Cancer. 2015 Feb;51(3):317-26. doi: 10.1016/j.ejca.2014.11.015. Epub 2014 Dec 17. PMID: 25534294. |
Wrong comparison (nintedanib+docetaxel versus placebo+docetaxel) |
|
Okamoto I, Nokihara H, Nomura S, Niho S, Sugawara S, Horinouchi H, Azuma K, Yoneshima Y, Murakami H, Hosomi Y, Atagi S, Ozaki T, Horiike A, Fujita Y, Okamoto H, Ando M, Yamamoto N, Ohe Y, Nakagawa K. Comparison of Carboplatin Plus Pemetrexed Followed by Maintenance Pemetrexed With Docetaxel Monotherapy in Elderly Patients With Advanced Nonsquamous Non-Small Cell Lung Cancer: A Phase 3 Randomized Clinical Trial. JAMA Oncol. 2020 May 1;6(5):e196828. doi: 10.1001/jamaoncol.2019.6828. Epub 2020 May 14. PMID: 32163097; PMCID: PMC7068674. |
Wrong intervention (carboplatin+pemetrexed versus docetaxel) |
|
Osta BE, Carlisle J, Steuer C, Pakkala S, Leal T, Dhodapkar M, Liu Y, Chen Z, Owonikoko T, Ramalingam S. A Phase 2 Study of Docetaxel, Ramucirumab, and Pembrolizumab for Patients With Metastatic or Recurrent Non-Small-Cell Lung Cancer (NSCLC) who Progressed on Platinum-Doublet and PD-1/PD-L1 Blockade. Clin Lung Cancer. 2022 Nov;23(7):e400-e404. doi: 10.1016/j.cllc.2022.06.003. Epub 2022 Jun 22. PMID: 35863963. |
Single-arm study |
|
Paulus V, Avrillon V, Pérol M. The safety and efficacy of ramucirumab in combination with docetaxel in the treatment of lung cancer. Expert Rev Anticancer Ther. 2016 Nov;16(11):1119-1129. doi: 10.1080/14737140.2016.1241147. Epub 2016 Oct 8. PMID: 27686510. |
Non-systematic review |
|
Pérol M, Ciuleanu TE, Arrieta O, Prabhash K, Syrigos KN, Goksel T, Park K, Kowalyszyn RD, Pikiel J, Lewanski CR, Thomas M, Dakhil S, Kim JH, Karaseva N, Yurasov S, Zimmermann A, Lee P, Carter GC, Reck M, Cappuzzo F, Garon EB. Quality of life results from the phase 3 REVEL randomized clinical trial of ramucirumab-plus-docetaxel versus placebo-plus-docetaxel in advanced/metastatic non-small cell lung cancer patients with progression after platinum-based chemotherapy. Lung Cancer. 2016 Mar;93:95-103. doi: 10.1016/j.lungcan.2016.01.007. Epub 2016 Jan 19. PMID: 26898621. |
Wrong comparison (ramucirumab+docetaxel versus placebo+docetaxel) |
|
Popat S, Mellemgaard A, Reck M, Hastedt C, Griebsch I. Nintedanib plus docetaxel as second-line therapy in patients with non-small-cell lung cancer of adenocarcinoma histology: a network meta-analysis vs new therapeutic options. Future Oncol. 2017 Jun;13(13):1159-1171. doi: 10.2217/fon-2016-0493. Epub 2017 Feb 27. PMID: 28326832. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Reck M, Popat S, Grohé C, Corral J, Novello S, Gottfried M, Brueckl W, Radonjic D, Kaiser R, Heymach J. Anti-angiogenic agents for NSCLC following first-line immunotherapy: Rationale, recent updates, and future perspectives. Lung Cancer. 2023 May;179:107173. doi: 10.1016/j.lungcan.2023.03.009. Epub 2023 Mar 15. PMID: 36940614. |
Non-systematic review |
|
Reck M, Mellemgaard A, Novello S, Postmus PE, Gaschler-Markefski B, Kaiser R, Buchner H. Change in non-small-cell lung cancer tumor size in patients treated with nintedanib plus docetaxel: analyses from the Phase III LUME-Lung 1 study. Onco Targets Ther. 2018 Aug 6;11:4573-4582. doi: 10.2147/OTT.S170722. PMID: 30122949; PMCID: PMC6084077. |
Wrong comparison (nintedanib+docetaxel versus placebo+docetaxel) |
|
Reckamp KL, Redman MW, Dragnev KH, Minichiello K, Villaruz LC, Faller B, Al Baghdadi T, Hines S, Everhart L, Highleyman L, Papadimitrakopoulou V, Neal JW, Waqar SN, Patel JD, Gray JE, Gandara DR, Kelly K, Herbst RS. Phase II Randomized Study of Ramucirumab and Pembrolizumab Versus Standard of Care in Advanced Non-Small-Cell Lung Cancer Previously Treated With Immunotherapy-Lung-MAP S1800A. J Clin Oncol. 2022 Jul 20;40(21):2295-2306. doi: 10.1200/JCO.22.00912. Epub 2022 Jun 3. Erratum in: J Clin Oncol. 2022 Sep 1;40(25):3002. PMID: 35658002; PMCID: PMC9287284. |
Wrong comparison (ramucirumab+pembrolizumab versus docetaxel) |
|
Rossi A. New options for combination therapy for advanced non-squamous NSCLC. Expert Rev Respir Med. 2019 Nov;13(11):1095-1107. doi: 10.1080/17476348.2019.1667233. Epub 2019 Sep 19. PMID: 31512526. |
Non-systematic review |
|
Salous T, Shukla NA, Althouse SK, Perkins SM, Furqan M, Leal T, Traynor AM, Feldman LE, Hanna NH, Durm GA. A phase 2 trial of chemotherapy plus pembrolizumab in patients with advanced non-small cell lung cancer previously treated with a PD-1 or PD-L1 inhibitor: Big Ten Cancer Research Consortium BTCRC-LUN15-029. Cancer. 2023 Jan 15;129(2):264-271. doi: 10.1002/cncr.34565. Epub 2022 Nov 24. PMID: 36420773. |
Single-arm study |
|
Salous, T., Shukla, N. A., Althouse, S. K., Perkins, S. M., Furqan, M., Leal, T., ... & Durm, G. A. (2023). A phase 2 trial of chemotherapy plus pembrolizumab in patients with advanced non–small cell lung cancer previously treated with a PD‐1 or PD‐L1 inhibitor: Big Ten Cancer Research Consortium BTCRC‐LUN15‐029. Cancer, 129(2), 264-271. |
French language |
|
Singh N, Jaiyesimi IA, Ismaila N, Leighl NB, Mamdani H, Phillips T, Owen DH. Therapy for Stage IV Non-Small-Cell Lung Cancer Without Driver Alterations: ASCO Living Guideline, Version 2023.1. J Clin Oncol. 2023 May 20;41(15):e51-e62. doi: 10.1200/JCO.23.00282. Epub 2023 Apr 6. PMID: 37023387. |
Wrong article type (guideline) |
|
Vickers AD, Winfree KB, Cuyun Carter G, Kiiskinen U, Jen MH, Stull D, Kaye JA, Carbone DP. Relative efficacy of interventions in the treatment of second-line non-small cell lung cancer: a systematic review and network meta-analysis. BMC Cancer. 2019 Apr 15;19(1):353. doi: 10.1186/s12885-019-5569-5. PMID: 30987609; PMCID: PMC6466705. |
No earlier chemo/immunotherapy combination treatment |
|
Wang X, Wang T, Chu Y, Liu J, Yi C, Yu X, Wang Y, Zheng T, Cao F, Qu L, Yu B, Liu H, Ding F, Wang S, Wang X, Hao J, Wang X. Could S-1-based non-platinum doublet chemotherapy be a new option as a second-line treatment for advanced non-small cell lung cancer patients? A multicenter retrospective study. Front Oncol. 2023 Mar 16;13:1089234. doi: 10.3389/fonc.2023.1089234. PMID: 37007066; PMCID: PMC10061129. |
Observational study design |
|
Wu L, Deng C, Zhang H, Weng J, Wu Y, Zeng S, Tang T, Cao P, Qiu B, Zhang L, Duan H, Zhang B, Zhang D, Zhang T, Hu C. Efficacy and Safety of Docetaxel and Sodium Cantharidinate Combination vs. Either Agent Alone as Second-Line Treatment for Advanced/Metastatic NSCLC With Wild-Type or Unknown EGFR Status: An Open-Label, Randomized Controlled, Prospective, Multi-Center Phase III Trial (Cando-L1). Front Oncol. 2021 Dec 14;11:769037. doi: 10.3389/fonc.2021.769037. PMID: 34976813; PMCID: PMC8715707. |
Wrong comparison (docetaxel+sodium cantharidinate versus docetaxel versus cantharidinate) |
|
Zhou C, Huang D, Fan Y, Yu X, Liu Y, Shu Y, Ma Z, Wang Z, Cheng Y, Wang J, Hu S, Liu Z, Poddubskaya E, Disel U, Akopov A, Dvorkin M, Zheng W, Ma Y, Wang Y, Li S, Yu C, Rivalland G. Tislelizumab Versus Docetaxel in Patients With Previously Treated Advanced NSCLC (RATIONALE-303): A Phase 3, Open-Label, Randomized Controlled Trial. J Thorac Oncol. 2023 Jan;18(1):93-105. doi: 10.1016/j.jtho.2022.09.217. Epub 2022 Sep 29. PMID: 36184068. |
Wrong intervention (tislelizumab versus docetaxel) |
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 01-01-2023
Laatst geautoriseerd : 24-06-2024
Geplande herbeoordeling : 01-01-2025
Algemene gegevens
De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodules werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodules.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodules is in 2022 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten met niet kleincellig longcarcinoom. Deze werkgroep is ingesteld in het kader van het cluster longoncologie.
Werkgroep
• dr. A. (Annemarie) Becker (voorzitter), Longarts, Amsterdam UMC, NVALT
• dr. A.J. (Anthonie) van der Wekken, Longarts, UMCG, NVALT
• dr. A. (Annemarieke) Bartels – Rutten, Radioloog, AVL, NVvR
• prof. dr. V. (Volkher) Scharnhorst, Klinisch chemicus, Catharina Ziekenhuis, NVKC
• prof. dr. E.F.I. (Emile) Comans, Nucleaire geneeskundige, Amsterdam UMC, NVNG
• prof. dr. J.J.C. (Joost) Verhoeff, Radiotherapeut-Oncoloog, Amsterdam UMC, NVRO
• prof. dr. J. (Jerry) Braun, Hoogleraar Cardio-thoracale chirurgie, LUMC, NVT
• dr. K.J. (Koen) Hartemink, Chirurg, AVL, NVvH
• dr. R.A.M. (Ronald) Damhuis, Arts-onderzoeker, IKNL
• drs. L.A. (Lidia) Barberio, Directeur Longkanker Nederland
• dr. B.J.M. (Bas) Peters, Ziekenhuisapotheker, St. Antonius Ziekenhuis, NVZA
• dr. R. (Rob) ter Heine, Ziekenhuisapotheker- klinisch farmacoloog, Radboudumc, NVZA
• drs. D.C.M. (Desirée) Verheijen, Klinisch geriater, ZGV, NVKG
• dr. J.H. (Jan) von der Thüsen, Patholoog, Erasmus MC, NVVP
• dr. W. (Wouter) van Geffen, Longarts, MCL, NVALT
• dr. L.E.L. (Lizza) Hendriks, Longarts, MUMC+, NVALT
• dr. A. (Arifa) Moons-Pasic, Longarts, OLVG, NVALT
• dr. I. (Idris) Bahce, Longarts, Amsterdam UMC, NVALT
• prof. dr. E. (Ed) Schuuring, Hoogleraar in de Moleculaire Oncologische Pathologie, UMCG, NVVP
• dr. J.M.J. (Josephine) Stoffels, Internist Ouderengeneeskunde, NIV
• dr. J.W. (Joost) van den Berg, Internist Ouderengeneeskunde i.o., NIV
In het kader van het cluster longoncologie
Met ondersteuning van
• dr. J.S. (Julitta) Boschman, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (tot december 2023)
• M.L. (Miriam) te Lintel Hekkert, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
• dr. L.C. (Lisanne) Verbruggen, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
• dr. D. (Dagmar) Nieboer, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
• A. (Alies) Oost, medisch informatiespecialist, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de volgende clustercyclus.
De NVALT heeft vastgesteld dat het niet mogelijk was werkgroepleden af te vaardigen met voldoende expertise zonder potentiële belangenverstrengeling. Het gaat daarbij met name om werkgroepleden die deelnemen aan adviesraden/kennisuitwisselingsbijeenkomsten met de farmaceutische industrie. Gedurende de ontwikkeling van de modules heeft daarom afstemming plaatsgevonden tussen de werkgroepvoorzitter, de belangencommissie van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en de NVALT over passende acties naar aanleiding van de gemelde belangen.
Restricties voor de modules over onderwerpen (medicamenteuze behandeling) waar de adviesraden betrekking op hebben:
• Werkgroeplid werkt niet als enige inhoudsdeskundige aan de module;
• Werkgroeplid werkt tenminste samen met een werkgroeplid met een vergelijkbare expertise in alle fasen (zoeken, studieselectie, data-extractie, evidence synthese, Evidence-to-decision, aanbevelingen formuleren) van het ontwikkelproces. Indien nodig worden werkgroepleden toegevoegd aan de werkgroep;
• In alle fasen van het ontwikkelproces is een onafhankelijk methodoloog betrokken;
• Overwegingen en aanbevelingen worden besproken en vastgesteld tijdens een werkgroepvergadering onder leiding van een onafhankelijk voorzitter (zonder gemelde belangen).
Aansluitend op de reguliere commentaarronde bij de achterban van de bij de richtlijn betrokken wetenschappelijke verenigingen, hebben (een aantal) leden van de richtlijn- en kwaliteitscommissie van de NVALT en een methodoloog van het Kennisinstituut die niet betrokken waren bij ontwikkeling van de modules, aanvullend beoordeeld of de aanbevelingen logischerwijs aansluiten bij het gevonden bewijs en de overwegingen, om de onafhankelijkheid van de richtlijn te waarborgen.
Wellicht ten overvloede willen wij erop wijzen dat medisch specialistische richtlijnen niet worden vastgesteld door de betreffende richtlijnwerkgroep maar door de besturen/ledenvergadering van de betrokken verenigingen.
Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenwerkzaamheden |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Becker |
Longarts Amsterdam UMC |
Geen |
Extern gefinancierd onderzoek: SYMPRO studie Project over beeldvorming in de follow-up na behandeling voor longkanker gaat nog starten (gefinancierd door ZIN) |
geen |
|
Bartels-Rutten |
Radioloog, NKI-AVL (betaald) |
Geen |
Geen |
geen |
|
van der Wekken |
UMCG - longarts |
Geen |
Extern gefinancierd onderzoek: Lid bestuur Sectie oncologie NVALT Lid dure geneesmiddelen commissie NVALT Lid Cie Geneesmiddelen FMS Specialisten panel Longkanker Nederland Consortium partner 3D modeling in MTB Adviesraden voor UMCG bij Lilly, Astra Zeneca, Roche, Janssen |
restricties |
|
Comans |
Nucleair geneeskundige HMC Den Haag (0.6 FTE) |
Hoogleraar nucleaire geneeskunde Amsterdam UMC lokatie VUmc (0.4 FTE). |
Geen |
geen |
|
Braun |
Hoogleraar Cardio-thoracale Chirurgie, Leids Universitair Medisch Centrum en Amsterdams Universitair Medisch Centrum. |
Lid bestuur Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie (onbetaald). |
Geen |
geen |
|
Verhoeff |
Radiation oncologist and professor of radiotherapy at the Amsterdam UMC |
Niet van toepassing |
Extern gefinancierd onderzoek: 1. STOPSTORM H2020, bestraling van hartritmestoornissen |
geen |
|
Hartemink |
Chirurg NKI-AVL, Amsterdam |
Onbetaald: |
KWF-grant ontvangen (2021) voor het doen van onderzoek naar radiotherapie en chirurgie bij het vroeg-stadium NSCLC. |
geen |
|
Scharnhorst |
Klinisch chemicus, Catharina Ziekenhuis Eindhoven |
Deeltijdhoogleraar klinische chemie TU/e |
Extern gefinancierd onderzoek: |
geen |
|
Moons -Pasic |
Longarts OLVG Amsterdam |
Niet van toepassing |
Extern gefinancierd onderzoek: |
geen |
|
Peters |
Ziekenhuisapotheker |
Niet van toepassing |
Extern gefinancierd onderzoek: * Abbvie - Systematic evaluation of the efficacy-effectiveness gap of systemic treatmens in extensive disease - Geen projectleider |
geen |
|
Verheijen |
Klinisch geriater, voor 0,8 fte. |
Geen |
Geen |
geen |
|
Schuuring |
Senior staflid en lid van MT (Management Team) van de afdeling Pathologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen. |
Adviseur/KMBP voor Moleculaire Pathologie voor de Stichting Pathologie Friesland in Leeuwarden, voor Martini Ziekenhuis te Groningen, voor Treant Zorggroep Bethesda ziekenhuis in Hoogeveen en voor ADCNV to Curacao (allen onbetaald) |
Adviseur/consultant m.b.t. (moleculaire) diagnostiek voor firma's (2019-2023): MSD/Merck, AstraZeneca, Astellas Pharma, Roche, Novartis, Bayer, BMS, Lilly, Amgen, Illumina, Agena Bioscience, Janssen Cilag (Johnson&Johnson), GSK, Diaceutics, CC Diagnostics (honoraria op UMCG rekening) Extern gefinancierd onderzoek: In UMCG-team heb ik financiele ondersteuning voor onderzoek ontvangen van: |
restricties |
|
Bahce |
Commissielid |
Geen |
Geen dienstverband, eigendom, patent of anderszins Extern gefinancierd onderzoek: Diverse investigator-initiated onderzoeken op de longafdeling van het Amsterdam worden gefinancierd door de bedrijven Boehringer Ingelheim, AstraZeneca en BMS |
restricties |
|
von der Thüsen |
Patholoog |
Geen |
Honoraria en consulting fees van: Extern gefinancierd onderzoek: |
restricties |
|
Barberio |
Directeur patiëntenorganisatie Longkanker Nederland (betaald) |
lid RvT Stichting Agora, leven tot het einde (betaald) |
Extern gefinancierd onderzoek: |
geen |
|
Hendriks |
Longarts |
mede-auteur geweest van ESMO richtlijn SCLC |
Betaling voor webinars Benecke, MedTalks, VJOncology Extern gefinancierd onderzoek: chair metastatic NSCLC systemic therapy EORTC secretaris stichting NVALT studies adviesraden (betaald aan instituut niet aan mij): Amgen, BMS, Boehringer Ingelheim, Janssen, Lilly, Merck, MSD, Novartis, Pfizer, Roche and Takeda betaling voor educational webinars (betaald aan instituut niet aan mij) Janssen, podcasts Takeda, invited speaker AstraZeneca, Bayer, high5oncology, Lilly en Merck Sharp & Dohme (MSD), interview sessies Roche betaling aan instituut voor lokale PI farma studies van AbbVie, AstraZeneca, Blueprint Medicines, Gilead, GlaxoSmithKline (GSK), Merck Serono, Mirati, MSD, Novartis, Roche en Takeda |
restricties |
|
ter Heine |
Ziekenhuisapotheker-klinisch farmacoloog, Radboudumc |
Geen |
Ik heb een onkostenvergoeding ontvangen voor het geven van een scholing over de klinische farmacologie van sotorasib, een nieuw middel in de behandeling van longkanker, van de firma AMGEN. Extern gefinancierd onderzoek: |
geen |
|
Damhuis |
Onderzoeker IKNL (betaald) |
Lid wetenschappelijke commissie DLCA-S (onbetaald) |
Extern gefinancierd onderzoek: |
geen |
|
van Geffen |
Medisch Centrum Leeuwarden |
NVALT bestuur |
Extern gefinancierd onderzoek: * Projectleider |
restricties |
|
Stoffels |
Internist ouderengeneeskunde Amsterdam UMC |
freelance nieuwsschrijver Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde
|
Amsterdam UMC innovatiefonds |
geen |
|
van den Berg |
Arts assistent Inwendige Geneeskunde Amsterdam UMC |
Betaalde nevenfunctie: * Post-doctoraal onderzoek Professional Performance and Compassionate Care-onderzoeksgroep AmsterdamUMC (niet extern gefinancierd) |
Geen |
geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Longkanker Nederland heeft bijgedragen aan de schriftelijke knelpunteninventarisatie voor het cluster Longoncologie. Daarnaast werd er aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door de afvaardiging van Longkanker Nederland in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. De conceptmodule werden tevens voor commentaar voorgelegd bij Longkanker Nederland (in afstemming met de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties).
Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz
|
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Module ‘Behandeling na (chemo-)immuuntherapie’ |
Geen financiële gevolgen |
Hoewel het niet duidelijk is of de aanbevelingen breed toepasbaar zijn, volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht. |
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).
Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen
Tijdens de schriftelijke knelpuntenanalyse werden verschillende partijen uitgenodigd om input te geven op een concept-raamwerk voor de richtlijnen niet kleincellig longcarcinoom en kleincellig longcarcinoom. Deze richtlijnen zijn dermate verouderd, dat een grotere herziening noodzakelijk is om uiteindelijk goed mee te kunnen draaien in het modulair onderhoud zoals in de Koploperprojecten wordt beoogd.
Het doel van deze stakeholderraadpleging was om te inventariseren welke knelpunten men ervaart rondom de te herziene richtlijnen. De benoemde knelpunten werden vervolgens door de richtlijnwerkgroep geprioriteerd en vertaald in uitgangsvragen.
De volgende vijf modules kregen prioriteit bij het uitvoeren van onderhoud aan de richtlijn Niet kleincellig longcarcinoom:
- (Neo)adjuvante immuuntherapie
- Dubbele immuuntherapie
- Behandeling na (chemo-)immuuntherapie
- Eerstelijnsbehandeling incurabel NSCLC met EGFR exon 19/21 mutatie
- Behandeling incurabel NSCLC met (zeldzame) mutaties
Uitkomstmaten
Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Methode literatuursamenvatting
Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. Indien mogelijk werd de data uit verschillende studies gepoold in een random-effects model (Review Manager 5.4). De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann, 2013; Hultcrantz, 2017).
|
GRADE |
Definitie |
|
Hoog |
|
|
Redelijk |
|
|
Laag |
|
|
Zeer laag |
|
Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz, 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID). Met name in situaties waarin een interventie geen belangrijke nadelen heeft en de kosten relatief laag zijn, kan de grens voor klinische besluitvorming met betrekking tot de effectiviteit van de interventie bij een lagere waarde (dichter bij het nuleffect) liggen dan de MCID (Hultcrantz, 2017).
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit bijvoorbeeld de biomechanica of fysiologie, waarden en voorkeuren van patiënten, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello, 2016a; Alonso-Coello, 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE-methodiek.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas, 2017; Neumann, 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.
In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor patiënten, behandelaars en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.
|
Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers |
||
|
|
Sterke aanbeveling |
Zwakke (conditionele) aanbeveling |
|
Voor patiënten |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet. |
Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet. |
|
Voor behandelaars |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen. |
Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij zijn of haar waarden en voorkeuren. |
|
Voor beleidsmakers |
De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid. |
Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen. |
Organisatie van zorg
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen. Meer algemene, overkoepelende, of bijkomende aspecten van de organisatie van zorg worden behandeld in de module Organisatie van zorg.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijnmodule wordt aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren worden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren wordt de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule wordt aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open. 2017 Nov 16;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593. PubMed PMID: 29150475; PubMed Central PMCID: PMC5701989.
Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 Jun 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016. PubMed PMID: 27353417.
Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016 Jun 30;353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089. PubMed PMID: 27365494.
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348; PubMed Central PMCID: PMC3001530.
Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017 Jul;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006. Epub 2017 May 18. PubMed PMID: 28529184; PubMed Central PMCID: PMC6542664.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html
Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016 Apr;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017. Epub 2016 Jan 6. Review. PubMed PMID: 26772609.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html.
Zoekverantwoording
Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.