Inleiding
Kanker treft vooral oudere mensen. De diagnose kanker wordt het meest gesteld tussen het 65ste en 70ste levensjaar. In 2014 was bijna 45 procent van de nieuwe kankerpatiënten in Nederland tussen de 60 en 75 jaar en bijna 32 procent was 75 jaar of ouder (NKR). Toch is het aandeel oudere patiënten in klinische trials relatief laag. Nog steeds is het merendeel van het bewijs van effectiviteit van behandeling verkregen in een geselecteerde, jongere en relatief fitte patiëntenpopulatie. Daarnaast neemt het aantal jongere kwetsbare patiënten toe door toenemende overleving en intensievere behandelingen in de kankerzorg.
Door het ontbreken van wetenschappelijke literatuur bevatten de tumorspecifieke richtlijnen maar mondjesmaat specifieke aanbevelingen voor ouderen en/of kwetsbare patiënten en valt het team van behandelaars vaak terug op de eigen ervaring (IKNL: Kankerzorg in beeld: de oudere patiënt).|

Om inzicht te krijgen in de belangrijkste knelpunten die patiënten en zorgverleners ervaren bij de diagnostiek en behandeling van specifieke (rest)klachten of gevolgen van de kanker(behandeling) bij kwetsbare patiënten heeft de werkgroep de, naar haar mening, belangrijkste knelpunten in een knelpuntenanalyse voorgelegd aan zowel patiënten als hulpverleners, met de vraag deze knelpunten te prioriteren en eventueel aan te vullen.

Het signaleren van specifieke (rest)klachten en gevolgen van de kanker(behandeling) bij kwetsbare (veelal oudere) patiënten wordt zowel door professionals als belangrijkste knelpunt genoemd (30 procent van de 361 respondenten) als door patiënten van 60 jaar en ouder (31 procent van de 143 respondenten).
Op basis van deze bevindingen is de werkgroep op zoek gegaan naar een signaleringsinstrument dat problemen op somatisch, functioneel, psychisch en/of sociaal gebied bij kwetsbare (veelal oudere) patiënten met of behandeld voor kanker goed in beeld kan brengen.

Aangezien er vanuit de literatuur geen specifiek, geschikt signaleringsinstrument is gevonden om de functionele, fysieke, psychische en/of sociale problemen verbonden met kanker te onderzoeken bij een kwetsbare (veelal oudere) patiëntenpopulatie, heeft de werkgroep besloten te kijken of de werkwijze beschreven in de module signalering, bespreking en verwijzing van deze richtlijn ook voor deze doelgroep toepasbaar is. In deze module wordt conform de richtlijn Detecteren behoefte psychosociale zorg allereerst de Lastmeter met probleemlijst -gevolgd door een gesprek- aanbevolen voor het signaleren van distress en zorgbehoefte.

Hoewel de Lastmeter probleemgebieden bevat die ook bij kwetsbare (vaak oudere) patiënten aan de orde zijn, mist de werkgroep daarin relevante vragen voor deze doelgroep.

Als aanvulling op de probleemgebieden van de Lastmeter adviseert de werkgroep extra vragen toe te voegen om problemen op somatisch, functioneel, psychisch en/of sociaal gebied bij kwetsbare patiënten met of behandeld voor kanker goed in beeld kan brengen. De gemaakte keuzes komen voort uit de evidentie over het meten van kwetsbaarheid in algemene zin en uit de klinische expertise van de werkgroep en haar achterban. Volledigheid is daarbij niet nagestreefd.

Enkele voorbeelden van in de probleemgebieden van de Lastmeter toe te voegen vragen zijn:

In het probleemgebied praktische problemen

• zorg voor partner en/of (klein)kinderen
• dagbesteding (N.B. werk/school/studie wordt als minder belangrijk ervaren)

In het probleemgebied gezins- en sociale problemen

• alleen- of samenwonend
• aanwezigheid sociaal netwerk
• aanwezigheid mantelzorg(mogelijkheden)

In het probleemgebied emotionele problemen

• het geheugen en ook andere cognitiegerelateerde problemen, zoals moeite met plannen en organiseren
• eerder doorgemaakt delier of geheugenverlies van voorbijgaande aard tijdens ziekte of een behandeling)
• neerslachtigheid/somberheid (ook relatie leggen met eventuele sensorische klachten zoals horen, zien, mobiliteitsklachten en/of eenzaamheid [ook in relatie tot hiervoor genoemde punten])

In het probleemgebied lichamelijke problemen daarbij ook extra aandacht geven aan de reeds opgenomen vragen duizeligheid en conditie

• aanpalende problemen zoals vallen en bewaren van het evenwicht
• problemen met het zelfstandig voortbewegen, transfers en mobiliteit

Naast de probleemgebieden van de Lastmeter dient in het gesprek ook inzicht te worden verkregen in eventueel aanwezige comorbiditeit en polyfarmacie.

De werkgroep geeft aan dat het zelfstandig invullen van de Lastmeter voor sommige kwetsbare (veelal oudere) patiënten lastig is waardoor de resultaten mogelijk niet betrouwbaar kunnen zijn. Om die reden adviseert de werkgroep om de patiënt in de gelegenheid te stellen de Lastmeter samen met een zorgverlener in te laten vullen en vandaaruit de basis te leggen voor het gesprek.

Wegens de extra belasting die het zou meebrengen bij deze kwetsbare patiënt wordt het standaard gebruik van EORTC-QLQ-C30, scoringstool, geadviseerd in de richtlijn Detecteren behoefte psychosociale zorg voor monitoring, afgeraden.