Peroperatieve fase
Uitgangsvraag
Hoe moet de peroperatieve zorg voor oudere patiënten met een heupfractuur worden ingericht?
Deelvraag 1: Welke aspecten van zorg moeten ten minste worden geborgd tijdens de peroperatieve fase voor oudere patiënten met een heupfractuur wanneer er gestreefd wordt naar geïntegreerde zorg?
Deelvraag 2: Welke aspecten van zorg dragen bij aan optimaal geïntegreerde zorg voor oudere patiënten met een heupfractuur tijdens de peroperatieve fase?
Aanbeveling
Aanbeveling-1
Overweeg een start te maken met de integratie van zorg voor oudere patiënten met een heupfractuur, door rekening te houden met de volgende aspecten van zorg:
- Richt een Samen Beslismoment in gericht op het type behandeling (zoals type implantaat of prothese) voor patiënten met performancescore ASA 1-3, indien van toepassing.
- Richt een Samen Beslismoment in gericht op het type anesthesie voor patiënten met performance score ASA 1-2. Neem in de overwegingen mee: wens van de patiënt, comorbiditeiten, kwetsbaarheid en veerkracht.
Voor de randvoorwaarden van het organiseren van een Samen Beslismoment bij kwetsbare ouderen met heupfractuur, zie module Opvang SEH van deze leidraad.
Sluit aan bij de adviezen uit bestaande richtlijnen anesthesie gericht op geriatrische principes.
Aanbeveling-2
Overweeg de integratie van zorg voor oudere patiënten met een heupfractuur verder te optimaliseren, door rekening te houden met de volgende aspecten van zorg (in aanvulling op aanbeveling-1):
- Weeg op individuele basis af of het van toegevoegde waarde is om naasten de mogelijkheid te bieden om mee te gaan naar de operatiekamer en verkoever, dit hoeft niet standaard te worden aangeboden.
Overwegingen
De resultaten van de Delphi-studie waren voor het peroperatief traject vrij eensluidend. Om een start te maken voor het integreren van zorg wordt aanbevolen om Samen Beslissen te integreren in besluitvorming rondom type behandeling en type anesthesie. Om dit te realiseren is tijd, ruimte en rust nodig. De keuze van het type anesthesie bij het ondergaan van de heupoperatie heeft consequenties voor het te verwachten peroperatieve beloop. Waarden en voorkeuren van de patiënt en naasten spelen een rol bij de keuze voor het type anesthesie. De professionele anesthesiologische voorkeur voor regionaal of algeheel is nog aan wetenschappelijk onderzoek onderhevig en recente publicaties laten geen grote verschillen zien (NOV/NVvH, 2016; Griffiths, 2021; Neuman, 2021). Door de heterogeniteit van de kwetsbare populatie is het lastig eenduidig bewijs te vinden voor een bepaald type anesthesie. Steeds meer onderzoek vindt plaats om verschillen in kwaliteit van leven, functionele status en ervaren gezondheid tussen verschillende typen anesthesie aan te tonen, zowel direct postoperatief als op de langere termijn (Vail, 2024; O’Brien, 2023).
Om de integratie van zorg verder te optimaliseren wordt aanbevolen om op individuele basis af te wegen of het van toegevoegde waarde is om naasten de mogelijkheid te bieden om mee te gaan naar de operatiekamer. Het zal om organisatorische redenen echter niet voor ieder ziekenhuis mogelijk zijn om dit standaard aan te bieden, bijvoorbeeld tijdens de diensturen in de avond, nacht en weekend. Dezelfde individuele afwegingen dienen gemaakt te worden op de verkoever en de verpleegafdeling, om buiten de reguliere bezoektijden naasten toe te laten ten behoeve van goed herstel en delierpreventie.
Onderbouwing
Achtergrond
De peroperatieve fase is een kritieke risicoperiode. De kwetsbare ouderen verdienen een multidisciplinaire benadering, ook direct voorafgaand op de operatiekamer zelf en gedurende het verdere peroperatieve traject. Door de heterogeniteit van de oudere populatie in termen van multimorbiditeit, veroudering en veerkracht is het peroperatief plan maatwerk met blijvend – interdisciplinair - oog voor het mogelijk optreden van postoperatieve complicaties, functionele achteruitgang en verlies van kwaliteit van leven. Deze module richt zich op de peroperatieve fase, en in het bijzonder het Samen Beslissen en betrekken van naasten. Voor anesthesiologische en chirurgisch-technische aspecten verwijst de werkgroep naar de desbetreffende richtlijnen.
Referenties
- Anesthesiologisch beleid femurfractuur - Richtlijn - Richtlijnendatabase [Internet]. 2016 [cited 2024 May 22]. Available from: https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/proximale_femurfracturen/anesthesiologisch_beleid_femurfractuur.html.
- Griffiths R, Babu S, Dixon P, Freeman N, Hurford D, Kelleher E, Moppett I, Ray D, Sahota O, Shields M, White S. Guideline for the management of hip fractures 2020: Guideline by the Association of Anaesthetists. Anaesthesia. 2021 Feb;76(2):225-237. doi: 10.1111/anae.15291. Epub 2020 Dec 2. PMID: 33289066.
- Neuman MD, Feng R, Carson JL, Gaskins LJ, Dillane D, Sessler DI, Sieber F, Magaziner J, Marcantonio ER, Mehta S, Menio D, Ayad S, Stone T, Papp S, Schwenk ES, Elkassabany N, Marshall M, Jaffe JD, Luke C, Sharma B, Azim S, Hymes RA, Chin KJ, Sheppard R, Perlman B, Sappenfield J, Hauck E, Hoeft MA, Giska M, Ranganath Y, Tedore T, Choi S, Li J, Kwofie MK, Nader A, Sanders RD, Allen BFS, Vlassakov K, Kates S, Fleisher LA, Dattilo J, Tierney A, Stephens-Shields AJ, Ellenberg SS; REGAIN Investigators. Spinal Anesthesia or General Anesthesia for Hip Surgery in Older Adults. N Engl J Med. 2021 Nov 25;385(22):2025-2035. doi: 10.1056/NEJMoa2113514. Epub 2021 Oct 9. PMID: 34623788.
- O'Brien K, Feng R, Sieber F, Marcantonio ER, Tierney A, Magaziner J, Carson JL, Dillane D, Sessler DI, Menio D, Ayad S, Stone T, Papp S, Schwenk ES, Marshall M, Jaffe JD, Luke C, Sharma B, Azim S, Hymes R, Chin KJ, Sheppard R, Perlman B, Sappenfield J, Hauck E, Hoeft MA, Karlawish J, Mehta S, Donegan DJ, Horan A, Ellenberg SS, Neuman MD; REGAIN (Regional versus General Anesthesia for Promoting Independence after Hip Fracture) Investigators. Outcomes with spinal versus general anesthesia for patients with and without preoperative cognitive impairment: Secondary analysis of a randomized clinical trial. Alzheimers Dement. 2023 Sep;19(9):4008-4019. doi: 10.1002/alz.13132. Epub 2023 May 12. PMID:37170754.
- https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/perioperative_goal_directed_therapy_pgdt/startpagina_-_perioperative_goal_directed_therapy_pgdt.html.
- Vail EA, Feng R, Sieber F, Carson JL, Ellenberg SS, Magaziner J, Dillane D, Marcantonio ER, Sessler DI, Ayad S, Stone T, Papp S, Donegan D, Mehta S, Schwenk ES, Marshall M, Jaffe JD, Luke C, Sharma B, Azim S, Hymes R, Chin KJ, Sheppard R, Perlman B, Sappenfield J, Hauck E, Tierney A, Horan AD, Neuman MD; REGAIN (Regional versus General Anesthesia for Promoting Independence after Hip Fracture) Investigators. Long-term Outcomes with Spinal versus General Anesthesia for Hip Fracture Surgery: A Randomized Trial. Anesthesiology. 2024 Mar 1;140(3):375-386. doi: 10.1097/ALN.0000000000004807. PMID: 37831596; PMCID: PMC11186520.
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 19-02-2025
Laatst geautoriseerd : 19-02-2025
Geplande herbeoordeling :
Algemene gegevens
De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).
De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in 2023 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor kwetsbare ouderen met een heupfractuur.
Werkgroep
- Dr. H.C. (Hanna) Willems, klinisch geriater en internist, werkzaam in het Amsterdam UMC te Amsterdam, NVKG, voorzitter van de werkgroep
- Dr. R.A. (Richard) Faaij, klinisch geriater, werkzaam in het Diakonessenhuis te Utrecht, NVKG, vicevoorzitter van de werkgroep
- Dr. E.R. (Elvira) Flikweert, traumachirurg, werkzaam in het Deventer Ziekenhuis te Deventer, NVvH, vicevoorzitter van de werkgroep
- Drs. H.H. (Hugo) Wijnen, klinisch geriater, werkzaam in het Rijnstate te Arnhem, NVKG
- Dr. B.P.A. (Bart) Spaetgens, internist-ouderengeneeskunde, werkzaam in het MUMC te Maastricht, NIV
- Drs. A.J. (Arthur) Kievit, orthopedisch chirurg, werkzaam in het Amsterdam UMC te Amsterdam, NOV
- Dr. H.P.A. (Eric) van Dongen, anesthesioloog-pijnspecialist, werkzaam in het St. Antoniusziekenhuis te Nieuwegein, NVA
- Dr. N.P. (Nanda) Gubbels, SEH-arts, werkzaam in het St. Antoniusziekenhuis te Utrecht, NVSHA
- Mw. A. (Agnes) Bruijn-Leemrijse, bestuurslid, werkzaam bij de Osteoporose Vereniging te Den Haag, Osteoporose Vereniging
- Mw. S. (Sophie) Osseweijer-Bronsgeest, verpleegkundig specialist AGZ, werkzaam in het Spaarne Gasthuis te Haarlem, V&VN
- Mw. D. (Debbie) Loeters, geriatriefysiotherapeut, werkzaam in het Streekziekenhuis Koningin Beatrix te Winterswijk, KNGF/NVFG
Klankbordgroep
- Drs. J. (Janita) Minderhoud, huisarts/specialist ouderengeneeskunde, werkzaam bij Laego te Utrecht, Laego
- Mw. J. (Joyce) Vink, voorzitter bestuur, werkzaam bij de Vereniging Diëtisten Geriatrie & Ouderen (DGO) te Alkmaar, NVD
- Dr. E.F. (Leonoor) van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde, werkzaam bij Pieter van Foreest te Delft, Verenso
- Mw. L. (Linda) Vink-van Klooster, beleidsmedewerker, werkzaam bij EN te Utrecht, EN
Met ondersteuning van
- Drs. E.A. (Emma) Gans, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. J.F. (Janke) de Groot, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Drs. M. (Mischa) Lenaers, junior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.
Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en klankbordgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Betrokkenen |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Werkgroep |
||||
|
Bruijn-Leemrijse |
Bestuurslid Osteoporose Vereniging |
Al meer dan 12 jaar met pensioen, alleen onbetaald bestuurslid
|
Mogelijk: meer bekendheid onze vereniging |
Geen actie |
|
Dongen, van |
Anesthesioloog-pijnspecialist. Maatschap anesthesiologie, intensive care en pijnbestrijding |
Geen |
Geen, ter info medeoprichter AGE project St Antonius ziekenhuis, bestuurslid E infuse |
Geen actie |
|
Faaij |
Vice-voorzitter |
Coördinatie/ redacteur van het Handboek GTU |
Geen |
Geen actie |
|
Flikweert |
Traumachirurg Deventer Ziekenhuis |
Bestuurslid Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie Voorzitter Clinical Audit Board DHFA |
Geen |
Geen actie |
|
Gubbels |
SEH-arts St. Antonius ziekenhuis |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Kievit |
Orthopedisch chirurg, AUMC, betaald |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Loeters |
Geriatriefysiotherapeut bij Streekziekenhuis Koningin Beatrix te Winterswijk, betaald. Secretaris bij Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de Geriatrie, betaald. Docent Fysiotherapie bij Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, betaald. |
Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, onbetaald |
Geen |
Geen actie |
|
Osseweijer-Bronsgeest |
Spaarne gasthuis |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Spaetgens |
Internist-Ouderengeneeskunde, Maastricht UMC+ |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Wijnen |
Klinisch geriater Rijnstate Arnhem |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Willems* |
Klinisch geriater en internist, Amsterdam UMC |
Wervelfracturen richtlijn NOV, Bestuurder stichting zorgevaluatie en voorzitter werkgroep Leading the change 0,1 FTE. Betaald, hoofd afdeling ouderengeneeskunde. Betaald omvang 0,9FTE |
Advisoryboard AMGEN en UCB, gelden werden gedoneerd aan onderzoek van de afdeling ouderengeneeskunde, neergelegd per 2021. Speakersfee voor neutrale nascholingen over osteoporose, welke gesponsord worden door industrie.
FRAIL HIP 2018 gefinancierd door ZonMW (grant 843004120) en Osteosynthese and traumacare foundation nederland (OTC) (grant 2019-PJKP). Reeds afgerond, HW was niet de principal investigator. |
Geen actie
Onderwerp van de gesponsorde nascholing valt buiten de afbakening van het handboek. |
|
Klankbordgroep |
||||
|
Minderhoud |
Huisarts/specialist ouderengeneeskunde |
Bestuurslid van LAEGO |
Nee |
Geen actie |
|
Van Dam van Isselt |
Specialist Ouderengeneeskunde, Pieter van Foreest; 0.5fte Senior onderzoeker, LUMC; 0.5fte |
Geen |
Extern gefinancierd onderzoek: ZonMw |
Geen actie |
|
Vink |
Voorzitter bestuur Vereniging Diëtisten geriatrie & Ouderen (DGO) - Vacatiegelden. Careyn Dietist Utrecht West werkzaam op de GR, 1e lijn zorg, beleid - loondienst |
Netwerk DGO De leden zijn belangrijk bij de vakinhoudelijke ontwikkeling en de positionering van het eigen specialisme.
|
Geen |
Geen actie |
|
Vink-Van Klooster |
Clusterexpertise groep Vaatchirurgie. Beleidsmedewerker Ergotherapie Nederland. |
Geen |
Geen |
Geen actie |
*Voorzitter van de werkgroep
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door het betrekken van een afgevaardigde van de Osteoporose Vereniging in de werkgroep. Ook werden er patiënten betrokken in de Delphi-studie, waarvan de uitkomsten de basis voor de leidraad hebben gevormd. Tevens werd deze leidraad ter commentaar voorgelegd aan de Osteoporose Vereniging en andere patiëntenorganisaties zoals de Patiëntenfederatie Nederland.
Wkkgz & Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen
Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz.
Bij de leidraad is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn leidraadmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).
Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel. Hoewel de werkgroep wel aanbevelingen doet over een – voor sommige ziekenhuizen – nieuwe organisatie van zorg, is dit geen vereiste of verplichting.
|
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Module Peroperatieve fase |
Geen financiële gevolgen |
Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (tussen 5.000 en 40.000 patiënten), volgt uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft. Er worden daarom geen financiële gevolgen verwacht. |