Overplaatsing rondom IC-opname en IC-ontslag

Beoordeeld: 16-10-2025

Uitgangsvraag

Hoe dient de overplaatsing van IC-patiënten die naar de afdeling worden ontslagen te worden vormgegeven?
Hoe dient de overplaatsing van een IC-patiënt vanaf de operatiekamer naar de IC te worden vormgegeven?

Aanbeveling

Zorg voor een gestructureerde overdracht van patiënten die naar de afdeling worden ontslagen.

Houd er rekening mee dat:

de overdracht ruimte moet bieden om direct vragen te kunnen stellen;
belangrijke informatie ook in het patiëntdossier moet zijn terug te vinden;
de overdracht hoofdzakelijk relevante informatie moet bevatten en dus niet overcompleet moet zijn.

Evalueer 3-jaarlijks met de ontvangende verpleegafdelingen over mogelijke knelpunten van overplaatsingen. Wanneer knelpunten zich voordoen, dient de mogelijkheid van ondersteuning door de IC op een verpleegafdeling overwogen te worden.

Draag tenminste de volgende items over bij ontslag van een IC-patiënt naar de afdeling:

relevante voorgeschiedenis;
reden van ziekenhuis- en IC-opname;
actuele problematiek en behandeling;
medicatie, waarin specifiek gestopte thuismedicatie, antistolling en antibiotica;
belangrijke items die nog met patient en/of familie besproken moeten worden.

Draag voor postoperatieve IC-patiënten óók eventuele postoperatieve adviezen over.

Bovenstaande informatie is ook belangrijk bij de overdracht tijdens een IC-opname, al kan het spoedeisende karakter soms verhinderen dat de informatie compleet is.

Zorg dat de patiënt en/of familie op de hoogte is van de behandeldoelen en potentiële risico’s bij ontslag van de IC naar de afdeling.

Overwegingen

Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs

Er is een literatuuronderzoek verricht naar de vergelijking tussen gestructureerde overdracht versus ongestructureerde overdracht bij volwassen, kritiek zieke patiënten die van de IC naar een verpleegafdeling worden overgedragen en bij volwassen, kritiek zieke patiënten die van de operatiekamer (OK) naar de IC worden overgedragen. Er is één quasi-experimentele studie gevonden die de vergelijking tussen de twee overdrachtsvormen heeft onderzocht bij patiënten die van de IC naar een verpleegafdeling worden overgedragen. De bewijskracht voor de uitkomstmaat heropname op de IC was zeer laag. Voor de uitkomstmaat mortaliteit werd een klinisch relevant verschil gevonden in het voordeel van de patiënten die overgedragen werden met een gestructureerde overdracht (lage bewijskracht).

Er is één RCT gevonden die de vergelijking tussen een gestructureerde en ongestructureerde overdracht heeft onderzocht bij patiënten die van de OK naar de IC worden overgedragen. De bewijskracht voor de uitkomstmaten mortaliteit en heropname op de IC was zeer laag. Voor de uitkomstmaten patiënt-tevredenheid en personeelstevredenheid werd geen klinisch relevant verschil gevonden tussen gestructureerde overdracht en ongestructureerde overdracht (lage bewijskracht). Hier ligt dus een kennisvraag.

De werkgroep concludeert op basis van de resultaten van alle bovengenoemde literatuur dat er geen wetenschappelijk bewijs bestaat voor de toegevoegde waarde van een gestructureerde overdracht. Sommige studies vinden een verminderde mortaliteit bij een interventie aan de overdracht, maar dat kan een toevalsbevinding zijn, omdat het niet wordt ondersteund door een duidelijk mechanisme (bijvoorbeeld minder medicatiefouten, minder morbiditeit). Tevens is de oorzaak van de mortaliteit niet beschreven in die studies, zodat niet eenduidig de mortaliteit aan de overdracht kan worden gecorreleerd.

Hoewel bij de andere uitkomstmaten geen effect werd gevonden, kan op niet-gemeten uitkomsten (bijvoorbeeld minder telefonisch contact om vergeten informatie te vergaren) een gestructureerde overdracht wel van meerwaarde zijn. Desalniettemin zijn er ook nadelen van een gestructureerde overdracht, bijvoorbeeld dat het verplichte karakter van de structuur de overdracht niet meer aan de casus en situatie wordt aangepast. Hierdoor bestaat het risico dat er teveel niet-relevante informatie wordt gegeven, waarbij de relevante informatie niet meer opvalt. De werkgroep is van mening dat, ondanks een ontbrekende wetenschappelijke basis, er toch een toegevoegde waarde kan zijn van een gestructureerde overdracht. Dit moet dan worden gezien als een hulpmiddel om geen relevante informatie te vergeten en dient te worden aangepast aan de casus en de situatie.

Er is geen informatie gevonden over welke informatie zou moeten worden overgedragen en volgens welke structuur (bijvoorbeeld ABCDE, ISBAR, SOAP, etc.), daarom kan de werkgroep daar geen voorkeur in aangeven. De werkgroep is wel van mening dat bij ontslag van de IC naar de verpleegafdeling de volgende items specifiek belangrijk zijn:

relevante voorgeschiedenis;
reden van ziekenhuis- en IC-opname;
actuele problematiek en behandeling;
medicatie, waarin specifiek gestopte thuismedicatie, antistolling en antibiotica;
of de patiënt en/of familie op de hoogte zijn.

Bij een postoperatieve IC-patiënt zijn naast deze informatie ook eventuele postoperatieve adviezen, zoals drain- en antistollingsbeleid, relevant.

Een gestructureerde overdracht zou op verschillende manieren kunnen plaatsvinden, zoals telefonisch, face-to-face, aan het bed en schriftelijk in het patiëntdossier. De werkgroep is van mening dat er tenminste contact moet zijn, waarbij zowel de artsen als verpleegkundigen de mogelijkheid hebben om vragen te kunnen stellen, zodat alle informatie daadwerkelijk begrepen kan worden. De beste manier waarop dit kan plaatsvinden is per situatie verschillend en daarover kan de werkgroep geen uitspraak doen. Wel is de werkgroep van mening dat belangrijke informatie in het dossier terug te vinden moet zijn en daarom is schriftelijke vastlegging in het patiëntdossier een vereiste aanvulling op de mondelinge overdracht.

Cuzco (2021) heeft een systematische review uitgevoerd naar het effect van verpleegkundige interventies op het gebied van “patient empowerment, patient education en patient information” op de ervaren kwaliteit van ontslag door de patiënt. De resultaten suggereren dat hoe beter een patiënt begrijpt waar hij/zij zich bevindt in het proces van ziekte en herstel, hoe hoger de patiënttevredenheid zal zijn. Dit sluit aan bij de WGBO en de hedendaagse medische ethiek.

Patiëntvoorlichting van de behandeldoelen en potentiële risico’s zijn cruciale aspecten om de patiënt en/of familie handvatten te geven voor het ontslag naar de afdeling. De werkgroep is van mening dat dit voor de patiënt en/of familie redelijkerwijs duidelijk moet zijn. Deze voorlichting kan door een IC-voorwacht of IC-verpleegkundige worden gegeven.

Omdat de overplaatsing van een patiënt naar een verpleegafdeling een risicomoment is, dient de kwaliteit hiervan geborgd te zijn. Daarom adviseert de werkgroep om 3-jaarlijks overplaatsingen te evalueren met enkele verpleegafdelingen, om op die manier eventuele knelpunten te onderzoeken. Voor oplossingen voor deze knelpunten dient ook gedacht te worden aan de mogelijkheden van de IC om buiten de muren van de IC te ondersteunen. Hoewel dit niet wordt ondersteund door wetenschappelijke literatuur, past dit binnen de visie van de NVIC.

Waarden en voorkeuren van patiënten (en evt. hun verzorgers)

De mate waarin zorgverleners effectief communiceren met de patiënt en diens naasten is cruciaal. Inzicht in de situatie, prognose, en het ontvangen van duidelijke informatie kunnen de ervaring van de patiënt sterk beïnvloeden. In geval van geïntegreerde zorg is de toegang tot relevante informatie voor de patiënt belangrijk. Dit kan onder meer betrekking hebben op medische dossiers, behandelplannen en educatief materiaal.

De manier waarop verschillende zorgverleners samenwerken en informatie delen om de continuïteit van zorg te waarborgen, is van belang voor de patiënt. Een naadloze overgang tussen verschillende zorgfasen kan de ervaring verbeteren.

Het aspect van patiëntvoorlichting is een belangrijk onderdeel van de overplaatsing naar de verpleegafdeling in het kader van patiënttevredenheid. Patiëntvoorlichting op de dag van ontslag in de vorm van behandeldoelen en potentiële complicaties geven de patiënt handvatten over de toekomst, wat kan leiden tot betere tevredenheid.

Kosten (middelenbeslag)

Uit verschillende pre-post interventie studies blijkt dat een gestructureerde overdracht niet meer tijd hoeft te kosten dan een pre-interventie overdracht. Daarbij kan het voorkomen van nabellen of nazoeken van informatie tijd van zorgprofessionals schelen. De werkgroep is daarom van mening dat een gestructureerde overdracht, die relevante informatie duidelijk naar voren brengt en bevraagd kan worden, niet tot een verhoogd middelenbeslag leidt, maar juist tot een verminderd middelenbeslag.

Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie

Mits de gestructureerde overdracht niet overmatig uitgebreid is, voorziet de werkgroep geen problemen op het gebied van aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie.

Rationale van de aanbeveling: weging van argumenten voor en tegen de interventies

De werkgroep is van mening dat er toegevoegde waarde is van een gestructureerde overdracht, hoewel het wetenschappelijke bewijs ontbreekt. Het risico bestaat dat er teveel niet-relevante informatie wordt overgedragen. Een gestructureerde overdracht is derhalve enkel als hulpmiddel te gebruiken.

Onderbouwing

Achtergrond

Een overplaatsing van een patient van de IC naar de verpleegafdeling is een risico-moment, omdat 1) het regiebehandelaarschap verandert, 2) toedieningen van medicatie kunnen wijzigen om logistieke redenen en 3) zorg vaak door meer zorgverleners uit verschillende vakgebieden wordt geboden op de afdeling. Door deze wijzigingen bestaat het risico voor de patiënt dat de coördinatie mist, er medicatie-fouten optreden, of verwisselingen op het gebied van (wond)zorg plaatsvinden. Door de overplaatsing zo goed mogelijk te begeleiden, worden deze risico’s zoveel mogelijk gereduceerd.

Ook bij een overplaatsing van de patiënt van de operatiekamer (OK) naar de IC bestaat het risico dat informatie verloren gaat. Op de OK vinden, over het algemeen, grote veranderingen in de gezondheidssituatie van de patiënt plaats die consequenties kunnen hebben voor het verdere beloop van de behandeling. Daarom is het belangrijk om deze informatie overdracht zo goed mogelijk te borgen. De overplaatsingen vanaf de OK naar de IC en van de IC naar de verpleegafdeling zijn overplaatsingen waar vrijwel geen urgentie bij zit. Hierdoor is er ruimte om het proces rondom deze overplaatsingen te optimaliseren.

Op dit moment is een gedigitaliseerde checklist/overdrachtsformulier een vereiste qua overplaatsing van een IC-patiënt naar de afdeling. Bij een overplaatsing van de OK naar de IC zijn op moment van schrijven geen eisen. Deze module beoogt richting te geven om een overplaatsing met zo min mogelijk informatieverlies te laten plaatsvinden.

In deze uitgangsvraag wordt gezocht of een gestructureerde overdracht behulpzaam is. Onder een gestructureerde overdracht wordt verstaan 1) gestructureerde informatie, bijvoorbeeld via ABCDE, (I)SBAR of SOAP, 2) structuur qua logistieke afspraken, zoals locatie van overdracht en manier van contact tussen zorgverleners.

Conclusies / Summary of Findings

1. ICU to general ward

Mortality

Low GRADE

Structured handover may reduce mortality when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from OR to ICU.

Source: Stelfox, 2016

Readmission

Very low GRADE

The evidence is very uncertain about the effect of structured handover on readmission when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from ICU to general ward.

Source: Stelfox, 2016

Morbidity, Resource use, Medication errors, Patient satisfaction, Medical staff satisfaction

No GRADE

No evidence was found regarding the effect of structured handover on morbidity, resource use, medication errors when compared with unstructured handover in critically ill patients who are transferred from ICU to general ward.

Source: -

2. OR to ICU

Mortality

Very low GRADE

The evidence is very uncertain about the effect of structured handover on mortality when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from OR to ICU.

Source: Qian, 2023

Readmission

Very low GRADE

The evidence is very uncertain about the effect of structured handover on readmission when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from OR to ICU.

Source: Qian, 2023

Patient satisfaction

Low GRADE

Structured handover may result in little to no difference in patient satisfaction when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from OR to ICU.

Source: Qian, 2023

Medical staff satisfaction

Low GRADE

Structured handover may result in little to no difference in medical staff satisfaction when compared with unstructured handover in adult, critically ill patients who are transferred from OR to ICU.

Source: Qian, 2023

Morbidity, Resource use, Medication errors

No GRADE

Source: -

Samenvatting literatuur

Description of studies

1. ICU to general ward

Stelfox (2016) performed a quasi-experimental study with an interrupted time series analysis to evaluate whether readmission to ICU and mortality among patients discharged alive from ICU changed after implementation of a critical care transition program. Adult patients discharged alive from eight medical-surgical ICUs in eight hospitals in two cities in Alberta, Canada, from January 1 2002 to January 1 2012 were eligible for inclusion. No exclusion criteria were reported in the study. In total, 32,234 patients were eligible. The patients in the intervention group (n=12,940) were discharged with the use of a critical care program, and the patients in the control group (n=19,294) were discharged without the use of a critical care program. The duration of the follow-up was at least 14 days. The study reported the following relevant outcome measures: mortality within 14 days, and ICU readmission within 72 hours.

2. Operating room (OR) to ICU

Qian (2023) performed a randomized controlled trial to design a postoperative structured handover protocol for SICU and evaluate its impact on the quality of the transition. Patients aged ≥18 years and ≤75 years who were transferred to the SICU after surgery and clinicians participating in handover were eligible for trial participation. Exclusion criteria were absent members at any time during the handover, handover of two patients at the same time, interruption of handover: existing distraction of handover members’ attention. In total, 101 patients were eligible and were randomized into two groups. The intervention group (n=51) carried out structured protocol with postoperative handover checklist, and the control group (n=50) carried out unstructured handover, without interference with the content and order of their handover. The duration of the follow-up was at least 28 days. The study reported the following relevant outcome measures: ICU mortality, 28-day mortality, readmissions to ICU, satisfaction total score, observer’s evaluation (overall quality), surgeon’s evaluation (overall quality), and nurses’ evaluation (overall quality).

Results

Comparison 1: ICU to general ward

Mortality (important)

Stelfox (2016) reported the outcome measure mortality within 14 days. In total, 3.4% of the patients (95% CI 2.8 to 4.0) whose discharge was caried out with the use of a critical care transition program died, compared with 4.2% of the patients (95% CI 3.5 to 4.9) whose discharge was caried out without the use of a critical care transition program. The RR was 0.81 (95% CI 0.72 to 0.91), in favor of the patients who were discharged with the use of a critical care transition program. This difference is considered clinically relevant.

Morbidity (critical)

None of the studies reported the outcome measure morbidity.

Readmission (critical)

Stelfox (2016) reported the outcome measure ICU readmission within 72 hours. In total, 3.6% of the patients (95% CI 2.7 to 4.5) whose discharge was caried out with the use of a critical care transition program were readmitted to the ICU within 72 hours, compared with 3.6% of the patients (95% CI 2.7 to 4.5) whose discharge was caried out without the use of a critical care transition program. The RR was 1 (95 % CI 0.89 to 1.12), which means there was no difference between the two groups.

Resource use (critical)

None of the studies reported the outcome measure resource use.

Medication errors (critical)

None of the studies reported the outcome measure medication errors.

Patient satisfaction (important)

None of the studies reported the outcome measure patient satisfaction.

Medical staff satisfaction (important)

None of the studies reported the outcome measure medical staff satisfaction.

Comparison 2: operating room (OR) to ICU

Mortality (important)

Qian (2023) reported the outcome measure ICU mortality. In total, 2 of the 51 patients (3.9%) whose discharge was carried out with a structured handover protocol died, compared to 4 of the 50 patients (8%) whose discharge was carried out with unstructured handover. The risk ratio (RR) was 0.49 (95% CI 0.09 to 2.56), and the risk difference (RD) was -0.04 (95% CI -0.13 to 0.05), in favor of the patients who received structured handover. This difference is considered clinically relevant.

Qian (2023) reported the outcome measure 28-day mortality. In total, 4 of the 51 patients (7.8%) whose discharge was carried out with a structured handover protocol died, compared with 4 of the 50 patients (8%) whose discharge was carried out with unstructured handover. The RR was 0.98 (95% CI 0.26 to 3.71), and the RD was -0.00 (95% CI -0.11 to 0.10), in favor of the patients who received structured handover. This difference is not considered clinically relevant.

Morbidity (critical)

None of the studies reported the outcome measure morbidity.

Readmission (critical)

Qian (2023) reported the outcome measure ICU readmission. In total, 3 of the 51 patients (5.9%) whose discharge was carried out with a structured handover protocol were readmitted to the ICU, compared with 4 of the 50 patients (8%) whose discharge was carried out with unstructured handover. The RR was 0.74 (95% CI 0.17 to 3.12), and the RD was -0.02 (95% CI -0.12 to 0.08), in favor of the patients who received structured handover. This difference is considered clinically relevant.

Resource use (critical)

None of the studies reported the outcome measure resource use.

Medication errors (critical)

None of the studies reported the outcome measure medication errors.

Patient satisfaction (important)

Qian (2023) reported the outcome measure satisfaction total score (0-100). The patients whose discharge was carried out with a structured handover protocol (n=51) reported a mean satisfaction score of 81.24 (SD ± 6.95), compared with a mean satisfaction score of 76.44 (SD ± 7.32) reported by the patients who received unstructured handover (n=50). The mean difference was -4.80 (95% CI -7.58 to -2.02), in favor of the patients who received structured handover. This difference is not considered clinically relevant.

Medical staff satisfaction (important)

Surgeon’s evaluation

Qian (2023) reported the outcome measure surgeon’s evaluation (overall quality) (0-10). A mean surgeons’ evaluation score of 7.47 (SD ± 1.01) was reported for the group of patients whose discharge was carried out with a structured handover protocol (n=51), compared with a mean surgeons’ evaluation score of 7.28 (SD ± 1.01) for the patients who received unstructured handover (n=50). The mean difference was -0.19 (95% CI -0.58 to 0.20), in favor of the patients who received structured handover. This difference is not considered clinically relevant.

Nurses’ evaluation

Qian (2023) reported the outcome measure nurses’ evaluation (overall quality) (0-10). A mean ICU nurses’ evaluation score of 8.27 (SD ± 0.77) was reported for the group of patients whose discharge was carried out with a structured handover protocol (n=51), compared with a mean ICU nurses’ evaluation score of 8.04 (SD ± 0.78) for the patients who received unstructured handover (n=50). The mean difference was -0.23 (95% CI -0.53 to 0.07), in favor of the patients who received structured handover. This difference is not considered clinically relevant.

Level of evidence of the literature

1. ICU to general ward

Mortality

The level of evidence regarding the outcome measure mortality was based on a quasi-experimental study and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by two levels because of study limitations (risk of bias, -1), and because the confidence interval exceeds the lower level for clinical relevance (imprecision, -1). The level of evidence is therefore graded as low.

Readmission

The level of evidence regarding the outcome measure readmission was based on a quasi-experimental study and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by three levels because of study limitations (risk of bias, -1), and because the confidence interval exceeds the upper and lower level for clinical relevance (imprecision, -2). The level of evidence is therefore graded as very low.

Morbidity, Resource use, Medication errors, Patient satisfaction, Medical staff satisfaction

The level of evidence could not be graded since the outcome measure was not reported in the study.

2. OR to ICU

Mortality

The level of evidence regarding the outcome measure mortality was based on a RCT and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by two levels because the confidence interval exceeds both the upper and the lower level for clinical relevance (imprecision, -3). The level of evidence is therefore graded as very low.

Readmission

The level of evidence regarding the outcome measure readmission was based on a RCT and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by two levels because the confidence interval exceeds both the upper and the lower level for clinical relevance (imprecision, -3). The level of evidence is therefore graded as very low.

Patient satisfaction

The level of evidence regarding the outcome measure patient satisfaction was based on a RCT and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by two levels because of the small number of patients included in the study (imprecision, -2). The level of evidence is therefore graded as low.

Medical staff satisfaction

The level of evidence regarding the outcome measure medical staff satisfaction was based on a RCT and therefore starts high. The level of evidence was downgraded by two levels because of the small number of patients included in the study (imprecision, -2). The level of evidence is therefore graded as low.

Morbidity, Resource use, Medication errors

The level of evidence could not be graded since the outcome measure was not reported in the study.

Zoeken en selecteren

A systematic review of the literature was performed to answer the following questions:

1. Which possibilities exist to ensure that a transfer of an ICU patient to a general ward takes place with the fewest possible risks?

P (Patients):	Adult, critically ill patients being discharged from the ICU to a general ward
I (Intervention):	Structured handover (such as, but not limited to, electronic aids, face-to-face contact, transfer nurse, nurse consultation)
C (Control):	Unstructured handover or no intervention
O (Outcome measure):	Mortality, morbidity, readmission, resource use, medication errors, patient satisfaction, medical staff satisfaction

2. Which possibilities exist to ensure that a transfer of a patient from operating room (OR) to ICU takes place with the fewest possible risks?

P (Patients):	Adult, critically ill patients being discharged from the OR to ICU
I (Intervention):	Structured handover (such as, but not limited to, electronic aids, face-to-face contact, transfer nurse, nurse consultation)
C (Control):	Unstructured handover or no intervention
O (Outcome measure):	Mortality, morbidity, readmission, resource use, medication errors, patient satisfaction, medical staff satisfaction

Relevant outcome measures

The guideline development group considered morbidity, readmission, resource use, medication errors as a critical outcome measure for decision making; and mortality, patient satisfaction and medical staff satisfaction as an important outcome measure for decision making.

A priori, the working group did not define the outcome measures listed above but used the definitions that were used in the studies.

The working group defined the following differences as a minimal clinically (patient) important differences:

mortality: RR ≤ 0.9 and RR ≥ 1;
morbidity: RR < 0.9 and RR > 1.1;
readmission: RR < 0.9 and RR > 1.1;
resource use: RR < 0.9 and RR > 1.1;
medication errors: RR < 0.9 and RR > 1.1;
patient satisfaction: 10% (10 points on a 100 points scale, 1 point on a 10 points scale);
medical staff satisfaction: 10% (10 points on a 100 points scale, 1 point on a 10 points scale).

Search and select (Methods)

The databases Medline (via OVID) and Embase (via Embase.com) were searched with relevant search terms until 24 October 2023. The detailed search strategy is depicted under the tab Methods. The systematic literature search resulted in 828 hits. Studies were selected based on the following criteria: systematic review (meta-analysis), RCTs or observational studies comparing structured handover with unstructured handover in adult, critically ill patients being transferred from ICU to a general ward or from operating room (OR) to ICU. In total, 66 studies were initially selected based on title and abstract screening. After reading the full text, 64 studies were excluded (see the table with reasons for exclusion under the tab Methods), and two studies were included.

Results

A total of two studies were included in the analysis of the literature. One study included patients being transferred from ICU to a general ward, and one study included patients being transferred from OR to ICU. Important study characteristics and results are summarized in the evidence tables. The assessment of the risk of bias is summarized in the risk of bias tables.

Referenties

Cuzco C, Torres-Castro R, Torralba Y, Manzanares I, Muñoz-Rey P, Romero-García M, Martínez-Momblan MA, Martínez-Estalella G, Delgado-Hito P, Castro P. Nursing Interventions for Patient Empowerment during Intensive Care Unit Discharge: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Oct 21;18(21):11049. doi: 10.3390/ijerph182111049. PMID: 34769569; PMCID: PMC8582948.
Qian X, Lui KY, Li S, Song X, Xu J, Dou R, Luo G, Li L, Cai C. Structured postoperative handover protocol improves efficiency and quality of interdisciplinary communication and nursing care in surgical intensive care unit: a randomized controlled trial. Updates Surg. 2024 Jan;76(1):289-298. doi: 10.1007/s13304-023-01551-2. Epub 2023 Jun 5. PMID: 37277673.
Stelfox HT, Bastos J, Niven DJ, Bagshaw SM, Turin TC, Gao S. Critical care transition programs and the risk of readmission or death after discharge from ICU. Intensive Care Med. 2016 Mar;42(3):401-410. doi: 10.1007/s00134-015-4173-7. Epub 2015 Dec 22. PMID: 2669418.

Evidence tabellen

Evidence table for intervention studies

Study reference

Study characteristics

Patient characteristics ²

Intervention (I)

Comparison / control (C) ³

Follow-up

Outcome measures and effect size ⁴

Comments

Qian, 2023

Type of study:

Randomized controlled trial.

Setting and country:

ICU of the First Affiliated Hospital of SYSU, a comprehensive teaching hospital in China.

Funding:

Funded by Guangdong Medical Science and Technology Research.

Conflicts of interest:

The authors declare that they have no conflict of interest. The funding source did not participate in this study.

Inclusion criteria:

Patients aged ≥18 years and ≤75 years who were transferred to the SICU after surgery and clinicians participating in handover met the inclusion criteria.

Exclusion criteria:

Absent members and any time during the handover, handover of two patients at the same time, interruption of handover: existing distraction of handover members’ attention.

N, total at baseline:

Intervention: 51

Control: 50

Important prognostic factors:

Age ± SD:

Intervention: 50.71 ± 12.71

Control: 53.32 ± 11.91

Sex (male/female):

Intervention: 37/14

Control: 33/17

Time of admission (daytime/off-hours):

Intervention: 12/39

Control: 16/34

Medical staff, n:

Intervention: 26

Control: 24

Handover member (anesthesiologist/ surgeon/ ICU providers):

Intervention: 10/9/7

Control: 8/9/7

Groups were comparable at baseline.

Intervention:

The intervention group carried out structured protocol with postoperative handover checklist.

Control:

The control group carried out unstructured handover, without interfered with the content and order of their handover.

Length of follow-up:

Not reported, at least 28 days (outcome measure 28-day mortality)

Loss-to-follow-up:

Intervention:

N=4 (7.3%)

Reasons (describe):

-Handover member absent (n=2)

-Patients were transferred simultaneously (n=2)

Control:

N=7 (12.3%)

Reasons (describe):

-Handover member absent (n=3)

-Patients were transferred simultaneously (n=2)

-Handover interruption (n=2)

Incomplete outcome data:

Not reported.

Mean ± SD

Information omissions:

Intervention: 0.67 ± 0.62

Control: 1.44 ± 0.97

Handover duration (min):

Intervention: 5.86 ± 1.91

Control: 5.98 ± 1.67

ICU mortality:

Intervention: 2 (3.9%)

Control: 4 (8%)

28-day mortality:

Intervention: 4 (7.8%)

Control: 4 (8%)

Length of stay in ICU (hours):

Intervention: 59.94 ± 72.14
Control: 94.52 ± 116.90

Readmission to ICU:

Intervention: 3 (5.9%)

Control: 4 (8%)

Satisfaction total score (0-100):

Intervention: 81.24 ± 6.95

Control: 76.44 ± 7.32

Observer’s evaluation, overall quality (0-10):

Intervention: 8.16 ± 0.95

Control: 7.12 ± 1.15

Surgeons’ evaluation, overall quality (0-10):

Intervention: 7.47 ± 1.01

Control: 7.28 ± 1.01

ICU nurses’ evaluation, overall quality (0-10):

Intervention: 8.27 ± 0.77

Control: 8.04 ± 0.78

Stelfox, 2016

Type of study:

Quasi-experimental design and interrupted time series analysis.

Setting and country:

Eight hospitals in two cities in Alberta, Canada.

Funding:

Funded by an establishment grant from Alberta Innovates – Health Solutions. HTS is supported by a Population Health Investigator Award, DJN is supported by a Clinician Fellowship Award, SBM is supported by a Canada Research Chair in Critical Care Nephrology and Clinical Investigator Award.

Conflicts of interest:

Funding sources had no role in the design, conduct, or reporting of this study and they are unaware of any conflicts of interest.

Inclusion criteria:

Adult patients discharged alive from eight medical-surgical ICUs in eight hospitals in two cities in Alberta, Canada, from January 1 2002 to January 1 2012 were eligible for inclusion.

Exclusion criteria:

Not reported.

N total at baseline:

Intervention: 12940

-Pre-implementation: 4872

-Post-implementation: 8068

Control: 19294

-Pre-implementation: 7560

-Post-implementation: 11734

Important prognostic factors²:

Age median (IQR):

I pre: 58 (42.72)

I post: 58 (44.70)

C pre: 61 (46.73)

C post: 59 (46.72)

Sex, % F:

I pre: 2069 (42%)

I post: 3367 (42%)

C pre: 3192 (42%)

C post: 4992 (43%)

Reason for ICU admission (medical/surgical):

I pre: 3136/1662

I post: 5238/2807

C pre: 2782/2001

C post: 7260/4474

Day of week for discharge (weekday/weekend):

I pre: 3545/1327

I post: 6060/2008

C pre: 5620/1940

C post: 8871/2863

Time of day for discharge (day-time/night-time):

I pre: 3045/1827

I post: 5131/2937

C pre: 5760/1854

C post: 8529/3205

Groups comparable at baseline?

Intervention:

Patients discharged with use of a critical care transition program from January 1, 2002 to January 1, 2012 (2 years prior to implementation).

Implementation of a critical care transition program: an independent multidisciplinary ICU team that provided standardized support services for all patients discharged from ICU to a hospital ward.

Control:

Patients discharged without use of a critical care transition program from January 1, 2002 to January 1, 2012 (2 years prior to implementation).

No critical care transition program.

Length of follow-up:

Patients were followed for a minimum of two consecutive evaluations (24h) and signed off when deemed stable. Outcome measures were mortality at 14 and 28 days, so follow-up was at least 28 days.

Loss-to-follow-up:

Not reported.

Incomplete outcome data:

Not reported.

ICU readmission within 72h, % (95% CI)

Beginning of study

Intervention: 3.7 (2.6 to 4.8)
Control: 4.2 (3.1 to 5.2)

End of study

Intervention: 3.6 (2.7 to 4.5)

Control: 3.6 (2.7 to 4.5)

Mortality within 14 days, % (95% CI)

Beginning of study

Intervention: 4.8 (4.0 to 5.6)

Control: 3.6 (2.8 to 4.4)

End of study

Intervention: 3.4 (2.8 to 4.0)

Control: 4.2 (3.5 to 4.9)

Risk of bias table for intervention studies (RCT)

Study reference

(first author, publication year)

Was the allocation sequence adequately generated?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was the allocation adequately concealed?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Blinding: Was knowledge of the allocated

interventions adequately prevented?

Were patients blinded?

Were healthcare providers blinded?

Were data collectors blinded?

Were outcome assessors blinded?

Were data analysts blinded?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was loss to follow-up (missing outcome data) infrequent?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Are reports of the study free of selective outcome reporting?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Was the study apparently free of other problems that could put it at a risk of bias?

Definitely yes

Probably yes

Probably no

Definitely no

Overall risk of bias

If applicable/necessary, per outcome measure

LOW

Some concerns

HIGH

Qian, 2023

Definitely yes

Reason: Randomization determined by a computerized random-number generator.

Probably yes

Reason: One single ICU was randomly selected from two SICUs of this hospital, and a total of 10 beds were included and randomized in a 1:1 ratio into control and intervention groups. Each bed was randomly assigned to a fixed resident.

Definitely no

Reason: Health care providers were not blinded. No information about blinding of patients, outcome assessors and data analysts.

Probably no

Reason: Loss-to-follow-up was 7.3% in the intervention group and 12.3% in the control group.

Definitely yes

Reason: All relevant outcomes were reported.

Probably yes

Reason: small sample size.

LOW (mortality)

Some concerns (other outcomes)

Stelfox, 2016

Definitely no

Reason: no randomization, a critical care transition program was implemented in 3 hospitals and not implemented in 5 other hospitals. The five hospitals were used as control.

Definitely no

Reason: no randomization, a critical care transition program was implemented in 3 hospitals and not implemented in 5 other hospitals. The five hospitals were used as control. Therefore, no allocation was necessary.

Definitely no

Reason: no one involved with the study was blinded, due to no randomization.

No information

Reason: loss-to-follow-up data were not reported in the study.

Definitely yes

Reason: All relevant outcomes were reported.

Probably no

Reason: it is possible that other activities may have occurred during the study that could have affected the readmission of patients to ICU and mortality, and allocation of resources and processes for ICU discharge may vary across healthcare jurisdictions.

HIGH (all outcomes)

Table of excluded studies

Reference	Reason for exclusion
Abraham J, Burton S, Gordon HS. Moving patients from emergency department to medical intensive care unit: Tracing barriers and root contributors. Int J Med Inform. 2020 Jan;133:104012. doi: 10.1016/j.ijmedinf.2019.104012. Epub 2019 Oct 18. PMID: 31726385.	Wrong study design: non-comparing observational study
Abraham J, Meng A, Tripathy S, Avidan MS, Kannampallil T. Systematic review and meta-analysis of interventions for operating room to intensive care unit handoffs. BMJ Qual Saf. 2021 Jun;30(6):513-524. doi: 10.1136/bmjqs-2020-012474. Epub 2021 Feb 9. PMID: 33563791.	Wrong population: part of studies about children. Wrong outcome measures: technical errors, information omissions, informaiton sharing score, time to analgesia dosing
Abraham J, Kannampallil TG, Almoosa KF, Patel B, Patel VL. Comparative evaluation of the content and structure of communication using two handoff tools: implications for patient safety. J Crit Care. 2014 Apr;29(2):311.e1-7. doi: 10.1016/j.jcrc.2013.11.014. Epub 2013 Nov 23. PMID: 24360818.	Wrong comparison: two handoff tools
Appelbaum RD, McCullough MA, Barnett RS, Talbott AL, Neff LP, Hildreth AN, Miller PR 3rd, Nunn AM. Improving the Culture of Safety: A Prospective Handoff Initiative from the Operating Room to the Trauma Intensive Care Unit. Am Surg. 2022 Jul;88(7):1584-1587. doi: 10.1177/00031348221091938. Epub 2022 Apr 25. PMID: 35469445.	Wrong study design: pre-post
Barry ME, Hochman BR, Lane-Fall MB, Zappile D, Holena DN, Smith BP, Kaplan LJ, Huffenberger A, Reilly PM, Pascual JL. Leveraging Telemedicine Infrastructure to Monitor Quality of Operating Room to Intensive Care Unit Handoffs. Acad Med. 2017 Jul;92(7):1035-1042. doi: 10.1097/ACM.0000000000001590. PMID: 28198723; PMCID: PMC5912952.	Wrong intervention: handoffs on weekdays vs nights and weekends
Bell CM, Rahimi-Darabad P, Orner AI. Discontinuity of chronic medications in patients discharged from the intensive care unit. J Gen Intern Med. 2006 Sep;21(9):937-41. doi: 10.1111/j.1525-1497.2006.00499.x. PMID: 16918738; PMCID: PMC1831608.	Wrong study design: non-comparing observational study
Bosma BE, Meuwese E, Tan SS, van Bommel J, Melief PH, Hunfeld NG, van den Bemt PM. The effect of the TIM program (Transfer ICU Medication reconciliation) on medication transfer errors in two Dutch intensive care units: design of a prospective 8-month observational study with a before and after period. BMC Health Serv Res. 2017 Feb 10;17(1):124. doi: 10.1186/s12913-017-2065-y. PMID: 28183302; PMCID: PMC5301448.	Results not reported
Bourne RS, Jennings JK, Panagioti M, Hodkinson A, Sutton A, Ashcroft DM. Medication-related interventions to improve medication safety and patient outcomes on transition from adult intensive care settings: a systematic review and meta-analysis. BMJ Qual Saf. 2022 Aug;31(8):609-622. doi: 10.1136/bmjqs-2021-013760. Epub 2022 Jan 18. PMID: 35042765; PMCID: PMC9304084.	Wrong study design: pre-post
Brown KN, Leigh JP, Kamran H, Bagshaw SM, Fowler RA, Dodek PM, Turgeon AF, Forster AJ, Lamontagne F, Soo A, Stelfox HT. Transfers from intensive care unit to hospital ward: a multicentre textual analysis of physician progress notes. Crit Care. 2018 Jan 28;22(1):19. doi: 10.1186/s13054-018-1941-0. PMID: 29374498; PMCID: PMC5787341.	Wrong study design: non-comparing observational study
Chatterjee S, Shake JG, Arora RC, Engelman DT, Firstenberg MS, Geller CM, Hirose H, Lonchyna VA, Lytle FT, Milewski RKC, Moosdorf RGH, Rabin J, Sanjanwala R, Galati M, Whitman GJ; Society of Thoracic Surgeons Workforce on Critical Care. Handoffs From the Operating Room to the Intensive Care Unit After Cardiothoracic Surgery: From The Society of Thoracic Surgeons Workforce on Critical Care. Ann Thorac Surg. 2019 Feb;107(2):619-630. doi: 10.1016/j.athoracsur.2018.11.010. Epub 2018 Nov 27. PMID: 30500341.	Wrong population: part of studies about children, wrong outcome measures: provider satisfaction, technical errors, information omissions, quality of handover
Conn Busch J, Wu J, Anglade E, Peifer HG, Lane-Fall MB. So Many Ways to Be Wrong: Completeness and Accuracy in a Prospective Study of OR-to-ICU Handoff Standardization. Jt Comm J Qual Patient Saf. 2023 Aug;49(8):365-372. doi: 10.1016/j.jcjq.2023.05.001. Epub 2023 May 13. PMID: 37316396.	Wrong study design: pre post, wrong population: age not specified, wrong outcome measures: handoff information accuracy
Coon EA, Kramer NM, Fabris RR, Burkholder DB, Klaas JP, Graff-Radford J, Moore SA, Wijdicks EFM, Britton JW, Jones LK Jr. Structured handoff checklists improve clinical measures in patients discharged from the neurointensive care unit. Neurol Clin Pract. 2015 Feb;5(1):42-49. doi: 10.1212/CPJ.0000000000000094. PMID: 29443183; PMCID: PMC5764427.	Wrong study design: pre-post
Correia PC, Gomes de Macedo P, Santos JFG, Moreira Júnior JR, de Oliveira C, Malbouisson LMS. Impact of customised ICU handover protocol on the quality of ICU discharge reports. BMJ Open Qual. 2022 Aug;11(3):e001647. doi: 10.1136/bmjoq-2021-001647. PMID: 35977742; PMCID: PMC9389091.	Wrong study design: pre-post
Cuzco C, Torres-Castro R, Torralba Y, Manzanares I, Muñoz-Rey P, Romero-García M, Martínez-Momblan MA, Martínez-Estalella G, Delgado-Hito P, Castro P. Nursing Interventions for Patient Empowerment during Intensive Care Unit Discharge: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Oct 21;18(21):11049. doi: 10.3390/ijerph182111049. PMID: 34769569; PMCID: PMC8582948.	Wrong intervention: different types of interventions for patient empowerment (pre-discharge, post-ICU), no discharge interventions).
Dabliz R, Poon SK, Fairbrother G, Ritchie A, Soo G, Burke R, Kol M, Ho R, Thai L, Laurens J, Ledesma S, Abu Sardaneh A, Leung T, Hincapie AL, Penm J. Medication safety improvements during care transitions in an Australian intensive care unit following implementation of an electronic medication management system. Int J Med Inform. 2021 Jan;145:104325. doi: 10.1016/j.ijmedinf.2020.104325. Epub 2020 Nov 4. PMID: 33221648.	Wrong study design: pre-post
de Grood C, Leigh JP, Bagshaw SM, Dodek PM, Fowler RA, Forster AJ, Boyd JM, Stelfox HT. Patient, family and provider experiences with transfers from intensive care unit to hospital ward: a multicentre qualitative study. CMAJ. 2018 Jun 4;190(22):E669-E676. doi: 10.1503/cmaj.170588. PMID: 29866892; PMCID: PMC5988518.	Wrong study design: non-comparing observational study
Dixon JL, Stagg HW, Wehbe-Janek H, Jo C, Culp WC Jr, Shake JG. A standard handoff improves cardiac surgical patient transfer: operating room to intensive care unit. J Healthc Qual. 2015 Jan-Feb;37(1):22-32. doi: 10.1097/01.JHQ.0000460123.91061.b3. PMID: 26042374.	Wrong study design: pre-post, wrong outcome measures: duration of handoff
Dusse F, Pütz J, Böhmer A, Schieren M, Joppich R, Wappler F. Completeness of the operating room to intensive care unit handover: a matter of time? BMC Anesthesiol. 2021 Feb 5;21(1):38. doi: 10.1186/s12871-021-01247-3. PMID: 33546588; PMCID: PMC7863365.	Wrong study design: non-comparing observational study
Gardiner TM, Marshall AP, Gillespie BM. Clinical handover of the critically ill postoperative patient: an integrative review. Aust Crit Care. 2015 Nov;28(4):226-34. doi: 10.1016/j.aucc.2015.02.001. Epub 2015 Mar 19. PMID: 25797689.	Wrong study design: integrative review
Giles C, Novakovic M, Hopman W, Barreto EF, Beaubien-Souligny W, Birks P, Neyra JA, Wald R, Silver SA. The Quality of Discharge Summaries After Acute Kidney Injury. Can J Kidney Health Dis. 2023 Sep 28;10:20543581231199018. doi: 10.1177/20543581231199018. PMID: 37781153; PMCID: PMC10540581.	Wrong study design: non-comparing chart review
Goulding L, Parke H, Maharaj R, Loveridge R, McLoone A, Hadfield S, Helme E, Hopkins P, Sandall J. Improving critical care discharge summaries: a collaborative quality improvement project using PDSA. BMJ Qual Improv Rep. 2015 Apr 30;4(1):u203938.w3268. doi: 10.1136/bmjquality.u203938.w3268. PMID: 26734368; PMCID: PMC4645923.	Wrong study design: scoping review
Hervé MEW, Zucatti PB, Lima MADDS. Transition of care at discharge from the Intensive Care Unit: a scoping review. Rev Lat Am Enfermagem. 2020;28:e3325. doi: 10.1590/1518-8345.4008.3325. Epub 2020 Jul 15. PMID: 32696919; PMCID: PMC7365613.	Wrong study design: scoping review
Heselmans A, van Krieken J, Cootjans S, Nagels K, Filliers D, Dillen K, De Broe S, Ramaekers D. Medication review by a clinical pharmacist at the transfer point from ICU to ward: a randomized controlled trial. J Clin Pharm Ther. 2015 Oct;40(5):578-583. doi: 10.1111/jcpt.12314. Epub 2015 Aug 12. PMID: 29188903.	Wrong population: 15 years and older, wrong outcome measures: number of implemented recommendations
Ho JK. Improving clinical handover: Development of a web-based intensive care unit consultation system with structured reply generation. BMJ Qual Improv Rep. 2016 Apr 29;5(1):u210292.w4180. doi: 10.1136/bmjquality.u210292.w4180. PMID: 27158498; PMCID: PMC4856893.	Wrong study design: non-comparing observational study
Ilan R, LeBaron CD, Christianson MK, Heyland DK, Day A, Cohen MD. Handover patterns: an observational study of critical care physicians. BMC Health Serv Res. 2012 Jan 10;12:11. doi: 10.1186/1472-6963-12-11. PMID: 22233877; PMCID: PMC3280171.	Wrong study design: non-comparing observational study
Keller N, Bosse G, Memmert B, Treskatsch S, Spies C. Improving quality of care in less than 1 min: a prospective intervention study on postoperative handovers to the ICU/PACU. BMJ Open Qual. 2020 Jun;9(2):e000668. doi: 10.1136/bmjoq-2019-000668. PMID: 32565419; PMCID: PMC7311016.	Wrong study design: pre-post
Kleinpell RM. Randomized trial of an intensive care unit-based early discharge planning intervention for critically ill elderly patients. Am J Crit Care. 2004 Jul;13(4):335-45. PMID: 15293587.	Wrong population: discharge from hospital
Kovacic NL, Gagnon DJ, Riker RR, Wen S, Fraser GL. An Analysis of Psychoactive Medications Initiated in the ICU but Continued Beyond Discharge: A Pilot Study of Stewardship. J Pharm Pract. 2020 Dec;33(6):760-767. doi: 10.1177/0897190019830518. Epub 2019 Feb 27. PMID: 30813837; PMCID: PMC6711824.	Wrong study design: non-comparing observational study
Krimminger D, Sona C, Thomas-Horton E, Schallom M. A Multidisciplinary QI Initiative to Improve OR-ICU Handovers. Am J Nurs. 2018 Feb;118(2):48-59. doi: 10.1097/01.NAJ.0000530248.45711.60. PMID: 29369877.	Wrong study design: pre-post
Lane-Fall MB, Christakos A, Russell GC, Hose BZ, Dauer ED, Greilich PE, Hong Mershon B, Potestio CP, Pukenas EW, Kimberly JR, Stephens-Shields AJ, Trotta RL, Beidas RS, Bass EJ. Handoffs and transitions in critical care-understanding scalability: study protocol for a multicenter stepped wedge type 2 hybrid effectiveness-implementation trial. Implement Sci. 2021 Jun 15;16(1):63. doi: 10.1186/s13012-021-01131-1. PMID: 34130725; PMCID: PMC8204062.	Wrong study design: Study protocol for implementation trial
Lane-Fall MB, Pascual JL, Peifer HG, Di Taranti LJ, Collard ML, Jablonski J, Gutsche JT, Halpern SD, Barg FK, Fleisher LA; HATRICC study team (Kimberly Allen, BSN, RN; Mark Barry, MD; Sruthi Buddai, BA; Tyler Chavez, BA; Mahrukh Choudhary, BA; Della George; Megan Linehan, DO; Enrique Torres Hernandez; Jerome Watts, BA. A Partially Structured Postoperative Handoff Protocol Improves Communication in 2 Mixed Surgical Intensive Care Units: Findings From the Handoffs and Transitions in Critical Care (HATRICC) Prospective Cohort Study. Ann Surg. 2020 Mar;271(3):484-493. doi: 10.1097/SLA.0000000000003137. PMID: 30499797.	Wrong study design: pre-post
Li P, Stelfox HT, Ghali WA. A prospective observational study of physician handoff for intensive-care-unit-to-ward patient transfers. Am J Med. 2011 Sep;124(9):860-7. doi: 10.1016/j.amjmed.2011.04.027. PMID: 21854894.	Wrong study design: non-comparing observational study
Lin F, Chaboyer W, Wallis M. A literature review of organisational, individual and teamwork factors contributing to the ICU discharge process. Aust Crit Care. 2009 Feb;22(1):29-43. doi: 10.1016/j.aucc.2008.11.001. Epub 2009 Jan 10. PMID: 19138531.	Wrong study design: literature review
Meuwese, E. and Bosma, B. E. and Hunfeld, N. G. M. and Quax, R. A. M. and Hemesath, K. C. F. and Van Wijngaarden, C. and Aref, Z. and Hassan, R. and Van Den Bemt, P. M. L. A. Effect of medication reconciliation by a pharmacist on unintended medication discrepancies at admission to and discharge from the intensive care unit. Pharmaceutisch Weekblad. 2017; 152 (19) :25-28	Wrong study design: pre-post
McFetridge B, Gillespie M, Goode D, Melby V. An exploration of the handover process of critically ill patients between nursing staff from the emergency department and the intensive care unit. Nurs Crit Care. 2007 Nov-Dec;12(6):261-9. doi: 10.1111/j.1478-5153.2007.00244.x. PMID: 17983360.	Wrong study design: non-comparing observational study
Moon TS, Gonzales MX, Woods AP, Fox PE. Improving the quality of the operating room to intensive care unit handover at an urban teaching hospital through a bundled intervention. J Clin Anesth. 2016 Jun;31:5-12. doi: 10.1016/j.jclinane.2016.01.001. Epub 2016 Mar 16. PMID: 27185667.	Wrong study design: pre-post
Mukhopadhyay D, Wiggins-Dohlvik KC, MrDutt MM, Hamaker JS, Machen GL, Davis ML, Regner JL, Smith RW, Ciceri DP, Shake JG. Implementation of a standardized handoff protocol for post-operative admissions to the surgical intensive care unit. Am J Surg. 2018 Jan;215(1):28-36. doi: 10.1016/j.amjsurg.2017.08.005. Epub 2017 Aug 10. PMID: 28823594.	Wrong outcomes: presence of physician, critical details communicated including procedure and complications, handoff duration
Österlind J, Gerhardsson J, Myrberg T. Critical care transition programs on readmission or death: A systematic review and meta-analysis. Acta Anaesthesiol Scand. 2020 Aug;64(7):870-883. doi: 10.1111/aas.13591. Epub 2020 Apr 17. PMID: 32232833.	Wrong study design: pre-post
Paredes-Garza F, López-Mases P, Lázaro E, Marín-Maicas P. [Effect of on patient safety of bedside handoff performed in intensive care units. Systematic review]. An Sist Sanit Navar. 2022 Jun 29;45(2):e0996. Spanish. doi: 10.23938/ASSN.0996. PMID: 35786699; PMCID: PMC10123455.	Article in Spanish
Parent B, LaGrone LN, Albirair MT, Serina PT, Keller JM, Cuschieri J, Addison EJ, Choe L, Delossantos GB, Gaskill CE, Moon SD, MacDonald JT, Stolzberg MJ, Van Eaton EG, Zech JM, Kritek PA. Effect of Standardized Handoff Curriculum on Improved Clinician Preparedness in the Intensive Care Unit: A Stepped-Wedge Cluster Randomized Clinical Trial. JAMA Surg. 2018 May 1;153(5):464-470. doi: 10.1001/jamasurg.2017.5440. PMID: 29299602; PMCID: PMC5875375.	Wrong study design: pre-post
Perren A, Conte P, De Bitonti N, Limoni C, Merlani P. From the ICU to the ward: cross-checking of the physician's transfer report by intensive care nurses. Intensive Care Med. 2008 Nov;34(11):2054-61. doi: 10.1007/s00134-008-1138-0. Epub 2008 May 7. PMID: 18461306.	Wrong study design: non-comparing observational study
Petrovic MA, Aboumatar H, Baumgartner WA, Ulatowski JA, Moyer J, Chang TY, Camp MS, Kowalski J, Senger CM, Martinez EA. Pilot implementation of a perioperative protocol to guide operating room-to-intensive care unit patient handoffs. J Cardiothorac Vasc Anesth. 2012 Feb;26(1):11-6. doi: 10.1053/j.jvca.2011.07.009. Epub 2011 Sep 1. PMID: 21889365.	Wrong study design: pre-post
Plotnikoff KM, Krewulak KD, Hernández L, Spence K, Foster N, Longmore S, Straus SE, Niven DJ, Parsons Leigh J, Stelfox HT, Fiest KM. Patient discharge from intensive care: an updated scoping review to identify tools and practices to inform high-quality care. Crit Care. 2021 Dec 17;25(1):438. doi: 10.1186/s13054-021-03857-2. PMID: 34920729; PMCID: PMC8684123.	Wrong study design: scoping review
Prasad A, Cios TJ, Staub-Juergens W, Dziedzina C, Rao S, Singbartl K. Standardization improves postoperative patient handoff experience for junior clinicians. Am J Manag Care. 2020 Jun 1;26(6):e184-e190. doi: 10.37765/ajmc.2020.43494. PMID: 32549068.	Wrong study design: pre-post
Pronovost, P. and Hobson, D. B. and Earsing, K. and Lins, E. S. and Rinke, M. L. and Emery, K. and Berenholtz, S. M. and Lipsett, P. A. and Dorman, T. A practical tool to reduce medication errors during patient transfer from an intensive care unit. Journal of Clinical Outcomes Management. 2004; 11 (1) :26-33	No full text available
Pronovost P, Weast B, Schwarz M, Wyskiel RM, Prow D, Milanovich SN, Berenholtz S, Dorman T, Lipsett P. Medication reconciliation: a practical tool to reduce the risk of medication errors. J Crit Care. 2003 Dec;18(4):201-5. doi: 10.1016/j.jcrc.2003.10.001. PMID: 14691892.	Wrong study design: non-comparing observational study
Rehm C, Zoller R, Schenk A, Müller N, Strassberger-Nerschbach N, Zenker S, Schindler E. Evaluation of a Paper-Based Checklist versus an Electronic Handover Tool Based on the Situation Background Assessment Recommendation (SBAR) Concept in Patients after Surgery for Congenital Heart Disease. J Clin Med. 2021 Dec 7;10(24):5724. doi: 10.3390/jcm10245724. PMID: 34945021; PMCID: PMC8706564.	Wrong population: Pediatric ICU
Rice M, Lear A, Kane-Gill S, Seybert AL, Smithburger PL. Pharmacy Personnel's Involvement in Transitions of Care of Intensive Care Unit Patients: A Systematic Review. J Pharm Pract. 2021 Feb;34(1):117-126. doi: 10.1177/0897190020911524. Epub 2020 Apr 1. PMID: 32233830.	Wrong comparison: medication intervention performed by pharmacist vs. performed by physician
Rose MW, Newman S, Brown C. Postoperative Information Transfers: An Integrative Review. J Perianesth Nurs. 2019 Apr;34(2):403-424.e3. doi: 10.1016/j.jopan.2018.06.096. Epub 2018 Oct 16. PMID: 30340958.	Wrong study design: integrative review
Salzwedel C, Mai V, Punke MA, Kluge S, Reuter DA. The effect of a checklist on the quality of patient handover from the operating room to the intensive care unit: A randomized controlled trial. J Crit Care. 2016 Apr;32:170-4. doi: 10.1016/j.jcrc.2015.12.016. Epub 2015 Dec 29. PMID: 26818630.	Wrong outcome measures: items that should/must be handed over (quality of handover)
Segall N, Bonifacio AS, Schroeder RA, Barbeito A, Rogers D, Thornlow DK, Emery J, Kellum S, Wright MC, Mark JB; Durham VA Patient Safety Center of Inquiry. Can we make postoperative patient handovers safer? A systematic review of the literature. Anesth Analg. 2012 Jul;115(1):102-15. doi: 10.1213/ANE.0b013e318253af4b. Epub 2012 Apr 27. PMID: 22543067; PMCID: PMC6152818.	Wrong study design: part of studies non-comparing
Stelfox HT, Brundin-Mather R, Soo A, Whalen-Browne L, Kashyap D, Sauro KM, Bagshaw SM, Fiest KM, Taljaard M, Parsons Leigh J. A Multiple Baseline Trial of an Electronic ICU Discharge Summary Tool for Improving Quality of Care. Crit Care Med. 2022 Nov 1;50(11):1566-1576. doi: 10.1097/CCM.0000000000005638. Epub 2022 Aug 16. PMID: 35972243.	Wrong study design: pre-post
Stelfox HT, Lane D, Boyd JM, Taylor S, Perrier L, Straus S, Zygun D, Zuege DJ. A scoping review of patient discharge from intensive care: opportunities and tools to improve care. Chest. 2015 Feb;147(2):317-327. doi: 10.1378/chest.13-2965. PMID: 25210942.	Wrong study design: scoping review
Stelfox HT, Leigh JP, Dodek PM, Turgeon AF, Forster AJ, Lamontagne F, Fowler RA, Soo A, Bagshaw SM. A multi-center prospective cohort study of patient transfers from the intensive care unit to the hospital ward. Intensive Care Med. 2017 Oct;43(10):1485-1494. doi: 10.1007/s00134-017-4910-1. Epub 2017 Aug 29. PMID: 28852789.	Wrong study design: non-comparing observational study
Tortosa-Alted R, Reverté-Villarroya S, Martínez-Segura E, López-Pablo C, Berenguer-Poblet M. Emergency handover of critical patients. A systematic review. Int Emerg Nurs. 2021 May;56:100997. doi: 10.1016/j.ienj.2021.100997. Epub 2021 Apr 19. PMID: 33887611.	Wrong population: transfer between two critical emergency care wards, wrong study design: mostly non-comparing observational studies
Tully AP, Hammond DA, Li C, Jarrell AS, Kruer RM. Evaluation of Medication Errors at the Transition of Care From an ICU to Non-ICU Location. Crit Care Med. 2019 Apr;47(4):543-549. doi: 10.1097/CCM.0000000000003633. PMID: 30855330.	Wrong study design: non-comparing observational study
Turner CJ, Haas B, Lee C, Brar S, Detsky ME, Munshi L. Improving Communication Between Surgery and Critical Care Teams: Beyond the Handover. Am J Crit Care. 2018 Sep;27(5):392-397. doi: 10.4037/ajcc2018114. PMID: 30173172.	Wrong study design: pre-post
Van Der Walt, J. J. N. and Scholl, A. T. and Joubert, I. A. and Petrovic, M. A. Implementation of a postoperative handoff protocol. Southern African Journal of Anaesthesia and Analgesia. 2016; 22 (6) :33-37	Wrong study design: pre-post
van Sluisveld N, Bakhshi-Raiez F, de Keizer N, Holman R, Wester G, Wollersheim H, van der Hoeven JG, Zegers M. Variation in rates of ICU readmissions and post-ICU in-hospital mortality and their association with ICU discharge practices. BMC Health Serv Res. 2017 Apr 17;17(1):281. doi: 10.1186/s12913-017-2234-z. PMID: 28416016; PMCID: PMC5393034.	Wrong study design: non-comparing observational study
van Sluisveld N, Hesselink G, van der Hoeven JG, Westert G, Wollersheim H, Zegers M. Improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge. Intensive Care Med. 2015 Apr;41(4):589-604. doi: 10.1007/s00134-015-3666-8. Epub 2015 Feb 12. PMID: 25672275; PMCID: PMC4392116.	Wrong population: neonatal, pediatric and adult population
Verholen N, Vogt L, Klasen M, Schmidt M, Beckers S, Marx G, Sopka S. Do Digital Handover Checklists Influence the Clinical Outcome Parameters of Intensive Care Unit Patients? A Randomized Controlled Pilot Study. Front Med (Lausanne). 2021 Apr 20;8:661343. doi: 10.3389/fmed.2021.661343. PMID: 33959627; PMCID: PMC8093756.	Wrong intervention: use of two different checklists during shift-to-shift handovers
Wang Y, Zhang X, Hu X, Sun X, Wang Y, Huang K, Sun S, Lv X, Xie X. Evaluation of medication risk at the transition of care: a cross-sectional study of patients from the ICU to the non-ICU setting. BMJ Open. 2022 Apr 15;12(4):e049695. doi: 10.1136/bmjopen-2021-049695. PMID: 35428614; PMCID: PMC9013992.	Wrong study design: non-comparing observational study
Wibrandt I, Lippert A. Improving Patient Safety in Handover From Intensive Care Unit to General Ward: A Systematic Review. J Patient Saf. 2020 Sep;16(3):199-210. doi: 10.1097/PTS.0000000000000266. PMID: 28452913.	Wrong study design: pre-post
Zjadewicz K, Deemer KS, Coulthard J, Doig CJ, Boiteau PJ. Identifying What Is Known About Improving Operating Room to Intensive Care Handovers: A Scoping Review. Am J Med Qual. 2018 Sep/Oct;33(5):540-548. doi: 10.1177/1062860618754701. Epub 2018 Jan 27. PMID: 29374964.	Wrong study design: scoping review

Verantwoording

Beoordelingsdatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 16-10-2025

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Nederlandse Vereniging voor Intensive Care

Geautoriseerd door:

Nederlandse Internisten Vereniging
Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Nederlandse Vereniging voor Cardiologie
Nederlandse Vereniging voor Heelkunde
Nederlandse Vereniging voor Neurologie
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Nederlandse Vereniging voor Intensive Care
Stichting Family and patient Centered Intensive Care en IC Connect
Nederlandse Associatie Physician Assistants

Algemene gegevens

Voor meer details over de gebruikte richtlijnmethodologie verwijzen wij u naar de Werkwijze. Relevante informatie voor de ontwikkeling/herziening van deze leidraad is hieronder weergegeven.

De ontwikkeling/herziening van deze module werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de module.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de module is in 2023 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten die zijn opgenomen op de Intensive Care.

Werkgroep

Dr. I.A. (Iwan) Meynaar (voorzitter), internist-intensivist, HagaZiekenhuis, NVIC

Drs. B. (Ben) de Jong, internist-intensivist, Saxenburgh Medisch Centrum, NVIC

Dr. M. (Marieke) Zegers, Associate Professor, Radboudumc, NVIC

Drs. T.C. (Corien) Veenstra, longarts-intensivist, UMCG, NVIC

Dr. J. (Jasper) van Bommel, anesthesioloog-intensivist, Erasmus MC, NVIC

Dr. P. (Peter) van Vliet, neuroloog-intensivist, Haaglanden Medisch Centrum, NVN/NVIC

Dr. G.J. (Jan) Zijlstra, longarts-intensivist, Amsterdam UMC, NVALT

Dr. M.A.M. (Miriam) Moviat, internist-intensivist, Jeroen Bosch Ziekenhuis, NIV

Dr. M.V. (Mark) Koning, anesthesioloog-intensivist, Rijnstate Ziekenhuis, NVA

Drs. R.W.L. (Rens) van de Weyer, cardioloog-intensivist, Elkerliek Ziekenhuis, NVVC

Drs. J.M.R. (Joost) Meijer, chirurg-intensivist, Noordwest Ziekenhuisgroep, NVvH

Drs. L. (Lea) van Duijvenbode-den Dekker, IC verpleegkundige, Amphia Ziekenhuis, V&VN-IC

Dr. W. (Willemke) Stilma (vanaf maart 2024), Hoofddocent en postdoc onderzoeker, Hogeschool van Amsterdam, V&VN-IC

Dr. P.J.T. (Paul) Rood (tot maart 2024), bestuurder V&VN-IC, senior onderzoeker HAN University of applied sciences & Ziekenhuis Rijnstate

Dr. M.M.C. (Margo) van Mol, Assistant Professor, Erasmus MC, FCIC/IC-Connect

Klankbordgroep

Mevr. J.E. (Janine) de Kleijn, MSc, Physician Assistant, Catharina Ziekenhuis, NAPA

Dr. J.M. (Joep) Droogh, intensivist, UMCG, NVIC (namens de transportcommissie)

Dr. D.J. (David) van Westerloo, intensivist, LUMC, NVIC (namens de LHIC)

Drs. C.J.G.M. (Crétien) Jacobs, anesthesioloog-intensivist, Elkerliek Ziekenhuis, NVIC (namens de werkgroep beroepsprofiel intensivisten)

Drs. C. (Coby) Heij, anesthesioloog-intensivist, Spaarne Gasthuis, NVIC (namens de commissie beroepsbelangen intensivisten)

Drs. J. (Jacco) Rozendaal, Verpleegkundig Specialist IC/MC, St. Antonius Ziekenhuis, V&VN-VS

Met dank aan

Dr J. J. Spijkstra, intensivist, AmsterdamUMC (namens de taakgroep formatie)

Drs. A. (Arianne) Doorduin-Schmeets, Unithoofd Intensive Care, Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s-Hertogenbosch (namens het LHIC)

Dhr. F. (Frank) van der Zee, IC verpleegkundige/Avond-nacht-weekend Hoofd, Frisius MC locatie Leeuwarden, Leeuwarden (namens LNICV)

Mw. I. (Iepie) Plagge van der Vliet, manager intensive care en medium care, Martini ziekenhuis, Groningen (namens LHIC)

Dhr. D.R. (Dick) Streefkerk, hoofd IC, Alrijne ziekenhuis, Leiderdorp, namens LHIC

Drs. T. (Toine) Klarenbeek, Intensive Care Verpleegkundige/Klinisch epidemioloog, Maxima medisch centrum, Veldhoven (namens LNICV)

Mevr, L. (Lisette) Epping - Tijdhof, Adviseur Kwaliteit en Veiligheid / niet-praktiserende IC verpleegkundige, Medisch Spectrum Twente, Enschede (namens V&VN IC expertise kwaliteit en veiligheid)

Dhr. R. (Renze) Jongstra, IC-verpleegkundige volwassenen en kinderen, Circulation Practitioner (namens bestuur V&VN-IC)

Met ondersteuning van

Drs. F.M. (Femke) Janssen, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Dr. S.N. (Stefanie) Hofstede, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten via secretariaat@kennisinstituut.nl.

Werkgroeplid	Functie	Nevenfuncties	Gemelde belangen	Ondernomen actie
Meynaar, voorzitter	Intensivist, HagaZiekenhuis	Bestuurslid Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, onbetaald behoudens een onkostenvergoeding, onderzoeker	Leren van Juiste Diagnoses, door ZonMw gesubsidieerd onderzoek 160.000 euro (inmiddels afgerond 2021-2023) ZonMw Leren van Juiste Diagnoses	Geen restricties
De Jong	Internist-intensivist Saxenburgh Medisch Centrum	- Cliëntenraad Prinses Maxima Centrum (onkostenvergoeding) - Clinical research committee Prinses Maxima Centrum (onkostenvergoeding) - Incidentele waarneming op intensive care afdelingen in de regio Zwolle	Eenmalige deelname binnen adviesraad voor Paion t.a.v. positionering van giapreza binnen intensive care geneeskunde	Geen restricties
Veenstra	Intensivist UMCG	Instructeur NVIC bronchoscopie cursus (onbetaald) Lid NVIC commissie pulmonale diagnostiek en interventies (onbetaald) Lid NVIC commissie simulatie (onbetaald) FCCS instructeur (vergoeding wordt overgemaakt naar het UMCG) Medisch visiteur externe kwaliteitsvisitaties NVIC (vergoeding wordt overgemaakt naar het UMCG) Lid Zinnige Zorg traject Zorginstituut VTE (NVIC afgevaardigde, onbetaald) Secretaris sectie IC, NVALT (onbetaald) Lid sectie pulmonale interventies, NVALT (onbetaald)	Geen	Geen restricties
Zijlstra	Longarts-Intensivist, Dijklander Ziekenhuis, betaald	Geen	Geen	Geen restricties
Van Bommel	Intensivist, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam. Werkzaam als staflid op de Intensive Care Volwassenen (betaald).	Geen	Geen	Geen restricties
Meijer	Chirurg-intensivist bij de Noordwest Ziekenhuisgroep (1,0 FTE)	Lid toelatingscommissie binnen Noordwestziekenhuisgroep (onbetaald) Instructeur bij stichting ALSG voor de cursussen ATLS, MedicALS en MRMI (betaald, d.w.z.het ziekenhuis krijgt mijn vergoeding). Lid van de GIC (gemeenschappelijke intensivisten commissie), namens de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde. Bestuurslid stichting “ For Wis(h)dom Foundation (onbetaald) zie forwishdom.org. Een goede doelen stichting die een bijdrage levert naar de behandeling van zeldzame ziektes.	Geen	Geen restricties
Van Duijvenbode – den Dekker	IC verpleegkundige, Amphia Ziekenhuis	Docent Erasmus MC Academie Bestuurslid V&VN IC Commissielid NKIC	Geen	Geen restricties
Van Mol	Assistant Professor Erasmus MC, Intensive Care Volwassenen	Bestuurslid Stichting FCIC (onbezoldigd) Bestuurslid V&VN-IC (onbezoldigd) Commissielid N&AHP bij ESICM (onbezoldigd)	1. ZonMw - hoofdonderzoeker van de ICNaVen-studie, ontwikkelen digitale ondersteuning in IC-nazorg voor naasten van een IC-patiënt. Dit is een multicenter studie (nationale en internationale samenwerking) waarbij eerst de behoeften en prioritering wordt verkend en vervolgens een daarop aangepaste interventie wordt ontwikkeld. (Projectleider) 2. ZonMw - hoofdonderzoeker van de DIPIC-studie, een implementatiestudie voor een digitaal dagboek op de IC, als opmaat naar persoonsgerichte zorg. Dit is een multicenter studie in een multi-methods benadering, om het gebruik van een digitaal dagboek op de IC te stimuleren. (Projectleider) 3. ZonMw - Ik ben mede-onderzoeker bij het ontwikkelen van een PGO-IC(na)zorg. Hierbij wordt in co-creatie met verschillende stakholders en Quli een digitale omgeving specifiek ingericht op de voormalig IC-patiënt. Stichting FCIC is penvoerder. (Projectleider)	Geen restricties
Zegers	Associate Professor Radboudumc	Geen	1. Zorginstituut - Evaluatie van IC Nazorg (Projectleider) 2. ZonMw/NWO- Evaluatie van de kosten-effectivieti van IC-zorg (Projectleider) 3. NFU-Zire (Projectleider) 4. ZonMw - Safety 2 (Projectleider)	Geen restricties
Koning	Anesthesioloog-intensivist, Rijnstate Ziekenhuis, Arnhem	Geen	Geen	Geen restricties
Moviat	Intensivist Jeroen Bosch ziekenhuis	FCCS instructeur	Geen	Geen restricties
Rood (tot 11-03-2024)	Senior onderzoeker - Projectleider, HAN University of applied sciences	Vicevoorzitter, V&VN-IC, beroepsvereniging van IC verpleegkundigen	Ja, NWO Raak SIA NWO RAAK SIA Familieparticipatie op de IC	Geen restricties
Stilma (vanaf 11-03-2024)	Hogeschool hoofddocent bij cluster verpleegkunde, Hogeschool van Amsterdam, Amsterdam (0,8 FTE)	Bestuurslid V&VN-IC Betrokken bij: De Duurzame Verpleegkundige en De Groene IC	1. NWO - NWO docentenbeurs - promotietraject (Projectleider) 2. KIEM-MV - Circulaire kansen beademingszorg (Projectleider)	Geen restricties
Van Vliet	Intensivist / Haaglanden Medisch Centrum	Bestuursvoorzitter MuzIC (onbetaald) Docent RTG: docent voor de practitioner opleiding, specifiek gericht op uitstroomprofiel 'neural practitioner' (betaald) Docent opleiding IC-verpleegkundigen LUMC: docent voor de onderwerpen 'neuro-IC' (betaald) ATLS instructeur (onbetaald) Docent bij de Hogeschool Utrecht bij de PA-opleiding (betaald)	Geen	Geen restricties
Weyer	Cardioloog-intensivist Elkerliek ziekenhuis Helmond	FCCS instructeur	Geen	Geen restricties
De Kleijn	Physician assistant Intensive care Catharina ziekenhuis Eindhoven	Commissielid NVIC richtlijnontwikkeling lid NAPA vakgroep intensive care	Geen	Geen restricties
Droogh	Intensivist, UMCG	Voorzitter commissie transport NVIC, onbetaald Hoofd MICU UMCG	Geen	Geen restricties
Van Westeloo	Intensivist LUMC	MICU Zuidwest Nederland Eurocross	Circadiaan onderzoek Philips	Geen restricties
Jacobs	Intensivist Elkerliek Ziekenhuis Helmond	Geen	Geen	Geen restricties
Heij	Intensivist, Spaarne Gasthuis	Bestuurslid NVIC, onkostenvergoeding Voorzitter cie Beroepsbelangen NVIC Lid ledenraad LAD, onkostenvergoeding	Geen	Geen restricties
Rozendaal	Verpleegkundig Specialist IC/MC St. Antoniusziekenhuis	Docent respiratie en beademing, St. Antoniusacademie (parttime)	Geen	Geen restricties
Janssen	Adviseur Kennisinstituut FMS	Promovendus UMCU	Geen	Geen restricties
Hofstede	Senior adviseur Kennisinstituut FMS	Geen	Geen	Geen restricties

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door een afgevaardigde patiëntenvereniging in de werkgroep (FCIC/IC-Connect). De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. De conceptleidraad is tevens voor commentaar voorgelegd aan de FCIC/IC-Connect en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.

Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz

Bij de leidraad voerde de werkgroep conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uit om te beoordelen of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling is de richtlijnmodule op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema bij Werkwijze).

Module	Uitkomst raming	Toelichting
Overplaatsing rondom IC-opname en IC-ontslag	geen financiële gevolgen	Deze aanbevelingen zijn onveranderd t.o.v. de huidige aanbeveling/huidige zorg.

Werkwijze

Achtergrond voor de herziening

In 2006 is de eerste kwaliteitsstandaard over de organisatie van de intensive care gepubliceerd en in werking getreden (NVA, 2006). In 2016 werd een herziene kwaliteitsstandaard gepubliceerd door het Zorginstituut Nederland (2016). Deze kwaliteitsstandaard werd vanuit de NVIC aangevuld met de zogenaamde blauwdruk (NVIC, 2021). Daaruit werd een visitatie normenkader ontwikkeld, wat deel uit maakt van de feitelijke handhaving en controle op de kwaliteit door de NVIC (NVIC, 2022).

De kwaliteitsstandaard uit 2016 had een looptijd van vijf jaar en moest na vijf jaar worden geëvalueerd en herzien. Door de COVID-19 pandemie kon de evaluatie pas in 2022 plaatsvinden. De NVIC benoemde een werkgroep die de evaluatie uitvoerde door middel van een enquête die werd gevolgd door interviews (NVIC, 2023). Het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten ondersteunde deze evaluatie. In 2023 is gestart met de herziening van de kwaliteitsstandaard. Gezien de organisatorische aard van de uitgangsvragen, wordt de herziene versie een leidraad genoemd. Dit sluit aan bij de beschreven definities in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 3.0.

Tijdens de voorbereidende fase voor deze herziening inventariseerde de werkgroep middels de evaluatie van kwaliteitsstandaard en een invitational conference de knelpunten met betrekking tot de organisatie van intensive care afdelingen. Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep concept-uitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.

Aan de start van het proces is met de werkgroep besproken hoe de uitgangsvragen onderbouwd kunnen worden. De werkgroep heeft gekozen voor een combinatie van uitgangsvragen met en zonder literatuursearch. Dit vanwege het organisatorische karakter van de leidraad en specifieke situaties die alleen in Nederland van toepassing zijn. Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht. Daar waar de literatuur geen antwoord leverde, werd gebruik gemaakt van expert opinie.

Relevante conceptmodules zijn vóór de commentaar- en autorisatiefase eerst nog langs partijen uit de klankbordgroep gestuurd voor input. Binnen de NVIC en de V&VN betrof het de beroepsbelangen commissie, de visitatiecommissie NKIC, de richtlijncommissie, de werkgroep beroepsprofiel, het landelijk netwerk van ICs, de transportcommissie van de NVIC, de V&VN-IC, de V&VN-VS en de besturen van NVIC en V&VN. Buiten de NVIC betrof het, VPned (de vereniging voor practitioners) en NAPA (Nederlandse Associatie Physician Assistants), de NICE (Nationale Intensive Care Evaluatie), en de LHIC (landelijke IC hoofden overleg).

De conceptleidraadmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Tijdens de commentaarfase heeft tevens een Webinar plaatsgevonden (d.d. 07-01-2025). Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptleidraadmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve leidraadmodule werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

Voor meer details over de gebruikte richtlijnmethodologie verwijzen wij u naar de Werkwijze.

Zoekverantwoording

Algemene informatie

Cluster/richtlijn: NVIC – Herziening leidraad organisatie van de intensive care
Uitgangsvraag/modules: UV4 Hoe dient de overplaatsing van IC-patiënten die naar de afdeling worden ontslagen te worden vormgegeven
Database(s): Embase.com, Ovid/Medline	Datum: 24-10-2023
Periode: vanaf 2000	Talen: geen restrictie
Literatuurspecialist: Ingeborg van Dusseldorp	Rayyan review: https://rayyan.ai/reviews/820151
BMI-zoekblokken: voor verschillende opdrachten wordt (deels) gebruik gemaakt van de zoekblokken van BMI-Online https://blocks.bmi-online.nl/ Bij gebruikmaking van een volledig zoekblok zal naar de betreffende link op de website worden verwezen.
Toelichting: Voor deze vraag is gezocht op de concepten: Overplaatsing EN kritiek zieke patiënten EN verschillende afdelingen EN volwassenen Vanwege de aantallen worden alleen de SRs en clinical trials aangeboden in Rayyan. Vier van de vijf sleutelartikelen worden gevonden. Het artikel van Alali wordt niet gevonden omdat het een kinder IC betreft. Alali H, Antar M, AlShehri A, AlHamouieh O, Al-Surimi K, Kazzaz Y. Improving physician handover documentation process for patient transfer from paediatric intensive care unit to general ward. BMJ Open Qual. 2020 Dec;9(4):e001020. doi: 10.1136/bmjoq-2020-001020. PMID: 33384337; PMCID: PMC7780523
Te gebruiken voor richtlijntekst: In de databases Embase.com en Ovid/Medline is op 24-10-2023 systematisch gezocht vanaf 2000 naar systematische reviews en RCTs over de overplaatsing van patiënten van de IC naar (verpleeg)afdelingen en vice versa. De literatuurzoekactie leverde 828 unieke treffers op.

Zoekopbrengst

	EMBASE	OVID/MEDLINE	Ontdubbeld
SR	108	87	142
RCT	540	292	686
Observationele studies	1425	1240
Totaal	2073	1619	*828

^{*in Rayyan}

Zoekstrategie

Embase.com

No.	Query	Results
#1	'clinical handover'/exp OR (((clinical OR patient* OR nurs* OR shift OR care OR protocol OR 'face to face' OR sheet* OR form* OR checklist) NEAR/2 ('sign out' OR signout OR transfer OR transition* OR signover* OR 'sign over')):ti,ab,kw) OR handover:ti,ab,kw OR handoff:ti,ab,kw OR 'liaison nurse':ti,ab,kw OR 'change agent':ti,ab,kw OR (((sheet OR form* OR checklist* OR protocol* OR instrument* OR strategy OR software OR planning OR tool) NEAR/3 discharge):ti,ab,kw) OR 'bed manager':ti,ab,kw OR 'critical care transfer':ti,ab,kw	83897
#2	'intensive care'/de OR 'intensive care unit'/exp OR 'artificial feeding'/exp OR 'artificial ventilation'/exp OR 'early goal-directed therapy'/exp OR 'sepsis'/exp OR 'acute respiratory failure'/exp OR 'respiratory tract intubation'/exp OR (((intensive OR critical OR medium) NEAR/2 care):ti,ab,kw) OR 'critically ill':ti,ab,kw OR 'acutely ill':ti,ab,kw OR weaning:ti,kw OR (((mechanical* OR artificial) NEAR/2 ventilat):ti,ab,kw) OR 'icu patient':ti,ab,kw OR 'icu discharge':ti,ab,kw	1167717
#3	#1 AND #2	13997
#4	'barriers and facilitators to improve safety and efficiency of the icu discharge process: a mixed methods study'	1
#5	'improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge'	1
#6	'improving physician handover documentation process for patient transfer from paediatric intensive care unit to general ward'	1
#7	'medication-related interventions to improve medication safety and patient outcomes on transition from adult intensive care settings: a systematic review and meta-analysis'	1
#8	'the effect of the tim program (transfer icu medication reconciliation) on medication transfer errors in two dutch intensive care units: design of a prospective 8-month observational study with a before and after period'	1
#9	#4 OR #5 OR #6 OR #7 OR #8 sleutelartikelen	5
#10	#3 AND #9	5
#11	'ward'/exp OR ward:ti,ab,kw OR (((operating OR emergency OR recovery OR nursing) NEAR/3 (room* OR theatre OR department* OR unit*)):ti,ab,kw)	731043
#12	#3 AND #11	8851
#13	#3 NOT #12	5146
#14	#12 AND [2000-2024]/py NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal'/exp OR 'animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp OR 'nonhuman'/exp) NOT 'human'/exp)	4258
#15	#14 NOT (('adolescent'/exp OR 'child'/exp OR adolescent:ti,ab,kw OR child:ti,ab,kw OR schoolchild:ti,ab,kw OR infant:ti,ab,kw OR girl:ti,ab,kw OR boy:ti,ab,kw OR teen:ti,ab,kw OR teens:ti,ab,kw OR teenager:ti,ab,kw OR youth:ti,ab,kw OR pediatr:ti,ab,kw OR paediatr:ti,ab,kw OR puber:ti,ab,kw) NOT ('adult'/exp OR 'aged'/exp OR 'middle aged'/exp OR adult:ti,ab,kw OR man:ti,ab,kw OR men:ti,ab,kw OR woman:ti,ab,kw OR women:ti,ab,kw))	2838
#16	#9 AND #15	4
#17	'meta analysis'/exp OR 'meta analysis (topic)'/exp OR metaanaly:ti,ab OR 'meta analy':ti,ab OR metanaly:ti,ab OR 'systematic review'/de OR 'cochrane database of systematic reviews'/jt OR prisma:ti,ab OR prospero:ti,ab OR (((systemati OR scoping OR umbrella OR 'structured literature') NEAR/3 (review* OR overview)):ti,ab) OR ((systemic NEAR/1 review):ti,ab) OR (((systemati OR literature OR database* OR 'data base') NEAR/10 search):ti,ab) OR (((structured OR comprehensive* OR systemic) NEAR/3 search):ti,ab) OR (((literature NEAR/3 review):ti,ab) AND (search:ti,ab OR database:ti,ab OR 'data base':ti,ab)) OR (('data extraction':ti,ab OR 'data source':ti,ab) AND 'study selection':ti,ab) OR ('search strategy':ti,ab AND 'selection criteria':ti,ab) OR ('data source':ti,ab AND 'data synthesis':ti,ab) OR medline:ab OR pubmed:ab OR embase:ab OR cochrane:ab OR (((critical OR rapid) NEAR/2 (review* OR overview* OR synthes)):ti) OR ((((critical OR rapid) NEAR/3 (review OR overview* OR synthes)):ab) AND (search:ab OR database:ab OR 'data base':ab)) OR metasynthes:ti,ab OR 'meta synthes':ti,ab	733409
#18	'clinical trial'/exp OR 'randomization'/exp OR 'single blind procedure'/exp OR 'double blind procedure'/exp OR 'crossover procedure'/exp OR 'placebo'/exp OR 'prospective study'/exp OR rct:ab,ti OR random:ab,ti OR 'single blind':ab,ti OR 'randomised controlled trial':ab,ti OR 'randomized controlled trial'/exp OR placebo:ab,ti	3302394
#19	'major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'case control study'/de OR 'family study'/de OR 'longitudinal study'/de OR 'retrospective study'/de OR 'prospective study'/de OR 'comparative study'/de OR 'cohort analysis'/de OR ((cohort NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('case control' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('follow up' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (observational NEAR/1 (study OR studies)) OR ((epidemiologic NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('cross sectional' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti)	6767914
#20	'case control study'/de OR 'comparative study'/exp OR 'control group'/de OR 'controlled study'/de OR 'controlled clinical trial'/de OR 'crossover procedure'/de OR 'double blind procedure'/de OR 'phase 2 clinical trial'/de OR 'phase 3 clinical trial'/de OR 'phase 4 clinical trial'/de OR 'pretest posttest design'/de OR 'pretest posttest control group design'/de OR 'quasi experimental study'/de OR 'single blind procedure'/de OR 'triple blind procedure'/de OR (((control OR controlled) NEAR/6 trial):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/6 (study OR studies)):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/1 active):ti,ab,kw) OR 'open label':ti,ab,kw OR (((double OR two OR three OR multi OR trial) NEAR/1 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR ((allocat NEAR/10 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR placebo:ti,ab,kw OR 'sham-control':ti,ab,kw OR (((single OR double OR triple OR assessor) NEAR/1 (blind* OR masked)):ti,ab,kw) OR nonrandom:ti,ab,kw OR 'non-random':ti,ab,kw OR 'quasi-experiment':ti,ab,kw OR crossover:ti,ab,kw OR 'cross over':ti,ab,kw OR 'parallel group':ti,ab,kw OR 'factorial trial':ti,ab,kw OR ((phase NEAR/5 (study OR trial)):ti,ab,kw) OR ((case* NEAR/6 (matched OR control)):ti,ab,kw) OR ((match NEAR/6 (pair OR pairs OR cohort* OR control* OR group* OR healthy OR age OR sex OR gender OR patient* OR subject* OR participant)):ti,ab,kw) OR ((propensity NEAR/6 (scor OR match)):ti,ab,kw) OR versus:ti OR vs:ti OR compar:ti OR ((compar* NEAR/1 study):ti,ab,kw) OR (('major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'cohort analysis'/de OR 'observational study'/de OR 'cross-sectional study'/de OR 'multicenter study'/de OR 'correlational study'/de OR 'follow up'/de OR cohort:ti,ab,kw OR 'follow up':ti,ab,kw OR followup:ti,ab,kw OR longitudinal:ti,ab,kw OR prospective:ti,ab,kw OR retrospective:ti,ab,kw OR observational:ti,ab,kw OR 'cross sectional':ti,ab,kw OR cross?ectional:ti,ab,kw OR multicent:ti,ab,kw OR 'multi-cent':ti,ab,kw OR consecutive:ti,ab,kw) AND (group:ti,ab,kw OR groups:ti,ab,kw OR subgroup:ti,ab,kw OR versus:ti,ab,kw OR vs:ti,ab,kw OR compar:ti,ab,kw OR 'odds ratio':ab OR 'relative odds':ab OR 'risk ratio':ab OR 'relative risk*':ab OR 'rate ratio':ab OR aor:ab OR arr:ab OR rrr:ab OR ((('or' OR 'rr') NEAR/6 ci):ab)))	14514778
#21	#15 AND #17 SR	108
#22	#15 AND #18 NOT #21 Clinical trials	540
#23	#15 AND (#19 OR #20) NOT #21 NOT #22 OBS	1425
#24	#21 OR #22 OR #23	2073

Ovid/Medline

#	Searches	Results
1	exp Patient Handoff/ or exp Patient Transfer/ or ((clinical or patient* or nurs* or shift or care or protocol or face to face or sheet* or form* or checklist) adj2 (sign out or signout or transfer or transition* or signover* or sign over)).ti,ab,kf. or handover.ti,ab,kf. or handoff.ti,ab,kf. or liaison nurse.ti,ab,kf. or change agent.ti,ab,kf. or ((sheet or form* or checklist* or protocol* or instrument* or strategy or software or planning or tool) adj3 discharge).ti,ab,kf. or bed manager.ti,ab,kf. or critical care transfer.ti,ab,kf.	55831
2	Critical Care/ or Critical Illness/ or Early Goal-Directed Therapy/ or exp Intensive Care Units/ or exp Sepsis/ or exp Respiratory Distress Syndrome/ or exp Respiration, Artificial/ or exp Intubation, Intratracheal/ or Ventilator Weaning/ or weaning.ti,ab,kf. or ((intensive or critical) adj2 care).ti,ab,kf. or critically ill.ti,ab,kf. or acutely ill.ti,ab,kf. or (mechanicalor artificial adj2 ventilat).ti,ab,kf. or intubat*.ti,ab,kf. or ICU discharge.ti,ab,kf.	629238
3	1 and 2	6886
4	exp Hospital Units/ or Anesthesia Department, Hospital/ or Cardiology Service, Hospital/ or Emergency Service, Hospital/ or Nursing Service, Hospital/ or "Obstetrics and Gynecology Department, Hospital"/ or Oncology Service, Hospital/ or Psychiatric Department, Hospital/ or Surgery Department, Hospital/ or Urology Department, Hospital/ or ward.ti,ab,kf. or ((operating or emergency or recovery or nursing) adj3 (room* or theatre or department* or unit*)).ti,ab,kf.	420750
5	3 and 4	3742
6	5 not ((Adolescent/ or Child/ or Infant/ or adolescen.ti,ab,kf. or child.ti,ab,kf. or schoolchild.ti,ab,kf. or infant.ti,ab,kf. or girl.ti,ab,kf. or boy.ti,ab,kf. or teen.ti,ab,kf. or teens.ti,ab,kf. or teenager.ti,ab,kf. or youth.ti,ab,kf. or pediatr.ti,ab,kf. or paediatr.ti,ab,kf. or puber.ti,ab,kf.) not (Adult/ or adult.ti,ab,kf. or man.ti,ab,kf. or men.ti,ab,kf. or woman.ti,ab,kf. or women.ti,ab,kf.))	3074
7	limit 6 to yr="2000 -Current"	2742
8	7 not ((exp animals/ or exp models, animal/) not humans/) not (letter/ or comment/ or editorial/)	2625
9	meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly).ti,ab,kf. or systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview)).ti,ab,kf. or (systemic adj1 review).ti,ab,kf. or ((systemati or literature or database* or data-base) adj10 search).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic) adj3 search).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review) and (search or database* or data-base)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review or overview* or synthes)).ti. or (((critical or rapid) adj3 (review or overview* or synthes)) and (search or database* or data-base)).ab. or (metasynthes or meta-synthes*).ti,ab,kf.	702762
10	exp clinical trial/ or randomized controlled trial/ or exp clinical trials as topic/ or randomized controlled trials as topic/ or Random Allocation/ or Double-Blind Method/ or Single-Blind Method/ or (clinical trial, phase i or clinical trial, phase ii or clinical trial, phase iii or clinical trial, phase iv or controlled clinical trial or randomized controlled trial or multicenter study or clinical trial).pt. or random.ti,ab. or (clinic adj trial).tw. or ((singl or doubl* or treb* or tripl) adj (blind$3 or mask$3)).tw. or Placebos/ or placebo.tw.	2648681
11	Epidemiologic studies/ or case control studies/ or exp cohort studies/ or Controlled Before-After Studies/ or Case control.tw. or cohort.tw. or Cohort analy$.tw. or (Follow up adj (study or studies)).tw. or (observational adj (study or studies)).tw. or Longitudinal.tw. or Retrospective.tw. or prospective.tw. or consecutive*.tw. or Cross sectional.tw. or Cross-sectional studies/ or historically controlled study/ or interrupted time series analysis/ [Onder exp cohort studies vallen ook longitudinale, prospectieve en retrospectieve studies]	4565515
12	Case-control Studies/ or clinical trial, phase ii/ or clinical trial, phase iii/ or clinical trial, phase iv/ or comparative study/ or control groups/ or controlled before-after studies/ or controlled clinical trial/ or double-blind method/ or historically controlled study/ or matched-pair analysis/ or single-blind method/ or (((control or controlled) adj6 (study or studies or trial)) or (compar* adj (study or studies)) or ((control or controlled) adj1 active) or "open label" or ((double or two or three or multi or trial) adj (arm or arms)) or (allocat adj10 (arm or arms)) or placebo* or "sham-control" or ((single or double or triple or assessor) adj1 (blind or masked)) or nonrandom* or "non-random" or "quasi-experiment" or "parallel group" or "factorial trial" or "pretest posttest" or (phase adj5 (study or trial)) or (case adj6 (matched or control)) or (match adj6 (pair or pairs or cohort* or control* or group* or healthy or age or sex or gender or patient* or subject* or participant)) or (propensity adj6 (scor or match))).ti,ab,kf. or (confounding adj6 adjust).ti,ab. or (versus or vs or compar).ti. or ((exp cohort studies/ or epidemiologic studies/ or multicenter study/ or observational study/ or seroepidemiologic studies/ or (cohort or 'follow up' or followup or longitudinal* or prospective* or retrospective* or observational* or multicent* or 'multi-cent' or consecutive).ti,ab,kf.) and ((group or groups or subgroup* or versus or vs or compar).ti,ab,kf. or ('odds ratio' or 'relative odds' or 'risk ratio' or 'relative risk' or aor or arr or rrr).ab. or (("OR" or "RR") adj6 CI).ab.))	5542499
13	8 and 9 SR	87
14	(8 and 10) not 13 Clinical trials	292
15	(8 and (11 or 12)) not 13 not 14 OBS	1240

Richtlijnendatabase

Leidraad Organisatie van Intensive Care in Nederland

Leidraad Organisatie van Intensive Care in Nederland

Overplaatsing rondom IC-opname en IC-ontslag

Uitgangsvraag

Aanbeveling

Overwegingen

Onderbouwing

Achtergrond

Conclusies / Summary of Findings

Samenvatting literatuur

Zoeken en selecteren

Referenties

Evidence tabellen

Verantwoording

Beoordelingsdatum en geldigheid

Initiatief en autorisatie

Algemene gegevens

Samenstelling werkgroep

Belangenverklaringen

Inbreng patiëntenperspectief

Werkwijze

Zoekverantwoording

Bijlagen