In samenwerking met: verpleegkundigen & verzorgenden, en patientenfederatie nederland.

De ontwikkeling van deze leidraad werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).

De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de leidraad.

Voor het ontwikkelen van de leidraad is in 2021 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten met multimorbiditeit.

Werkgroep

Prof. B.C. (Barbara) van Munster, Nederlandse Internisten Vereniging

Dr. S.K. (Sven) Schiemanck, Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen

I. (Ilse) van Ee, Patiëntenfederatie Nederland

Drs. A.J. (Arend) Arends, Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie

Drs. E.M. (Eefje) Meulenberg, Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie

N. (Niels) Jongejan, Nederlandse Vereniging voor Cardiologie

Dr. J.E.H. (Jeroen) Ponten, Nederlandse Vereniging voor Heelkunde

Prof. dr. P.M.L.A. (Patricia) van den Bemt, Nederlandse Vereniging van ZiekenhuisApothekers

Prof. dr. I. (Indira) Tendolkar, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie

W.M.E. (Mieke) Bil MANP, Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland

Dr. H. (Henk) Kramer, Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose

Drs. Y.M. (Yolande) Vermeeren, Nederlandse Internisten Vereniging
Drs. U.W. (Ursula) de Ruijter, persoonlijke titel

Agendaleden
Drs. L. (Lucie) van Iersel, Vereniging van Specialisten Ouderengeneeskunde
Drs. E. (Eline) Okel, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie

Meeleeslid

Prof. Dr. J. (Jako) Burgers, strategisch-medisch adviseur bij de NHG, en werkzaam als huisarts reflecteerde op persoonlijke titel op de leidraad

Met ondersteuning van

Drs. E.A. (Emma) Gans, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Dr. J.F. (Janke) de Groot, senior adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Drs. L.A.M. (Liza) van Mun, junior adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Y. (Yvonne) van Kempen, projectsecretaresse, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door het uitnodigen van de Patiëntenfederatie Nederland voor het rondetafelgesprek en een afgevaardigde van de Patiëntenfederatie Nederland in de werkgroep. Het verslag hiervan (zie bijlage A) is besproken in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen en bij het opstellen van de overwegingen.

Gedurende de ontwikkeling van deze leidraad is er een survey van Patiëntenfederatie Nederland en haar leden onder dertienduizend mensen gepubliceerd. Van hen hadden er meer dan zevenduizend twee of meer aandoeningen. Het Onderzoek Leven met Meerdere Aandoeningen geeft onder andere inzichten in de gevolgen van het hebben van meerdere chronische aandoeningen op kwaliteit van leven en mentale gezondheid, de behoefte aan multidisciplinaire samenwerking tussen zorgverleners en regievoering, en of de deelnemers zorg krijgen gericht op individuele aandoeningen of het totaalplaatje.  De inzichten uit dit onderzoek zijn meegenomen in de ontwikkeling van deze leidraad.

De leidraad is tevens voor commentaar voorgelegd aan de Patiëntenfederatie Nederland en de aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.

Wkkgz & Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen

Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz.

Bij de leidraad is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn leidraadhoofdstukken op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).

Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.

De modules zijn tot stand gekomen door middel van verschillende methoden: literatuursearch, focusgroepen, interviews en rondetafelgesprekken.

Literatuur

Er is door middel van een systematische search op 08-07-2021 gezocht naar nationale en internationale literatuur ten aanzien van de multidisciplinaire beoordeling bij multimorbiditeit bij volwassenen. De zoekvraag was gericht op het vinden van verschillende methoden om een multidisciplinaire beoordeling vorm te geven met meerdere medisch specialisten óf organisaties, waarbij de tweede lijn ten minste betrokken was. De methode en bevindingen van deze systematisch search zijn opgenomen in Bijlage C.

Daarnaast is er uitgebreide inventarisatie gedaan van kwaliteitsdocumenten over het multidisciplinair overleg en samenwerking in de zorg. Via de werkgroep werden verschillende documenten aangeleverd, er werd niet-systematisch gezocht (google), en Webinars (o.a. Oncologienetwerken ‘optimaliseren van het MDO’ bijgewoond.

Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit bijvoorbeeld de biomechanica of fysiologie, waarden en voorkeuren van patiënten, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling.

Focusgroepen

Behandelaren van patiënten met multimorbiditeit in het ziekenhuis

Er werden 7 focusgroepen gehouden met behandelaren van patiënten met multimorbiditeit in het ziekenhuis. Tijdens deze focusgroepen werd o.a. een recente, lokale casus met multimorbiditeit besproken.

De discussiegids bestond uit drie hoofdvragen:

1. Wat is de ervaring van behandelaren m.b.t. de onderlinge afstemming van zorg voor patiënten met multimorbiditeit in het ziekenhuis?
2. Wat zijn de gedachtes van behandelaren op de werkdefinitie en doelgroep van een MDB, zoals deze is vormgegeven door de werkgroep?
3. Hoe zou je een multidisciplinaire beoordeling kunnen vormgeven in de praktijk?

De focusgroepen werden geanalyseerd volgens de grounded theory methode door E. Gans en U. de Ruijter en de bevindingen staan uitgebreid beschreven in Bijlage B.

Huisartsen

Er werd 1 focusgroep gehouden met huisartsen. Zij waren ook uitgenodigd voor de focusgroepen met behandelaren in de tweede lijn, maar dit bleek niet haalbaar.

De discussiegids bestond uit de volgende hoofdvragen:

1. Wat is de mogelijke rol voor de huisarts in een MDB?
2. Hoe kunnen we de juiste afstemming met de eerste lijn bewaken (in de context van de MDB)?

De bevindingen van deze focusgroep staan beschreven in Bijlage E.

Daarnaast reflecteerde Prof. Dr. Jako Burgers, huisarts, op de leidraad en zijn overwegingen werden meegenomen.

Identificatie en interviews met best practices

Via de werkgroep werd er een uitvraag gedaan over best practices die raken aan de MDB. Er waren twee voorbeelden: het COBRA-MDO (Amsterdam-UMC) en de Intensieve Samenwerkingsafdeling (Jeroen Bosch Ziekenhuis). Beide initiatieven leveren zorg voor de patiënt met multimorbiditeit op een innovatieve wijze, waar wij leerpunten uit hebben getrokken.

De verslaglegging van de interviews die wij gedaan hebben met vertegenwoordigers van deze initiatieven staan beschreven in Bijlage D.

Interviews met auteurs

Op basis van de systematische literatuursearch die wij verricht hebben, waren er nog twee aanvullende vragen die wij aan alle auteurs wilden stellen:

1. Is it possible to give an estimation of the time investment required for the different elements of your care intervention? [deze vraag werd alleen gesteld wanneer het antwoord niet te vinden was in het artikel]

2. Is the care intervention still in practice today? Why/why not?

Met deze vragen wilden wij meer inzicht krijgen in de belemmerende en bevorderende factoren voor het oprichten van een MDB. De samenvatting van de antwoorden die wij verkregen hebben staan beschreven in Bijlage H.

Rondetafelgesprek met belanghebbende partijen

Het rondetafelgesprek vond plaats met belanghebbende partijen rondom de zorg van patiënten met multimorbiditeit. Het doel was om de conceptleidraad te bespreken en verbeteren en aanpassingen op te halen. Dit gesprek vond plaats nadat de conceptteksten waren geschreven en de werkgroep hiermee akkoord was, maar voordat de commentaarfase werd gestart.

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptleidraad werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptleidraad aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve leidraad werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.