Algemene inleiding

Aanleiding voor het maken van de richtlijn

Artrose heeft een grote invloed op het functioneren en de onafhankelijkheid en behoort tot de top 10 van oorzaken van handicaps wereldwijd (Badley, 1995; Murray, 1996). Artrose van de knie is de meest voorkomende gewrichtsaandoening en symptomatische ziekte en komt voor bij 10% van de mannen en 13% van de vrouwen ouder dan 60 jaar (Zhang, 2010). Het levenslange risico op het ontwikkelen van symptomatische artrose van de knie wordt geschat op ongeveer 45% (Murphy, 2008). Van de patiënten met knieartrose heeft 50% unicompartimentele artrose (Stoddart, 2021). Artrose van de knie wordt gedefinieerd als een multifactoriële ziekte die het gevolg kan zijn van zowel biologische als mechanische gebeurtenissen.

Unicompartimentele artrose van de knie is artrose van het kniegewricht die zich ontwikkelt in één van de compartimenten van het kniegewricht en gaat vaak gepaard met een afwijkende stand van het aangedane been. Vaak zijn het mensen met O-benen en slijtage aan de binnenkant van het kniegewricht (genu varum arthroticum), minder vaak gaat het om mensen met X-benen en slijtage aan de buitenkant (genu valgum arthroticum). Wanneer conservatieve behandeling onvoldoende effectief is zijn, kan operatief worden ingegrepen met osteotomie, unicompartimentele knieprothese of totale knieprothese. Ook zijn er nieuwe technieken in opkomst. Geïsoleerde mediale of laterale artrose van de knie is een veel voorkomende aandoening waarvoor een richtlijn gerechtvaardigd is.

Doel van de richtlijn

Het doel van de richtlijn is het beschrijven de gewenste diagnostiek en behandeling voor patiënten die lijden aan unicompartimentele artrose van de knie, gebaseerd op de meest actuele literatuur, ervaringen van patiënten en experts uit het veld.

Afbakening van de richtlijn

Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening. In West-Europa heeft 50% van de bevolking artrose aan ten minste één gewricht. Artrose komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen en naarmate men ouder wordt neemt de kans op artrose toe. De verwachting is dat het aantal mensen met artrose de komende jaren flink zal toenemen. Dat komt doordat mensen steeds ouder worden en door de toename van het aantal mensen met overgewicht. Patiënten met knieartrose zijn doorgaans 45 jaar of ouder, hebben pijnklachten langer dan drie maanden en ochtendstijfheid korter dan 30 minuten. Alleen artrose van het mediale of laterale compartiment van de knie wordt behandeld, patellofemorale artrose valt expliciet buiten deze richtlijn.

Wat zijn de mogelijke behandelingen?

Geïsoleerde mediale of laterale artrose van de knie wordt in eerste instantie conservatief behandeld, zoals beschreven in de NOV-richtlijn Conservatieve behandeling van artrose in heup of knie. Als conservatieve behandelingen onvoldoende effect hebben, kan operatief worden ingegrepen met osteotomie, unicompartimentele knieprothese en totale knieprothese. Daarnaast zijn er nieuwe technieken in opkomst.

Beoogde gebruikers van de richtlijn

Deze richtlijn is bestemd voor alle zorgverleners die betrokken zijn bij de behandeling van patiënten met geïsoleerde mediale of laterale knieartrose. De richtlijn informeert ook de patiënt zodat deze samen met de arts een besluit kan nemen over de behandeling.

Definities en begrippen

Het kniegewricht kan worden onderverdeeld in drie compartimenten:

Mediaal compartiment, bestaande uit de mediale femurcondyl en het mediale tibiale plateau.
Lateraal compartiment, bestaande uit de laterale femurcondyl en het laterale tibiale plateau. En
Patellofemoraal compartiment.

Artrose van de gehele knie onderscheidt zich van artrose van één compartiment (Grelsamer, 1995), die doorgaans wordt veroorzaakt door een mechanisch probleem (Tetsworth, 1994). De mechanische as van een recht been is een lijn die loopt van het midden van de heup, door het midden van de knie, naar het midden van de enkel (Phillips, 1998). Patiënten met artrose van het mediale compartiment hebben vaak een varus-beenas (=O-been) en de mechanische as/ de belastingsas passeert het mediale compartiment. Patiënten met artrose van het laterale compartiment hebben vaak een valgus-beenas (= X-been) en de mechanische as/ de belastingsas passeert het laterale compartiment. Het mediale compartiment is bijna 10 keer vaker betrokken dan het laterale compartiment. Zowel varus-malalignment als valgus-malalignment verhogen de progressie van knieartrose en voorspellen achteruitgang in fysiek functioneren (Sharma, 2001).

Patiënten met geïsoleerde mediale of laterale artrose van de knie die onvoldoende reageren op een conservatieve therapie komen in aanmerking voor een operatieve behandeling. Bij deze operatieve behandeling wordt er onderscheid gemaakt in een gewrichts-sparende operatie of een gewrichts-vervangende operatie. De gewrichts-sparende operatie is de correctie- osteotomie. Het doel van een correctie-osteotomie is de belastingsas naar het gezonde compartiment te verplaatsen en de symptomen te verminderen, waardoor een knieprothese uitgesteld kan worden (Brouwer, 2004; Flecher, 2006). Bij een gewrichts-vervangende operatie worden de artrotische delen vervangen voor een prothese. Hierbij kan men alleen het aangedane deel (mediaal of lateraal) van de knie vervangen door een unicompartimentele (=gedeeltelijke) knieprothese of beide compartimenten door een totale (=gehele) knieprothese (Bisschop, 2010; Winnock de Grave, 2018).

Literatuurlijst

Badley EM, Webster GK, Rasooly I. The impact of musculoskeletal disorders in the population: are they just aches and pains? Findings from the 1990 Ontario Health Survey. Journal of Rheumatology 1995;22(4):733-9.

Bisschop R, Brouwer RW, Van Raay JJ. Total knee arthroplasty in younger patients: a 13-year follow-up study. Orthopedics. 2010 Dec 1;33(12):876. doi: 10.3928/01477447-20101021-13. PMID: 21162506.

Brouwer RW, Verhaar JA. Osteotomie ter hoogte van de knie voor jonge patiënten met gonartrose (Osteotomy at knee level for young patients with gonarthrosis). Ned Tijdschr Geneeskd. 2004 Oct 2;148(40):1955-60. Dutch. Erratum in: Ned Tijdschr Geneeskd. 2004 Oct 30;148(44):2204. PMID: 15524129.

Flecher X, Parratte S, Aubaniac JM, Argenson JN. A 12-28-year followup study of closing wedge high tibial osteotomy. Clin Orthop Relat Res. 2006 Nov;452:91-6. doi: 10.1097/01.blo.0000229362.12244.f6. PMID: 16906111.

Grelsamer RP. Unicompartmental osteoarthrosis of the knee. Journal of Bone and Joint Surgery (American) 1995;77(2):278-92.

Murphy L, Schwartz TA, Helmick CG, Renner JB, Tudor G, Koch G, et al. Lifetime risk of symptomatic knee osteoarthritis. Arthritis and Rheumatism 2008;59(9):1207-13.

Murray CJL, Lopez AD. The Global Burden of Disease: A Comprehensive Assessment of the Mortality and Disability From Diseases and Risk Factors in 1990 and Projected to 2020. Boston: Harvard School of Public Health on behalf of the World Health Organization and the World Bank, 1996.

Phillips MJ, Krackow KA. High tibial osteotomy and distal femoral osteotomy for valgus or varus deformity around the knee. Instructional Course Lectures 1998;47:429-36.

Sharma L, Song J, Dunlop D, Felson D, Lewis CE, Segal N, et al. Varus and valgus alignment and incident and progressive knee osteoarthritis. Annals of the Rheumatic Diseases 2010;69(11):1940-5.

Stoddart JC, Dandridge O, Garner A, Cobb J, van Arkel RJ. The compartmental distribution of knee osteoarthritis - a systematic review and meta-analysis. Osteoarthritis Cartilage. 2021 Apr;29(4):445-455. doi: 10.1016/j.joca.2020.10.011. Epub 2020 Nov 27. PMID: 33253887.

Tetswort K, Paley D. Malalingnment and degenerative arthropathy. Orthopedic Clinics of North America 1994;25(3):367-77.

Winnock de Grave P, Barbier J, Luyckx T, Ryckaert A, Gunst P, Van den Daelen L. Outcomes of a Fixed-Bearing, Medial, Cemented Unicondylar Knee Arthroplasty Design: Survival Analysis and Functional Score of 460 Cases. J Arthroplasty. 2018 Sep;33(9):2792-2799. doi: 10.1016/j.arth.2018.04.031. Epub 2018 Apr 24. PMID: 29776853.

Zhang Y, Jordan JM. Epidemiology of osteoarthritis. Clinics in Geriatric Medicine 2010;26(3):355-69.