Terug naar zoekresultaten

Urine-incontinentie (UI) bij kinderen

Volgen
Initiatief: NVU Aantal modules: 59
Bijlagen
Download richtlijn

Prevalentie urine-incontinentie overdag

Beoordeeld: 01-09-2008

Uitgangsvraag

Prevalentie van urine incontinentie overdag.

Aanbeveling

De werkgroep gaat, op basis van extrapolatie van het epidemiologisch bewijs, uit van een prevalentie tussen 6 en 9% van urine incontinentie bij kinderen in de schoolleeftijd.

Overwegingen

De onderzoeken uit 2004 vanuit Zweden en Japan en die uit 2006 in Engeland lijken het meest betrouwbaar.2,5 Zij hebben grote groepen schoolkinderen geënquêteerd. Bovendien was de vraagstelling gericht op incontinentie overdag. Er zijn (nog) geen grote prevalentiestudies verricht in Nederland.

Het gevaar bestaat dat op grond van de prevalentiecijfers van de verschillende leeftijdsgroepen (neemt af met leeftijd) er gedacht kan worden dat er een natuurlijk beloop is en er geen behandeling nodig is. De daling zou deels kunnen komene door behandeling in de tussenliggende periode. Hiervoor is geen literatuurbewijs.

Onderbouwing

Niveau 4

Dwarsdoorsnede onderzoek maakt aannemelijk dat de prevalentie van urine incontinentie bij overigens gezonde kinderen op 6-jarige leeftijd gemiddeld ongeveer 9% is en dat de prevalentie bij oudere leeftijdscohorten afneemt tot gemiddeld ongeveer 2% op 12 jarige leeftijd. Het is aannemelijk dat tijdens de schoolleeftijd (6-10 jaar) de prevalentie tussen 6-9% is. Een Nederlandse studie meldt 13,6%, een uitschieter in Australie 19%.

Uit onderzoek in Groot-Brittannië is gebleken dat 1% van de gezonde kinderen ouder dan 5 jaar problematische urine incontinentie overdag heeft. Dit onderzoek bespreekt dagelijks urineverlies.1 In Zweden is middels een vragenlijst onderzoek bij 3556 7-jarigen gedaan. Incontinentie overdag werd op die manier bij 6,0% van de meisjes en bij 3,8% van de jongens vastgesteld.2 Uit ander Zweeds onderzoek bij 242 kinderen in de leeftijd van 7-15 jaar werd een prevalentie van 7,9% gevonden. Het ging hierbij om minimaal 1 keer nat in de afgelopen drie maanden.3 In Australië werd door 2292 ouders van kinderen in de leeftijd van 5-12 jaar een vragenlijst ingevuld. Er werd een prevalentie van 5,5% urine incontinentie overdag gevonden. Elk urineverlies overdag werd meegerekend.4

Uit ander Australisch onderzoek kwam naar voren dat 16,5% van de 1419 kinderen in de afgelopen 6 maanden 1 of meer keren nat was geweest en dat 2,0% 2 keer of meer per week nat was en 0,7% dagelijks.5 In België bleek uit onderzoek bij 4332 kinderen in de leeftijd van 10-14 jaar de prevalentie van urine incontinentie overdag (van een enkel incident tot dagelijks nat) bij 10-12 jarigen 8%.6 In Japan bleek op de leeftijd van 7 jaar bij 9% urine incontinentie (minimaal 1 keer per maand in de afgelopen 6 maanden) voor te komen en op de leeftijd van 12 jaar bij 2%.7 Ook in Zweden werd onderzoek gedaan naar de prevalentie van urine incontinentie overdag minimaal 1 keer per maand. Bij 6,3% van de kinderen uit ‘groep 3’ (gem. leeftijd 7,4 jaar) en bij 4,3% van de kinderen uit ‘groep 6’ (gem. leeftijd 10,4 jaar) bleek sprake te zijn van incontinentie overdag.8 Recente data uit Engeland van een cohort studie waarin 8242 kinderen op de leeftijd van 91 maanden respondeerden werd incontinentie overdag vastgesteld bij 8,8% van de meisjes en 6,9% van de jongens.9

In Nederland zijn (nog) geen grote prevalentiestudies verricht. Uit een Nederlandse studie komt bij de controlegroep (gemiddelde leeftijd 5 jaar en 9 maanden) een prevalentie van urine incontinentie overdag naar voren van 13,6%.10 In een onderzoek naar disfunctie van de lage urinewegen werd bij de controlegroep in de basisschoolleeftijd (gemiddelde leeftijd van 8 jaar) een prevalentie van urine incontinentie van 15,5% gezien.11

  1. 1 - Meadow, SR. Day wetting. Pediatr.Nephrol. 1990;4(2):178-184.
  2. 2 - Hellstrom, AL, Hanson, E, Hansson, S, Hjalmas, K, Jodal, U Micturition habits and incontinence in 7-year-old Swedish school entrants. Eur.J Pediatr. 1990;149(6):434-437.
  3. 3 - Mattsson, S. Urinary incontinence and nocturia in healthy schoolchildren. Acta Paediatr. 1994;83(9):950-954.
  4. 4 - Bower, W.F., Moore, K.H., Shepherd, R.B., Adams, R.D.. The epidemiology of childhood enuresis in Australia. Br.J Urol. 1996;78(4):602-606.
  5. 5 - Sureshkumar, P., Craig, J.C., Roy, L.P., Knight, J.F. Daytime urinary incontinence in primary school children: a population-based survey. J Pediatr. 2000;137(6):814-818.
  6. 6 - Bakker, E., Van Sprundel, M., Van der Auwera, J.C., Van Gool, J.D., Wyndaele, J.J. Voiding habits and wetting in a population of 4,332 Belgian schoolchildren aged between 10 and 14 years. Scand.J Urol.Nephrol. 2002;36(5):354-362.
  7. 7 - Kajiwara, M., Inoue, K., Usui, A., Kurihara, M., Usui, T. The micturition habits and prevalence of daytime urinary incontinence in Japanese primary school children. J Urol. 2004;171(1):403-407.
  8. 8 - Soderstrom, U., Hoelcke, M., Alenius, L., Soderling, A.C., Hjern, A. Urinary and faecal incontinence: a population-based study. Acta Paediatr. 2004;93(3):386-389.
  9. 9 - Damen-Elias, H.A.M., Luijnenburg, S.E., Visser, G.H.A., Stoutenbeek, P.H., De Jong, T.P.V.M. Mild pyelectasis diagnosed by prenatal ultrasound is not a predictor of urinary tract morbidity in childhood. Prenat Diagn. 2005;25:1239-1247.
  10. 10 - Heron J., Joinson CJ. Symptoms of daytime wetting in a cohort of 7-8 year olds. The ALSPAC study. Proceedings International Children’s Continence Society meeting, Antalya, Turkey, 2006.
  11. 11 - De Kort, L.M.O., Verhulst, J.A.P.M., Engelbert, R.H.H., Uiterwaal, C.S.P.M., De Jong, T.P.V.M. Lower urinary tract dysfunction in children with generalized hypermobility of joints. J Urol. 2003;170:1971-1974.
  12. 12 - Hansen A, Hansen B, Dahm TL. Urinary tract infection, day wetting and other voiding symptoms in seven-to-eight-year old Danish children. Acta Paed Scand 1997;86:1345-9.
  13. 13 - Bruegelmans A, Wyndaele JJ. Urodynamic findings in patients below 12 years old with different clinical kinds of enuresis. Acta Urol Belgica 1992;60:65-71.
  14. 14 - Van Gool J, Tanagho EA. External sphincter activity and recurrent urinary tract infection in girls. Urology 1977;10:348-53.
  15. 15 - Barroso U Jr, Barroso DV, Jacobino M, Vinhaes AJ, Macedo A Jr, Srougi M. Etiology of urinary tract infection in scholar children. Int Braz J Urol. 2003;29(5):450-4.
  16. 16 - Hellerstein S, Linebarger JS. Voiding dysfunction in pediatric patients. Clin Pediatr (Phila). 2003;42(1):43-9.
  17. 17 - Hoebeke P, van Laecke E, van Camp C, Raes A, van de Walle J. One thousand video-urodynamic studies in children with non-neurogenic bladder sphincter dysfunction. BJU int. 2001;87:575-80

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 01-09-2008

Laatst geautoriseerd  : 01-09-2008

Geplande herbeoordeling  : 01-01-2014

Uiterlijk in 2013 bepaalt de Nederlandse Vereniging voor Urologie, de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde en de Vereniging van Nederlandse Incontinentie Verpleegkundigen of deze richtlijn nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de richtlijn te herzien. De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn om een herzieningstraject te starten. De commissie kwaliteit van de NVU, NVK en VNIV zullen tussentijds naar eigen inzicht ‘globale toetsing’ van de actualiteit van de richtlijn uitvoeren en zo nodig de leden raadplegen. Individuele leden wordt verzocht om de vereniging kenbaar te maken als zij van mening zijn dat de richtlijn niet meer aan de vigerende, wetenschappelijk aangetoonde, inzichten voldoet.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Urologie
Geautoriseerd door:
  • Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
  • Nederlandse Vereniging voor Urologie

Algemene gegevens

In samenwerking met

Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK)

Afdeling Continentieverpleegkundigen van de V&VN

 

In het kader van het programma

‘Ontwikkelen en implementeren van medisch-specialistische richtlijnen’ van de Orde van Medisch Specialisten (OMS).

 

Aanleiding en achtergrond

Urine incontinentie bij kinderen van 4 jaar en ouder is een frequent voorkomend probleem. Bij 6-9 % van de schoolgaande meisjes is sprake van urine incontinentie overdag, al dan niet gecombineerd met urineweginfecties en vesico-ureterale reflux. Ongeveer 7% van de jongens is incontinent voor urine. Er is spaarzaam bewijs dat oudere patiënten met klachten van de urinewegen op de kinderleeftijd vaak onderbehandelde incontinentieklachten hadden. Tevens zijn er aanwijzingen dat adequate behandeling op de kinderleeftijd beklijft. Deze feiten maken behandeling van incontinentie op de kinderleeftijd maatschappelijk uiterst relevant. Het feit dat veel kinderen met incontinentie voor urine ook recidiverende urineweginfecties en vesico-ureterale reflux hebben, maakt het ook tot een belangrijk medisch probleem. Goede epidemiologische studies over het natuurlijke beloop van incontinentie op de kinderleeftijd zijn niet voorhanden. Het is inmiddels duidelijk dat kinderen met urine incontinentie vrijwel altijd goed behandelbaar zijn zodat er geen plaats meer is voor het advies af te wachten tot het kind er vanzelf overheen groeit. Behandeling van kinderen met incontinentie is complex en de Nederlandse Vereniging voor Urologie heeft de werkgroep opdracht gegeven een richtlijn te maken zodat in Nederland een eenduidig beleid gevolgd kan worden.

Doel en doelgroep

Doelstelling

De doelstelling van deze richtlijn is om op grond van het beste beschikbare wetenschappelijke bewijs aanbevelingen te doen voor de diagnostiek en behandeling van kinderen met urine incontinentie in de kindergeneeskundige en in de urologische praktijk. Om de toepasbaarheid van de richtlijn te vergroten zijn de inhoudelijke paragrafen opgebouwd aan de hand van ‘uitgangsvragen’. Dit zijn vragen (‘dilemma’s’) die zich voordoen in de dagelijkse (klinische) praktijk. Er zijn ook vragen betreffende de organisatie van zorg; verwijzing, doorverwijzing en terugverwijzing en controles. Aan de hand van deze vragen zijn door de werkgroep, op basis van het wetenschappelijke bewijs en overige overwegingen, aanbevelingen voor de praktijk geformuleerd.

In deze richtlijn zijn aanbevelingen opgenomen betreffende diagnostiek en behandeling van kinderen van 4 jaar en ouder met incontinentie zonder aangetoond neurologische oorzaak. Voor uitgebreide aanbevelingen voor het aantonen of uitsluiten van oorzakelijke, neven- of complicerende aandoeningen is in deze richtlijn geen plaats. Iedere behandelaar wordt in staat geacht op basis van algemene kennis van ziekteleer aandoeningen te onderscheiden waarbij incontinentie of mictieklachten een begeleidend symptoom zijn. De werkgroep verwijst hiervoor naar standaard kennis in leerboeken en/of andere richtlijnen.

 

Doelgroep

De gebruikers van deze multidisciplinaire richtlijn zijn medisch specialisten die in hun praktijk te maken hebben met de diagnostiek en behandeling van urine incontinentie bij kinderen. Gewoonlijk zullen dit de kinderartsen en urologen zijn, maar in essentie kan dit ook de kinderurologen en urotherapeuten betreffen. Steeds meer algemene ziekenhuizen hebben de beschikking over urotherapie / incontinentietherapie. De werkgroep is van mening dat kinderen met incontinentie behandeld moeten worden door daarin specifiek opgeleide personen. De aanbevelingen in deze richtlijn zijn niet bedoeld (kunnen ook niet bedoeld zijn) voor andere zorgverleners.

Samenstelling werkgroep

De werkgroep die deze richtlijn heeft samengesteld bestond uit de volgende leden:

  • Dr. T.P.V.M. de Jong, Kinderuroloog, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Universitair Medisch Centrum, Utrecht, Voorzitter
  • Drs. J. van den Hoek, kinderuroloog, Sophia Kinderziekenhuis, Erasmus MC, Rotterdam
  • Drs. J.W. van Capelle, uroloog, Isala Klinieken, Zwolle (vanaf januari 2006)
  • Mw. M.A.W. Vijverberg, urotherapeut, WKZ, Universitair Medisch Centrum, Utrecht
  • Mw. Drs. M.R. Ernst-Kruis, kinderarts, Meander Medisch Centrum, Amersfoort
  • Prof. Dr. A.J. van der Heijden, kinderarts, SKZ/ Erasmus MC, Rotterdam (tot oktober 2005)
  • Dr. R.N. Sukhai, kinderarts, Leids Universitair Medisch Centrum (vanaf februari 2006)
  • Dr. P.F.W.M. Rosier, Arts functionele urologie, Universitair Medisch Centrum, Utrecht (vanaf juli 2005)
  • Mw. Drs. M. van Schaijk, Orthopedagoog / urotherapeut, Universitair Medisch Centrum, Utrecht, Secretaris (tot april 2007)

 

Advies:

Mw N. Bluyssen en Mw. M. van Engelenburg, bekkenfysiotherapeuten SOMT Amersfoort gaven adviezen betreffende de paragrafen over fysiotherapie.

Belangenverklaringen

Bij het opstellen van de richtlijn hebben de werkgroepleden onafhankelijk van commerciële of financiële belangen gehandeld. Niemand van de werkgroepleden heeft commercieel belang bij in de richtlijn genoemde diagnostiek of behandeling.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

De richtlijn wordt verspreid onder alle Nederlandse (kinder)urologen, kinderartsen en urotherapeuten. Daarnaast wordt er een samenvatting van de richtlijn gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Een ‘pocketuitgave’, een elektronische versie voor urologen, kinderartsen en urotherapeuten, en een informatiebrochure voor patiënten zijn in voorbereiding. De werkgroep heeft geadviseerd om voor de implementatie van de richtlijn en de ontwikkeling van indicatoren een aparte werkgroep binnen de Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU), Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) en de afdeling continentieverpleegkundigen van de V&VN in te stellen. 

Werkwijze

Omdat er internationaal al veel werk is verricht op het gebied van consensusontwikkeling voor de zorg rondom urine incontinentie bij kinderen heeft de werkgroep besloten om in eerste instantie (ook) gebruik te maken van recente buitenlandse consensusdocumenten. De volgende richtlijnen werden gebruikt als basismateriaal:

<   Conservative Management of Urinary Incontinence in Childhood2

<   Abklärung kindlicher Blasenfunktionsstörungen3

<   Assessment and treatment of urinary incontinence4

<   Guidelines on incontinence5

<   Treatment of daytime urinary incontinence in children (protocol)6

<   The Standardisation of Terminology of Lower Urinary Tract Function in Children and Adolescents: Report from the Standardisation Committee of the International Children’s Continence Society7

 

Omdat deze richtlijnen echter verschillen in de mate en wijze van wetenschappelijke verantwoording van de aanbevelingen werden de verschillende onderdelen benaderd vanuit de volgende vraagstellingen:

<   Zijn de uitspraken voldoende onderbouwd met de beschikbare literatuur?

<   Zo niet, welke aanpassingen moeten er worden gedaan en welke aanvullende literatuur moet eventueel worden 'meegenomen'?

<   Wat is de mate van bewijskracht van de literatuur en wat is het niveau van bewijs van de daarop gebaseerde conclusies? (zie tabel 1.1 – 1.3)

<   Zijn de aanbevelingen rechtstreeks vertaalbaar naar de Nederlandse situatie, of zijn aanpassingen nodig? Zo ja, welke?

 

Vanuit deze vraagstellingen hebben de werkgroepleden, afzonderlijk of in subgroepen, conceptteksten voorbereid op basis van de wetenschappelijke literatuur die vervolgens plenair in de werkgroep werden besproken en (na eventuele wijzigingen) geaccordeerd. De overige overwegingen en de aanbevelingen voor de verschillende onderdelen werden hierna plenair geformuleerd.

 

Wetenschappelijke bewijsvoering

Bij het bewerken van het materiaal van buitenlandse richtlijnen tot aanbevelingen voor de Nederlandse situatie is voor zover mogelijk uitgegaan van bewijs uit gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek. Waar dit niet voorhanden of toereikend was, werd gebruik gemaakt van de mening en ervaring van deskundigen binnen en buiten de werkgroep. Waar noodzakelijk werd (aanvullend) systematisch literatuuronderzoek verricht. Hierbij werd primair gebruik gemaakt van de MEDLINE- en Cochrane databases. In het algemeen werd een sensitieve (ruime) zoekstrategie gehanteerd, waarna selectie op kwaliteit van de artikelen en relevantie voor de Nederlandse richtlijn door de werkgroepleden plaatsvond. De uiteindelijk geselecteerde artikelen staan vermeld in de literatuurlijst bij elke paragraaf. Voor het weergeven van de mate van bewijskracht van de literatuur en het niveau van bewijs van de daarop gebaseerde conclusies werd gebruik gemaakt van de thans vigerende indelingen daarvoor (zie tabel 1.1 en 1.2).

 

Tabel 1.1 Indeling van methodologische kwaliteit van individuele studies

.

Interventie

Diagnostisch accuratesse onderzoek

Schade of bijwerkingen, etiologie, prognose*

A1

Systematische review van tenminste twee onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van A2-niveau

A2

Gerandomiseerd dubbelblind ver­gelijkend klinisch onderzoek van goede kwaliteit van voldoende omvang

Onderzoek ten opzichte van een referentietest (een ‘gouden standaard’) met tevoren gedefinieerde afkapwaarden en onafhankelijke beoordeling van de resultaten van test en gouden standaard, betreffende een voldoende grote serie van opeenvolgende patiënten die allen de index- en referentietest hebben gehad

Prospectief cohort onderzoek van voldoende omvang en follow-up, waarbij adequaat gecontroleerd is voor ‘confounding’ en selectieve follow-up voldoende is uitgesloten.

B

Vergelijkend onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2 (hieronder valt ook patiënt-controle onderzoek, cohort-onderzoek)

Onderzoek ten opzichte van een referentietest, maar niet met alle kenmerken die onder A2 zijn genoemd

Prospectief cohort onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2 of retrospectief cohort onderzoek of patiënt-controle onderzoek

C

Niet-vergelijkend onderzoek

D

Mening van deskundigen

* Deze classificatie is alleen van toepassing in situaties waarin om ethische of andere redenen gecontroleerde trials niet mogelijk zijn. Zijn die wel mogelijk dan geldt de classificatie voor interventies.

Tabel 1.2 Niveau van conclusie

Conclusie gebaseerd op

Niveau

Onderzoek van niveau A1 of tenminste 2 onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van niveau A2

1

1 onderzoek van niveau A2 of tenminste 2 onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van niveau B

2

1 onderzoek van niveau B of C

3

Mening van deskundigen

4

 

Referenties

  1. Bower WF, YipSK, Yeung CK. Dysfunctional elimination symptoms in childhood and adulthood. J Urol. 2005;174(4 Pt 2):1623-7; discussion 1627-8. Erratum in: J Urol. 2005;74(6):2428.
  2. Nijman RJM. Bower W, Ellsworth P, Butler U, Tekgul S and von Gonthard A. Diagnosis and Management of Urinary Incontinence and Encopresis in Childhood. Incontinence, Eds. Abrams, Cardozo, Khoury, Wein. 3nd edition, ISBN 09546956 2 3, Health Publications ltd 2005. Pag. 965-1058.
  3. Schultz-Lampel D. Abklärung kindlicher Blasenfunktionsstörungen. Urologe A 2004;43(7):778-86.
  4. Scientific Committee of the First International Consultation on Incontinence. Assessment and treatment of urinary incontinence. Lancet 2000;355(9221):2153-2158.
  5. EAU Working Group “Incontinence”. Guidelines on incontinence. Health Publications Ltd., Plymouth, 1999, p933-943.
  6. Sureshkumar P, Bower W, Craig JC, Knight JF. Treatment of daytime urinary incontinence in children (protocol). The Cochrane Library 2005;3:1-6.
  7. Nevéus T, Von Gontard A, Hoebeke P, Hjälmås P, Bauer S, Bower W, Jørgensen TM, Rittig S, Vande Walle J, Yeung C-K, Djurhuus JC. The Standardization of Terminology of Lower Urinary Tract Function in Children and Adolescents: Report from the Standardisation Committee of the International Children’s Continence Society. J Urol 2006;176(1):314-324.
Volgende:
Initiële diagnostiek urine-incontinentie