Terug naar zoekresultaten

Suïcidaal gedrag

Volgen
Initiatief: NVvP Aantal modules: 75
Bijlagen
Download richtlijn

Persoonskenmerken suïcidaal gedrag

Beoordeeld: 01-01-2012

Uitgangsvraag

Welke kwetsbaarheidsfactoren zijn van belang bij het onderzoek naar suïcidaal gedrag?

Aanbeveling

Geslacht

Het is aan te bevelen om suïcidepogingen, vooral bij mannen boven 45 jaar, op te vatten als een belangrijke risico-indicator voor sterfte door suïcide.

  

Leeftijd

In het algemeen wordt aanbevolen om bij het onderzoek naar suïcidaal gedrag aan te sluiten bij leeftijdsspecifieke thema’s.

 

NB: Specifieke thema’s over jongeren en ouderen worden verder uitgewerkt in de module Diagnostiek bij specifieke groepen.

 

Probleemoplossingsvaardigheden

Het is aan te bevelen bij het onderzoek van suïcidaal gedrag te inventariseren in welke mate de patiënt beschikt over probleemoplossingvaardigheden.

 

Neuroticisme

Bij persoonlijkheidsonderzoek in het kader van suïcidaal gedrag is het aan te bevelen in het bijzonder te letten op de mate van neuroticisme.

 

Homo- en biseksualiteit

Het is aan te bevelen om de seksuele geaardheid van de patiënt te betrekken in het onderzoek naar suïcidaal gedrag.

Overwegingen

Geslacht

De omgekeerde distributie van leeftijd en geslacht voor suïcidepogingen in vergelijking met suïcide is in de praktijk van belang bij het onderzoek van patiënten die een suïcidepoging hebben gedaan. Jonge vrouwen doen naar verhouding vaak suïcidepogingen met naar verhouding weinig suïcides.

Voor mannen van middelbare leeftijd en ouder geldt het omgekeerde. Het is waarschijnlijk dat suïcidepogingen bij oudere mannen beschouwd moeten worden als risicovoller.

 

Leeftijd

Suïcidaal gedrag moet mede begrepen worden in relatie tot de levensfase. Belangrijke thema’s voor jongeren zijn relaties en sociale inbedding. Dezelfde thema’s spelen ook in de volwassenheid, maar daarnaast bestaan twijfels over hetgeen in het leven gerealiseerd is of zou moeten zijn. Een voorbeeld is de thematiek van verlies van werk of langdurige werkloosheid.

Bij ouderen wordt het verlies van gezondheid naar verhouding belangrijker.

Onderbouwing

Geslacht

Niveau

3

Er zijn aanwijzingen dat in Nederland mannen ongeveer tweemaal vaker door suïcide sterven dan vrouwen.

 

B:        Van Hemert & De Kruif, 2009.

 

Niveau 2

Het is aannemelijk dat vooral jongere vrouwen in Nederland vaker suïcidepogingen doen die worden behandeld in een algemeen ziekenhuis.

 

A2:      Arensman, 1995.

B:        Burger, 2000; 2010.

 

Niveau 2

Zwangerschap en de zorg voor jonge kinderen zijn bij gezonde vrouwen geassocieerd met een lager suïciderisico.

 

A1:      Harris & Barraclough, 1994; Qin & Mortensen, 2003; Appleby, 1991; Hoyer & Lund, 1993; Marzuk, 1997.

 

Leeftijd

Niveau 2

Het is aannemelijk dat de incidentie van suïcide in Nederland het hoogste is bij mannen van middelbare leeftijd en bij mannen boven de 80 jaar. De incidentie van suïcidepogingen is het hoogste bij vrouwen jonger dan 20 jaar.

 

A2:      Arensman, 1995.

B:        Burger, 2005; Burger, 2010; Van Hemert & De Kruif, 2009.

 

Probleemoplossingsvaardigheden

Niveau 2

Het is aannemelijk dat een gebrek aan probleemoplossingsvaardigheden een risicofactor is voor suïcidaal gedrag bij jongeren met een depressie.

 

A2:      Speckens, 2005.

 

Perfectionisme

Niveau 3

Perfectionisme is een multidimensioneel begrip. Uitgaande van de omschrijving ‘zeer zelfkritisch en bezorgd om verwachtingen die anderen van je hebben’ is perfectionisme een risicofactor voor suïcidaal   gedrag.

 

B:        O’Conner,   2007.

 

Neuroticisme

Niveau 3

Er zijn aanwijzingen dat neuroticisme een risicofactor is voor suïcidegedachten en een suïcidepoging.

 

B:        Brezo, 2006.

 

Homo- en biseksualiteit

Niveau 3

Er zijn aanwijzingen dat bepaalde subgroepen in de bevolking een hoger suïciderisico hebben, zoals homo- en biseksuelen.

 

C:        King, 2008; Lewis, 2009.

Er zijn diverse duurzame eigenschappen van de persoon van invloed op suïcidaal gedrag. Op basis van de richtlijnen van de American Psychiatric Association (apa, 2003) en enkele overzichtsartikelen wordt hier het bewijs samengevat voor geslacht, leeftijd, probleemoplossingsvaardigheden, perfectionisme, neuroticisme en homo- en biseksualiteit.

 

Geslacht

De factor geslacht moet worden opgevat als een indicator voor een groot aantal achterliggende factoren. Naast biologische factoren zijn ook psychologische en culturele factoren van belang voor het verklaren van geslachtsverschillen. Met uitzondering van China en Singapore is het aantal suïcides wereldwijd bij mannen hoger dan bij vrouwen (Bertolote & Fleischmann, 2009; Phillips et al., 2002). De man-vrouwverhouding loopt internationaal sterk uiteen van 0,9 in China tot 7,9 in Panama. Gemiddeld is de verhouding wereldwijd 2,1. De man-vrouwverhouding in Nederland is de laatste 25 jaar geleidelijk toegenomen van 1,6 in 1983 tot 2,3 in 2007. Sinds 1983 is het aantal suïcides sterker gedaald voor vrouwen dan voor mannen (Van Hemert & De Kruif, 2009).

Het verschil kan op diverse manieren worden verklaard (Murphy, 1998; Kerkhof, 2010). Mannen zouden meer aanleidingen tot suïcide kunnen hebben door een hogere frequentie van alcoholmisbruik, doordat zij zich minder vaak dan vrouwen laten behandelen voor een psychiatrische aandoening (nemesis, 2010) en door minder vaak troost en steun te zoeken in een sociaal netwerk. Mannen gaan in de uitvoer van hun suïcidale plannen gemiddeld daadkrachtiger te werk dan vrouwen. Naar verhouding gebruiken mannen vaker verhanging als methode en vrouwen zelfvergiftiging (Van Hemert & De Kruif, 2009). Bij vrouwen is zwangerschap en de zorg voor (jonge) kinderen een sterke beschermende factor voor suïcide (Appleby, 1991; Hoyer & Lund, 1993; Harris & Barraclough, 1994; Marzuk et al., 1997; Qin & Mortensen, 2003).

De hiervoor geschetste factoren kunnen worden aangevoerd als verklaring voor het verschil in het aantal suïcides tussen mannen en vrouwen. Daarnaast zijn er voor vrouwen echter ook risicoverhogende factoren.

Depressieve stoornissen komen bij vrouwen beduidend vaker voor dan bij mannen (Oquendo et al., 2001; De Graaf et al., 2010) en vrouwen hebben veel vaker dan mannen te maken met lichamelijk en seksueel misbruik (Plunkett et al., 2001). Zwangerschap en de zorg voor kinderen zijn niet alleen beschermende factoren. Een psychiatrische opname rond een zwangerschap en sterfte van een kind zijn geassocieerd met een aanzienlijke verhoging van het suïciderisico (Appleby et al., 1998; Qin & Mortensen, 2003).

Suïcidepogingen tonen een andere geslachtsverhouding dan suïcides. In drie Nederlandse onderzoeken naar suïcidepogingen die worden behandeld in een algemeen ziekenhuis is een hoger aantal suïcidepogingen gevonden bij vrouwen dan bij mannen (Arensman et al., 1995; Burger et al., 2005; Burger et al., 2010). Arensman et al. (1995) vonden voor vrouwen een hogere incidentie van suïcidepogingen voor de gehele leeftijdsrange. Burger et al. (2010) vonden in het meest recente onderzoek in Den Haag alleen een hogere incidentie bij vrouwen onder 55 jaar. In het Nederlandse nemesis-onderzoek was de relatie met leeftijd en geslacht voor zelfgerapporteerde suïcidegedachten en suïcidepogingen minder duidelijk, mogelijk omdat dit onderzoek beperkt was tot volwassen deelnemers van 18 tot 64 jaar (Ten Have et al., 2006; 2009).

 

Leeftijd

Op basis van gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek hebben Van Hemert en De Kruif (2009) voor Nederland de incidentie beschreven van suïcide naar leeftijd en geslacht voor de periode van 1970 tot 2007. Hier worden incidentiecijfers gegeven per 100.000 persoonsjaren in 2007. Onder de 15 jaar kwam suïcide weinig voor (0,3 per 100.000 persoonsjaren). Tussen 15 en 19 jaar was de incidentie met 5,1 voor jongens en 1,4 voor meisjes betrekkelijk laag. Met het toenemen van de leeftijd nam de incidentie voor mannen geleidelijk toe van 10,5 in de groep 20-29 jaar tot 17,5 in de groep van 50-59 jaar. Daarna daalde de incidentie tot 14,0 in de groep 70-79 jaar. Bij de mannen boven de 80 jaar was de incidentie met 22,1 het hoogst.

Voor vrouwen lag de piek voor de incidentie van suïcide 10 jaar eerder. Tussen 20-29 jaar en 40-49 jaar nam de incidentie toe van 3,3 naar 7,5. Daarna was de incidentie min of meer constant tot 60-69 jaar, gevolgd door een afname tot 5,8 bij vrouwen boven de 70 jaar. De toename die wordt gezien bij mannen boven de 80 jaar was er niet meer voor vrouwen. Het verlies aan levensjaren door suïcide in Nederland was in 2007 het grootst in de leeftijd van 20-59 jaar; 24.668 jaar voor mannen en 10.907 jaar voor vrouwen. Voor jongeren onder de 20 jaar was het totale verlies aan levensjaren 2.640 jaar en 5.023 jaar voor ouderen boven de 60 jaar. Tussen 1983 en 2007 was er in Nederland en ook daarbuiten een aanzienlijke daling van het aantal suïcides met 38%. De daling was met 18% voor mannen van 20-59 jaar beperkt. Voor vrouwen was de daling in deze leeftijdsgroep 47%. De daling was met 58% het grootst voor mannen en vrouwen boven de 60 jaar.

De leeftijdsverdeling voor suïcidepogingen verschilt sterk van die van suïcides. Arensman et al. (1995) onderzochten de incidentie van suïcidepogingen die waren gemeld in de algemene ziekenhuizen in de regio Leiden in de periode 1989-1992. De ggd van Den Haag deed soortgelijk onderzoek in Den Haag in de periode 2002-2004 en 2008-2009 (Burger et al., 2005, Burger et al., 2010). Een consistente bevinding was dat het aantal suïcidepogingen bij jonge vrouwen het hoogst was en dat het aantal afnam met de leeftijd. In het meest recente Haagse onderzoek was de incidentie voor vrouwen tussen 15 en 24 jaar rond 300 per 100.000 persoonsjaren. Tussen 25 en 54 jaar was de incidentie voor vrouwen betrekkelijk constant rond 200. Daarna nam de incidentie voor vrouwen af van 60 bij 55-64 jaar tot 35 boven de 75 jaar. Voor jonge mannen tussen 15 en 24 jaar was de incidentie van suïcidepogingen met 80 per 100.000 aanzienlijk lager dan de incidentie bij vrouwen. Tussen 25 en 64 jaar was de incidentie bij mannen betrekkelijk constant rond 100 per 100.000 Boven 65 jaar daalde de incidentie tot 40 per 100.000 persoonsjaren.

 

Probleemoplossingsvaardigheden

Elliot en Frude (2001) ontdekten het belang van probleemoplossingsvaardigheden. Zij onderzochten in Wales volwassenen die zichzelf wilden vergiftigen. Ze vonden een sterke relatie tussen het meemaken van ingrijpende gebeurtenissen en wanhoop. Ze stelden vast dat het beschikken over probleemoplossingsvaardigheden de kracht van dit verband aanzienlijk vermindert. Dit sluit aan bij de bevindingen van Speckens et al. (2005) in een Nederlandse overzichtsstudie bij suïcidale adolescenten. Probleemoplossend vermogen hangt negatief samen met suïcidaal gedrag. Piquet et al. (2003) hadden eenzelfde conclusie na de vergelijking tussen populaties opgenomen adolescenten met en zonder een suïcidepoging.

 

Perfectionisme

Perfectionisme is een multidimensioneel begrip. O’Conner (2007)  vergeleek in 29 onderzoeken de relatie tussen perfectionisme (namelijk: zeer zelfkritisch en bezorgd om de verwachting die anderen van je hebben) en suïcidaal gedrag. Hoewel in meerdere onderzoeken een significante relatie werd gevonden, zijn de definities van het begrip zo verschillend dat vraagtekens gezet moeten worden bij de generaliseerbaarheid van deze bevinding.

 

Neuroticisme

In de eerdergenoemde overzichtstudie noemen Brezo et al. (2006) naast wanhoop neuroticisme als persoonlijkheidsfactor die geassocieerd is met suïcidaal gedrag. Neuroticisme, hier omschreven als emotionele instabiliteit, hangt samen met suïcidegedachten (Chioqueta & Stiles, 2005; Farmer et al., 2001; Heisel et al., 2006; Kerby, 2003; Velting, 1999) en suïcidepogingen (Claes et al., 2010; Useda et al., 2007). Er zijn geen onderzoeken gevonden de een associatie met suïcide tonen. In alle onderzoeken is suïcidaal gedrag, gerelateerd aan hogere neuroticismescores, soms onafhankelijk van de aanwezigheid van depressie (Farmer et al., 2001).

 

Homo- en biseksualiteit

In twee overzichtonderzoeken van grote groepen hetero-, homo- en  biseksuele volwassenen en adolescenten (King, 2008) in de Verenigde Staten en Europa is de algemene conclusie dat bi- en homoseksuele mannen en vrouwen vaker suïcidaal gedrag vertonen in de vorm van suïcide-ideatie en suïcidepogingen. Lewis (2009) vond grote regionale verschillen met het grootste verschil in een Nederlandse studie bij hetero- en homoseksuele mannen (Sandfort et al., 2001; De Graaf et al., 2006). De kans op een suïcidepoging is bij heterojongeren 1,5%, tegenover 14,5% bij bi- en homoseksuele jongeren (Lewis, 2009). Hoewel Nederland internationaal bekendstaat als een liberaal land voor homoseksuelen, zoeken de auteurs de verklaring in een acceptatie die mogelijk lager is dan officiële cijfers doen vermoeden en veronderstellen zij dat stigma en discriminatie  mogelijk subtielere vormen aannemen (De Graaf et al., 2006).

  1. Andrews, J.A., & Lewinsohn, P. (1992). Suicidal attempts among older adolescents: Prevalence and co-occurrence with psychiatric disorders. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 31, 4.
  2. Angst, F., Stassen, H.H., Clayton, P.J., & Angst, J. (2002). Mortality of patients with mood disorders: A follow-up over 34-38 years. Journal of Affective Disorders, 68, 167-181.
  3. Appleby, L. (1991). Suicide during pregnancy and in the first postnatal year. British medical journal, 302, 137-140.
  4. Arensman, E., Kerkhof, A.J., Hengeveld, M.W., & Mulder, J.D. (1995). Medically treated suicide attempts: A four year monitoring study of the epidemiology in The Netherlands. Journal of Epidemiology and Community Health, 49, 285-289.
  5. Arie, M., Haruvi-Ctalan, L., & Apter, A. (2005). Personality and suicidal behavior in adolescents. Clinical Neuropsychiatry, 2, 1, 37-47.
  6. Arsenault-Lapierre, G., Kim, C., & Turecki, G. (2004). Psychiatric diagnosis in 3275 suïcides: A meta-analysis. BMC Psychiatry, 4, 37-47.
  7. Baldessarini, R.J., & Hennen, J. (2004). Genetics of suicide: An overview. Harvard Review of Psychiatry, 12, 1-13.
  8. Beautrais, A.L., Joyce, P.R., & Mulder, R.T. (1996). Risk factors for serious suïcide attempts among youth aged 13 through 24 years. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 35, 1174-1182.
  9. Beautrais, A.L. (2003). Life course factors associated with suicidal behavior in young people. American Behavioral Scientist, 46, 1137.
  10. Beck, A.T., Steer, R.A., Kovacs, M., & Garrison, B. (1985). Hopelessness and eventual suicide: A 10-year prospective study of patients hospitalized with suicidal ideation. The American Journal of Psychiatry, 142, 559-563.
  11. Beck, A.T., Brown, G., & Steer, R.A. (1989a). Prediction of eventual suicide in psychiatric inpatients by clinical ratings of hopelessness. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 57, 309-310.
  12. Beck, A.T., & Steer, R.A. (1989b). Clinical predictors of eventual suicide: A 5- to 10-year prospective study of suicide attempters. Journal of Affective Disorders, 17, 203-209.
  13. Beck, A.T., Brown. G., Berchick, R.J., Stewart, B.L., & Steer, R.A. (1990). Relationship between hopelessness and ultimate suicide: A replication with psychiatric outpatients. The American Journal of Psychiatry, 147, 190-195. Bergen, D.D. van, Eikelenboom, M., Smit, J.H., Looij-Jansen, P.M. van de, & Saharso, S. (2010). Suicidal behavior and ethnicity of young females in Rotterdam, the Netherlands: Rates and risk factors. Ethnicity & Health, 5, 515-530.
  14. Bonnewijn, A., Shah, A., & Demyttenaere, K. (2009). Suicidality and suicide in older people. Reviews in Clinical Gerontology, 19, 271-294.
  15. Bostwick, J.M., & Pankratz, V.S. (2000). Affective disorders and suicide risk: A reexamination. The American Journal of Psychiatry, 157, 1925-1932.
  16. Brent, D.A., & Melhem, N. (2008). Familial transmission of suicidal behaviour. The Psychiatric Clinics of North America, 31, 157-77.
  17. Brezo, J., Paris, J., & Turecki, G. (2006). Personality traits as correlates of suicidal ideation, suicide attempts, and suicide completion: A systematic review. Acta Pscyhiatrica Scandinavica, 113, 180-206.
  18. Bridge, J.A., Goldstein, T.R., & Brent, D.A. (2006). Adolescent suicide and suicidal behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 372-394.
  19. Brown, G.K. (2002). A review of suicide assessment measures for intervention research with adults and older adults. Rockville, MD: National Institute of Mental Health, 2002.
  20. Brown, G.K., Beck, A.T., Steer, R.A., & Grisham, J.R. (2000). Risk factors for suicide in psychiatric outpatients: A 20-year prospective study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 371- 377.
  21. Brown, L.M., Bongar, B., & Cleary, K.M. (2004). A profile of psychologists’s views of critical risk factors for completed suicide in older adults. Professional Psychology, Research and Practice, 35, 90-96.
  22. Burger, I., Hemert, A.M. van, Bindraban, C.A., & Schudel, W.J. (2005). Parasuïcides in Den Haag: Meldingen in de jaren 2000-2004. Epidemiologisch Bulletin, 40, 2-8.
  23. Burger, I., Hemert, A.M. van, Schudel, W.J., & Middelkoop, B.J.C. (2009). Suicidal behavior in four ethnic groups in The Hague, 2002-2004. Crisis, 30, 63-67.
  24. Burger, I., Linden, C. van der, Bos, A., Eckhardt, T., Post, S., Yperen, M. van, & Hemert, A.M. van. (2010). Vóórkomen van parasuïcides in Den Haag: Op basis van instellingsregistratie in de jaren 2008-2009. Epidemiologisch Bulletin, 45, 1-11.
  25. Cavanagh, J.T.O., Carson, A.J., Sharpe, M., & Lawrie, S.M. (2003). Psychological autopsy studies of suïcide: A systematic review. Psychological Medicine, 33, 395-405.
  26. Cheng, A.T., Mann, A.H., & Chan, K.A. (1997). Personality disorder and suicide: A case-control study. British Journal of Psychiatry, 170, 441-446.
  27. Cherpitel, C.J., Borges, L.G.G., & Wilcox, H.C. (2004). Acute alcohol use and suicidal behavior: A review of the literature alcoholism. Alcoholism, Clinical and Experimental Research, 28, 18S-28S.
  28. Chioqueta, A.P., & Stiles, T.C. (2004). Assessing suicide risk in cluster C personality disorders. Crisis, 25, 128-133.
  29. Conner, K.R., Duberstein, P.R., Conwell, Y., Seidlitz, L., & Caine, E.D. (2001). Psychological vulnerability to completed suicide: A review of empirical studies. Suicide & Life-Threatening Behavior, 31, 367-385.
  30. Conwell, Y., Duberstein, P.R., Cox, C., Herrmann, J., Forbes, N., & Caine, E.D. (1998). Age differences in behaviors leading to completed suicide. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 6, 122-126.
  31. Cooper, J., Dunning, J., Guthrie, E., Appleby, L., & Mackway-Jones, K. (2006). A clinical tool for assessing risk after self-harm. Annals of Emergency Medicine, 48, 459-466.
  32. Corbitt, E.M., Malon, K.M., Haas, G.L., & Mann, J. (1996). Suicidal behavior in patients with major depression and comorbid personality disorders. Journal of Affective Disorders, 39, 61-72.
  33. Cukrowicz, K., Smith, P., & Poindexter, E. (2010). The effect of participating in suicide research: Does participating in a research protocol on suicide and psychiatric symptoms increase suicide ideation and attempts? Suicide & Life-Threatening Behavior, 40, 535-543.
  34. Deluty, R.H. (1988). Factors affecting the acceptability of suicide. Omega-The Journal of Death and Dying, 19, 315- 326.
  35. Erlangsen, A., Zarit, S.H., & Conwell, Y. (2008). Hospital-diagnosed dementia and suicide: A longitudinal study using prospective, nationwide register data. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 16, 220-228.
  36. Ernst, C., Mechawar, N., &Turecki, G. (2009). Suicide neurobiology. Progress in Neurobiology, 89, 315-33.
  37. Evans, E., Hawton, K., & Rodham, K. (2004). Factors associated with suicidal phenomena in adolescents: A systematic review of population-based studies. Clinical Psychology Review, 24, 957-79.
  38. Evans, E., Hawton, K., Rodham, K., & Deeks, J. (2005). The prevalence of suicidal phenomena in adolescents: A systematic review of population-based studies. Suicide & Life-Threatening Behavior, 35, 239-50.
  39. Fawcett, J., Scheftner, W.A., Fogg, L., Clark, D.C., Young, M.A., Hedeke, D., et al. (1990). Time-related predictors of suicide in major affective disorder. The American journal of psychiatry, 147, 1189-1194.
  40. Fazel, S., Cartwright, J., Norman-Nott, A., & Hawton, K. (2008). Suicide in prisoners: A systematic review of risk factors. Journal of Clinical Psychiatry, 69, 1721-1731.
  41. Fergusson, D.M., Woodward, L.J., & Horwood, L.J. (2000). Risk factors and life processes associated with the onset of suicidal behaviour during adolescence and early adulthood. Psychological Medicine, 30, 23-39.
  42. Fishbain, D.A. (1999). The association of chronic pain and suicide. Seminars in Clinical Neuropsychiatry, 4, 221-227.
  43. Fowler, R.C., Rich, C.L., & Young, D. (1986). San Diego Suicide Study. II. Substance abuse in young cases. Archives of General Psychiatry, 43, 962-965.
  44. Frierson, R.L. (1991). Suicide attempts by the old and the very old. Archives of Internal Medicine, 151, 141-144.
  45. Garssen, M.J., Hoogenboezem, J., & Kerkhof, A.J.F.M. (2006). Zelfdoding onder migrantengroepen en autochtonen in Nederland. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 150, 2143-2149.
  46. Garssen, M.J., Hoogenboezem, J., & Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Zelfdoding onder Nederlandse Surinamers naar etniciteit. Tijdschift voor Psychiatrie, 49, 373-381.
  47. Gearing, R.E., & Lizardi, D. (2009). Religion and suicide. Journal of Religion and Health, 48, 332-341.
  48. Goldstein, R.B., Black, D.W., Nasrallah, A., & Winokur, G. (1991). The prediction of suicide: Sensitivity, specificity, and predictive value of a multivariate model applied to suicide among 1906 patients with affective disorders. Archives of General Psychiatry, 48, 418-422.
  49. Gould, M.S., Marocco, F.A., Kleinman, M., Thomas, J.G., Mostkoff, K., Cote, J., et al. (2005). Evaluating iatrogenic risk of youth suicide screening programs: A randomized controlled trial. JAMA, 293, 1635-1643.
  50. Harris, E.C., & Barraclough, B. (1997). Suicide as an outcome for mental disorders: A meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 170, 205-228.
  51. Hasley, J.P., Ghosh, B., Huggins, J., Bell, M.R., Adler, L.E., & Shroyer, A.L.W. (2008). A review of ‘suicidal intent’ within the existing suïcide literature. Suicide & Life-Threatening Behavior, 38, 576-591.
  52. Haukka, J., Suominen, K., Partonen, T., & Lönqvist, J. (2008). Dererminants and outcomes of serious attemted suicide: A nationwide study in Finland, 19962003. American Journal of Epidemiology, 167, 1155-1163.
  53. Hawton, K., Sutton, L., Haw, C., Sinclair, J., & Deeks, J.J. (2005a). Schizophrenia and suicide: A systematic review of risk factors. British Journal of Psychiatry, 187, 9-20.
  54. Hawton, K., Sutton, L., Haw, C., Sinclair, J., & Harris, L. (2005b). Suicide and attempted suicide in bipolar disorder: A systematic review of risk factors. Journal of Clinical Psychiatry, 66, 693-704.
  55. Heisel, M.J., & Flett, G.L. (2006). The development and initial validation of the geriatric suicide ideation scale. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 14, 742-751.
  56. Heisel, M.J., Link, P.S., Conn, D., Reekum, R. van, & Flett, G.L. (2007). Narcissistic personality and vulnerability to late-life suicidality. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 15, 734-741.
  57. Hemert, A.M. van, & Kruif, M. de. (2009). Dalende incidentie van zelfdoding en veranderende methoden. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 153, 1102-1107.
  58. Henriksson, M.M., Aro, H.M., Marttunen, M.J., Heikkinen, M.E., Isometsa ET, Kuoppasalmi KI, et al. (1993). Mental disorders and comorbidity in suicide. The American Journal of Psychiatry, 150, 935-940.
  59. Hoyer, G., & Lund, E. (1993). Suicide among women related to number of children in marriage. Archives of General Psychiatry, 50, 134-137.
  60. Isometsa, E.T., Henriksson, M.M., Heikkinen, M.E., Aro, H.M., Mart-Tunen, M.J., Kuoppasalmi, K.I., et al. (1996). Suicide among subjects with personality disorders. The American Journal of Psychiatry, 153, 667-673.
  61. Ivarson, T., Larsson, B., & Gillberg, C. (1998). A 2-4 year follow up of depressive symptoms, suicidal ideation, and suicide attempts among adolescent psychiatric inpatients. European Child & Adolescent Psychiatry, 7, 96-104.
  62. James, A., Lai, F.H., & Dahl, C. (2004). Attention deficit hyperactivity disarder and suïcide: A review of possible associations. Acta Psychiatrica Scandinavica, 110, 408-415.
  63. Kim, C.D., Seguin, M., Therrien, N., Riopel, G., Chawkay, N., Lesege, A.D., et al. (2005). Familial aggregation of suicidal behaviour: A family study of male suicide completers from the general population. American Journal of Psychiatry, 162, 1017-1019.
  64. King, C.A., & Merchant, C.R. (2008). Social and interpersonal factors relating to suicidal adolescents: A review of the literature. Archives of Suicidal Research, 12, 181-196.
  65. Kposowa, A.J. (2001). Unemployment and suicide: A cohort analysis of social factors predicting suicide in the US National Longitudinal Mortality Study. Psychological Medicine, 31, 127-138.
  66. Kraut, A., & Walld, R. (2003). Influence of lack of full-time employment on attempted suicide in Manitoba, Canada. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 29, 15-21.
  67. Krysinska, K., & Martin, G. (2009). The struggle to prevent and evaluate: Application of population attributable risk and preventive fraction to suicide prevention research. Suicide & Life-Threatening Behavior, 39, 548-57.
  68. Lesage, A.D., Boyer, R., Grunberg, F., Vanier, C., Morissette, R., Ménard-Buteau, C., et al. (1994). Suïcide and mental disorders: A case-control study of young men. The American Journal of Psychiatry, 151, 7.
  69. Lewis, N.M. (2009). Mental health in sexual minorities: Recent indicators, trends, and their relationships to place in North America and Europe. Health Place, 15, 1029-45.
  70. Lindeman, S., Laara, E., Hakko, H., & Lonnqvist, L. (1996). J A systematic review on gender-specific suicide mortality in medical doctors. The British Journal of Psychiatry, 168, 274-279.
  71. Linehan, M.M., Rizvi. S.L., Welch, S.S., & Page, B. (2000). Psychiatric aspects of suicidal behaviour: Personality disorders. In K. Hawton, & K. van Heeringen (Eds.), The international handbook of suicide and attempted suicide (pp 147-178). Chichester (England): John Wiley & Sons.
  72. Llorente, M.D., Burke, M., Gregory, G.R., Bosworth, H.B., Grambow, S.C., Horner, R.D., et al. (2005). Prostate cancer: A significant risk factor of l atelife suicide. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 13, 195-201.
  73. Lorant, V., Kunst, A.E., Huisman, M., Costa, G., & Mackenbach, J. (2005). Socioeconomic inequalities in suicide: A European comparative study. The British Journal of Psychiatry, 187, 49 -54.
  74. Madge, N., Hewitt, A., Hawton, K., Wilde, E.. de, Corcoran, P., Fekete, S., et al. (2008). Deliberate self-harm within an international community sample of young people: Comparative findings from the Child & Adolescent Selfharm in Europe (CASE) Study. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 49, 667-677.
  75. NSRF. (2008). National registry of deliberate self-harm Ireland-Annual report 2006/07. Cork (Ireland): National Suicide Research Foundation. Available at: http://www.nsrf.ie/reports/RegistryReport2006_07/NSRF_06_07_ NRDSH.pdf.
  76. Mann, J.J., Waternaux, C., Haas, G.L., & Malone, K.M. (1999). Toward a clinical model of suicidal behavior in psychiatric patients. The American Journal of Psychiatry, 156, 181-189.
  77. Marquet, R.L., Bartels, A.I.M., Kerkhof, A.J.F.M., Schellevis, F.G., & Zee, J. van der. (2005). The epidemiologie of suicide and attempted suicide in Dutch general practicer 1983-2003. BMC Family Practice, 6, 45.
  78. Marttunen, M.J., Aro, H.M., & Lonnqvist, J.K. (1993). Precipitant stressors in adolescent suicide. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 32, 1178-1183.
  79. Marzuk, P.M., Tardiff, K., Leon, A.C., Hirsch, C.S., Portera, L., Hartwell, N., et al. (1997). Lower risk of suicide during pregnancy. The American Journal of Psychiatry, 154, 122-123.
  80. Maser, J.D., Akiskal, H.S., Schettler, P., Scheftner, W., Mueller, T., Endicott J, et al. (2002). Can temperament identify affectively ill patients who engage in lethal or near-lethal suicidal behavior? A 14-year prospective study. Suicide & Life-Threatening Behaviour, 32, 10-32.
  81. Morrison, R., & O’Connor, R.C. (2008). A systematic review of the relationship between rumination and suicidality. Suicide and Life Threatening Behavior, 38, 523-538.
  82. Neufeld E, & O’Rourke N. (2009). Impulsivity and hopelessness as predictors of suicide-related ideation among older adults Canadian Journal of Psychiatry, 54, 684-692.
  83. O’Connor, R.C. (2007). The relations between perfectionism and suicidality: A systematic review. Suicide and Life-Threatening Behaviour, 37, 698-714.
  84. Ostama, A., & Lönnqvist, J (2001). Excess mortality of suicide attempters. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 36, 29-35.
  85. Oquendo, M.A., Friend, J.M., Halberstam, B., Brodsky, B.S., Burke, A.K., Grunebaum, M.F., et al. (2003). Association of comorbid posttraumatic stress disorder and major depression with greater risk for suicidal behaviour. The American Journal of Psychiatry, 160, 580-582.
  86. Oude Voshaar, R.C., Cooper, J., Murphy, E., Steeg, S., Kapur, N., & Purandare, N. (2011). First episode of self-harm in older age: A 10-year prospective study. The Journal of Clinical Psychiatry, 72, 737-743.
  87. Oude Voshaar, R.C., Kapur, N., Bickley, H., Williams, & A., Purandare, N. (2011). Suicide in later life: A comparison between cases with early- onset and lateonset depression. Journal of Affective Disorders, 132, 185-191.
  88. Owens, D., Horrocks, J., & House, A. (2002). Fatal and non-fatal repetition of self-harm: Systematic review. British Journal of Psychiatry, 181, 193-9.
  89. Oyama, H., Watanabe, N., Ono, Y., Sakashita, T., Takenoshita, Y., Taguchi, T., et al (2005). Community-based suicide prevention through group activity for the elderly successfully reduced the high suicide rate for females. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 59, 337-344.
  90. Pfeffer, C.R. (2001). Diagnosis of child and adolescent suicidal behavior: Unmet needs for suicide prevention. Biological Psychiatry, 49, 1055-1061.
  91. Platt, S., & Hawton, K. (2000). Suicidal behaviour and the labour market. In K. Hawton, & K .van Heeringen (Eds.), The international handbook of suicide and attempted suicide (pp. 303-378). Chichester: John Wiley & Sons.
  92. Pokorny, A.D. (1983). Prediction of suicide in psychiatric patients: Report of a prospective study. Archives of General Psychiatry, 40, 249-257.
  93. Pokorny, AD. (1993). Suicide prediction revisited. Suicide and Life-Threatening Behavior, 23, 1-10.
  94. Pompili, M., Mancinelli, I., Girardi, P., Ruberto, A., & Tatarelli, R. (2004). Suicide in anorexia nervosa: A meta-analysis. The International Journal of Eating disorders, 36, 99-103.
  95. Pompili, M., Mancinelli, I., Ruberto, A., Kotzalidis, G.D., Girardi, P., & Tatarelli, R. (2005a). Where schizophrenic patients commit suicide: A review of suicide among inpatient and former inpatients. International journal of psychiatry in medicine, 35, 171-190.
  96. Pompili, M., Girardi, P., Ruberto, A., & Tatarelli, R. (2005b). Suicide in the epilepsies: A meta-analytic investigation of 29 cohorts. Epilepsy & Behavior, 7, 305-310.
  97. Posner, K., Brent, D., Lucas, C., Gould, M., Stanley, B., Brown, G., et al. (2009). Columbia-Suicide Severity Rating Scale (C-SSRS). New York, NY: New York State Psychiatric Institute.
  98. Powell, J., Geddes, J., Deeks, J., Goldcare, M., & Hawton, K. (2000). Suicide in psychiatric hospital in-patients: Risk factors and their predictive power. The British Journal of Psychiatry, 176, 266-272.
  99. Qin, P., & Mortensen, P.B. (2003). The impact of parental status on the risk of completed suicide. Archives of General Psychiatry, 60, 797-802.
  100. Rehkopf, D.H., & Buka, S.L. (2006). The association between suicide and the socio-economic characteristics of geographical areas: A systematic review. Psychological Medicine, 36, 145-157.
  101. Rew, L., & Barrow, E.M. Jr. (2007). State of the science: Intuition in nursing, a generation of studying the phenomenon. ANS. Advances in Nursing Science, 30, 15-25.
  102. Rurup, M.L., Muller, M.T., Onwuteaka-Philipsen, B.D., Heide, A. van der, Wal, G. van der, & Maas, P.J. van der. (2005). Requests for euthanasia or physicianassisted suicide from older persons who do not have a severe disease: An interview study. Psychological Medicine, 35, 665-671.
  103. Schudel, W.J., Struben, H.W.A., & Vroom-Jongerden, J.M. (1998). Suïcidaal gedrag en etnisch-culturele afkomst in Den Haag. Epidemiologisch Bulletin, 33, 7-13.
  104. Simon, T.R., Anderso, M., Thompson, M.P., Crosby, A., & Sacks, J.J. (2002). Assault victimization and suicidal ideation or behavior within a national sample of US adults. Suicide & Life-Threatening Behaviour, 32, 42-50.
  105. Speckens, A.E.M., & Hawton, K. (2005). Social problem-solving in adolescents with suicidal behavior: A systematic review. Suicide and Life-Threatening Behavior, 35, 365-387.
  106. Stack, S., & Kposowa, A.J. (2011). Religion and suicide: Integrating four theories cross-nationally. In R.C. O’Conner, S. Platt, & J. Gordon, International handbook of suicide prevention research, policy and practice. Oxford: Wiley & Sons.
  107. Suominen, K.H., Isometsa, E.T., Henriksson, M.M., Ostamo, A.I., & Lonnqvist, J.K. (2000). Suicide attempts and personality disorder. Acta Psychiatrica Scandinavica, 102, 118-125.
  108. Szanto, K., Reynolds, C.F., Conwell, Y., Begley, A.E., & Houck, P. (1998). High levels of hopelessness persist in geriatric patients with remitted depression and a history of attempted suicide. Journal of the American Geriatrics Society, 46, 1401-1406.
  109. Taylor, T.L., Hawton, K., Fortune, S., & Kapur, N. (2009). Attitudes towards clinical services among people that self harm. The British Journal of Psychiatry, 194, 104-110.
  110. Uncapher, H., & Arean, P.A. (2000). Physicians are less willing to treat suicidal ideation in older patients. Journal of the American Geriatrics Society, 48, 188-192.
  111. Verwey, B., Eling, P., Wientjes, H., & Zitman, F.G. (2000). Memory impairment in those who attempted suicide by benzodiazepine overdose. Journal of Clinical Psychiatry, 61, 456-459.
  112. Verwey, B., Muntendam, A., Ensing, K., Essink, G., Pasker-de Jong, P.C., Willekens, F.L., et al. (2005). Clinically relevant anterograde amnesia and its relationship with blood levels of benzodiazepines in suicide attempters who took an overdose. Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry, 29, 47-53.
  113. Voaklander, D.C., Rowe, B.H., Dryden, D.M., Pahal, J., Saar, P., & Kelly, K.D. (2008). Medical illness, medication use and suicide in seniors: A population-based case-control study. Journal of Epidemiology and Community Health, 62, 138-146.
  114. Waern, M., Runeson, B.S., Allebeck, P., Beskow, J., Rubenowitz, E., Skoog, I., et al. (2002). Mental disorder in elderly suicides: A case-control study. The American Journal of Psychiatry, 159, 450-455.
  115. Wilcox, H.C., Conner, K.R., & Caine, E.D. (2004). Association of alcohol and drug use disorders and completed suicide: An empirical review of cohort studies. Drug Alcohol Depend, 76, S11-S19.
  116. Williams, J.M.G., Crane, C, Barnhofer, T, Does, A.J.W. van der, & Segal, Z.V. (2006). Recurrence of suicidal ideation across depressive episodes. Journal of Affective Disorders, 91, 189-194.
  117. Yen, S., Shea, M.T., Pagano, M., Sanislow, C.A., Grilo, C.M., McGlashan, T.H., et al. (2003). Axis I and axis II disorders are predictors of prospective suicide attemps: Findings from the collaborative longitudinal personality disorders study. Journal of Abnormal Psychology, 112, 375-381.
  118. Zahl, D., & Hawton, K. (2004). Repetition of deliberate self-harm and subsequent suicide risk: Long-term follow-up study in 11 583 patients. The British Journal of Psychiatry, 185, 70-75.
  119. Ahrens, B., & Haug, H.-J. (1996). Suicidality in hospitalized patients with a primary diagnosis of personality disorder. Crisis: The Journal of Crisis Intervention and Suicide Prevention, 17, 59-63.
  120. Allaraisanen, A., Miettunen, J., Rasanen, P., Fenton, W., Kouviumaa-Honkanen, H.T., & Isohanni, M. (2009). Suicide rate in schizophrenia in the Northern Finland: 1966 Birth Cohort Social. Psychiatry & Psychiatric Epidemiology, 25, 25.
  121. Allgulander, C. (1994). Suïcide and mortality patterns in anxiety neurosis and depressive neurosis. Archives of General Psychiatry, 51, 708-712.
  122. Angst, J., & Clayton P. (1986). Premorbid personality of depressive, bipolar, and schizophrenic patients with special reference to suicidal issues. Comprehensive Psychiatry, 27, 511-532.
  123. APA. (2003). Practice Guideline for the assessment and treatment of patients with suicidal behaviors. The American Journal of Psychiatry, 160, 1-60.
  124. Appleby, L., Mortensen, P.B., & Faragher, E.B. (1998). Suicide and other causes of mortality after post-partum psychiatric admission. The British Journal of Psychiatry, 173, 209-211.
  125. Appleby, L., Shaw, J., Amos, T., McDonnell, R., Harris, C., McCann, K., et al. (1999). Suicide within 12 months of contact with mental health services: National clinical survey. British Medical Journal, 318, 1235-1239.
  126. Arensman, E., & Kerkhof, A.J.F.M. (1996). Classification of attempted suicide: A review of empirical studies, 1963-1993. Suicide & Life-Threatening Behavior, 26, 46-67.
  127. Arensman, E., Corcoran, P., & Fitzgerald, A. (2011). Deliberate self-harm: extent of the problem and prediction of repetition. In R. O’Connor, S. Platt, & J. Gorden (Eds.), International handbook of suicide prevention (pp. 119-132). Cichester: John Wiley & Sons, Ltd.
  128. Austin, M.C., Janosky, J.E., & Murphy, H.A. (2003). Increased corticotropinreleasing hormone immunoreactivity in monoamine-containing pontine nuclei of depressed suicide men. Molecular Psychiatry, 8, 324-332.
  129. Baxter, D., & Appleby, L. (1999). Case register study of suicide risk in mental disorders. The British Journal of Psychiatry, 175:322-326.
  130. Beautrais, A.L., Joyce, P.R., Mulder, R.T., Fergusson, D.M., Deavoll, B.J., & Nightingale, S.K. (1996). Prevalence and comorbidity of mental disor-ders in persons making serious suicideattempts: A case-con-trol study. The American Journal of Psychiatry, 153, 1009-1014.
  131. Beck, A.T., Beck, R., & Kovacs, M. (1975). Classification of suicidal behaviors I: Quantifying intent and medical lethality The American Journal of Psychiatry, 132, 285-287.
  132. Beck, A.T., Brown, G.K., Steer, R.A., Dahlsgaard, K.K., & Grisham, J.R. (1999). Suicide ideation at its worst point: A predictor of eventual suicide in psychiatric outpatients. Suicide & Life-Threatening Behavior, 29, 1-9.
  133. Beck, A.T., Kovacs, M., & Weissman, A. (1979). Assessment of suicidal intention: The scale for suicide ideation. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47, 343-352.
  134. Beck, A.T., Schuyler, D., & Herman, I. (1974). Development of suicidal intent scales. In A.T. Beck, H. Resnik, & D.J. Lettieri (Eds.), The prediction of suicide. Bowie, MD: Charles Press.
  135. Beck, A.T., Weissman, A., Lester, D., & Trexler, L. (1976). Classification of suicidal behaviors II dimensions of suicidal intent. Archives of General Psychiatry, 33, 835-837.
  136. Beck, A.T., Weissman, A., Lester D., & Trexler, L. (1974). The measurement of pessimism: The hopelessness scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42, 861-865.
  137. Bertolote, J.M., & Fleischmann, A. (2009). A global perspective on the magnitude of suicide mortality. In D. Wasserman, & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide prevention. Oxford: Oxford University Press.
  138. Blaauw, E., Kerkhof, A.J.F.M., Winkel, F.W., & Sheridan, L. (2001). Identifying suicide risk in penal institutions in the Netherlands. British Journal of Forensic Practice, 3, 22-28.
  139. Black, D.W., Blum, N., Pfohl, B., & Hale, N. (2004). Suicidal behaviour in borderline personality disorder: Prevalence, risk factors, prediction and prevention. Journal of Personality Disorders, 18, 226-239.
  140. Borges, G., Walters, E.E., & Kessler, R.C. (2000). Associations of substance use, abuse, and dependence with subsequent suicidal behaviour. American Journal of Epidemiology, 151, 781-789.
  141. Bourgeois, M., Swendsen, J., Youg, F., Amador, X., Pini, S., Cassano, G.B., et al. (2004). Awareness of disorder and suicide risk in the treatment of schizophrenia: Results of the international suicide prevention trial. American Journal of Psychiatry, 161, 1494-1496.
  142. Brent, D.A., & Melhem, N. (2008). Familial transmission of suicidal behaviour. The Psychiatric Clinics of North America, 31, 157-77.
  143. Brown, L.M., Bongar, B., & Cleary, K.M. (2004). A profile of psychologists’s views of critical risk factors for completed suicide in older adults. Professional Psychology, Research and Practice, 35, 90-96.
  144. Bunney, W.E.J., & Fawcett, J.A. (1965). The possibility of a biochemical test for suicidal potential. Archives of General Psychiatry, 13, 232-238.
  145. Busch, K.A., Fawcett, J., & Jacobs, D.G. (2003). Clinical correlates of inpatient suicide. The Journal of Clinical Psychiatry, 64, 14-9.
  146. CBS Statline. (2009). Doodsoorzaken; zelfdoding (inwoners), diverse kenmerken. http://statline.cbs.nl.
  147. Chesley, K., & Loring-McNulty, N. (2003). Process of suicide: Perspective of the suicide attempter. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 9, 41-45.
  148. Chioqueta, A.P., & Stiles, T.C. (2005). Personality traits and the development of depression, hopelessness, and suicid ideation. Personality and Individual Differences, 38, 1283-1291.
  149. Claes, L., Muehlenkamp, J., Vandereycken, W., Hamelinck, L., Martens, H., & Claes, S. (2010). Comparison of non-suicidal self-injurous behavior and suicide attempts in patients admitted to a psychiatric crisis unit. Personality and Individual Differences, 48, 83-87.
  150. Conner, K.R., Duberstein, P.R., Conwell, Y., Seidlitz, L., & Caine, E.D. (2001). Psychological vulnerability to completed suicide: A review of empirical studies. Suicide & Life-Threatening Behaviour, 31, 367-385.
  151. Coryell, W., & Schlesser, M. (2001). The dexamethasone suppression test and suicide prediction. The American Journal of Psychiatry, 158, 748-753.
  152. Cassells, C., Paterson, B., Dowding, D., & Morrison, R. (2005). Long- and shortterm risk factors in the prediction of inpatient suicide: A review of the literature. Crisis, 26, 53-63.
  153. Crane, C., Barnhofer, T., & Williams, J.M.G. (2007). Reflection, brooding, and suicidality: A preliminary study of different types of rumination individuals with a history of major depression. British Journal of Clinical Psychology, 46, 497-504.
  154. Currier, D., & Mann, J.J. (2008). Stress, genes and the biology of suicidal behaviour. Psychiatric Clinics of North America, 31, 247-269.
  155. Drake, R.E., Cotton, P.G. (1986). Depression, hopelessness and suicide in chronic schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 148, 554-559.
  156. Drake, R.E. (2006). Suicide attempts and completed suicides among achizophrenia patients. In R. Tatarelli, M. Pompili, & P. Girardi (Eds.), Suicide in schizophrenia. New York: Nova Science Publishers Inc.
  157. Dutta, R., Murray, R.M., & Boydell, J. (2010). Determining the long-term risk of suicide and premature death following a first episode of psychosis: An incidence cohort approach. Schizophrenia Research, 117, 182-183.
  158. Elliott, J.L., & Frude, N. (2001). Stress, coping styles, and hopelessness in selfpoisoners. Crisis: The Journal of Crisis Intervention and Suicide Prevention, 22, 20-26.
  159. Ellis, T.E., Allen, J.G., Woodson, H, Frueh, B.C., & Jobes, D.A. (2009). Implementing an evidence-based approach to working with suicidal inpatients. Bulletin of the Menninger Clinic, 73, 339-354.
  160. Ellis, T.E., & Rutherford, B. (2008). Cognition and suicide: Two decades of progress. InternationalJournal of Cognitive Therapy, 1, 47-68.
  161. Ellison, L.F., & Morrison, H.I. (2001). Low serum cholesterol concentration and risk of suicide. Epidemiology, 12, 168-172.
  162. Ernst, C., Mechawar, N., & Turecki, G. (2009). Suicide neurobiology. Progress in Neurobiology, 89, 315-33.
  163. Ernst, C., Lalovic, A., Lesage, A., Seguin, M., Tousignant, M., Turecki, G. (2003). Suicide and no axis I psychopathology. BMC Psychiatry, 4, 359-364.
  164. Evans, E., Hawton, K., Rodham, K., & Deeks, J. (2005). The prevalence of suicidal phenomena in adolescents: A systematic review of population-based studies. Suicide & Life-Threatening Behavior, 35, 239-50.
  165. Farmer, A., Redman, K., Harris, T., Webb, R., Mahmood, A., Sadler, S., et al. (2001). The Cardiff sib-pair study. Crisis, 22, 71-73.
  166. Fawcett, J., Busch, K.A., Jacobs, D., Kravitz, H.M., & Fogg, L. (1997). Suicide: A four-pathway clinical-biochemical model Annals of the New York Academy of Sciences, 836, 288-301.
  167. Fleischmann, A., Bertolote, J.M., Wasserman, D., De Leo, D., Bolhari, J., Botega, N.J., et al. (2008). Effectiveness of brief intervention and contact for suicide attempters: A randomized controlled trail in five countries. Bulletin of the WHO, 86, 703-709.
  168. Garland, M., Hickey, D., Corvin, A., Golden, J., Fitzpatrick, P., Cunningham, S., & Walsh, N. (2000). Total serum cholesterol in relation to psychological correlates in parasuicide. The British Journal of Psychiatry, 177, 77-83.
  169. Goldacre, M., Seagroatt, V., & Hawton, K. (1993). Suicide after discharge from psychiatric inpatient care. Lancet, 342, 283-286.
  170. Graaf, R. de, Have, M. ten, & Dorsselaer, S. van. (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten. Utrecht, Trimbos-instituut.
  171. Graaf, R. de, Sandfort, T.G.M., & Have, M. ten. (2006). Suicidality and sexual orientation: Differences between men and women in a general populationbased sample from the Netherlands. Archives of Sexual Behavior, 35, 253-262.
  172. Hall, R.C., Platt, D.E., & Hall, R.C. (1999). Suicide risk assessment: A review of risk factors for suicide in 100 patients who made severe suicide attempts: Evaluation of suicide risk in a time of managed care. Psychosomatics, 40, 18-27.
  173. Harkavy-Friedman, J.M., Kimhy, D., Nelson, E.A., Venarde, D.F., Malaspina, D., & Mann, J.J. (2003). Suicide attempts in schizophrenia: The role of command auditory hallucinations for suicide. The Journal of Clinical Psychiatry, 64, 871-874.
  174. Harkavy-Friedman, J.M., Restifo, K., Malaspina, D., Kaufmann, C.A., Amador, X.F., Yale, S.A., et al. (1999). Suicidal behavior in schizophrenia: Characteristics of individuals who had and had not at-tempted suicide. The American Journal of Psychiatry, 156, 1276-1278.
  175. Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Verdurmen, J., van ’t Land, H., & Vollebergh, W. (2006). Suicidaliteit in de algemene bevolking, gedachten en pogingen: Resultaten van de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). Utrecht: Trimbos-instituut.
  176. Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Verdurmen, J., van ’t Land, H., Vollebergh, et al. (2009). Incidence and course of suicidal ideation and suicide attempts in the general population. The Canadian Journal of Psychiatry, 54, 824-33.
  177. Hawton, K., & Heeringen, K. van. (2009). Suicide. Lancet, 393, 1372-1381.
  178. Heeringen, K. van. (2003). The neurobiology of suicide and suicidality. Canadian Journal of Psychiatry, 48, 292-300.
  179. Heila, H., Isometsa, E.T., Henriksson, M.M., Heikkinen, M.E., Mart-Tunen, M.J., & Lonnqvist, J.K. (1999). Suicide victims with schizophrenia in different treatment phases and adequacy of antipsychotic medication. The Journal of Clinical Psychiatry, 60, 200-208.
  180. Heila, H., Isometsa, E.T., Henriksson, M.M., Heikkinen, M.E., Mart-Tunen, M.J., & Lonnqvist, J.K. (1997). Suicide and schizophrenia: A nation-wide psychological autopsy study on age- and sex-specific clinical characteristics of 92 suicide victims with schizophrenia. The American Journal of Psychiatry, 154, 1235-1242.
  181. Heikkinen, M.E., Isometsa, E.T., Marttunen, M.J., Aro, H.M., & Lönqvist, J.K. (1995). Social factors in suicide. British Journal of Psychiatry, 167, 747-753.
  182. Heisel, M.J., Duberstein, P.R., Conner, K.R., Franus, N., Beckman, A., & Conwell, Y. (2006). Personality and reports of suicide ideation among depressed adults 50 years of age or older. Journal of Affective Disorders, 90, 175-180.
  183. Hendin, H., Haas, A.P., Maltsberger, J.T., Koestner, B., & Szanto, K. (2006). Problems in psychotherapy with suicidal patients. The American Journal of Psychiatry, 163, 67-72.
  184. Hjelmeland, H. (1996). Repetiotion of parasuicide: A predictive study. Suicide and Life-Threatening Behavior, 26, 395-404.
  185. Holley, H.L., Fick, G., & Love, E.J. (1998). Suicide following an inpatient hospitalization for suicide attempt: A Canadian follow-up study. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 33, 543-551.
  186. Hor, K., & Taylor, M. (2010). Suicide and schizophrenia: A systematic review of rates and risk factors. Journal of Psychopharmacology, 24, 81-90.
  187. Hoyer, G., & Lund, E. (1993). Suicide among women related to number of children in marriage. Archives of General Psychiatry, 50, 134-137.
  188. Hovey, J.D. (2000). Acculturative stress, depression, and suicidal ideation among Central American immigrants. Suicide & Life-Threatening Behaviour, 30, 125-139.
  189. Hunt, I.M., Kapur, N., Robinson, J., Shaw, J., Flynn, S., Bailey, H. (2006). Suicide within 12 month of mental health service contact in different age and diagnostic groups. National clinical survey British Journal of Psychiatry, 188, 135-142.
  190. Ilgen, M.A., Burnette, M.L., Conner, K.R., Czyz, E., Murray, R., Chermack, S. (2010). The association between violence and lifetime suicidal thoughts and behaviors in individuals treated for substance use disorders. Addictive Behaviors, 35, 111-115.
  191. Isometsa, E.T., & Lönnqvist, J.K. (1998). Suicide attempts preceding completed suicide. The British Journal of Psychiatry, 173, 531-535.
  192. Jenkins, G.R., Hale, R., Papanastassiou, M., Crawford, M.J., & Tyrer, P. (2002). Suicide rate 22 years after parasuicide: Cohort study. British Medical Journal, 325, 1155.
  193. Jobes, D.A. (2006). Managing suicidal risk: A collaborative approach. New York: The Guilford Press.
  194. Jobes, D.A., Wong, S.A., Conrad, A.K., Drozd, J.F., & Neal-Walden, T. (2005). The collaborative assessment and management of suicidality versus treatment as usual: A retrospective study with suicidal outpatients. Suicide & LifeThreatening Behavior, 35, 483-497.
  195. Joiner, T.E., Pettit, J.W., Walker, R.L., Voelz, Z.R., Cruz, J., Rudd, M.D., et al. (2002). Perceived burdensomeness and suicidality: Two studies on the suicide notes of those attempting and those completing suicide. Journal of Social and Clinical Psychology, 21, 531-545.
  196. Jokinen, J., Carlborg, A., Mårtensson, B., Forslund, K., Nordström, A., & Nordström, P. (2007). DST non-suppression predicts suicide after attempted suicide. Psychiatry Research, 150, 297-303.
  197. Kaplan, K.J., & Harrow, M. (1999). Psychosis and functioning as risk factors for later suicidal activity among schizophrenia and schizoaf-fective patients: A disease-based interactive model. Suicide & Life-Threatening Behaviour, 29, 10-24.
  198. Kaprio, J., Koskenvuo, M., & Rita, H. (1987). Mortality after bereavement: A prospective study of 95,647 widowed persons. American Journal of Public Health, 77, 283-287.
  199. Kapur, N. & Gask, L. (2009). Introduction to suicide and self-harm. Psychiatry, 8, 233-236.
  200. Kendler, K.S. (2010). Genetic and environment pathways to suicidal behavior: Reflections of a genetic epidemiologist. European Psychiatry, 25, 300-303.
  201. Kerby, D.S. (2003). CART analysis with unit-weighted regression to predict suicidal ideation from Big Five traits. Personality and Individual Differences, 35, 249-261.
  202. Kerkhof, A., & Spijker, B. van. (2011). Worrying and rumination as proximal risk factors for suicidal behaviour. In R.C. O’Conner, S. Platt, & J. Gordon, International handbook of suicide prevention research, policy and practice (pp. 199-210). Oxford: Wiley & Sons.
  203. Kessler, R.C., Borges, G., & Walters, E.E. (1999). Prevalence of and risk factors for lifetime suicide attempts in the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 56, 617-626.
  204. Kety, S.S., Rosenthal, D., Wender, P.H., & Schulsinger, F. (1968). The types and prevalence of mental illness in the biological and adoptive families of adopted schizophrenics. Journal of Psychiatric Research, 6, 345-362.
  205. Khan, A., Leventhal, R.M., Khan, S., & Brown, W.A. (2002). Suicide risk in patients with anxiety disorders: A meta-analysis of the FDA data- base. Journal of Affective Disorders, 68, 183-190.
  206. Kim, C. , Lesage, A., Seguin, M., Chawsky, N., Vanier, C., Lipp, O. et al. (2003). Patterns of co-morbidity in male suicide completers. Psychological Medicine, 33, 1299-1309.
  207. Kliewer, E.V., & Ward, R.H. (1988). Convergence of immigrant suicide rates to those in the destination country. American Journal of Epidemiology, 127, 640-653.
  208. Lester, D. (2006). Hopelessness and suicide in schizophrenia. In R. Tatarelli, M. Pompili, & P. Girardi (Eds.), Suicide in schizophrenia. New York: Nova Science Publishers Inc.
  209. Lewine, R.R. (2005). Social class of origin, lost potential, and hopelessness in schizophrenia. Schizophrenia Research, 76, 329-335.
  210. Li, Z., Page, A., Martin, G., & Taylor, R. (2011). Attributable risk of psychiatric and socio-economic factors for suicide from individual-level, populationbased studies: A systematic review. Social Science & Medicine, 72, 608-616.
  211. Links, P.S., Gould, B., Ratnayake, R. (2003). Assessing suicidal youth with antisocial, borderline, or narcissistic personality disorder. Canadian Journal of Psychiatry, 48, 301-310.
  212. Luoma, J.B., & Pearson, J.L. (2002). Suicide and marital status in the United States, 1991-1996: Is widowhood a risk factor? American Journal of Public Health, 92, 1518-1522.
  213. Luyn, J.B. van, & Kaasenbrood, A. (2010). Suïcidaliteit in de acute en sociale psychiatrie. In A. Kerkhof, & B. van Luyn (Red.), Suicidepreventie in de praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  214. Machado, R.A., Espinosa, A.G., Melendrez, D., González, Y.R., García, V.F., & Rodríguez, Y.Q. (2011). Suicidal risk and suicide attempts in people treated with antiepileptic drugs for epilepsy Seizure 2011 Jan 24. Seizure: the Journal of the British Epilepsy Association, 20, 280-284.
  215. Manfredini, R., Caracciolo, S., Salmi, R., Boari, B., Tomelli, A., & Gallerani, M. (2000). The association of low serum cholesterol with depression and suicidal behaviours: New hypotheses for the missing link. The Journal of International Medical Research, 28, 247-257.
  216. Mann, J.J. (2003). Neurobiology of suicidal behaviour. Nature Reviews. Neuroscience, 4, 819-828.
  217. McGirr, A., Tousignant, M., Routhier, D., Pouliot, L., Chawky, N., Margolese, H.C., et al. (2006). Risk factors for completed suicide in schizophrenia and other chronic psychotic disorders: A case-controle study. Schizophrenia Research, 84, 132-143.
  218. McGirr, A., Seguin, M., Renaud, J., Benkelfat, C., Alda, M., & Turecki, G. (2006). Gender and risk factors for suicide: Evidence for heterogeneity in predisposing mechanisms. Journal of clinical Psychiatry, 67, 1612-1617.
  219. McGirr, A., & Turecki, G. (2008). What is specific to suicide in schizophrenia? Behavioural, clinical and sociodemographic dimensions. Schizophrenia Research, 98, 217-224.
  220. McGlashan, T.H. (1986). The Chesnut lodge follow-up study III: Long-term outcome of borderline personalities. Archives of General Psychiatry, 43, 2-30.
  221. McLean, J., Maxwell, M., Harris, F., & Jepson, R. (2008). Risk and protective facors for suicide and suicidal behaviour: A literature review. Edinburgh: Scottisch Government Social Research.
  222. Meadows, L.A., Kaslow, N.J.,Thompson, M.P., & Jurkovic, G.J. (2005). Protective factors against suicide attempt risk among African American women experiencing intimate partner violence. American Journal of Community Psychology, 36, 1, 56-66.
  223. Meltzer, H.Y. (2002). Suicidality in schizophrenia: A review of the evidence for risk factors and treatment options. Current Psychiatry Reports, 4, 279-283.
  224. Milos, G., Spindler, A., Hepp, U., & Schnyder, U. (2004). Suicde and suicidal ideation: Links with psychiatric morbidity in eating disorders. General Hospital Psychiatry, 26, 129-135.
  225. Montross, L.P., Zisook, S., & Kasckow, J. (2006). Command hallicunations and suicide risk. In R. Tatarelli, M. Pompili, & P. Girardi (Eds.), Suicide in schizophrenia. New York: Nova Science Publishers Inc.
  226. Mortensen, P.B., Agerbo, E., Erikson, T., Qin, P., & Westergaard-Nielsen, N. (2000). Psychiatric illness and risk factors for suicide in Denmark. Lancet, 355, 9-12.
  227. Murphy, G.E., Wetzel, R.D., Robins, E., & McEvoy, L. (1992). Multiple risk factors predict suicide in alcoholism. Archives of General Psychiatry, 49, 459-463.
  228. Müller-Oerlinghausen, B., Roggenbach, J., & Franke, L. (2004). Serotonergic platelet markers of suicidal behavior: Do they really exist? Journal of Affective Disorders, 79, 13-24.
  229. Murphy, G.E. (1998). Why women are less likely than men to commit suicide. Comprehensive Psychiatry, 39, 165-175.
  230. Nemeroff, C.B., Owens, M.J., Bissette, G., Andorn, A.C., & Stanley, M. (1988). Reduced corticotropin releasing factor binding sites in the frontal cortex of suicide victims. Archives of General Psychiatry, 45, 577-579.
  231. New Zealand Guideline Group. (2003). The assessment and management of people at risk of suicide. Wellington: New Zealand Guideline Group.
  232. Nordenthoft, M., & Mortensen, P.B. (2006). Hospital admission and suicide in schizophrenia. In R. Tatarelli, M. Pompili, & P. Girardi (Eds.), Suicide in schizophrenia. New York: Nova Science Publishers Inc.
  233. Nordstrom, P., Asberg, M., Aberg-Wistedt, A., & Nordin, C. (1995). Attempted suicide predicts suicide risk in mood disorders. Acta Psychiatrica Scandinavica, 92, 345-350.
  234. Oquendo, M.A., Ellis, S.P., Greenwald, S., Malone, K.M., Weissman, M.M., & Mann, J.J. (2001). Ethnic and sex differences in suicide rates relative to major depression in the United States. The American Journal of Psychiatry, 158, 1652-1658.
  235. Owens, D., Horrocks, J., & House, A. (2002). Fatal and non-fatal repetition of self-harm: Systematic review. The British Journal of Psychiatry, 181, 193-199.
  236. Palmer, B.A., Pankratz, V.S., & Bostwick, J.M. (2005). The lifetime risk of suicide in schizophrenia: A re-examination. Archives of General Psychiatry, 62, 247-253.
  237. Paris, J. (2008). Treatment of borderline personality disorder: A guide to evidencebased practice. New York: Guilford Press.
  238. Partonen, T., Haukka, J., Virtamo, J., Taylor, P.R., & Lonnqvist, J. (1999). Association of low serum total cholesterol with major depression and suicide. The British Journal of Psychiatry, 175, 259-262.
  239. Patorno, E., Bohn, R.L., Wahl, P.M., Avorn, J., Patrick, A.R., Liu, J., et al. (2010). Anticonvulsant medications and the risk of suicide, attempted suicide, or violent death. JAMA, 303, 1401-9.
  240. Pierce, D.W. (1977). Suicidal intent in self-injury. The British Journal of Psychiatry, 130, 377-385.
  241. Pirkis, J., Burgess, P., & Dunt, D. (2000). Suicidal ideation and suicide attempts among Australian adults. Crisis, 21, 16-25.
  242. Placidi, G.P., Oquendo, M.A., Malone, K.M., Brodsky, B., Ellis, S.P., & Mann, J.J. (2000). Anxiety in major depression: Relationship to suicide attempts. The American Journal of Psychiatry, 157, 1614-1618.
  243. Plunkett, A., O’Toole, B., Swanston, H., Oates, R.K., Shrimpton, S., & Parkinson, P. (2001). Suicide risk following child sexual abuse. Ambulatory Pediatrics, 1, 262-266.
  244. Pompili, M., Girardi, P., Tatarelli, G., Ruberto, A., & Tatarelli, R. (2006). Suicide and attempted suicide in eating disorders, obesity and weight-image concern. Eating Behaviors, 7, 384-394.
  245. Pompili, M., Innamorati, M., Girardi, P, Tatarelli, R., & Lester, D. (2011). Evidence-based interventions for preventing suicide in youths (170-210). In M. Pompili, & R. Tatarelli (Eds.), Evidence-based practice in suicidology: A source book. Cambrigde: Hogrefe.
  246. Qin, P., Agerbo, A., & Mortensen, P.B. (2003). Suicide risk in relation to socioeconomic, demographic, psychiatric, and familial factors: A national register-based study of all suicides in Denmark, 1981-1997. The American Journal of Psychiatry, 160, 765-772.
  247. Quan, H., Arboleda-Florez, J., Fick, G.H., Stuart, H.L., & Love, E.J. (2002). Association between physical illness and suicide among the elderly. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 37, 190-197.
  248. Restifo, K., Harkavy-Friedman, J.M., & Shrout, P.E. (2009). Suicidal behaviour in schizophrenia: A test of the demoralization hypothesis. Journal of Nervous & Mental Diseases, 197, 147-153.
  249. Royal College of Psychiatrists. (2004). Assessment following self-harm in adults. London: Royal college of psychiatrists.
  250. Royal College of Psychiatrists. (2010). Self-harm, suicide and risk: Helping people who self-harm [College report CR158]. London: Royal College of Psychiatrists.
  251. Rozanov, V., Mehlum, L. & Stiliha, R. (2009). Suicide in military settings: Combats and veterans. In D. Wasserman, & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide prevention: A global perspective (pp. 249-256). Oxford: University Press.
  252. Rubenowitz, E., Waern, M., Wilhelmson, K., & Allebeck, P. (2001). Life events and psychosocial factors in elderly suicides: A case-control study. Psychological Medicine, 31, 1193-1202.
  253. Rudnick, A. (1999). Relation between command hallucinations and dangerous behaviour. Journal of American Adademy of Psychiatry Law, 27, 253-257.
  254. Runeson, B., Tidemalm, D., Dahlin, M., Lichtenstein, P., & Långström, N. (2010). Method of attempted suicide as predictor of subsequent successful suicide: National long term cohort study. British Medical Journal, 340, c3222.
  255. Roy, A., & Segal, N.L. (2001). Suicidal behavior in twins: A replication. Journal of Affective Disorders, 66, 71-74.
  256. Sainsbury, P. (1955). Suicide in London: An Ecological Study. London: Chapman and Hall.
  257. Salverda, B. (2004). Laat me los, hou me vast: Verslag van een kwalitatief onderzoek naar het psychisch welbevinden van dertig Haagse meisjes van Hindoestaanse afkomst. Den Haag: GGD-afdeling Epidemiologie.
  258. Salverda, B. (2010). Wel en Wee: Turks-Nederlandse meisjes aan het woord over hun leven. Den Haag: GGD-afdeling Epidemiologie.
  259. Sandfort, T.G.M., Graaf, R. de, Bijl, R.V., & Schnabel, P. (2001). Same-sex sexual behavior and psychiatric disorders: Findings from the Netherlands mental health survey and incidence study (NEMESIS). Archives of General Psychiatry, 58, 85-91.
  260. Schulsinger, F., Kety, S.S., Rosenthal, D., & Wender, R. (1979). A family study of suicide. In M. Schou, & E. Stromgren (Eds.), Origins, prevention and treatment of affective disorders (pp. 277-287). New York: Academic Press.
  261. Shea, S.C. (1998). The chronological assessment of suicide events: A practical interviewing strategy for the elicitation of suicidal ideation. The Journal of clinical psychiatry, 59, 58-72.
  262. Shea, S.C. (1999). The practical art of suicide assessment: A guide for mental health professionals and substance abuse counselors. Hoboken, NJ: Wiley.
  263. Singh, G.K., & Siahpush, M. (2001). All-cause and cause-specific mortality of immigrants and native born in the United States. American Journal of Public Health, 91, 392-399.
  264. Siris, S.G. (2000). Depression in schizophrenia: Perspective in the era of ‘atypical’ antipsychotic agents. The American Journal of Psychiatry, 157, 1379-1389.
  265. Skogman, K., Alsén, M., & Öjehagen, A. (2004). Sex differences in risk factors for suicide after attempted suicide A follow-up study of 1052 suicide attempters. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39, 113-120.
  266. Sno, H.N., Beekman, A.T.F., Hengeveld, M.W., Kuiper, T., Kupka, R.W., Naarding, P., et al. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. (2004). Richtlijn psychiatrisch onderzoek bij volwassenen. Amsterdam: Boom.
  267. Stack, S. (2001). Occupation and suicide. Social science quarterly, 82, 384-396.
  268. Stefansson, J., Nordström, P., & Jokinen, J. (2012). Suicide Intent Scale in the prediction of suicide. Journal of Affective Disorders, 136, 167-71.
  269. Stenager, E.N., Stenager, E., Koch-Henriksen, N., Bronnum-Hansen, H., Hyllested, K., Jensen, K., et al. (1992). Suicide and multiple sclerosis: An epidemiological investigation. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 55, 542-545.
  270. Stuckler, D., Basu, S., Suhrcke, M., Coutts, A., & McKee, M. (2009). The public health effect of economic crises and alternative policy responses in Europe: An empirical analysis. The Lancet, 374, 315-23.
  271. Suokas, J., Suominen, K., Isometsa, E., Ostama, A., & Lönnqvist, J. (2001). Longterm risk factors for suicide mortality after attempted suicide findings of a 14-year follow-up study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 104, 117-121.
  272. Taylor, R., Morrell, S., Slaytor, E., & Ford, P. (1998). Suicide in urban New South Wales, Australia 1985-1994: Socio-economic and migrant interactions. Social Science & Medicine, 47, 1677-1686.
  273. Tidemalm, D., Långström, N., Lichtenstein, P., & Runeson, B. (2008). Risk of suicide after suicide attempt according to coexisting psychiatric disorder: Swedish cohort study with long term follow-up. British Medical Journal, 337, a2205.
  274. Tondo, L., Isacsson, G., & Baldessarini, R.J. (2003). Suicidal behaviour in bipolar disorder: Risk and prevention. CNS Drugs, 17, 491-511.
  275. Useda, J.D., Duberstein, P.R., Conner, K.R., Beckman, A., Franus, N., Tu, X., et al. (2007). Personality differences in attempted suicide versus suicide in adults 50 years of age or older. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 75, 126-133.
  276. Uncapher, H., Gallagher-Thompson, D., Osgood, N.J., & Bongar, B. (1998). Hopelessness and suicidal ideation in older adults. The Gerontologist, 38, 62-70.
  277. Velting, D.M. (1999). Suicidal ideation and the five-factor model of personality. Personality and Individual Differences, 27, 943-952.
  278. Verkes, R.J., Mast, R.C. van der, Kerkhof, A.J., Fekkes, D., Hengeveld, M.W., Tuyl, J.P., et al. (1998). Platelet serotonin, monoamine oxidase activity, and [3h] paroxetine binding related to impulsive suicide attempts and borderline personality disorder. Biological Psychiatry, 15, 740-746.
  279. Verkes, R.J., Mast, R.C. van der, Hengeveld, M.W., Tuyl, J.P., Zwinderman, A.H., & Kempen, G.M. van. (1998). Reduction by paroxetine of suicidal behavior in patienst with repeated suicide attempts but not major depression. The American Journal of Psychiatry, 155, 543-547.
  280. Vizcarra, B., Hassan, F., Hunter, W.M., Munoz, S.R., Ramiro, L., & De Paula, C.S. (2004). Partner violence as a risk factor for mental health among women from communities in the Philippines, Egypt, Chile, and India. International Journal of Injury Control and Safety Promotion, 11, 125-129.
  281. Wagner, B.M. (1997). Family risk factors for child and adolescent suicidal behavior. Psychological Bulletin, 121, 246-298.
  282. Warshaw, M.G., Dolan, R.T., & Keller, M.B. (2000). Suicidal behavior in patients with current or past panic disorder: Five years of prospective data from the Harvard/Brown Anxiety Research Program. The American Journal of Psychiatry, 157, 1876-1878.
  283. Weinstock, L.M., Strong, D., Uebelacker, L.A., & Miller, I.W. (2009). Differential itemfunctioning of DSM-IV depressive symptoms in individuals with a history of mania versus without: An item response theory analysis. Bipolar Disorder, 11, 289-297.
  284. Weisman, A., & Worden, J.W. (1972). Risk-rescue rating in suicide assessment. Archives of General Psychiatry, 26, 553-560.
  285. Wender, P.H., Kety, S.S., Rosenthal, D., Schulsinger, F., Ortmann, J., & Lunde, I. (1986). Psychiatric disorders in the biological and adoptive families of adopted individuals with affective disorders. Archives of General Psychiatry, 43, 923-929.
  286. Wiktorsson, S., Runeson, B., Skoog, I., Ostling, S., & Waern, M. (2010). Attempted suicide in the elderly: Characteristics of suicide attempters 70 years and older and a general population comparison group. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 18, 57-67.
  287. Wilson, S.T., & Amador, X.F. (2006). Awareness of illness and the risk of suicide in schizophrenia. In R. Tatarelli, M. Pompili, & P. Girardi (Eds.), Suicide in schizophrenia. New York: Nova Science Publishers Inc.
  288. Wingood, G.M., DiClemente, R.J., & Raj, A. (2000). Adverse consequences of intimate partner abuse among women in non-urban domestic violence shelters. American Journal of Preventive Medicine, 19, 270-275.
  289. Young, M.A., Fogg, L.F., Scheftner, W., Fawcett, J., Akiskal, H., & Maser, J. (1996). Stable trait components of hopelessness: Baseline and sensitivity to depression. Journal of Abnormal Psychology, 105, 155-165.
  290. Zouk, H., Tousignant, M., Séguin, M., Lesage, A., & Turecki, G. (2006). Characterization of impulsivity in suicide completers: Clinical, behavioral and psychosocial dimensions. Journal of Affective Disorders, 92, 195-204.

 

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Burger e.a., 2005

Systematisch monitoren van de incidentie en risicofactoren van suïcidepogingen in Den Haag in 2002-2003

Prospectieve cohort studie in een catchement area

Inwoners van Den Haag als populatie van de catchment area

964 suïcide-poging-en

2 jaar

Met uitzondering van de leeftijdsgroep van 75 jaar en ouder is het aantal suïcidepogingen bij vrouwen hoger dan bij mannen, tot een factor 5 voor jonge vrouwen

De incidentie van suïcidepogingen is verhoogd bij Turkse (RR 2,5) en Surinaamse (RR 1,7) vrouwen van 15-24 jaar

B

 

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

 

Burger e.a., 2010

 

Prospec-tieve cohort studie in een catchement area

Inwoners van Den Haag als populatie van de catchment area

1.034 suïcide-pogingen

2 jaar

De verdeling van suïcidepogingen naar leeftijd en geslacht is vergelijkbaar met onderzoek in eerdere jaren.

In vergelijking met autochtone Nederlanders was de incidentie van suïcidepogingen significant hoger voor Turkse vrouwen Turkse vrouwen van 15-24 jaar en van 25-34 jaar. De incidentie van suïcidepogingen was nu ook verhoogd voor Surinaamse mannen van 25-34 jaar. Voor Surinaamse vrouwen was de incidentie niet meer significant verhoogd.

B

 

 

 

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Conner, e.a. (2001)

Review van 9 case-control en 37 cohort studies (23 psychiatrisch en 14 niet-psychiatrisch)

Diverse populaties patiënten die zich suïcideerden en case controls uit zelfde populatie

Ca 2500

divers

Van de vijf psychologische constructen (impulsiviteit/agressie; depressie, hopeloosheid, angst en zelfbewustzijn/ sociale isolatie.

14/20 (=70%) van de studies vond een significant verschil in mate van impulsiviteit/agressie tussen beide populaties. Van de vijf constructen is in deze studie impulsiviteit/agressie een betere voorspeller dan depressie, angst en hopeloosheid

A2

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoor-deling

Brezo, 2006

Review 90 studies

Persoonlijkheidskenmerken voor

- suicidanten

-Pogers

-Suicide- ideators

Ca. 20.000

Divers

Hopeloosheid, neuroticisme en extraversie zijn voorspellers voor pogers en mindere mate ideators en suicidanten

Meer onderzoek is nodig voor:agressie, impulsiviteit, boosheid, irritatie, vijandigheid en angst

A1

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Appleby (1991)

 

Bepalen van het risico van suïcide bij vrouwen gedurende de zwangerschap en het eerste jaar na een geboorte

 

Retrospectieve cohort studie

Vrouwen in Engeland en Wales tussen 15 en 44 jaar oud die zwanger waren of minder dan een jaar eerder bevallen en die suïcide pleegden in de periode 1973-1984

N=76

n.v.t

suïcide was 0,17 (95% betr. int. 0,14 – 0,21). De lage SMR werd niet gevonden na een doodgeboorte.

De SMR voor suïcide tijdens de zwangerschap was 0,05 (95% betr. int. 0,03-0,08). Bij teenager was de SMR met 0,28 significant hoger dan bij volwassen vrouwen.

B

 

 

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Hoyer  e.a. (1993)

 

Bepalen van de relatie tussen aantal kinderen en risico van suïcide.

 

Prospectieve cohort studie

Alleenstaande of gehuwde Noorse vrouwen vanaf 25 jaar in 1970

N=989 949 vrouwen, waarvan 1190 doden door suïcide.

15 jaar

In vergelijking met gehuwde vrouwen zonder kinderen was het relatieve suiciderisico significant verhoogd voor ongehuwde vrouwen van 25-34 jaar (RR: 2,0; 95% betr.int. 1,3-3,1) en voor ongehuwde vrouwen van 45-64 jaar (RR: 1,5; 95% betr.int. 1,0-2,2).

Voor vrouwen met kinderen was het risico significant verlaagd voor vrouwen van 35-74 jaar (RR: 0,6 met 95% betr.int. 0,4-0,8 voor 35-44 jaar; RR 0,4 met 95% betr.int 0,2-0,7 voor 65-74 jaar)

Voor zowel premenopauzale als postmenopauzale vrouwen werd onafhankelijk van opleidingsniveau een sterke lineaire daling gevonden van het RR voor suïcide met stijgend aantal kinderen.

 

B

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

King & Merchant, 2008

Meta-analyse

11.971 homo- en biseksual people and  214.344 hetero sexual people of 12-74 years of age

- 4 studies involved people < 18 years; 18 studies  involved people < 25 jaar

- 4 studies included only women, 3 only men, 18 both sexes

- 8 studies concerned high school and college students

28 epidemiological studies, including 4 longitudinal studies

- 21 cross-sectional studies

- 5 with non-extractable data

- No case-control

Not reported

- Two fold excess in suicide attempts in lesbian, gay and bisexual people in the preceding year; pooled RR for lifetime risk 2.47 (95% CI 1.87-3.28)

- Lifetime suicide attempt in gay and bisexual men RR 4.28 (95% CI 2.32-7.88)

- Lifetime suicide attempt in lesbian and bisexual women RR 1.82 (95% CI 1.59-2.09)

- Comparable RR for suicide ideation

 

Conclusion

Lesbian, gay and bisexual people are at higher risk of mental disorder, suicidal ideation, substance misuse, and deliberate self-harm than heterosexual people

 C

 

 

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

King e.a., 2008.

 

Doel: review empirische literatuur aangaande sociale en inter-persoonlijke variabelen die een risicofactor vormen voor adolescentensuïcide. 

Beschrijvend review artikel (1998-2008).

12-17 jaar, inclusief aantal studies waarin jonge adolescenten (18 – midden 20) en kinderen (jonger dan 12 jaar) zijn onderzocht.

 

 

Factoren gerelateerd aan ouder-, familie- en leeftijdsgenootrelatie vormen significante voorspellers van suïcidaal gedrag. Mishandeling, seksueel misbruik en/of verwaarlozing vormen risicofactoren voor suïcidaliteit onder adolescenten. Gepest worden door leeftijdsgenoten voorspeld suïcidaliteit (andere interne factoren die als mediator kunnen dienen spelen hierbij wel een belangrijke rol).

C

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Kraut & Walld, 2003

Cross sectioneel

Relatie werk suïcidepogers

43188

 

Stabiele woonomstandigheden en huwelijk zijn beschermende factoren tegen suicidaal gedrag. Onvrijwillige werkloosheid is een risicofactor

B

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Lewis, 2009

 

Meta-analysis

Gay/bisexual men and/or women versus heterosexual men and/or women

- 12 national adult between-group studies 1987-2003 in US, UK, Austria, the Netherlands

- 16 state/regional youth between-group studies1987-2006 in US

Not reported

National adult studies

Prevalence of suicide ideation

- With the exception of the US Latino and Asian study (lowest prevalence rates) results for suicide ideation are similar across the studies. Most studies show lifetime prevalence of 18-30% in heterosexual men (the Netherlands is an exception: 8%) and 40-55% in gay men

- Although adjusted ORs are missing in many studies, available data suggest that gay men are ≥2 times likely to ideate suicide than their heterosexual counterparts

- Dutch study shows the greatest disparity between both groups: lifetime prevalence of suicide ideation 8% in heterosexual vs. 41% in gay/bisexual

 

Prevalence of suicide attempts

- Although having any history of a suicide attempt was about twice as common in gay men (vs. heterosexual men) in the British study, all other studies show prevalence rates

that are ≥3 times higher for gay men. Prevalence ranges from 8-25% in gay men and 1-13% in heterosexual men

- No immediately discernible clustering among the studies

- Dutch study shows the highest disparities between gay men and heterosexual men: lifetime prevalence of suicide attempts 1.5% in heterosexual vs. 14.5% in gay/bisexual

- US studies show a longitudinal reduction in prevalence, with suicide attempts in both groups decreasing according to recentness of the study

 

Regional youth studies

- While the prevalence of suicide ideation or attempt is higher in the youth studies (despite use of 12-month prevalence data rather than lifetime prevalence), gaps between LGB and heterosexual respondents are less pronounced, particularly for suicide ideation

- Where gender data were disaggregated, the 12-month prevalence of suicide ideation and attempts among gay and bisexual adolescent males was even higher than the lifetime prevalence among adult men

 

Prevalence suicide ideation

- LGB youth were no more than 2 times as likely as their heterosexual counterparts to ideate suicide

 

Prevalence suicide attempts

- Prevalence of suicide attempts ranged from 3-13% among heterosexual vs. about 9-44% in LGB respondents

- Although adjusted ORs are not provided in enough of the studies to directly compare LGB and heterosexual students, LGB students in every case appear at least 3 times more likely to have attempted suicide in the past year

- Although the prevalence of suicide attempts generally declines overtime, some states (Massachusetts and Minnesota in particular) maintain relatively constant rates

- LGB adolescents are more likely to experience risk factors, including substance abuse and poor safety at school, that may contribute to these outcomes

 

C

 

Study limits

- Gay population is still inadequately captured in many of the studies (e.g. youth studies do not capture street youth or dropouts)

- In- or exclusion of bisexual respondents

- Problems with determining a respondent’s sexuality

- Varied reporting methods and inherent geographic differences make comparisons difficult

- Study locations at youth level also tend to be places with limited racial and ethnic diversity, such studies cannot be generalized to represent other students, particularly non-white students who may face ‘‘informal prejudice’’ within their ethnic or racial group

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Lindeman e.a. 1996

Review 14 studies

Artsen die zich suïcideerden

1000

 

Vergeleken met andere professionals hebben mannelijke dokters een hoger risco van 1.5-3.8 en vrouwelijke 3.7 tot 4.5; vergelijk met een algemene populatie mannelijke dokters 1.1-3.4 en vrouwelijke 2.5-5.7.

A1

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Marzuk e.a. (1997)

 

Bepalen van het risico van suicide gedurende de zwangerschap.

 

Autopsie studie

Vrouwen van 10-44 jaar uit New York, USA in periode ’90-’93 die suïcide pleegden

N=315 suicides, waarvan 6 met zwangerschap

4 jaar

De Standardised Mortality Ratio (SMR) voor suïcide tijdens zwangerschap was  0.33 (95% betr.int. 0,12-0,72).

B

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Uitkomst(en)

Beoordeling

O'Çonner, 2007

Systema-

tische review

29 studies

 

Ondanks de verschillende operationalisaties van het begrip perfectionisme, wordt geconstateerd dat een hoge mate van perfectionisme samenhangt met suïcidaal gedrag

A1

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Qin e.a. (2003)

 

Bepalen van de invloed van ouderschap op het risico van suïcide

Nested patient-control studie

Deense burgers van 18-75 jaar in de periode 1981-1997

N=18.611 suïcides en 372.220 controles

17 jaar

Na correctie voor een groot aantal co-variabelen bleef er voor vrouwen, maar niet voor mannen, een significante relatie tussen 3 of meer kinderen en minder suïcides. Het suïciderisico nam voor vrouwen en voor gehuwde mannen significant af met het aantal kinderen. Een kind met een leeftijd <1 jaar was ook voor mannen geassocieerd met een lager suïciderisico. Voor vrouwen was het risico verlaagd voor kinderen <18 jaar. Alleen voor vrouwen werd gevonden dat het risico lager was naarmate de kinderen jonger waren.

Een psychiatrische opname van een kind was geassocieerd met een licht verhoogd suïciderisico voor mannen en vrouwen die zelf nooit psychiatrisch waren opgenomen.

Sterfte van een jong kind was geassocieerd met een sterk verhoogd suïciderisico bij mannen (5,2) en vrouwen (4,7). Het suïciderisico was het hoogste in de maand na het overlijden met een relatief risico van 76 voor manen en 34 voor vrouwen. Het risico bleef significant voor vrouwen tot meer dan 5 jaar na het overlijden (RR: 1,9).

 

B

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Speckens & Hawton, 2005

Review 22 studies

Relatie tussen problem solving en suicidaal gedrag bij adolescenten
  • 750

 

Suïcidepogers hebben slechtere problem solving skills dan controls

A1

Auteur, jaar

 

Studietype

Populatie

Aantal

Follow-up

Uitkomst(en)

Beoordeling

Van Hemert e.a. (2009)

 

Bepalen van de voor leeftijd en geslacht gecorrigeerde incidentie van suïcide in Nederland in de periode van 1970-2007

 

Retrospectieve cohort studie in een catchment area

Bevolking van Nederland als populatie van de catchment area

58.437 suïcides

 

38 jaar

Sinds 1983 daalde de gestandaardiseerde incidentie van suïcide met 38% van 14,8 per 100.000 in 1983 tot 8,3 per 100.000 in 2007.

De daling was aanzienlijk groter voor vrouwen (47%) dan voor mannen (18%). De gestandaardiseerde geslachtsratio (mannen/vrouwen) van suïcide nam toe van 1,6 naar 2,3.

De grootste daling vond plaats in de leeftijdsgroep boven de 60 jaar (58%).

In 2007 gingen in Nederland 43.000 levensjaren verloren door suïcide, waarvan 82% in de leeftijdsgroep van 20-59 jaar.

B

 

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 01-01-2012

Laatst geautoriseerd  : 01-01-2012

Geplande herbeoordeling  :

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
Geautoriseerd door:
  • Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie

Algemene gegevens

Deze richtlijn is tot stand gekomen met een subsidie vanuit het programma Kennisbeleid Kwaliteit Curatieve Zorg van Zorgonderzoek Nederland (ZonMw).

 

Het ontwikkelingsproces werd ondersteund door het Trimbos-instituut.

Doel en doelgroep

Het doel van deze richtlijn is concrete aanbevelingen te geven voor diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag, op basis van het beste beschikbare bewijs. De opstellers van deze richtlijn zijn psychiaters, psychologen, huisartsen en verpleegkundigen. Wij bevelen de richtlijn aan de volgende beroepsgroepen aan: artsen, verpleegkundigen, psychologen en psychotherapeuten die werkzaam zijn in de gezondheidszorg. De werkgroep is van mening dat het herkennen van suïcidaal gedrag en



het uitvoeren van een oriënterend onderzoek tot de basisvaardigheden behoort van alle artsen, verpleegkundigen, psychologen en psychotherapeuten in de gezondheidszorg.

Deze richtlijn is niet opgesteld vanuit het perspectief van niet-big-geregistreerde professionals binnen en buiten de gezondheidszorg die geregeld met suïcidaal gedrag te maken krijgen, zoals onderwijspersoneel, politie en geestelijk verzorgers. Hoewel deze professionals een belangrijke rol kunnen spelen in de zorg bij suïcidaal gedrag, zijn voor hen geen richtlijnen beschikbaar en er is nauwelijks empirisch bewijs om het handelen op te baseren. De werkgroep adviseert deze professionals om samenwerking te zoeken met de genoemde artsen, verpleegkundigen, psychologen en psychotherapeuten die werkzaam zijn in de gezondheidszorg. Een richtlijn is niet bedoeld als uitputtende en limitatieve beschrijving van alle vormen van zorg die bij individuele patiënten kunnen worden toegepast. Richtlijnen zijn dan ook geen standaarden die in alle omstandigheden van toepassing kunnen worden verklaard. De professional heeft de verantwoordelijkheid om op basis van onderzoek te komen tot een indicatiestelling voor behandeling. De professional komt tot een oordeel op basis van alle beschikbare informatie, rekening houdend met de actuele mogelijkheden en beperkingen. Door deze richtlijn te volgen, draagt u bij aan zorgvuldig klinisch handelen bij patiënten met suïcidaal gedrag, maar het biedt geen garantie voor een gunstige uitkomst bij elke patiënt. Ook bij zorgvuldig klinisch handelen zullen er patiënten zijn die suïcide plegen.

Samenstelling werkgroep

Werkgroep
• Dr. C. van Boven, Nederlands Huisartsen Genootschap.
• Dr. M.H. de Groot, onafhankelijk deskundige.
• Prof. dr. A.M. van Hemert, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.
• Prof. dr. J.W. Hummelen, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.
• Dr. J. de Keijser, Nederlands Instituut van Psychologen.
• Prof. dr. A.J.F.M. Kerhof, Nederlands Instituut van Psychologen.
• Dr. P.L.B.J. Lucassen, Nederlands Huisartsen Genootschap.
• Drs. J.W. Meerdinkveldboom, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.
• Drs. B. Stringer, Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland.
• Drs. M. Steendam, Nederlands Instituut van Psychologen.
• Drs. A.A. Verlinde, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.
• Dr. B. Verwey, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.


Klankbordgroep
De klankbordgroep was samengesteld uit vertegenwoordigers van de
volgende organisaties.
• Geneesheren-directeuren in de ggz.
• Ivonne van de Ven stichting.
• Landelijk platform GGZ.
• Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).
• Nederlands Instituut van Psychologen (NIP).
• Nederlandse Internisten Vereniging (NIV).
• Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV).
• Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE).
• Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK).
• Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP).
• Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP).
• Nederlandse Vereniging voor Spoedeisende hulp Artsen (NVSHA).
• Stichting Ex6.
• Stichting 113online.
• Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ).
• Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN).


Focusgroepen
Als onderdeel van de klankbordgroep fungeerden twee focusgroepen: de
focusgroep verpleegkundigen en de focusgroep patiëntenparticipatie.

 

Auteurs van aanverwant Gezondheidszorgwetgeving
De aanverwant over gezondheidszorgwetgeving is geschreven door de volgende
auteurs.
• Dr. C.M.T. Gijsbers van Wijk.
• Dr. A.J.K. Hondius.
• Drs. A.J.M.P. Rutgers.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Werkwijze

Empirische evidentie

Bij het opstellen van deze richtlijnen zijn twee uitgangspunten gehanteerd die soms met elkaar op gespannen voet stonden. Ten eerste is als werkwijze gekozen voor de methodiek van de evidence-based richtlijnontwikkeling (ebro), ontwikkeld door het Centraal Begeleidingsorgaan Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg (Van Everdingen et al., 2004). De richtlijn is voor zover mogelijk gebaseerd op bewijs uit gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek, voor een deel samengevat in de apa-richtlijn (apa, 2003). Daarnaast werden relevante artikelen gezocht door het verrichten van systematische zoekacties. Er werd gezocht in de Cochrane-database, Medline, Psychinfo, en bij vragen waar dit relevant is ook in Cinahl. Op verzoek zijn de volledige zoekstrategieën beschikbaar. Daarnaast werden artikelen geëxtraheerd uit referentielijsten van opgevraagde literatuur. De beoordeling van de artikelen vindt u in de verschillende teksten terug onder het kopje ‘wetenschappelijke onderbouwing’. Het wetenschappelijke bewijs is vervolgens kort samengevat in een ‘conclusie’. De belangrijkste literatuur waarop deze conclusie is gebaseerd, staat bij de conclusie vermeld, inclusief de mate van bewijs. In bijlage 7 vindt u de definities van de classificatie van onderzoek (A1, A2, B, C of D) en die van de bewijsniveaus (1 tot en met 4), met een toelichting.

Voor het formuleren van een aanbeveling zijn er naast het wetenschappelijke bewijs vaak nog andere aspecten van belang, bijvoorbeeld: patiëntenvoorkeuren, kosten, beschikbaarheid (in verschillende echelons) of organisatorische aspecten. Deze aspecten worden, voor zover niet wetenschappelijk onderzocht, vermeld onder het kopje ‘overige overwegingen’. In de overige overwegingen spelen de ervaring en de mening van de werkgroepleden een belangrijke rol. De ‘aanbeveling’ is het resultaat van de integratie van het beschikbare bewijs met de weergegeven overige overwegingen. Van de in conclusies gebruikte literatuur zijn zogeheten evidencetabellen oftewel bewijstabellen gemaakt, die zijn opgenomen in deze richtlijn (bijlagen 8 en 9).

Ten tweede is in de doelstelling van de richtlijn vastgelegd dat deze aansluit bij vragen uit het werkveld. Veel van deze vragen zijn echter niet eenduidig te beantwoorden op basis van empirisch onderzoek. Het empirisch onderzoek naar suïcidaal gedrag heeft namelijk twee essentiële, methodologische beperkingen. In de eerste plaats is suïcide naar verhouding een zeldzame gebeurtenis waardoor prospectief onderzoek met suïcide als uitkomstmaat vrijwel onmogelijk is. In de tweede plaats is suïcide een ongewenste gebeurtenis die voor zover mogelijk door ingrijpen zal worden afgewend. Nagenoeg alle resultaten van onderzoek waarin suïcidaal gedrag als uitkomstmaat geldt, zullen hierdoor vertekend zijn.

 

Professioneel oordeel via werk- klankbord- en focusgroepen

Omdat de evidentie op wetenschappelijk basis beperkt is, is het oordeel van deskundigen op het gebied van suïcidaal gedrag zwaar meegewogen. Een brede vertegenwoordiging van professionals was nauw betrokken bij de ontwikkeling van deze richtlijn, waarbij gezocht is naar consensus over kennis en inzichten. Professionals waren vertegenwoordigd in een werkgroep, de klankbordgroep en twee focusgroepen. Voor het samenstellen van de werkgroep en een klankbordgroep is de betrokken beroepsverenigingen gevraagd om een afvaardiging. Tevens zijn vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen en groepen en personen met specifieke deskundigheid uitgenodigd.

De uitgangsvragen en teksten zijn voorbereid door de werkgroep en voor commentaar voorgelegd aan de klankbordgroepen. Met de klankbordgroepen werd driemaal een invitational conference belegd. Met de verpleegkundige focusgroep zijn drie bijeenkomsten belegd.

Om het patiëntenperspectief tot zijn recht te laten komen, werd tweemaal overlegd met vertegenwoordigers van de Ivonne van de Ven Stichting. Deze stichting van nabestaanden richt zich vanuit ervaringsdeskundigheid op het bevorderen van suïcidepreventie. Dit overleg werd later uitgebreid en er werd een focusgroep patiëntenparticipatie geformeerd, waarin vertegenwoordigers van Stichting Ex6, Stichting 113Online en het Landelijk Platform ggz vertegenwoordigd waren.

 

Literatuuronderzoek

Bestaande internationale richtlijnen zijn gebruikt als startpunt voor het literatuuronderzoek. Het betreft de richtlijnen van de American Psychiatric Association (apa, 2003), van de New Zealand Guideline Group (2003), van het National Institute for Clinical Excellence (nice, 2004), The Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists (ranzcp, 2004) en The Royal College of Psychiatrists (2004; 2010). Daarnaast is gebruikgemaakt van twee uitgebreide literatuuronderzoeken van de Schotse overheid (McLean et al., 2008; Leitner et al., 2008). Voor hoofdstuk 4 tot en met 9 is aanvullend literatuuronderzoek uitgevoerd teneinde het literatuuroverzicht te actualiseren. De zoekopdrachten zijn opgenomen in de bewijstabellen, die zijn toegevoegd als bijlagen (bijlage 8 en 9). De verpleegkundige focus-groep heeft voor diverse uitgangsvragen aanvullend gezocht in de verplegingswetenschappelijke literatuur.

 

Tabel B9.1. Indeling van methodologische kwaliteit van  afzonderlijke onderzoeken

Classificatie

Interventie

Diagnostisch accuratesseonderzoek

Schade of bijwerkingen, etiologie, prognose*

A1

Systematische review van ten minste twee onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van A2-niveau.

A2

Gerandomiseerd dubbelblind vergelijkend klinisch onderzoek van goede  kwaliteit van voldoende omvang.

Onderzoek ten opzichte van een referentietest (een ‘gouden standaard’) met tevoren gedefinieerde afkapwaarden en onafhankelijke beoordeling van de resultaten van test en gouden standaard, betreffende een voldoende grote serie van opeenvolgende patiënten die allen de index- en referentietest hebben gehad.

Prospectief cohortonderzoek van voldoende omvang en followup, waarbij adequaat gecontroleerd is voor confounding en selectieve follow-up voldoende is uitgesloten.

B

Vergelijkend onderzoek, maar niet met alle kenmerken als onder A2 (hieronder valt ook patiënt-controleonderzoek, cohortonderzoek)

Onderzoek ten opzichte van een  referentietest, maar niet met alle kenmerken die onder A2 zijn genoemd.

Prospectief cohort onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2, of retrospectief cohortonderzoek, of patiënt-controleonderzoek.

C

Niet-vergelijkend onderzoek.

D

Mening van deskundigen.

* Deze classificatie is alleen van toepassing in situaties waarin om ethische of andere redenen gecontroleerde trials niet mogelijk zijn. Zijn die wel mogelijk, dan geldt de classificatie voor interventies.

Bron: Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO, Handleiding voor werkgroepleden, januari 2006.

 

De werkgroep sluit zich aan bij de voor ggz-richtlijnen veel toegepaste interpretatie van tabelB9.1, waarbij ook single blind rct’s in de richtlijn een A-niveau toegekend krijgen. Omdatonderzoek naar psychologische interventies niet dubbelblind uitgevoerd kan worden, is deindeling van methodologische kwaliteit anders niet volledig van toepassing op onderzoek naarpsychologische interventies.

 

Tabel B9.2. Niveau van bewijs van conclusies

Niveau

Gebaseerd op

 1

Minimaal één onderzoek van A1-niveau of ten minste twee onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van A2-niveau.

2 

Minimaal één onderzoek van A2-niveau, of ten minste twee onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van B-niveau.

 3

Minimaal één onderzoek van B- of C-niveau.

 4

Mening van deskundigen.
Volgende:
Diagnostiek bij specifieke groepen suïcide