C3.2 Prevalentie

De meest recente cijfers over de prevalentie van seksueel misbruik komen van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. Op basis van zelfrapportages in het bevolkingsonderzoek Seksuele gezondheid in Nederland (De Haas, 2012), en dan specifiek het deel dat gaat over seksueel grensoverschrijdend gedrag, schat de Nationaal Rapporteur dat 32% van de Nederlandse kinderen tussen 0­18 jaar ooit te maken heeft met een vorm van seksueel geweld. Meisjes (40,9%) blijken vaker slachtoffer te worden dan jongens (22,9%). Tien procent van de meisjes maakt ooit ongewilde manuele seks mee en 5% orale of genitale seks (De Haas, 2012; NRMSGK, 2014).

C3.3 Definitie

Seksueel misbruik van kinderen is aan de orde in de volgende gevallen:

• kind tot 12 jaar: elk seksueel contact, zowel seksueel binnendringen als betasten, al dan niet gepaard gaande met dwang of geweld (met uitzondering van seksueel spel tussen kinderen onder de 12 jaar van dezelfde leeftijd (minder dan 3 jaar verschil) en ontwikkelingsniveau);
• puber tussen 12­16 jaar: elk seksueel contact, zowel binnendringen als betasten, in beginsel al dan niet gepaard gaande met dwang of geweld, tenzij het een vrijwillige relatie tussen gelijkwaardige seksuele partners van ongeveer gelijke leeftijd betreft;
• adolescent tussen 16­18 jaar: elk seksueel contact, zowel binnendringen als betasten, waarbij:
  • sprake is van dwang/geweld;
  • sprake is van giften van geld of goederen;
  • de pleger een bijzondere hoedanigheid heeft (ouders, verzorgers, leerkrachten, hulpverleners etc.);
  • de minderjarige zich prostitueert of in seksshows werkt;
  • de minderjarige door een derde wordt gedwongen om seks met iemand te hebben;

• kind onder de 16 jaar: indien pornografische afbeeldingen worden getoond of als het kind aanwezig is geweest bij seks tussen anderen, of als een afspraak met het kind gemaakt wordt met het doel om seks te hebben;
• kind onder de 18 jaar: als van hen kinderpornografische afbeeldingen worden vervaardigd of een andere vorm van seksuele uitbating zoals kinderprostitutie plaatsvindt.

NB Met dwang wordt ook bedoeld de psychologische dwang ten gevolge van een afhankelijkheidsrelatie van de minderjarige ten opzichte van een volwassene.

Stroomdiagrammen

In de onderstaande stroomdiagrammen wordt schematisch weergegeven welke zorg in samenwerking met welke ketenpartners moet worden geleverd binnen en buiten deze termijn van 7 dagen.

Figuur C3­-1. Stroomdiagram acuut seksueel misbruik (bron: NVK, 2016).
CSG= Centrum voor seksueel geweld; VT= Veilig Thuis; FMO= forensisch medisch onderzoek; LO= lichamelijk onderzoek; SOA= seksueel overdraagbare aandoeningen; SMK= seksueel misbruik bij kinderen

Figuur C3­-2. Stroomdiagram niet­acuut seksueel misbruik (bron: NVK, 2016).
CSG= Centrum voor seksueel geweld; VT= Veilig Thuis; FMO= forensisch medisch onderzoek; LO= lichamelijk onderzoek; SOA= seksueel overdraagbare aandoeningen; SMK= seksueel misbruik bij kinderen

C3.4 Anamnese en lichamelijk onderzoek

Toestemming voor anamnese en lichamelijk onderzoek en forensisch medisch onderzoek

Als een kind zich presenteert met een vermoeden van seksueel misbruik, zal moeten worden vastgesteld of het om acuut of niet­acuut seksueel misbruik gaat en worden de stappen doorlopen van bovenstaande stroomdiagrammen.

Belangrijk is zich te realiseren dat toestemming vereist is voor het medisch onderzoek als ook voor het forensisch medisch onderzoek. Toestemming is volgens de WGBO­regels:

• Onder de 12 jaar van beide gezaghebbende ouders, vanaf 12 tot 16 jaar van beide ouders en ook van het kind zelf, en vanaf 16 jaar van de adolescent zelf (en niet meer van ouders).
• NB Bij een ondertoezichtstelling (OTS) is het ouderlijk gezag niet ontnomen; de gezaghebbende ouders dienen derhalve nog steeds toestemming te geven. De gezinsvoogd moet dan ook worden ingelicht.
• Als het ouderlijk gezag is ontnomen (voogdij, voorlopige voogdij), moet toestemming worden gegeven door de wettelijke voogd.
• Als er geen toestemming wordt verkregen van (een van) de ouders, kan via Veilig Thuis en een doorgeleiding naar de Raad voor de Kinderbescherming via de kinderrechter om vervangende toestemming worden gevraagd, indien dit in het belang van het kind is en/of een van de ouders/voogd verdachte is.
• Bij acute noodzaak tot medisch handelen, handelt de arts zonder toestemming af te wachten. Ouders en kind kunnen en hoeven bij acuut seksueel misbruik niet per direct aangifte te doen, maar het is wel noodzakelijk dat zij toestemming geven voor politiebemoeienis en het forensisch medisch onderzoek alvorens een forensisch medisch onderzoek kan plaatsvinden. De behandelend arts verricht geen forensisch medisch (sporen)onderzoek. Als de toestemming wordt geweigerd, volgt overleg met Veilig Thuis over een eventuele vervangende melding van Veilig Thuis bij de politie. Veilig Thuis kan hiertoe beslissen wanneer dit in het belang van het kind is en/of een van de ouders/voogd verdachte is. Blijft staan dat nog steeds toestemming nodig is voor het forensisch medisch onderzoek.

Voor verdere beschrijving van forensisch medisch onderzoek wordt verwezen naar de NVK­richtlijn ‘Diagnostiek bij (een vermoeden van) seksueel misbruik bij kinderen’ (NVK, 2016).

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Anamnese en lichamelijk onderzoek bij kinderen en specifiek het anogenitaal onderzoek vereisen expertise. Ga na in uw ziekenhuis/regio naar welke kinderarts het kind moet worden verwezen. Het onderzoek bij acuut seksueel misbruik dient bij voorkeur in de context van het Centrum Seksueel Geweld (https://www.centrumseksueelgeweld.nl/) plaats te vinden, bij toestemming samen met de forensisch arts. (Voor meer informatie, zie: NVK, 2016.)

Forensisch Medische Expertise (FMEK)

Voor meer informatie over de inzet van forensisch medische expertise wordt verwezen naar: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2014/04/01/inzet-forensisch-medische-expertise-voor-kinderen. Forensisch medische expertise kan gevonden worden bij regionaal werkzame forensisch artsen en bij het Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling (LECK), waar 24/7 gecombineerd advies kan worden verkregen van de LECK­kinderarts en LECK­forensisch arts (zie http://leck.nu).

Veilig Thuis

Conform de KNMG­meldcode dient bij elk vermoeden van seksueel misbruik advies te worden gevraagd aan Veilig Thuis van de regio waar de patiënt woont (zie https://www.knmg.nl/opleiding-herregistratie-carriere/medische-vervolgopleidingen/start-met-de-opleiding/hoe-werkt-het.htm). Dit is een verplichte stap in de meldcode. Omdat het een medische casus betreft, adviseren wij advies te vragen aan de vertrouwensarts van Veilig Thuis. In overleg met de vertrouwensarts kan worden overwogen al dan niet tot melding over te gaan en hoe dit op een juiste wijze uit te voeren.

Hulpverlening

Binnen het Centrum Seksueel Geweld is de hulpverlening geregeld. Er wordt een casemanager aangesteld die elk kind en gezin begeleidt, ondersteunt en vervolgt. Zo nodig wordt direct verwezen naar gespecialiseerde hulpverlening. Bij niet­acuut seksueel misbruik (meer dan 7 dagen na het incident) dient de arts het kind en gezin zelf te verwijzen. Het is belangrijk dat de arts hiervoor de regionale sociale kaart kent.

C3.5 Diagnostiek

Bij welke kinderen met een vermoeden van seksueel misbruik moet onderzoek plaatsvinden naar seksueel overdraagbare aandoeningen en welke factoren spelen daarbij een rol?

De beantwoording van deze vraag berust op informatie verkregen uit de RCPCH­ en CDC­richtlijnen (RCPH, 2015; CDC, 2015). Bij alle kinderen met een vermoeden van of bewezen seksueel misbruik, bij kinderen met symptomen of klachten van een soa en bij kinderen met onbeschermd consensueel seksueel contact, moet soadiagnostiek worden overwogen. Dit geldt ook voor kinderen met anogenitaal letsel. Echter, omdat soa’s niet gebruikelijk zijn bij (prepuberale) kinderen, wordt bij een vermoeden op seksueel misbruik geadviseerd om niet routinematig te testen op alle soa’s (zie tabel C3­3), maar per kind te evalueren wat het risico van infectie is en wat de toegevoegde waarde van testen is. Kinderen waarbij al een soa is vastgesteld, moeten gescreend worden op andere soa’s.

Moderne soatesten zijn gemakkelijker uit te voeren, geven geen tot nauwelijks ongemak bij het kind en zijn niet invasief. Bij de keuze voor het soort test moet de reden voor de diagnostiek worden meegenomen. Bij enige onzekerheid over de testen kan afstemmen met een microbioloog of gynaecoloog nuttig zijn, omdat de testen niet alleen van belang zijn voor de diagnostiek en eventuele behandeling, maar ook voor eventuele latere bewijslast.

Redenen voor diagnostiek kunnen derhalve zijn (RCPCH, 2015):

• vermoeden van soa bij een pleger;
• een aangetoonde infectie die behandeling vereist;
• ouder(s)/verzorger(s) en/of kind geruststellen;
• toegevoegd ‘bewijs’ verzamelen dat nuttig kan zijn in het kader van de bescherming van het kind (factoren die hierbij een rol spelen: leeftijd kind, wel of geen consensuele seksuele activiteit, beperkingen van de test, bekende soa bij verdachte);
• ‘bewijs’ verzamelen dat nodig kan zijn bij een strafproces;
• de mogelijke pleger kunnen linken aan een (ander) slachtoffer.

De werkgroep adviseert tevens soadiagnostiek als controle na behandeling in geval van een eerdere positieve soatest.

De CDC­richtlijn (CDC, 2015) raadt aan soadiagnostiek te overwegen indien:

• er sprake is geweest van penetratie of indien (genezen) letsel wordt aangetroffen dat past bij penetrerend trauma van de genitalia, anus of orofarynx;
• een kind seksueel misbruikt is door een vreemde, een pleger met bekende soa of een pleger behorend tot een hoogrisicogroep voor soa (drugsgebruik, homoseksueel, multipele sekspartners, voorgeschiedenis van soa);
• het kind een broer, zus of ander gezins­ of familielid met een soa heeft;
• het kind leeft in een omgeving met hoge prevalentie van soa in de gemeenschap;
• het kind tekenen heeft van een soa (vaginale afscheiding, pijn, genitale jeuk, geur, mictie klachten, genitale laesies of ulcera);
• het kind of diens ouders soadiagnostiek verzoeken.

Het afnemen van de testen moet worden uitgevoerd door ervaren artsen, zodat onderzoek voor het kind zo min mogelijk belastend is. Als een soa wordt aangetoond, moet een specialist op het gebied van seksueel misbruik geconsulteerd worden.

Wat is de associatie tussen de verschillende soa’s en seksueel misbruik?

Als bij een kind een soa wordt vastgesteld, moet de mogelijkheid van seksueel misbruik altijd worden overwogen en uitgesloten (zie tabel C3­1). Dit vereist grote zorgvuldigheid gezien de impact van een eventuele diagnose voor kind, ouders en mogelijke verdachte. Een soa alleen is niet bepalend voor een diagnose seksueel misbruik. Een combinatie van anamnese, beeld van een mogelijke dader, biologische waarschijnlijkheid, lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek kan dat wel zijn.

De waarschijnlijkheid van seksueel contact als transmissieroute verschilt per soa en per leeftijd van het kind. Andere mogelijkheden voor transmissie zijn ook mogelijk. De meeste soa’s kunnen gedurende de zwangerschap en/of bevalling worden overgedragen (verticale transmissie). Naarmate een kind ouder wordt, neemt de kans op seksueel misbruik bij het vaststellen een soa toe. Andere manieren voor transmissie zijn incidenteel beschreven, maar er zijn geen studies gevonden die naast het aantonen van de aanwezigheid van micro­organismen op niet­levend materiaal ook duidelijk hebben bewezen dat via dit materiaal besmetting van mensen kan optreden. Zo is bijvoorbeeld hetero­inoculatie van HSV of HPV beschreven bij intiem lichamelijk contact tussen kind en moeder of vader (Bacopoulou, 2016; Handley, 1997).

Een overzicht van alle mogelijke manieren van overdracht van soa valt buiten de scope van deze richtlijn maar is te vinden in onder andere het Medisch Handboek Kindermishandeling (Oranje, 2013). Voor uitgebreide informatie over specifieke pathogenen verwijzen wij u naar desbetreffende modules in deze richtlijn.

Tabel C3­-1. Associatie tussen soa en seksueel misbruik.

^# Indien perinatale infectie of infectie door besmette bloedproducten niet aannemelijk is. * Verticale transmissie/ perinatale infectie is bij pasgeborenen/jonge kinderen tevens een mogelijke oorzaak en moet worden uitgesloten. ** Tenzij een aannemelijke verklaring voor auto­inoculatie bestaat. *** Meld indien er andere aanwijzingen zijn om te denken aan seksueel misbruik in anamnese, lichamelijk onderzoek of andere aangetoonde infecties.

Hivinfectie

Seksueel misbruik is een waarschijnlijke bron van hivinfectie bij kinderen bij wie de mogelijkheid van moeder­kindtransmissie of bloedcontaminatie is uitgesloten. Bij een hivpositief kind met een niet­geïnfecteerde moeder is seksueel misbruik zeer waarschijnlijk. Bij kinderen zonder andere risicofactoren voor een hivinfectie is seksueel misbruik een waarschijnlijke diagnose. Een positieve diagnose bij de moeder mag er niet toe leiden dat seksueel misbruik zonder meer wordt uitgesloten.

Chlamydia­infectie

Bij kinderen kan Ct­infectie via seksueel contact, maar ook perinataal worden overgedragen tijdens een vaginale partus of bij gebroken vliezen en een sectio caesarea. Seksueel contact is de meest waarschijnlijke transmissieroute bij (pre)puberale kinderen met Ct­infectie. Hoe ouder het kind, hoe groter de kans dat de infectie het gevolg van seksuele overdracht is. Bij puberale meisjes moet consensueel seksueel contact ook in de differentiaaldiagnose staan. Een genitale, rectale of orofaryngeale en soms een oftalmische diagnose Ct­infectie bij kinderen <13 jaar is reden voor direct advies bij Veilig Thuis. Bij kinderen >13 jaar is het afhankelijk van eventuele consensuele seksuele activiteit. Een positieve diagnose bij de moeder mag er zeker niet toe leiden dat seksueel misbruik van het kind zonder meer wordt uitgesloten. Zowel moeder als kind kunnen pas na de bevalling pas zijn geïnfecteerd.

Er zijn verschillende type NAAT­testen beschikbaar en de ontwikkelingen op dit gebied gaan snel. Voor chlamydia trachomatis geldt dat de vooraf kans op infectie bij kinderen zeer laag is. Dit heeft tot gevolg dat positieve testen zeldzaam zijn en dat een positieve uitslag daardoor een hoger risico heeft fout­positief te zijn. Om te voorkomen dat men vaart op een fout­positieve test, wordt daarom bij kinderen wel geadviseerd een NAAT te herhalen met een andere sequentie, bij voorkeur met een tweede monster. Tegelijkertijd kan dan voor gonorroe een kweek worden afgenomen voor resistentiebepaling, zodat de behandeling kan worden aangepast indien nodig.

Gonorroe

Seksueel contact is de meest waarschijnlijke transmissieroute bij puberale en prepuberale kinderen met Ng­infectie. Bij neonaten is verticale transmissie de meest voor de hand liggende verklaring, maar ook bij neonaten moet men er altijd op bedacht zijn dat seksueel misbruik een oorzaak kan zijn. Er is onvoldoende bewijs over de leeftijd waarbij verticale transmissie kan worden uitgesloten. Bij een kind met een oftalmische gonorroe­infectie kan sprake zijn van auto­inoculatie. Daarom moet ook altijd getest worden op andere locaties: vestibulum (uitstrijk)/urethraal (urine), rectaal en oraal.

Als een kind zich presenteert met een bevestigde, niet­oftalmische gonorroe moet de mogelijkheid van seksueel contact worden overwogen en is seksueel misbruik (bij puberale kinderen in afwezigheid van consensueel seksueel contact) waarschijnlijk. Het aantonen van een Ng­infectie bij kinderen <13 jaar is reden voor direct advies bij Veilig Thuis. Bij kinderen >13 jaar is het afhankelijk van de situatie. Een positieve diagnose bij de moeder mag er niet toe leiden dat seksueel misbruik zonder meer wordt uitgesloten.

Syfilis

Syfilis is in een beperkt aantal studies aangetoond bij kinderen na seksueel misbruik en seksueel contact moet overwogen worden. Als een kind zich presenteert met syfilis, moet de informatie uit anamnese, lichamelijk onderzoek en syfilisserologie bij zowel kind als moeder worden gecombineerd om vast te stellen of het een verkregen of congenitale syfilis betreft. Ondanks het gebrek aan bewijs bij kinderen, moet bij het aantonen van syfilis, wanneer verticale of perinatale transmisse en bloedcontaminatie zijn uitgesloten, seksueel misbruik worden overwogen. De diagnose syfilisinfectie bij kinderen <13 jaar is reden voor direct advies bij Veilig Thuis, tenzij er bewijs is voor niet­seksuele overdracht. Bij kinderen >13 jaar is het afhankelijk van eventuele consensuele seksuele activiteit. Een positieve diagnose bij de moeder mag er niet toe leiden dat seksueel misbruik zonder meer wordt uitgesloten.

Genitale herpes

Er is weinig bewijs over de associatie van genitale herpes met seksueel misbruik. Bij kinderen met genitale herpes moet seksueel misbruik altijd overwogen worden. Auto­inoculatie moet altijd overwogen worden. De diagnose herpes genitalis bij prepuberale kinderen is reden voor direct advies bij Veilig Thuis.

Trichomoniasis

Seksueel misbruik is een waarschijnlijke oorzaak van een Trichomonas vaginalis­infectie bij meisjes. Er is onvoldoende bewijs voor een leeftijd waarboven verticale transmissie van Tv uitgesloten is. Bij meisjes met een bevestigde Tv­infectie is seksueel misbruik waarschijnlijk. Hoewel bewijs ontbreekt boven welke leeftijd verticale transmissie kan worden uitgesloten, is een Tv­infectie bij meisjes <2 maanden het mogelijke gevolg van verticale transmissie en kan de infectie aanwezig blijven door het effect van het maternale oestrogeen. Seksueel misbruik moet wel overwogen worden. De diagnose Trichomonas vaginalis­infectie bij kinderen in de leeftijdsgroep 6 weken­13 jaar is reden voor direct advies bij Veilig Thuis. Bij kinderen >13 jaar is het afhankelijk van de situatie.

Anogenitale wratten

Een significant deel van kinderen met anogenitale wratten is seksueel misbruikt. Er is geen bewijs voor een leeftijdsgrens waarboven verticale transmissie kan worden uitgesloten. Er is onvoldoende bewijs voor de significantie van de associatie van orale wratten met seksueel misbruik. Bij elk kind dat zich presenteert met anogenitale wratten, moet seksueel misbruik overwogen worden. De diagnose anogenitale infectie bij kinderen <13 jaar is reden voor advies bij Veilig Thuis. Bij kinderen >13 jaar is het afhankelijk van eventuele consensuele seksuele activiteit.

Bacteriële vaginose

De prevalentie van bacteriële vaginose in prepuberale seksueel misbruikte meisjes is zeer laag. Het vaststellen van bacteriële vaginose is niet behulpzaam in de diagnostiek bij een vermoeden van seksueel misbruik. Afname van een bacteriële kweek kan overwogen worden bij een meisje met veel afscheiding, aangezien dit wellicht behandelconsequenties heeft. Er is echter geen literatuur over een relatie tussen bacteriële vaginose en seksueel misbruik.

Mycoplasma genitalium­infectie

Perinatale transmissie is mogelijk. Er is geen bewijs dat een Mg­infectie bij kinderen door seksueel contact wordt verkregen. Als een Mg­infectie wordt geconstateerd, moet overlegd worden over eventuele behandeling met een specialist op dit gebied.

Hepatitis B

Er is onvoldoende bewijs over de significantie van de associatie van hepatitis B met seksueel misbruik. Als hepatitis B bij een kind wordt aangetroffen en verticale of perinatale transmissie dan wel contaminatie met bloedproducten uitgesloten is, moet seksueel misbruik worden overwogen. Een positieve diagnose bij de moeder mag er niet toe leiden dat seksueel misbruik zonder meer wordt uitgesloten.

Hepatitis C

Er is onvoldoende bewijs voor de significantie van hepatitis C in relatie tot seksueel misbruik. Ondanks gebrek aan bewijs moet bij kinderen met hepatitis C, na uitsluiting van verticale of perinatale transmissie of contaminatie met bloed, seksueel misbruik worden overwogen. Een positieve diagnose bij de moeder mag er niet toe leiden dat seksueel misbruik zonder meer wordt uitgesloten.

Welke testen worden gebruikt om de verschillende soa’s aan te tonen dan wel uit te sluiten?

Het is lastig te bepalen op welke locaties moet worden bemonsterd. Bij een sterk vermoeden van seksueel misbruik wordt aangeraden om van alle plaatsen (anus, urethra, vagina en orofarynx), ongeacht het verhaal van de patiënt, materiaal af te nemen. De patiënt is namelijk niet altijd betrouwbaar, omdat hij/zij niet alles kan, wil of durft te vertellen.

Kinderen bij wie al een soa is vastgesteld, moeten gescreend worden op andere soa.

Bij een vermoeden van of bewezen seksueel misbruik, bij symptomen of klachten van een soa en bij kinderen met onbeschermd consensueel seksueel contact moet altijd soadiagnostiek worden overwogen. Als het vermoeden niet sterk is, wordt aangeraden per casus te beslissen op welke soa men gaat testen en op welke locaties bemonsterd wordt.

Tabel C3­2 geeft informatie over de kwaliteit van de testmethoden.

Het is belangrijk bij seksueel actieve puberale kinderen een pre­existente chlamydia­ of gonorroe­infectie uit te sluiten. Dit kan alleen als de patiënt zich kort na het misbruik presenteert.

Tabel C3-­2. Kwaliteitsbeoordeling verschillende testmethoden onderverdeeld naar veroorzakend micro­organisme o.b.v. de literatuur.

* Met 2e NAAT bevestigd. ** Met de amselcriteria (ten minste 3 van 4 positief), is bij 90% van de vrouwen een accurate diagnose bacteriële vaginose mogelijk; zie paragraaf A2.2. # Erg belangrijk criterium. ## Nugentscore: zie paragraaf A2.2.

Soatesten bij prepuberale meisjes

De volgende testen worden in de literatuur aangeraden (per casus afwegen):

• vestibulaire uitstrijk:
  • kweek N. gonorrhoeae; kweek moet gedaan worden als profylactische behandeling is gegeven of als aannemelijk wordt geacht dat hertesten niet mogelijk is bij een positieve NAAT (bijvoorbeeld bij risico niet nakomen vervolgafspraken);
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
  • optioneel: microscopie: T. vaginalis, candida, bacteriële vaginose, aerobe en anaeroben;

• urinemonster (alleen als kind of verzorger vestibulaire uitstrijk weigert):
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
• rectale uitstrijk (bij (vermoeden van) rectaal misbruik);
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
  • kweek N. gonorrhoeae;
• faryngeale uitstrijk (bij (vermoeden van) oraal misbruik):
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
  • kweek N. gonorrhoeae.

Adviezen rondom afname:

• Vestibulaire uitstrijk: vermijd contact met het hymen.
• Transhymenale wattenstokjes zijn kleiner dan traditionele wattenstokjes en kunnen gebruikt worden in de hymenale opening als deze groot genoeg is om geen ongemak te veroorzaken. Meestal niet noodzakelijk.
• Eerstestraals urine (NAAT) voor N. gonorrhoeae en C. trachomatis kan worden afgenomen bij jongens, bij meisjes alleen als andere testen (vestibulaire uitstrijk) niet lukken.
• Gebruik altijd het juiste transportmedium!

Soatesten bij puberale meisjes

Zoals beschreven bij prepuberale meisjes, maar dan een vaginale in plaats van vestibulaire uitstrijk voor NAAT en kweek (afgenomen door arts of patiënt zelf). Een kweek voor N. gonorrhoeae moet ingezet worden als profylactische behandeling is gegeven of wanneer hertesten niet mogelijk is bij een positieve NAAT. Ook voor puberale meisjes kan een vaginale uitstrijk belastend of zelfs traumatisch zijn na misbruik. Een endocervicale uitstrijk is met de nieuwe generatie testen niet meer noodzakelijk. De drempel om onderzoek te verrichten met een speculum moet hoog zijn. Indien vaginale uitstrijk niet mogelijk is, is (gezien de hoge gevoeligheid van nieuwe generatie testen) een vestibulaire uitstrijk voldoende, en anders een urinemonster.

Adviezen rondom afname:

• Breng het wattenstokje ongeveer 3­4 cm in de vagina en draai het stokje rustig rond gedurende 10­30 seconden.
• Zelf­sampling kan overwogen worden bij puberale kinderen, niet bij pre­puberale kinderen.
• Gebruik altijd het juiste medium!

Soatesten bij jongens

De volgende testen zijn geïndiceerd:

• urethrale uitscheiding: uitstrijk van de meatus (prepuberale jongens), urethrale uitstrijk (puberale jongens):
  • microscopie voor ‘pus cells’;
  • kweek N. gonorrhoeae;
• urinemonster:
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
• rectale uitstrijk (bij (vermoeden van) rectaal misbruik):
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis;
  • kweek N. gonorrhoeae;
• faryngeale uitstrijk (bij (vermoeden van) oraal misbruik):
  • NAAT N. gonorrhoeae en C. trachomatis.

Soatesten bij genitale blaren en ulcera, bij jongens en meisjes

In deze gevallen worden de volgende testen aangeraden:

• uitstrijk van de blaarbodem op HSV NAAT;
• uitstrijk op T. pallidum NAAT (indien mogelijk);
• uitstrijk voor bacteriële kweek;
• donkerveldmicroscopie op T. pallidum moet overwogen worden;
• syfilisserologie, met herhaling na 4­6 weken.

Soatesten bij genitale wratten

De waarde van typering van humaanpapillomavirus (HPV) is controversieel. Het is niet gerechtvaardigd dit routinematig te doen.

Tabel C3-­3. Tijdstip afname (bron: NVK, 2016).