Terug naar zoekresultaten

Radiotherapie bij patiënten met pacemaker, ICD en niet-cardiale actieve implantaten

Volgen
Initiatief: NVRO Aantal modules: 14
Bijlagen
Download richtlijn

Risico-inschatting en maatregelen

Publicatiedatum: 23-08-2024
Beoordeeld op geldigheid: 03-07-2024

Uitgangsvraag

Op basis waarvan moet er een risico-inschatting gemaakt worden en welke maatregelen zijn nodig tijdens de radiotherapie?

Aanbeveling

Maak bij patiënten met een CIED een risico-inschatting (laag/verhoogd) en voldoe aan de eisen die daaraan gesteld worden:

 

Laag risico (fotonen energie ≤ 10 MV of elektronen):

Houd bij gebruik 1.5T MR-linac systemen de richtlijn ‘Gebruik MRI bij patiënten met implantaten’ aan. Raadpleeg voor 0.35T MR-linac systemen de MRI voorwaarden van de CIED fabrikant.

  • Bespreek potentiële risico’s met de patiënt 
  • Informeer de cardioloog/device technicus
  • MBB in bezit reanimatiediploma / BLS
  • AED aanwezig

Verhoogd risico (fotonen energie > 10 MV of protonen):

  • Bespreek potentiële risico’s met de patiënt
  • Bespreek inzet cardiologie met de cardioloog/device technicus voorafgaand aan de start van de radiotherapie
  • Overweeg om de pacemaker/ICD tijdelijk te her-programmeren
  • Zorg voor aanwezigheid van
    • ECG/pulse-oximeter
    • Aanwezigheid van technicus bij 1ste fractie (vaststellen van verstoringen, ruis)
    • crashkar
  • Geschoold personeel met cardiologische expertise / device technicus dient binnen 10 minuten aanwezig te kunnen zijn
  • Wekelijks een controle gedurende radiotherapie
  • CIED controle binnen een maand na einde bestraling (toelichting in overwegingen)

Zie Flowchart ‘Radiotherapie bij patiënten met een CIED’

Overwegingen

Afhankelijk van de keuze van de te gebruiken bundelenergieën en bundelmodaliteit volgt er een risico inschatting en bijbehorende maatregelen. Deze maatregelen zijn passend bevonden op basis van de wetenschappelijke literatuur, de enquêteresultaten en de informatie van de fabrikanten. Er zijn bij deze deelvraag geen verdere overwegingen geformuleerd.

 

Zie voor slotoverwegingen module CIED Controle.

Onderbouwing

De maatregelen tijdens de uitvoering van de behandeling zijn afhankelijk van het risico op defecten van CIEDs. Er zal voorafgaand aan radiotherapie een risico-inschatting gemaakt moeten worden om passende maatregelen te kunnen treffen (zie ook flowchart Radiotherapie bij patiënten met een CIED).

Beoordelingsdatum en geldigheid

Publicatiedatum  : 23-08-2024

Beoordeeld op geldigheid  : 03-07-2024

De geldigheid van de richtlijnmodule komt te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie
Geautoriseerd door:
  • Nederlandse Vereniging voor Cardiologie
  • Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie
  • Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica
  • Vereniging van Invasief Technische Hartstimulatie Specialisten

Algemene gegevens

De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in 2022 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten die radiotherapie ondergaan en een actief implantaat hebben.

 

Werkgroep

  • Dr.ir. W.P.A (Wim) Jansen, Klinisch fysicus, Radiotherapiegroep, (voorzitter), NVRO en NVKF
  • Prof.dr.ing. C.W. (Coen) Hurkmans, Klinisch fysicus, Catharina ziekenhuis, Eindhoven, en Faculteiten Electrical Engineering en Applied Physics, Technische Universiteit Eindhoven, NVRO en NVKF
  • Dr. Ph.W. (Phil) Koken, Klinisch fysicus, Amsterdam UMC , NVRO en NVKF
  • Dr. R.A. (Renske) de Jong, Radiotherapeut-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek/Nederlands Kanker Instituut, NVRO
  • Dr. L. (Lieselot) van Erven, Cardioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, NVVC
  • A. (Alia) Veenstra, Technisch stimulatie specialist, Jeroen Bosch Ziekenhuis, ‘s-Hertogenbosch, VITHaS

Met speciale dank aan

  • De radiotherapie afdelingen en instituten voor het invullen van de enquête

Met ondersteuning van

  • Dr. D. Nieboer, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

De 'Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling’ is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar geen directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.

 

Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

 

Werkgroeplid

Functie

Nevenfuncties

Gemelde belangen

Ondernomen actie

Jansen (vz)

Klinisch fysicus, Radiotherapiegroep

Gastdocent Boerhaave Nascholing; Gastdocent Erasmus MC Academie

Geen

Voorstel: geen

Hurkmans

Klinisch fysicus, Catharina ziekenhuis

Hoogleraar klinische fysica radiotherapie aan de Technische Universiteit Eindhoven (faculteiten Electrical Engineering en Applied Physics)

 

Geen

Geen

Voorstel: geen

Koken

Klinisch fysicus, Amsterdam UMC

 

Gastdocent InHolland; docent MNW aan de VU; Voorzitter/oprichter van VaBeNe, de Varian-gebruikersgroep in België en Nederland sinds 1997

Geen

Voorstel: geen

De Jong

Radiotherapeut-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek/Nederlands Kanker Instituut

 

Geen

Geen

Voorstel: geen

Erven

Cardioloog, LUMC

 

Boerhave ECG-cursus (betaald), voorzitter van de Device commissie NHRA, bestuurslid NHRA

Geen

Voorstel: geen

Veenstra

Technisch stimulatie specialist

Penningmeester en algemeen bestuurslid bij beroepsvereniging VITHaS, organiseert daar jaarlijks de praktijktraining

Geen

Voorstel: geen

Inbreng patiëntenperspectief

Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door het uitnodigen van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) om deel te nemen in de werkgroep en aan de schriftelijke knelpuntenanalyse. Wegens het technische karakter van de richtlijn heeft de NFK aangegeven geen zitting te nemen in de werkgroep.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).

 

Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen

Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de radiotherapiezorg voor patiënten met een actief implantaat. De werkgroep beoordeelde de aanbeveling(en) uit de eerdere richtlijnmodules (NVRO, 2011) op noodzaak tot revisie. Er is tevens ook aandacht geschonken aan andere typen implantaten (voorheen enkel CIED).

Tevens zijn er knelpunten aangedragen door de patiëntenvereniging en genodigde partijen tijdens de schriftelijke knelpuntenanalyse. Een verslag hiervan is te vinden in de bijlage ‘Verslag schriftelijke invitational’.

 

Enquête

Er is door de werkgroep een enquête uitgestuurd naar alle radiotherapie-afdelingen in Nederland. Met deze enquête zijn begin 2023 de ervaringen en praktijkvariatie in kaart gebracht bij patiënten met cardiac implantable electronic devices (CIEDs) en andere actieve implantaten. De concept-uitgangsvragen zijn door de werkgroep opgesteld en definitief vastgesteld op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse.

 

Fabrikanten

Er is contact opgenomen met fabrikanten van CIEDs evenals met de fabrikanten van bestralingsapparatuur. Een verslag hiervan is te vinden in de bijlage ‘Terugkoppeling fabrikanten’.

 

Organisatie van zorg

In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle randvoorwaarden voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur) zijn geadresseerd. Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen.

 

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijnmodule wordt aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren worden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren wordt de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule wordt aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

 

Referenties

Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449.

 

Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2022, 17 maart). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html

Zoekverantwoording

Achtergrond wetenschappelijke informatie

 

Deze richtlijn is zoveel mogelijk gebaseerd op literatuurgegevens en ervaringen in Nederland zoals verzameld in de enquête [zie bijlage ‘Enquêteresultaten’] die speciaal voor deze richtlijn is uitgezet in januari 2023.

 

Onderstaande literatuurzoekactie in de databases Embase en Ovid/Medline op 7-12-2022 met relevante zoektermen naar studies vanaf 2008 over het effect van radiotherapie bij actieve implantaten leverde 374 unieke treffers op.

 

Zoekstrategie

Embase

No.

Query

Results

#18

#14 AND #17 sleutelartikelen gevonden

4

#17

#7 OR #8

307

#15

#4 AND #14

4

#14

#10 OR #11 OR #12 OR #13 sleutelartikelen

4

#13

'a review and analysis of managing commonly seen implanted devices for patients undergoing radiation therapy'

1

#12

'a systematic review and meta-analysis on oncological radiotherapy in patients with a cardiac implantable electronic device'

1

#11

('04493060':is OR '13499157':is OR 'journal of radiation research'/jt) AND ohno AND 2021 AND guideline*

1

#10

'management of patients with cardiac implantable electronic devices (cied) undergoing radiotherapy' AND 2021

1

#9

#8 NOT #7 Guidelines, consensus

96

#8

#4 AND #6

134

#7

#4 AND #5 SR, review

211

#6

'practice guideline'/exp OR guideline*:ti,ab,kw OR protocol*:ti,ab,kw OR consensus:ti,ab,kw

1958333

#5

'meta analysis'/de OR 'meta analysis (topic)'/exp OR cochrane:ab OR embase:ab OR psycinfo:ab OR cinahl:ab OR medline:ab OR ((systematic NEAR/1 (review OR overview)):ab,ti) OR review:ti,ab OR ((meta NEAR/1 analy*):ab,ti) OR metaanalys*:ab,ti OR 'data extraction':ab OR cochrane:jt OR 'review'/exp

4523585

#4

#3 AND [1-1-2008]/sd NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal'/exp OR 'animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp OR 'nonhuman'/exp) NOT 'human'/exp)

742

#3

#1 AND #2

2537

#2

'cardiac implantable electronic device'/exp OR 'cochlea prosthesis'/exp OR 'implantable neurostimulator'/exp OR 'inspire upper airway stimulation system':ti,ab,kw OR 'interstim icon':ti,ab,kw OR 'n`vision':ti,ab,kw OR 'reactiv8':ti,ab,kw OR 'resume ii':ti,ab,kw OR 'aquamic':ti,ab,kw OR 'audiolink main unit':ti,ab,kw OR 'concave uhp':ti,ab,kw OR 'digisonic sp':ti,ab,kw OR 'finetuner echo':ti,ab,kw OR 'neuro one':ti,ab,kw OR 'neuro zti':ti,ab,kw OR 'nucleus 24':ti,ab,kw OR 'nucleus hybrid l24':ti,ab,kw OR 'opus 2':ti,ab,kw OR 'rondo':ti,ab,kw OR 'synchrony st':ti,ab,kw OR ((cochlea* NEAR/2 (implant* OR prosthes*)):ti,ab,kw) OR 'cied':ti,ab,kw OR 'cardiac pulse generator port plug':ti,ab,kw OR ((implant* NEAR/2 ('electronic device' OR active OR neurostimulator*)):ti,ab,kw) OR neuropacemaker*:ti,ab,kw

93126

#1

'radiotherapy'/exp OR 'bioradiant therapy':ti,ab,kw OR 'bucky ray':ti,ab,kw OR 'bucky therapy':ti,ab,kw OR 'radio therapy':ti,ab,kw OR 'radio treatment':ti,ab,kw OR 'radiohypophysectomy':ti,ab,kw OR 'radiotherapy':ti,ab,kw OR 'roentgen therapy':ti,ab,kw OR 'roentgen treatment':ti,ab,kw OR 'rontgen therapy':ti,ab,kw OR 'therapeutic radiology':ti,ab,kw OR 'x radiotherapy':ti,ab,kw OR 'x ray therapy':ti,ab,kw OR 'x ray treatment':ti,ab,kw OR 'x-ray therapy':ti,ab,kw OR irradiati*:ti,ab,kw OR radiati*:ti,ab,kw

1204903

 

Ovid/Medline

#

Searches

Results

10

9 not 8

66

9

4 and 7 Guidelines, consensus

98

8

3 and 7 SR, review

126

7

6 not ((exp animals/ or exp models, animal/) not humans/) not (letter/ or comment/ or editorial/)

522

6

limit 5 to yr="2008 -Current"

579

5

1 and 2

844

4

exp Guideline/ or (guideline* or protocol* or consensus).ti,ab,kf.

1150872

3

meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly*).ti,ab,kf. or exp review/ or exp systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati* or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview*)).ti,ab,kf. or (systemic* adj1 review*).ti,ab,kf. or ((systemati* or literature or database* or data-base*) adj10 search*).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic*) adj3 search*).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review*) and (search* or database* or data-base*)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source*") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source*" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review* or overview* or synthes*)).ti. or (((critical* or rapid*) adj3 (review* or overview* or synthes*)) and (search* or database* or data-base*)).ab. or (metasynthes* or meta-synthes*).ti,ab,kf. or review.ti,ab,kf.

4001823

2

exp Electrodes, Implanted/ or exp Pacemaker, Artificial/ or exp Implantable Neurostimulators/ or inspire upper airway stimulation system.ti,ab,kf. or interstim icon.ti,ab,kf. or n`vision.ti,ab,kf. or reactiv8.ti,ab,kf. or resume ii.ti,ab,kf. or aquamic.ti,ab,kf. or audiolink main unit.ti,ab,kf. or concave uhp.ti,ab,kf. or digisonic sp.ti,ab,kf. or finetuner echo.ti,ab,kf. or neuro one.ti,ab,kf. or neuro zti.ti,ab,kf. or nucleus 24.ti,ab,kf. or nucleus hybrid l24.ti,ab,kf. or opus 2.ti,ab,kf. or rondo.ti,ab,kf. or synchrony st.ti,ab,kf. or (cochlea* adj2 (implant* or prosthes*)).ti,ab,kf. or cied.ti,ab,kf. or cardiac pulse generator port plug.ti,ab,kf. or (implant* adj2 (electronic device or active or neurostimulator*)).ti,ab,kf. or neuropacemaker*.ti,ab,kf.

82987

1

exp Radiotherapy/ or (bioradiant therapy or bucky ray or bucky therap* or radio therap* or radio treatment or radiohypophysectomy or radiotherap* or roentgen therap* or roentgen treatment or rontgen therap* or therapeutic radiology or x radiotherapy or x ray therap* or x ray treatment or x-ray therapy or irradiati* or radiati*).ti,ab,kf.

793823

 

Zoekopbrengst

 

EMBASE

OVID/MEDLINE

Ontdubbeld

SRs

211

126

269

RCTs

 

 

 

Observationele studies

 

 

 

Guideline, consensus

96

98

105

Totaal

 

 

374
Volgende:
Werkwijze radiotherapie bij patiënten met een niet-cardiaal actief implantaat