Algemene inleiding

Beoordeeld: 31-01-2024

Aanleiding voor het maken van de richtlijn

Waarom is het belangrijk een richtlijn voor dit onderwerp te ontwikkelen?

In deze richtlijn worden het onderzoek en de rapportage van een (forensisch) psychiater ten behoeve van de advisering in strafzaken beschreven. Deze onderzoeken worden ook wel pro Justitia rapportages genoemd.

Psychiatrische rapportages hebben een belangrijke inbreng in de strafrechtspleging, omdat de wet soms voorschrijft dat er psychiatrisch (en/of psychologisch) onderzoek is verricht (zoals bijvoorbeeld in geval van oplegging van een maatregel tot terbeschikkingstelling), maar vooral omdat eventuele psychiatrische aspecten de inhoud van de te nemen rechterlijke beslissing mede kunnen bepalen, inclusief het eventuele beveiligings- en behandeltraject dat volgt op de rechterlijke beslissing.

In Nederland wordt met name om gedragskundige (waaronder psychiatrische) rapportage verzocht bij strafrechtelijke meervoudige kamerzaken waarbij personen worden verdacht van ernstige feiten (geweldsdelicten, levensdelicten, zedendelicten en/of brandstichting). Ook wordt soms bij (een combinatie van) minder ernstige delicten, maar evidente aanwijzingen voor de aanwezigheid van een of meer ernstige psychische stoornissen bij de verdachte, verzocht om een pro Justitia psychiatrisch onderzoek. Het onderzoek concentreert zich op de forensisch relevante aspecten van de eventuele psychische stoornis, de invloed van die stoornis op het tenlastegelegde, de inschatting van de kans op recidive, en de noodzakelijk geachte interventies ter voorkoming van recidive.

Ten tijde van oplevering van deze richtlijn werden ongeveer 2250 ambulante rapportages per jaar bij volwassenen, 600 ambulante rapportages per jaar bij jeugdigen, en 200 klinische rapportages per jaar in het Pieter Baan Centrum uitgevoerd. Daarnaast werden ongeveer 800 maatregeladviesrapportages uitgebracht, die in de loop van een tbs- of PIJ-maatregel onafhankelijk adviseren over voortzetting van de eerder opgelegde maatregel.

Wat zijn de belangrijkste knelpunten in de praktijk waarvoor deze richtlijn aanbevelingen dient te geven?

In 2012 werd de eerste richtlijn Psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie opgesteld. De richtlijn had toen vier doelstellingen:

Aansluiting bewerkstelligen van het psychiatrisch onderzoek en de rapportage pro Justitia bij de professioneel functionerende wetenschappelijke psychiatrische praktijk, die werkt met een stelsel van richtlijnen
Richtinggevende ondersteuning voor en uitleg over het onderzoek en rapportage pro Justitia door psychiaters, als hulpmiddel en uitdrukkelijk niet als protocol
Het bieden van een gestructureerd professioneel kader, waardoor de rapporterend psychiaters hun kennis en kunde beter kunnen inzetten
Bijdragen aan intercollegiale en interdisciplinaire communicatie over de positie van de psychiater in het onderzoeksproces.

Sinds 2012 hebben zich diverse ontwikkelingen voorgedaan in onder andere wettelijke regelgeving, wetenschappelijke inzichten over risicotaxatie en wijzigingen in de (veiligheids-) praktijk binnen instellingen. De herziene richtlijn stelt zich derhalve, naast bovengenoemde doelstellingen, ten doel (nog) beter af te stemmen op de uitvoeringspraktijk, nieuwe wetenschappelijke inzichten rondom risicotaxatie, de gezondheidsrechtelijke en juridische ontwikkelingen en de geactualiseerde NVvP-richtlijn Psychiatrische diagnostiek (2015).

Doel van de richtlijn

Wat is het doel (beoogde effect) van de richtlijn?

Doel van deze richtlijn is het bevorderen van het optimaal en systematisch uitvoeren van psychiatrisch onderzoek en rapportage in strafzaken door de psychiater, een bijdrage te leveren aan verbetering van de intercollegiale communicatie en van de mogelijkheden tot intercollegiale toetsing. Daarmee is er een professionele standaard voor de manier waarop de psychiater het onderzoek en rapportage pro Justitia uitvoert. Daarnaast kan de richtlijn gebruikt worden in het onderwijs aan medische studenten, artsen in opleiding tot psychiater en psychiaters in opleiding tot Pro Justitia rapporteur.

Afbakening van de richtlijn

De bestaande monodisciplinaire richtlijn is van 2012 en betreft het onderzoek van de

psychiater in strafzaken, ook wel genoemd pro Justitia rapportage.

De rapporterend psychiater onderzoekt en rapporteert over personen die verdacht worden van één of meerdere delicten of over personen die al veroordeeld zijn voor delicten en die vanwege (het vermoeden van) psychische stoornissen onderzocht worden ten behoeve van de rechtspraak. Dit kan onderzoek zijn in 'eerste aanleg' (bij de rechtbank) of bij hoger beroep bij het gerechtshof. Het kan ook gaan om eventuele verlenging of beëindiging van een tbs-maatregel of de PIJ-maatregel, de zogenaamde maatregelrapportages. Een substantieel deel betreft rapportages opgemaakt bij verdachten die slechts gedeeltelijk of niet aan het onderzoek willen meewerken.

Beoogde gebruikers van de richtlijn

De primaire doelgroep van deze richtlijn wordt gevormd door de psychiaters die pro Justitia onderzoek uitvoeren. De richtlijn is bedoeld als kwaliteitsinstrument voor het psychiatrisch onderzoek en de rapportage in strafzaken door de psychiater en de arts in opleiding tot dit medische specialisme. De richtlijn beoogt niet om aanbevelingen te doen voor het onderzoek en/of de rapportage door andere disciplines dan de psychiater. Andere beroepsgroepen kunnen eventueel aanbevelingen uit de richtlijn halen die deels of geheel van toepassing zijn op de diagnostiek van psychische stoornissen binnen hun specifieke context en indien dat valt onder hun specifieke bekwaamheden. Wij denken daarbij in het bijzonder aan gezondheidszorgpsychologen, klinisch psychologen, klinisch neuropsychologen en neurologen. In de toekomst zullen wellicht andere disciplines, zoals verpleegkundig specialisten, ook gaan rapporteren. De richtlijn biedt inzicht in de pro Justitia rapportage voor andere betrokkenen in het juridisch proces. Het kan dienen als richtsnoer voor de kwaliteitsvisitatie en herregistratie van psychiaters, inclusief (her)registratie in het Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen (NRGD).

Definities en begrippen

Wat zijn de belangrijkste definities die in deze richtlijn gebruikt worden?

In deze richtlijn wordt gerefereerd aan “de gedragskundige rapportage” of de “rapportage pro Justitia” zoals dat wordt bedoeld in het Nederlands strafrechtelijk systeem: een rapportage geschreven door personen die als beroepsbeoefenaars rapporteren aan juridische beslissers over de persoon en het gedrag van de verdachte of veroordeelde. Dergelijke rapportages zijn niet uitsluitend voorbehouden aan psychiaters, ook psychologen (gezondheidszorgpsychologen en klinisch (neuro)psychologen rapporteren “pro Justitia”. Ook rapportages van een reclasseringsinstelling of de Raad voor de Kinderbescherming worden wettelijk gezien geschaard onder voor strafrechtelijke beslissing relevante rapportages. Desalniettemin richt deze richtlijnen zich specifiek op psychiaters, en daarmee dus ook op de psychiatrische rapportage in het kader van de strafvordering op basis van een benoeming daartoe op grond van het Wetboek van Strafvordering. In dat wetboek wordt een psychiater een (gedrags)deskundige genoemd, deskundig in de zaak zelve en als gerechtelijk deskundige volgens de regels van het Wetboek van strafvordering benoemd en opererend. Hoewel in het wetboek niet is gedefinieerd dat benoeming (uitsluitend) is voorbehouden aan deskundigen die in het Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen zijn geregistreerd, is het merendeel van de psychiaters die als gedragsdeskundige optreedt in strafzaken wel in dat register opgenomen. In deze richtlijn wordt kortom gesproken over:

Gedragskundige rapportage (met de verbijzondering van de psychiatrische rapportage)
Gedragsdeskundige (als gerefereerd wordt aan de psychiater (en/of psycholoog) die als deskundige benoemd is op grond van het Wetboek van Strafvordering)

De psychiater die rapporteert ten behoeve van het strafrecht wordt in deze richtlijn veelal benoemd als ‘rapporterend psychiater’. Hier kan in het kader van opleidingsdoeleinden ook een rapporterend arts in opleiding tot psychiater worden bedoeld.

Afkorting	Toelichting
ADL	Algemeen dagelijkse levensverrichtingen
AGWO	Adviescommissie Gegevensverstrekking Weigerende Observandi
AIOS	Arts in opleiding tot specialist (in deze richtlijn: arts in opleiding tot psychiater)
APA	American Psychiatric Association
ASR	Adolescentenstrafrecht
AVG	Algemene Verordening Gegevensbescherming
BIG	Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg
B-SAFER	Brief Spousal Assault for Evaluation of Risk
BW	Burgerlijk Wetboek
CAPP	Comprehensive Assessment of Psychopathic Personality
CU	Callous Unemotional traits
DIZ	Divisie Individuele Zaken
DJI	Dienst Justitiële Inrichtingen
DROS	Dynamic Risk Outcome Scales
DSM-5 TR	Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders, fifth edition
EHRM	Europees Hof voor de Rechten van de Mens
FAM	Female Additional Manual
FARE	Forensische Ambulante Risico Evaluatie
FPA	Forensisch Psychiatrische Afdeling
FPC	Forensisch Psychiatrisch Centrum (ook wel tbs-kliniek)
FPK	Forensisch Psychiatrische Kliniek
FPPO	Forensische Psychiatrie, Psychologie en Orthopedagogiek
GD	Geneesheer-directeur
GGZ	Geestelijke Gezondheidszorg
GHB	Gammahydroxybutyraat
GPO	Gestructureerd professioneel oordeel
HCR-20 v3	Historical Clinical Riskmanagement Version 3
HKT-R	Historisch Klinisch Toekomst Revisie
HR	Hoge Raad der Nederlanden
IFZ	Indicatiestelling forensische zorg
IGJ	Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd
J-SOAP D	Juvenile Sex Offender Assessment Protocol Dutch
LFPZ	Langdurige Forensische Psychiatrische Zorg
LSD	Lysergeenzuurdi-ethylamide
LVB	Licht verstandelijk beperkt
MATE	Meten van Addicties voor Triage en Evaluatie
NAH	Niet-aangeboren hersenletsel
NIFP	Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie
NIP	Nederlands Instituut van Psychologen
NRGD	Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen
OM	Openbaar Ministerie
OvJ	Officier van Justitie
PBC	Pieter Baan Centrum
Pbw	Penitentiaire beginselenwet
PCL-R	Psychopathy Checklist Revised
PCL-YV	Psychopathy Checklist Youth Version
PCP	fencyclidine
PI	Penitentiaire Inrichting
PIJ	Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen
PJ	Pro Justitia
PPI-R	Psychopathic Personality Inventory-Revised
PPC	Penitentiair Psychiatrisch Centrum
Rb	Rechtbank
RC	Rechter-commissaris
SAPROF	Structured Assessment of Protective Factors for Violence risk
SAPROF-YV	Structured Assessment of Protective Factors for Violence Risk – Youth Version
SAVRY	Structured Assessment of Violence Risk in Youth
Sr	Wetboek van Strafrecht
SRP	Stalking Risk Profile
SSA	Static-2000 – Stable-2007 – Acute 2007
SSRI	Selectieve serotonine reuptake inhibitors
Sv	Wetboek van Strafvordering
tbs	Terbeschikkingstelling
TriPM	Triarchic Psychopathy Measure
VERA-2R	Violent Extremism Risk Assessment 2 Revised
VRS	Violence Risk Scale
Wfz	Wet forensische zorg
WBGO	Wet inzake de Geneeskundige Behandelovereenkomst
Wkkgz	Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
Wvggz	Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg
Wzd	Wet zorg en dwang

Literatuurlijst

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP). Richtlijn Psychiatrische diagnostiek. 2015.

GGZ Standaarden. Zorgstandaard Diagnostiek. 2022

Verantwoording

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 31-01-2024

Laatst geautoriseerd : 30-01-2024

Geplande herbeoordeling :

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie

Geautoriseerd door:

Nederlandse Vereniging voor Neurologie
Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
Nederlands Instituut van Psychologen
MIND Landelijk Platform Psychische Gezondheid
Nederlandse Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie
Vereniging van Pro Justitia rapporteurs

Algemene gegevens

De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in 2020 een werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van de relevante specialismen die betrokken zijn bij de psychiatrische Pro Justitia rapportages.

Werkgroep

dr. S.J. Roza, Universitair hoofddocent Forensische psychiatrie en psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (voorzitter)
prof. dr. G. Meynen, hoogleraar Forensische psychiatrie en psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (vicevoorzitter)
drs. Th.J.G. Bakkum, (kinder- en jeugd)psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
drs. M. van Berkel, psychiater en hoofd vakgroep Psychiatrie Pieter Baan Centrum. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
drs. T. den Boer, psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
drs. C. van Gestel, psychiater en geneesheer-directeur. Vereniging van Pro Justitia Rapporteurs
Prof. Dr. M. Jelicic, Hoogleraar Neuropsychologie en Recht
dr. F.A. Jonker, klinisch neuropsycholoog. Nederlands Instituut van Psychologen
M.J. Markx, patiëntvertegenwoordiger. Ypsilon - MIND
dr. J. Meijers, Universitair docent en gezondheidszorgpsycholoog. Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie (tot juni 2021)
dr. U.W. Nabitz, GZ psycholoog. Nederlands Instituut van Psychologen
mr. dr. M.M. Prinsen, jurist en senior wetenschappelijk onderzoeker. Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie
prof. dr. R.J. Verkes, hoogleraar Forensische psychiatrie en psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
prof. dr. V. de Vogel, hoogleraar Forensische Zorg en lector Werken in Justitieel Kader

Adviesgroep

drs. N.J.M. Arts, neuroloog. Nederlandse Vereniging voor Neurologie
mr. drs. F.A.M. Bakker, senior raadsheer. Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen
drs. E.W.M. van den Broek, klinisch psycholoog & onderzoeker.
mr. W.A.F. Damen, senior strafrechter. Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak
dr. N. Duits, (kinder- en jeugd)psychiater. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
drs. J. van Hoey Smith, neuroloog. Nederlandse Vereniging voor Neurologie
drs. E. van Laarhoven-Aarts, klinisch psycholoog. Nederlands Instituut van Psychologen
T. Visser, verpleegkundig specialist GGZ. Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland
drs. M.F. de Vries, psychiater en directeur inhoud. Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie

Met ondersteuning van

drs. I. van Dusseldorp, literatuurspecialist, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
drs. F. Ham, adviseur. Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
drs. T. Lamberts, senior adviseur. Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.

Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

Werkgroeplid	Functie	Nevenfuncties	Gemelde belangen	Ondernomen actie
dr. S.J. Roza	* Universitair Hoofddocent Forensische Psychiatrie, Erasmus MC Rotterdam * Psychiater/ opleider Psychiatrie/ Directeur Zorg & Behandeling PI Haaglanden, Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie & Psychologie,	* Lid kernredactie Tijdschrift voor Psychiatrie, onbetaald * Freelance Pro Justitia rapporteur voor Jeugd en Volwassenen, betaald (zzp)	Geen	Geen actie
prof. dr. G. Meynen	* Psychiater GGZ inGeest Amsterdam * Hoogleraar Forensische psychiatrie, Willem Pompe Instituut voor strafrechtswetenschappen, Universiteit Utrecht * Bijzonder hoogleraar Ethiek en psychiatrie, Faculteit Geesteswetenschappen, Vrije Universiteit	* Lid Programmacommissie Kwaliteit Forensische Zorg: met name beoordelen projectvoorstellen, resultaten en opstellen calls voor onderzoek (vacatiegeld) * Voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie: advies over wetenschappelijke koers NIFP * Voorzitter Psychiatrisch Juridisch Gezelschap. Organiseren bijeenkomsten op grensvlak psychiatrie en recht * Redactieraadslid Tijdschrift voor psychiatrie * Redactielid Tijdschrift Sancties * Associate Editor Frontiers in Psychiatry - section forensic psychiatry (tot recent) gerapporteerd pro Justitia via NIFP Noord-Holland * Lid task force NWA route NeurolabNL - thema safety and security	Eigen wetenschappelijke ideeën en inzichten ten aanzien van forensische psychiatrie.	Geen actie
drs. Th.J.G. Bakkum	* Forensisch psychiater NIFP * Manager zorg & rapportage NIFP Zuid Nederland/Zuid-Holland Beleidsverantwoordelijke portefeuille rapportage NIFP * Kinder- en jeugdpsychiater Youz Den Haag NIFP = Nederlands Instituut voor forensische psychiatrie en psychologie. Youz is onderdeel van Parnassia groep	* Pro Justitia rapporteur, ingeschreven in het NRGD voor de deskundigheidsgebieden psychiatrie strafrecht volwassen en psychiatrie strafrecht jeugd - betaald per opdracht * Toetser in een toetsingsadviescommissie van het NRGD - betaald per toetsing * Docent en examinator in de opleiding tot PJ rapporteur - betaald * Gastcollege aan de Universiteit van Amsterdam, orthopedagogiek - onbetaald * Gastcollege aan de Universiteit van Utrecht, forensische psycahtrie - onbetaald * Redactielid en auteur bij 'Stoornis en Delict" - onbetaald NRGD = Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen	Deelname aan de commissie is gezien mijn werkzaamheden bijna niet te vermijden en kan mijn reputatie bevestigen, misschien nog vergroten. Dat levert echter geen mogelijkheden op tot vermarkting, financieel voordeel dan wel een functie bij een andere organisatie	Geen actie
prof. dr. R.J. Verkes	* Lid Adviescommissie Verloftoetsing Terbeschikkinggestelden (AVT), betaald * Lid Commissie Ethiek, Expertisecentrum Forensische Psychiatrie, onbetaald	Geen	Een bijdrage aan de totstandkoming van de nieuwe richtlijn kan niet los gezien worden van mijn overige professionele activiteiten, met name als forensisch gedragskundige. In die zin is er dus een verwevenheid tussen deze bijdrage en het werk in het Pieter Baan centrum. Deze is niet van financiële aard	Geen actie
prof. dr. R.J. Verkes	Psychiater, hoogleraar forensische psychiatrie, Afd. Psychiatrie, Radboudumc/ Sectie Strafrecht en criminologie Radboud Universiteit	* Psychiater, programmaleider, Kairos, forensisch psychiatrische polikliniek Pompestichting (betaald) * Voorzitter Adviescommissie. Gegevensverstrekking Weigerende Observandi (betaald) * Bestuurslid Stichting Interdisciplinair Gedragswetensappelijk Onderzoek (onbetaald) * Bestuurslid Afdeling Forensische Psychiatrie - NVVP	Geen	Geen actie
drs. T. den Boer	Psychiater Pieter Baan Centrum		Geen	Geen actie
drs. M. van Berkel	Psychiater/ Manager Zorg en rapportage NIFP	Pro Justitia rapporteur (betaald)	Geen	Geen actie
drs. C. van Gestel	De Forensische Zorgspecialisten, geneesheer-directeur en behandelend psychiater de Waag Flevoland	* GgZ Centraal: achterwacht buiten kantoortijden voor kliniek en crisisdienst, 1 uur per week (bezoldigd) * Als zzp’er ben ik werkzaam als rapporteur pro Jusititia, ongeveer 10 uur per week (bezoldigd) * Tevens ben ik plaatsvervangend raad bij de Penkamer van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, gemiddeld 2 uur per week (bezoldigd) * Sinds november maak ik deel uit van het bestuur van de afdeling Geneesheren-directeur van de NVvP (onbezoldigd)	Op deze manier is er geen financieel belang. Het is uiteraard zo dat taken die voortvloeien uit de richtlijn kunnen leiden tot een hoger of lager uurtarief, omdat de tarifering van onderzoek pro Justitia niet direct aan de richtlijn vasthangt. Geen direct belang meer, mijn deelname vindt wel plaats in overleg met het nieuwe bestuur van de Vereniging voor Rapporteurs pro Justitia.	Geen actie
mr. dr. M.M. Prinsen	* Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie, Senior juridisch onderzoeker * Adviescollege Levenslanggestraffen, Secretaris	* Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen, toetser FPPO, DNA, Rechtspsychologie (vergoeding) * Rechtbank Amsterdam, Rechter-plaatsvervanger (vergoeding)	Het NIFP bemiddelt de opdrachten tot gedragskundige rapportage in strafzaken aan deskundigen die zijn geregistreerd in het NRGD. Het NIFP heeft een belang bij heldere en goede richtlijnen, omdat dat het werk van de gedragskundig rapporteurs ten goede komt en hun positie verduidelijkt. Dit levert geen financiële voordelen op. Het NRGD beschikt over een register waarin deskundigen zijn opgenomen. Toetsers beoordelen geanonimiseerde rapportages aan de hand van bestaande richtlijnen. Het is van belang dat die helder en eenduidig zijn. Dit levert geen financiële voordelen op.	Geen actie.
dr. V. de Vogel	* Lector Werken in Justitieel Kader, Kenniscentrum Sociale Innovatie, Hogeschool Utrecht * Onderzoeker Van der Hoeven Kliniek, De Forensische Zorgspecialisten te Utrecht	* Wetenschappelijk adviseur Adviescollege Verloftoetsing tbs (AVT), betaald * Lid ZonMw commissie onderzoeksprogramma Geweld hoort nergens thuis, betaald * Lid bestuur Stichting Vrienden van Oldenkotte, onbetaald * Lid programmacommissie Kwaliteit Forensische Zorg (KFZ), onbetaald * Lid stuurgroep Reclasseringsacademie 3RO, onbetaald * Lid programmaraad Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (EFP), onbetaald	Niet van toepassing voor zover ik nu kan overzien. Ik ben wel betrokken in onderzoek naar - en ontwikkeling van risicotaxatie-instrumenten, maar heb daar geen persoonlijk gewin bij	Geen actie
M.J. Markx	Vereniging Ypsilon, Medewerker adviesdienst, vrijwilligersondersteuning en projecten	* Bestuurslid Bewonersvereniging Bachplein Schiedam, onbetaald * Bestuurslid NAKC, onbetaald	Geen	Geen actie
dr. U.W. Nabitz	* GZ psycholoog niet praktiserend Senior onderzoeker en kwaliteitsadviseur bij Inforsa van Arkin Voorzitter NIP sectie Forensische Psychologie *Bestuursfuncties bij het NIP	Onbetaalde adviesfuncties bij het EFP voor de ontwikkeling van richtlijnen en prestatie indicatoren Op honoraarbasis wetenschappelijk onderzoeker en kwaliteitsadviseur	Geen	Geen actie
dr. F.A. Jonker	Klinisch Neuropsycholoog, Leadexpert Neuropsychiatrie, Altrecht. Klinisch neuropsycholoog werkzaam bij het NIFP/ Neuropoli Docent/onderzoeker Vrije Universiteit (detachering	* PJ rapporteur (niet NRG geregistreerd) voor deelrapportages met betrekking op de neuropsychologie (vergoeding) * Voorzitter sectie GGZ (NIP), betaald.	Geen.	Geen actie
Prof. Dr. M. Jelicic	Hoogleraar Neuropsychologie en Recht, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Universiteit Maastricht; universitair hoofdocent, Faculteit Psychologie en Neurowetenschappen, Universiteit Maastricht.	Adviescommissie afgesloten strafzaken (ACAS), Hoge Raad der Nederlanden, betaald. Getuige-deskundige in strafzaken (circa 2 keer per jaar); de Universiteit Maastricht ontvangt hier een vergoeding voor.	* Betrokken bij extern gefinancierd onderzoek naar bias in risicotaxatie (financier Europese Commissie); geen rol als projectleider. * Erkenning van expertise op gebied van amnesie bij verdachten.	Geen actie

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het perspectief vanuit onderzochten door het uitnodigen van Patiëntenfederatie Nederland en MIND voor de invitational conference. Het verslag van de invitational conference is besproken in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen. Patiëntvertegenwoordiging in de werkgroep is gelopen via een werkgroeplid gemandateerd namens Ypsilon. De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan Patiëntenfederatie Nederland, MIND en Ypsilon en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.

Wkkgz & Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen

Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).

Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.

Module	Uitkomst raming	Toelichting
Uitgangspunten	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Methoden en technieken	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Bijzondere diagnostiek: psychopathie	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Psychoactieve stoffen	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Weigeren, ontkennen en geheugenverlies	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Toerekenen	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Risicoanalyse	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Wettelijke vertegenwoordiging	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Bijzondere vraagstellingen	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Adolescentenstrafrecht	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Kwaliteit van kwaliteitsborging	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Gezondheidsrechtelijke context	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.
Organisatie en samenwerking	Geen financiële gevolgen	Uitkomst 1. Omvang van de populatie (aantal onderzochten per jaar) is minder dan 5000.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).

Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen

Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten rondom het uitvoeren van psychiatrische rapportages pro Justitia. De werkgroep beoordeelde de aanbeveling(en) uit de eerdere richtlijnmodules op noodzaak tot revisie. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door verschillende partijen via de invitational conference. Een verslag hiervan is opgenomen onder aanverwante producten.

Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep conceptuitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.

Uitkomstmaten

Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch relevant vonden.

Voor vraagstukken met een medische basis

Zoeken naar wetenschappelijke literatuur

Eerst heeft de werkgroep oriënterend met algemene zoektermen gezocht naar bestaande buitenlandse richtlijnen in www.guideline.gov, en naar systematische reviews vanaf 2010 in Medline (zie voor de zoekstrategie voor deze oriënterende search bij aanverwanten). De werkgroep vond geen systematische reviews die relevant waren voor beantwoording van de uitgangsvragen. De werkgroep vond een aantal buitenlandse richtlijnen, doch stelde vast dat deze richtlijnen, door de specifieke Nederlandse context (zowel in wettelijke bepalingen als in het (forensisch) zorglandschap) beperkt bruikbaar zijn voor de huidige richtlijn.

Voor iedere afzonderlijke uitgangsvraag is de werkgroep nagegaan of een systematische literatuuranalyse zou kunnen bijdragen aan de beantwoording van de vraag.

Uitkomstmaten

Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de opdrachtgever(s) en de onderzochte relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch relevant vonden.

Methode literatuursamenvatting

Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur en de beoordeling van de risk-of-bias van de individuele studies is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.

Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs

De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).

GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann, 2013; Hultcrantz, 2017).

De GRADE-systematiek dient niet alleen ter beoordeling van het effect van een interventie, maar ook ter beoordeling van diagnostische vragen of vragen over schade of bijwerkingen, etiologie en prognose.

GRADE	Definitie
Hoog	er is hoge zekerheid dat het ware effect van behandeling dicht bij het geschatte effect van behandeling ligt; het is zeer onwaarschijnlijk dat de literatuurconclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Redelijk	er is redelijke zekerheid dat het ware effect van behandeling dicht bij het geschatte effect van behandeling ligt; het is mogelijk dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Laag	er is lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dicht bij het geschatte effect van behandeling ligt; er is een reële kans dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Zeer laag	er is zeer lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dicht bij het geschatte effect van behandeling ligt; de literatuurconclusie is zeer onzeker.

Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz, 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID).

Voor andersoortige vraagstukken

Voor een aantal andere uitgangsvragen leende beantwoording door middel van een systematische review van origineel wetenschappelijk onderzoek zich niet goed. Dit hangt samen met de specifieke en met andere landen onvergelijkbare Nederlandse wet- en regelgeving, of het ontbreken van peer reviewed onderzoek in de internationale literatuur. In deze gevallen is ervoor gekozen om beschrijvend te werk te gaan. De richtlijncommissie heeft kennisgenomen van bestaande richtlijnen, wetsteksten, leerboeken, relevante artikelen en beschikbare jurisprudentie (zie de literatuurlijst bij de betreffende module). De werkgroep heeft zich daarnaast gebaseerd op expert-opinion, door (onder andere) gebruik te maken van de eigen – uitgebreide - ervaringen met het onderhavige onderzoek en rapportage in strafzaken, of door het inroepen van specifieke (juridisch-wetenschappelijke) expertise.

Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)

Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk, zoals aanvullende argumenten vanuit de expertise van de werkgroepleden en adviesgroepleden, waarden en voorkeuren van onderzochten en/of hun naasten, kosten (middelenbeslag), beschikbaarheid van voorzieningen, aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is waar mogelijk gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello, 2016a; Alonso-Coello 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE methodiek.

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare (wetenschappelijke) bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten. De kracht van het (wetenschappelijk) bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas, 2017; Neumann, 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.

In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van onderzochten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor onderzochten, behandelaars en beleidsmakers. Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele onderzochte.

Organisatie van de rapportagepraktijk

In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het uitbrengen van een rapportage (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen. Meer algemene, overkoepelende, of bijkomende aspecten van de organisatie van zorg worden behandeld in de module Organisatie en samenwerking.

Kennislacunes

Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is voor iedere uitgangsvraag nagedacht of een systematische literatuuranalyse zou kunnen bijdragen aan het beantwoorden van de uitgangsvraag. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is. Aanbevelingen voor nader onderzoek en/of vervolgonderzoek worden als aanverwant toegevoegd bij de betreffende module.

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijnmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt)organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt)organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

Literatuur

Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open. 2017 Nov 16;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593. PubMed PMID: 29150475; PubMed Central PMCID:PMC5701989.

Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 Jun 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016. PubMed PMID: 27353417.

Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016 Jun x0;353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089. PubMed PMID: 27365494.

Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in healthcare. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348; PubMed Central PMCID: PMC3001530.

Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017 Jul;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006. Epub 2017 May 18. PubMed PMID: 28529184; PubMed Central PMCID: PMC6542664.

Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html

Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016 Apr;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017. Epub 2016 Jan 6. Review.PubMed PMID: 26772609.

Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html.

Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, Glasziou P, Jaeschke R, Vist GE, Williams JW Jr, Kunz R, Craig J, Montori VM, Bossuyt P, Guyatt GH; GRADE Working Group. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008 May 17;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008 May 24;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139.

Schünemann A, Holger J [corrected to Schünemann, Holger J]. PubMed PMID: 18483053; PubMed Central PMCID: PMC2386626.

Wessels M, Hielkema L, van der Weijden T. How to identify existing literature on patients' knowledge, views, and values: the development of a validated search filter. J Med Libr Assoc.2016 Oct;104(4):320-324. PubMed PMID: 27822157; PubMed Central PMCID: PMC5079497.