Terug naar zoekresultaten

Postoperatieve pijn

Volgen
Initiatief: NVA Aantal modules: 59
Download richtlijn

Nervusischiadicusblokkade postoperatieve pijn

Beoordeeld: 01-07-2013

Uitgangsvraag

Nervusischiadicusblokkade

Aanbeveling

Perifere zenuwkatheters kunnen na implantaties van totale knieprothesen postoperatief toegepast worden om het herstel te versnellen.

Onderbouwing

Niveau 2

Een continue ischiadicuskatheter in combinatie met een femoraliskatheter kan een goede postoperatieve pijnbestrijding na complexe operaties aan de knie (met name totale knieprothesen), het onderbeen en de voet geven.

 

Bronnen (B Wegener et al., 2011b; Cappelleri et al., 2011)

De nervus ichiadicus kan geblokkeerd worden voor operaties aan het onderbeen en voet. Ook voor de echogeleide benadering van de ischiadicus zijn duidelijke voordelen aangetoond (Van Geffen et al., 2009; Danelli et al., 2009a en 2009b; Perlas et al., 2008).Voor sommige voetoperaties kon met een single shot ischiadicusblokkade een betere postoperatieve pijnbestrijding bereikt worden dan met een voetblok (Samuel et al., 2008).Vaak wordt het prikken van een popliteale ischiadicusblok ook door de patiënt aangenamer ervaren dan het prikken van een voetblok.

 

Recentelijk wordt de betekenis van een continue ischiadicuskatheter bij totale knieoperaties steeds duidelijker, met name voor de pijnbestrijding direct postoperatief (Wegener et al., 2011b; Cappelleri et al., 2011; Abdallah et al., 2011).Cappelleri vond daarbij zelf een versnelde mobilisatie en rehabilitatie. Bij onderbeeningrepen vrezen chirurgen vaak een compartimentsyndroom en waarschuwen voor regionale technieken, terwijl anesthesiologen het niet als een contra-indicatie zien (Davis et al., 2006; Mannion et al., 2010).Met een hoog level van waakzaamheid kan ook bij een combinatie van continu femoralis- en ischiadicusblokkade een compartimentsyndroom van het onderbeen ontdekt worden (Cometa et al., 2011).Het probleem van het beleid voor patiënten met een risico voor een compartimentsyndroom, alsmede hun adequate bewaking, is vaak een zaak van goede organisatie en communicatie tussen anesthesiologen en snijdend specialisme.

  1. Abdallah, F.W., Brull, R. (2011). Is sciatic nerve block advantageous when combined with femoral nerve block for postoperative analgesia following total knee arthroplasty? RegAnesth Pain Med, ahead of print.
  2. Abrahams, M.S., Panzer, O., Atchabahian, A., Horn, J.L., Brown, A.R. (2009). Ultrasound guidance compared with electrical neurostimulation for peripheral nerve Block: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Br J Anaesth, 102, 408-17.
  3. Andersen, K.V., Bak, M., Christensen, B.V., Harazuk, J., Pedersen, N.A., Soballe, K. (2010). A randomized, controlled trial comparing local infiltration analgesia with epidural infusion for total knee arthroplasty. Acta Orthop, 81, 606–10.
  4. Andersen, K.V., Pfeiffer-Jensen, M., Haraldsted, V., Søballe, K. (2007). Reduced hospital stay and narcotic consumption, and improved mobilization with local and intraarticular infiltration after hip arthroplasty: a randomized clinical trial of an intraarticular technique versus epidural infusion in 80 patients. Acta Orthop, 78, 180–6.
  5. Andersen, L.J., Poulsen, T., Krogh, B., Nielsen, T. (2007). Postoperative analgesia in total hip arthroplasty: a randomized doubleblinded, placebo-controlled study on peroperative and postoperative ropivacaine, ketorolac, and adrenaline wound infiltration. Acta Orthop, 78, 187–92.
  6. Andersen, L.Ø., Husted, H., Kristensen, B.B., Otte, K.S., Gaarn-Larsen, L., Kehlet, H. (2010). Analgesic efficacy of intracapsular and intra-articular local anaesthesia for knee arthroplasty. Anaesthesia, 64, 904–12.
  7. Andersen, L.Ø., Husted, H., Kristensen, B.B., Otte, K.S., Gaarn-Larsen, L., Kehlet, H. (2010). Analgesic efficacy of subcutaneous local anaesthetic wound infiltration in bilateral knee arthroplasty: a randomised, placebo-controlled, double-blind trail. Acta Anaesthesiol Scand., 54 (5), 543-8.
  8. Andersen, L.Ø., Husted, H., Kristensen, B.B., Otte, K.S., Gaarn-Larsen, L., Kehlet, H. (2010). Analgesic efficacy of local anaesthetic wound administration in knee arthroplasty: volume versus concentration. Anaesthesia, 65, 984–90.
  9. Andersen, L.Ø., Husted, H., Otte, K.S., Kristensen, B.B., Kehlet, H. (2008). A compression bandage improves local infiltration analgesia in total knee arthroplasty. Acta Orthop, 79, 806–11.
  10. Andersen, L.Ø., Husted, H., Otte, K.S., Kristensen, B.B., Kehlet, H. (2008). High-volume infiltration analgesia in total knee arthroplasty: a randomized, double-blind, placebo-controlled trail. Acta Anaesthesiol Scand., 52 (10), 1331-5.
  11. Andersen, L.Ø., Kristensen, B.B., Husted, H., Otte, K.S., Kehlet, H. (2008). Local anesthetics after total knee arthroplasty: intraarticular or extraarticular administration? A randomized, doubleblind, placebo-controlled study. Acta Orthop, 79, 800–5.
  12. Andersen, L.Ø., Otte, K.S., Husted, H., Gaarn-Larsen, L., Kristensen, B., Kehlet, H. (2011). High-volume infiltration analgesia in total hip arthroplasty. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Acta Orthop, in press.
  13. Arcand, G., Williams, S.R., Chouinard, P., Boudreault, D., Harris, P., Ruel, M., Girard, F. (2005). Ultrasound-guided infraclavicular versus supraclavicular block. AnesthAnalg., 101, 886-90.
  14. Auroy, Y., Narchi, P., Messiah, A., Litt, L., Rouvier, B., Samii, K. (1997). Serious complications related to regional anesthesia: results of a prospective survey in france. Anesthesiology, 87, 479–86.
  15. Bailie, D.S., Ellenbecker, T. (2009). Severe chondrolysis after shoulder arthroscopy: a case series. J Shoulder Elbow Surg, 18, 742-7.
  16. Bhatia, A., Lai, J., Chan, V.W., Brull, R. (2010). Case report: pneumothorax as a complication of the ultrasound-guided supraclavicular approach for brachial plexus block. AnesthAnalg., 111, 817-9.
  17. Biboulet, P., Morau, D., Aubas, P., Bringuier-Branchereau, S., Capdevila, X. (2004). Postoperative analgesia after total-hip arthroplasty: comparison of intravenous patient-controlled analgesia with morphine and single injection of femoral nerve or psoas compartment block. A prospective, randomized, double-blind study. Reg Anesth Pain Med, 29, 102-109.
  18. Bigeleisen, P.E., Moayeri, N., Groen, G.J. (2009). Extraneural versus intraneural stimulation thresholds during ultrasound-guided supraclavicular Block. Anesthesiology, 110, 1235-43.
  19. Borgeat, A., Ekatodramis, G., Kalberer, F., Benz, C. (2001). Acute and nonacute complications associated with interscalene block and shoulder surgery: a prospective study. Anesthesiology., 95, 875-80.
  20. Borgeat, A., Schäppi, B., Biasca, N., Gerber, C. (1997). Patient-controlled analgesia after major shoulder surgery: patient-controlled interscalene analgesia versus patient-controlled analgesia. Anesthesiology, 87, 1343-7.
  21. Borgeat, A., Tewes, E., Biasca, N., Gerber, C. (1998). Patient-controlled interscalene analgesia with ropivacaine after major shoulder-surgery: PCIA vs PCA. Br J Anaesth, 81, 603-5.
  22. Brand, L., Papper, E. (1961). A comparison of supraclavicular and axillary techniques for brachial plexus block. Anesthesiology, 22, 226-9.
  23. Busch, C.A., Shore, B.J., Bhandari, R., Ganapathy, S., MacDonald, S.J., Bourne, R.B., McCalden, R.W. (2006). Efficacy of periarticular multimodal drug injection in total knee arthroplasty. A randomized trial. J Bone Joint Surg Am, 88, 959–63.
  24. Busch, C.A., Whitehouse, M.R., Shore, B.J., MacDonald, S.J., McCalden, R.W., Bourne, R.B. (2010). The efficacy of periarticular multimodal drug infiltration in total hip arthroplasty. Clin Orthop Relat Res, 468, 2152–9.
  25. Capdevila, X, Barthelet, Y., Biboulet, P., Ryckwaert, Y., Rubenovitch, J., d'Athis, F. (1999). Effects of perioperative analgesic technique on the surgical outcome and duration of rehabilitation after major knee surgery. Anesthesiology, 91, 8-15.
  26. Capdevila, X., Binguier, S., Borgeat, (2009). A. Infectious risk of continuous peripheral nerve blocks. Anesthesiology, 102, 390-9.
  27. Cappelleri, G., Ghisi, D., Fanelli, A., Albertin, A., Somalvico, F., Aldegheri, G. (2011). Does continuous sciatic nerve block improve postoperative analgesia and early rehabilitation after total knee arthroplasty? RegAnesth Pain Med, 36, 489-73.
  28. Carli, F., Clemente, A., Asenjo, J.F., Kim, D.J., Mistraletti, G., Gomarasca, M., Tanzer, M. (2010). Analgesia and functional outcome after total knee arthroplasty: periarticular infiltration vs continuous femoral nerve block. Br J Anaesth, 105, 185–95.
  29. Casati, A., Danelli, G., Baciarello, M., Corradi, M., Leone, S., Cianni, S. di, Fanelli, G. (2007). A prospective, randomized comparison between ultrasound and nerve stimulation guidance for multiple injection axillary brachial plexus block. Anesthesiology, 106, 992-6.
  30. Chan, V.W., Perlas, A., McCartney, C.J., Brull, R., Xu, D., Abbas, S. (2007). Ultrasound guidance improves success rate of axillary brachial plexus block. Can J Anaesth, 54, 176-82.
  31. Cheng, G.S., Choy, L.P., Ilfeld, B.M. (2008). Regional anesthesia at home. Curr Opin Anaesthesiol, 24, 488-93.
  32. Clendenen, S.R., Robards, C.B., Greengrass, R.A., Brull, S.J. (2011). Complications of peripheral nerve katheter removal at home: case series of five ambulatory interscalene blocks. Can J Anaesth, 58, 62-7.
  33. Clendenen, S.R., Robards, C.B., Wang, R.D., Greengrass, R.A. (2010). Case report: continuous interscalene block associated with neck hematoma and postoperative sepsis. AnesthAnalg, 110, 1236-8.
  34. Cometa, M.A., Esch, A.T., Boezaart, A.P. (2011). Did continuous femoral and sciatic nerve block obscure the diagnosis or delay the treatment of acute lower leg compartment syndrome? A case report. Pain Med, 12, 823-8.
  35. Danelli, G., Fanelli, A., Ghisi, D., Moschini, E., Rossi, M., Ortu, A., Fanelli, G. (2009). Ultrasound vs nerve stimulation multiple injection technique for posterior popliteal sciatic nerve block. Anaesthesia, 64, 638-42.
  36. Danelli, G., Ghisi, D., Fanelli, A., Ortu, A., Moschini, E., Berti, M., (2009). The effects of ultrasound guidance and neurostimulation on the minimum effective anesthetic volume of mepivacaine 1.5% required to block the sciatic nerve using the subgluteal approach. AnesthAnalg, 109, 1674-8.
  37. Davies, R.G., Myles, P.S., Graham, J.M. (2006). A comparison of the analgesic efficacy and side-effects of paravertebral vs epidural blockade for thoracotomy a systematic review and meta-analysis of randomized trials. Brit J Anaesth, 96, 418-26.
  38. Davis, E.T., Harris, A., Keene, D., Porter, K., Manji, M. (2006). The use of regional anaesthesia in patients at risk of acute compartment syndrome. Injury, 37, 128-33.
  39. Dhir, S., Ganapathy, S. (2008). Use of ultrasound and contrast enhancement: a study of continuous infraclavicular brachial plexus approach. ActaAnaesthesiol Scand., 52 (8), 1158-66.
  40. Dooley, J., Fingerman, M., Melton, S., Klein, S.M. (2010). Contralateral local anesthetic spread from an outpatient interscalene katheter. Can J Anaesth, 57, 936-9.
  41. Dufour, E., Cymerman, A., Nourry, G., Balland, N., Couturier, C., Liu, N., Fischer, M. (2010). An ultrasonographic assessment of nerve stimulation-guided median nerve block at the elbow: a local anesthetic spread, nerve size and clinical efficiacy study. AnesthAnalg, 111, 561-7.
  42. Ekatodramis, G., Borgeat, A., Huledal, G., Jeppsson, L., Westman, L., Sjövall, J. (2003). Continuous interscalene analgesia with ropivacaine 2 mg/ml after major shoulder surgery. Anesthesiology., 98, 143-50.
  43. Essving, P., Axelsson, K., Kjellberg, J., Wallgren, O., Gupta, A., Lundin, A. (2009). Reduced hospital stay, morphine consumption, and pain intensity with local infiltration analgesia after unicompartmental knee arthroplasty. Acta Orthop., 80 (2), 213-9.
  44. Essving, P., Axelsson, K., Kjellberg, J., Wallgren, O., Gupta, A., Lundin, A. (2010). Reduced morphine consumption and pain intensity with local infiltration analgesia (LIA) following total knee arthroplasty. Acta Orthop, 81, 354-60.
  45. Fowler, S.J., Symons, J., Sabato, S., Myles, P.S. (2008). Epidural analgesia compared with peripheral nerve blockade after major knee surgery as systematic review and meta-analysis of randomized trials. Brit J Anaesth, 100, 154-64.
  46. Fredrickson, M.J., Kilfoyle, D.H. (2009). Neurological complication analysis of 1000 ultrasound guided peripheral nerve blocks for elective orthopaedic surgery: a prospective study. Anaesthesia., 64, 836-44.
  47. Fredrickson, M.J., Abeysekera, A., Price, D.J,, Wong, A.C. (2011). Patient-initiated mandatory boluses for ambulatory continuous interscalene analgesia: an effective strategy for optimizing analgesia and minimizing side-effects. Br J Anaesth, 106, 239-45.
  48. Fredrickson, M.J., Ball, C.M., Dalgleish, A.J. (2008). Successful continuous interscalene analgesia for ambulatory shoulder surgery in a private practice setting. RegAnesth Pain Med, 33, 122-8.
  49. Fredrickson, M.J., Krishnan, S., Chen, C.Y. (2010). Postoperative analgesia for shoulder surgery: a critical appraisal and review of current techniques. Anaesthesia, 65, 608-24.
  50. Gadsden, J.C., Lindenmuth, D.M., Hadzic, A., Somasundarum, L., Flisinski, K.A. (2008). Lumbar plexus block using high-pressure injection leads to contralateral and epidural spread. Anesthesiology, 109, 683-688.
  51. Geffen, G.J. van, Broek, E. van den, Braak, G.J., Giele, J.L., Gielen, M.J., Scheffer, G.J. (2009). A prospective randomised controlled trial of ultrasound guided versus nerve stimulation guided distral sciatic nerve block at the popliteal fossa. Anaesth Intensive Care, 37, 32-7.
  52. Gogarten, W., Vandermeulen, E., Aken, H. van, Kozek, S., Llau, J.V., Samama, C.M. (2010). Regional anaesthesia and antithrombotic agents: recommendations of the European Society of Anaesthesiology. Eur J Anaesthesiol, 27, 999-1015.
  53. Gupta, A. (2010). Wound infiltration with local anaesthetics in ambulatory surgery. Curr Opinion Anaesthesiol, 23, 708-13.
  54. Gupta, A., Favaios, S., Perniola, A., Magnuson, A., Berggren, L. (2011). A meta-analysis of the efficiacy of wound katheters for post-operative pain management. ActaAnaesthesiol Scand, epub ahead of print.
  55. Haasio, J., Tuominen, M., Rosenberg, P.H. (1990). Continuous interscalene brachial plexus block during and after shouldersurgery. Ann ChirGynaecol, 79 (2), 103-7.
  56. Hofmann-Kiefer, K., Eiser, T., Chappell, D., Leuschner, S., Conzen, P., Schwender, D. (2008). Does patient-controlled continuous interscalene block improve early functional rehabilitation after open shoulder surgery? AnesthAnalg, 106, 991-6.
  57. Horlocker, T.T., Wedel, D.J., Rowlingson, J.C., Enneking, F.K., Kopp, S.L., Benzon, H.T., (2010). Regional anesthesia in the patient receiving antithrombotic or thrombolytic therapy: ASRA guidelines. RegAnesth Pain Med, 35, 64-101.
  58. Ilfeld, B.M., Ball, S.T., Gearen, P.F., Le, L.T., Mariano, E.R., Vandenborne, K., Meyer, R.S. (2008). Ambulatory continuous posterior lumbar plexus nerve blocks after hip arthroplasty: a dual-center, randomized, triple-masked, placebo-controlled trial. Anesthesiology, 109, 491-501.
  59. Ilfeld, B.M., Ball, S.T., Gearen, P.F., Mariano, E.R., Le, L.T., Vandenborne, K., Meyer, R.S. (2009). Health related quality of life after hip arthoplasty with and without an extended-duration continuous posterior lumbar plexus nerve block: a prospective, 1-year follow-up or a randomized, triple-masked, placebo-controlled study. AnesthAnalg, 109, 586-91.
  60. Ilfeld, B.M., Duke, K.B., & Donohue, M.C. (2010). The association between lower extremity continuous peripheral nerve blocks and patient falls after knee and hip arthoplasty. AnesthAnalg, 111, 1552-4.
  61. Ilfeld, B.M., Le, L.T., Meyer, R.S., Mariano, E.R., Vandenborne, K., Duncan, P.W., Sessler, D.I., Gearen, P.F. (2008). Ambulatory continuous femoral nerve blocks decrease time to discharge readiness after tricompartment total knee arthoplasty: a randomized, triple-masked, placebo-controlled study. Anesthesiology, 108, 703-13.
  62. Ilfeld, B.M., Mariano, E.R., Girard, P.J., Loland, V.J., Meyer, R.S., Donovan, J.F., Ball, S.T. (2010). A multicenter, randomized, triple-masked, placebo-controlled trial of the effects of ambulatory continuous femoral nerve blocks on discharge-readiness following total knee arthroplasty in patients on general orthopaedic wards. Pain, 150, 477-84.
  63. Ilfeld, B.M., Mariano, E.R., Madison, S.J., Loland, V.J., Sandhu, N.S., Suresh, P.J., Ball, S.T. (2011). Continuous femoral versus posterior lumbar plexus nerve blocks for analgesia after hip arthroplasty: a randomized, controlled study. AnesthAnalg, 113 (4), 897-903.
  64. Ilfeld, B.M., Meyer, R.S., Le, L.T., Marinao, E.R., Williams, B.A., Vandenborne, K., Duncan, P.W., Gearen, P.F. (2009). Health-related quality of life after tricompartment knee arthroplasty with and without an extended-duration continuous femoral nerve block: a prospective, 1-year follow-up of a randomized, triple-masked, placebo-controlled trial. AnesthAnalg, 108, 1320-5.
  65. Ilfeld, B.M., Morey, T.E., Wright, T.W., Chidgey, L.K., Enneking, F.K. (2003). Continuous interscalene brachial plexus block for postoperative pain control at home: a randomized, double-blinded, placebo-controlled study. AnesthAnalg, 96, 1089-95.
  66. Ilfeld, B.M., Shuster, J.J., Theriaque, D.W., Mariano, E.R., Girard, P.J., Loland, V.J., Ball, S.T. (2011). Long-term pain, stiffness, and functional disability after total knee arthroplasty with and without an extended ambulatory continuous femoral nerve block: a prospective 1-year follow-up of a multicenter, randomized, triple-masked, placebo-controlled trial. RegAnesth Pain Med, 36, 116-20.
  67. Ilfeld, B.M., Vandenborne, K., Duncan, P.W., Sessler, D.I., Enneking, F.K., Shuster, J.J., Wright, T.W. (2006). Ambulatory continuous interscalene nerve blocks decrease the time to discharge readiness after Total shoulder arthoplasty: a randomized, triple-masked, placebo-controlled study. Anesthesiology, 105, 999-1007.
  68. Jacob A.K., Mantilla C.B., Sviggum H.P., Schroeder D.R., Pagnano M.W., Hebl J.R. (2011). Perioperative nerve injury after total hip arthoplasty: regional anesthesia risk during a 20-year cohort study. Anesthesiology 115: 1172-8.
  69. José María, B. de, Banús, E., Navarro Egea, M., Serrano, S., Perelló, M., Mabrok, M. (2008). Ultrasound-guided supraclavicular vsinfraclavicular brachial plexus blocks in children. PaediatrAnaesth., 18, 838-44.
  70. Kapral, S., Jandrasits, O., Schabernig, C., Likar, R., Reddy, B., Mayer, N., Weinstabl, C. (1999). Lateral infraclavicular plexus block vs. axillary block for hand and forearm surgery. Acta AnaesthesiolScand., 43, 1047-52.
  71. Kehlet, H., Andersen, L. (2011). Local infiltration analgesia in joint replacement: the evidence and recommendations for clinical practice. Acta Anaesthesiol Scand, 55, 778-84.
  72. Kerr, D.R., Kohan, L. (2008). Local infiltration analgesia: a technique for the control of acute postoperative pain following knee and hip surgery: a case study of 325 patients. Acta Orthop, 79, 174-83.
  73. Klein, S.M., Grant, S.A., Greengrass, R.A., Nielsen, K.C., Speer, K.P., White, W., Steele, S.M. (2000). Interscalene brachial plexus block with a continuous katheter insertion system and a disposable infusion pump. AnesthAnalg, 91, 1473-8.
  74. Klein, S.M., Nielsen, K.C., Greengrass, R.A., Warner, D.S., Martin, A., Steele, S.M. (2002). Ambulatory discharge after long actingperipheral nerve blockade: 2382 blocks with ropivacaine. Anesthesiology, 94, 65-70.
  75. Koscielniak-Nielsen, Z.J., Rotbøll Nielsen, P., Risby Mortensen, C. (2000). A comparison of coracoid and axillary approaches to the brachial plexus. ActaAnaesthesiol Scand, 44, 274-9.
  76. Kotze, A., Scally, A., Howell, S. (2009). Efficacy and safety of different techniques of paravertebral block for analgesia after thoracotomy: a systemic review and metaregression. Brit J Anaesth, 103, 626-36.
  77. Kozek-Langenecker, S.A., Fries, D., Gütl, M., Hofman, N., Innerhofer, P., Kneifl, W., Schöchl, H. (2005). Locoregionalanesthesia and anticoagulation inhibitors. REcommendation of the Task Force on perioperative coagulation of the austrian society for anesthesiology and intensive care medicine. Anaesthesist, 54, 476-84.
  78. Leeuw, M.A. de, Zuurmond, W.W.A., Perez, R.S.G.M. (2011). The psoas compartment block for hip surgery: The past, present, and future. Anesthesiol Res Pract, 2011, 159541.
  79. Liu, F.C., Liou, J.T., Tsai, Y.F., Li, A.H., Day, Y.Y., Hui, Y.L., Lui, P.W. (2005). Efficacy of ultrasound-guided axillary brachial plexus block: a comparative study with nerve stimulatorguided. Chang Gung Med J, 28, 396-402.
  80. Liu, S.S., Wu, C.L. (2007). The effects of analgesic technique on postoperative patient-reported outcomes including analgesia: a systematic review. AnesthAnalg, 105, 789-808.
  81. Liu, S.S., Gordon, M.A., Shaw, P.M., Wilfred, S., Shetty, T., Yadeau, J.T. (2010). A prospective clinical registry of ultrasound-guided regional anesthesia for ambulatory shoulder surgery. AnesthAnalg, 111, 265-71.
  82. Liu, S.S., Strodtbeck, W.M., Richman, J.M., Wu, C.L. (2005). A comparison of regional versus general anesthesia for ambulatory anesthesia: a meta-analysis of randomized controlled trials. AnesthAnalg, 101, 1634-42.
  83. Liu, S.S., YaDeau J.T., Shaw P. N., Wilfred S., Shetty T., Gordon M. (2011). Incidence of unintentional intraneural injection and postoperative neurological complications with ultrasound-guided interscalene and supraclavicular nerve blocks. Anaesthesia, 66, 168-74.
  84. Lunn, T.H., Husted, H., Solgaard, S., Kristensen, B.B., Otte, K.S., Kjaersgaard, A.G., Kehlet, H. (2011). Intraoperative LIA for analgesia after THA: a randomised double-blind placebo controlled trial. Reg Anesth Pain med, 36 (5), 429-429.
  85. Manino, J., Russo, J., Kenny, M., Herenstein, R., Livote, E., Chelly, J.E. (2009). Continuous lumbar plexus block for postoperative pain control after total hip arthroplasty. A randomized controlled trial. J Bone Joint Surg Ann, 91, 29-37.
  86. Mannion, S., Capdevila, X. (2010). Acute compartment syndrome and the role of regional anesthesia. IntAnesthesiolClin, 48, 85-105.
  87. Marhofer, P., Harrop-Griffiths, W. (2011). Nerve location in regional anaesthesia: finding what lies beneath the skin. Brit J Anaesth, 106, 3-5.
  88. Mariano, E.R., Sandhu, N.S., Loland, V.J., Bishop, M.L., Madison, S.J., Abrams, R.A., Ilfeld, B.M. (2011). A randomized comparison of infraclavicular and supraclavicular continuous peripheral nerve blocks for postoperative analgesia. Reg Anesth Pain Med., 36 (1), 26-31.
  89. McMeniman, T.J., McMeniman, P.J., Myers, P.T., Hayes, D.A., Cavdarski, A., Wong, M.S., Watts, M.C. (2010). Femoral nerve block vs fascia ilica block for total knee arthoplasty postoperative pain control: a prospective, randomized controlled trial. J Arthroplasty, 25, 1246-9.
  90. Moayeri N., Bigeleisen P.E., Groen G.J. (2008). Quantitative Architecture of the Brachial Plexus and Surrounding Compartments, and Their Possible Significance for Plexus Blocks. Anesthesiology, 108(2), 299-304.
  91. Neal J.M. (2010). Ultrasound-guided regional anesthesia and patient safety: An evidence-based analysis. Reg Anesth Pain Med, 35, S59-67.
  92. Neal, J.M., Brull, R., Chan, V.W., Grant, S.A., Horn, J.L., Liu, S.S., Tsui, B.C. (2010). The ASRA evidence-based medicine assessment of ultrasound-guided regional anesthesia and pain medicine: Executive summary. Reg Anesth Pain Med, 35, S74-80.
  93. Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (2004). Richtlijn Neuraxisblokkade en antistolling. Verkregen op 1 januari 2012, via http://www.anesthesiologie.nl/uploads/150/1087/RL_Neuraxisblokkade_en_Antistolling_2004.pdf [link]
  94. Nielsen, K.C., Greengrass, R.A., Pietrobon, R., Klein, S.M., Steele, S.M. (2003). Continuous interscalene brachial plexus blockade provides good analgesia at home after major shoulder surgery-report of four cases. Can J Anaesth, 50, 57-61.
  95. Ozalp, G., Kaya, M., Tuncel, G., Canoler, O., Gülnerman, G., Savli, S., Kadiogullari, N. (2007). The analgesic efficacy of two different approaches to the lumbar plexus for patient controlled analgesia after total knee replacement. J Anesth, 21, 409-12.
  96. Parker, M.J., Griffiths, R., & Appadu, B.N. (2001). Nerve blocks (subcostal, lateral cutaneous, femoral, triple, psoas) for hip fracture. Cochrane Database Syst Rev., 2001 (1), CD001159.
  97. Parvataneni, H.K., Shah, V.P., Howard, H., Cole, N., Ranawat, A.S., Ranawat, C.S. (2007). Controlling pain after total hip and knee arthroplasty using a multimodal protocol with local periarticular injections. J Arthroplasty, 22, 33–8.
  98. Paul, J., Arya, A., Hurlburt, L., Cheng, J., Thabane, L., Tidy, A., Murthy, Y. (2010). Femoral nerve block improves analgesia outcomes after total knee arthroplasty: a meta-analysis of randomized controlled trials. Anesthesiology, 113, 1144-62.
  99. Perlas, A., Brull, R., Chan, V.W., McCarney, C.J., Nuica, A., Abbas, S. (2008). Ultrasound guidance improves the success of sciatic nerve block at the popliteal fossa. RegAnesth Pain Med, 33, 259-65.
  100. Perlas, A., Lobo, G., Lo, N., Brull, R., Chan, V.W., Karkhanis, R. (2009). Ultrasound-guided supraclavicular block: outcome of 510 consecutive cases. RegAnesth Pain Med., 34, 171-6.
  101. Piper, S.L., Kramer, J.D., Kim, H.T., Feeley, B.T. (2011). Effects of Local Anesthetics on Articular Cartilage. Am J Sports Med., 39 (10), 2245-2253.
  102. Pöpping D.M., Zahn P.K., Van Aken H.K., Dasch B., Boche R., Pogatzki-Zahn E.M. (2008). Effectiveness and safety of postoperative pain management: a survey of 18925 consecutive patients between 1998 and 2006 (2nd revision): a database analysis of prospectively raised data. Br J Anaesth 101, 832-40.
  103. Renes, S.H., Rettig, H.C., Gielen, M.J., Wilder-Smith, O.H., Geffen, G.J. van (2009). Ultrasound-guided low-dose interscalene brachial plexus block reduces the incidence of hemidiaphragmatic paresis. RegAnesth Pain Med., 34, 498-502.
  104. Riazi, S., Carmichael, N., Awad, I., Holtby, R.M., McCartney, C.J. (2008). Effect of local anaesthetic volume (20 vs 5 ml) on the efficacy and respiratory consequences of ultrasound-guided interscalene brachial plexus block. Br J Anaesth., 101, 549-56.
  105. Richardson J., Lönnqvist P.A., Naja Z. (2011). Bilateral paravertebral block: potential and practice. Br J Anaesth 106, 164-71.
  106. Richardson, J., Lönnqvist, P.A. (1998). Thoracic paravertebral block. Review article. Br J Anaesth, 81, 230-8.
  107. Richman, J.M., Liu, S.S., Courpas, G., Wong, R., Rowlingson, A.J., McGready, J., Wu, C.L. (2006). Does continuous peripheral nerve Block provide superior pain control to opioïds? A meta-analysis. AnesthAnalg, 102, 248-57.
  108. Rosenberg, P.H., Pere, P., Hekali, R., & Tuominen, M. (1991). Plasma concentrations of bupivacaine and two of its metabolites during continuous interscalene brachial plexus block. Br J Anaesth, 66 (1), 25-30.
  109. Russon, K., Sardesai, A.M., Ridgway, S., Whitear, J., Sildown, D., Boswell, S., Denny, N.M. (2006). Postoperative shoulder surgery initiative (POSSI): an interim report of major shoulder surgery as a day case procedure. Br J Anaesth, 97, 869-73.
  110. Sala Blanch X., Lopez A.M., Carazo J., Hadzic A., Carrera A., Pomes J., Valls-Sole J. (2009). Intraneural injection during nerve stimulator guided sciatic nerve block at the popliteal fossa. Brit J Anaesth 102, 855-61.
  111. Samuel, R., Sloan, A., Patel, K., Aglan, M., Zubairy, A. (2008). The efficacy of combined popliteal and ankle blocks in forefoot surgery. J Bone Joint Surg AM, 90, 1443-6.
  112. Sauter, A.R., Dogson, M.S., Kalvoy, H., Grimnes, Stubhaug, A., Klaastad, O. (2009). Electrical nerve stimulation depends on electrical impedance of the tissue: a study of ultrasound-guided electrical nerve stimulation of the median nerve. AnesthAnalg, 108, 1338-43.
  113. Schnabel, A., Reichl, S.U., Kranke, P., Pogatzki-Zahn, E.M., Zahn, P.K. (2010). Efficacy and safety of paravertebral blocks in breast surgery: a meta-analysis of randomized controlled trials. Brit J Anaesth, 105, 842-52.
  114. Singelyn, F.J., Deyaert, M., Joris, D., Pendeville, E., Gouverneur, J.M. (1998). Effects of intravenous patient-controlled analgesiawith morphine, continuous epidural anagesia, and continuous three-in-one block on postoperative pain and kneerehabilitation after unilateral total knee athroplasty. AnesthAnalg, 87, 88-92.
  115. Singelyn, F.J., Seguy, S., Gouverneur, J.M. (1999). Interscalene brachial plexus analgesia after open shoulder surgery : Continuous versus patient-controlled infusion. AnesthAnalg, 89, 1216-20.
  116. Singelyn F.J., Ferrant T., Malisse M.F., Joris D. (2005). Effects of intravenous patient controlled analgesia with morfine, continuous epidural analgesia, and continuous femoral nerve sheath block on rehabilitation after unilateral total-hip arthroplasty. RegAnesth Pain Med 30, 452-7.
  117. Spreng, U.J., Dahl, V., Hjall, A., Fagerland, M.W., & Raeder, J. (2010). Highvolume local infiltration analgesia combined with intravenous or local ketorolac1morphine compared with epidural analgesia after total knee arthroplasty. Br J Anaesth, 105, 675–82.
  118. Sviggum H.P., Jacob A.K., Mantilla C.B., Schroeder D.R., Sperling J.W., Hebl J.R. (2012). Perioperative nerve injury after total shoulder arthroplasty: assessment of risk of regional anesthesia. RegAnesth Pain Med 37, 490-4.
  119. Tedore, T.R., YaDeau, J.T., Maalouf, D.B., Weiland, A.J., Tong-Ngork, S., Wukovits, B., Paroli, L., Urban, M.K., Zayas, V.M., Wu, A., Gordon, M.A. (2009). Comparison of the transarterial axillary block and the ultrasound-guided infraclavicular block for upper extremity surgery: a prospective randomized trial. Reg Anesth Pain Med, 34, 361-5.
  120. Thavaneswaran, P., Rudkin, G.E., Cooter, R.D., Moyes, D.G., Perera, C.L., Maddern, G.J. (2010). Brief reports: paravertebral block for anesthesia: a systematic review. AnesthAnalg, 110, 1740-4.
  121. Thompson, A.M., Newman, R.J., Semple, J.C. (1988). Brachial plexus anaesthesia for upper limb surgery: A review of eight years' experience. The Journal of Hand Surgery: British & European Volume., 13 (2), 195–198.
  122. Toftdahl, K., Nikolajsen, L., Haraldsted, V., Madsen, F., Tonnesen, E.K., Soballe, K. (2007). Comparison of peri- and intraarticular analgesia with femoral nerve block after total knee arthroplasty: a randomized clinical trial. Acta Orthop, 78, 172–9.
  123. Touray, S.T., Leeuw, M.A. de, Zuurmond, W.W.A., Perez, R.S.G.M. (2008). Psoas compartment Block for lower extremity surgery: a meta-analysis. Brit J Anaesth, 101, 150-60.
  124. Tran, Q.H. de, Russo, G., Muñoz, L., Zaouter, C., Finlayson, R.J. (2009). A prospective, randomized comparison between ultrasound-guided supraclavicular, infraclavicular, and axillary brachial plexus blocks. RegAnesth Pain Med, 34, 366-71.
  125. Unwin A., Scott J. (1999). Nerve palsy after hip replacement: medico-legal implications. Int Orthop 23, 133-7.
  126. Vendittoli, P.A., Makinen, P., Drolet, P., Lavigne, M., Fallaha, M., Guertin, M.C., Varin, F. (2006). A multimodal analgesia protocol for total knee arthroplasty. A randomized, controlled study. J Bone Joint Surg Am, 88, 282–9.
  127. Webb, S.T., Gosh, S. (2009). Intra-articular bupivacaine: potentially chondrotoxic. Brit J Anaesth, 102, 439-41.
  128. Wegener, J.T., Boender, Z.J., Preckel, B., Hollmann, M.W., Stevens, M.F. (2011). Comparison of percutaneous electrical nerve stimulation and ultrasound imaging for nerve localization. Brit J Anaesth, 106, 119-23.
  129. Wegener, J.T., Ooij, B. van, Dijk, C.N. van, Hollmann, M.W., Preckel, B., Stevens, M.F. (2011). Value of single-injection or continuous sciatic nerve block in addition to a continuous femoral nerve block in patients undergoing total knee arthoplasty. RegAnesth Pain Med, 36, 481-8.
  130. Winnie, A.P., Ramamurthy, S., Durani, Z. (1973). The inguinal paravascular technic of lumbar plexus anesthesia: the “3-in-1block”. AnesthAnalg, 52, 989-96.
  131. Yu, W., Xu, X., Wu, D.S., Guo, X.Y., Huang, P.T. (2007). Efficacy of axillary approach brachial plexus blocking by ultrasound-guided four points via one-puncture technique. Natl Med J China, 87, 740-5.

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 01-07-2013

Laatst geautoriseerd  : 01-07-2013

Uiterlijk in 2018 bepaalt het bestuur van de NVA of deze richtlijn nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de richtlijn te herzien. De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.

 

De NVA is als houder van deze richtlijn de eerstverantwoordelijke voor de actualiteit van deze richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijk verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de eerstverantwoordelijke over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Geautoriseerd door:
  • Nederlandse Orthopaedische Vereniging
  • Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
  • Nederlandse Vereniging voor Heelkunde
  • Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
  • Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie

Algemene gegevens

Met ondersteuning van de Orde van Medisch Specialisten. De richtlijnontwikkeling werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).

Doel en doelgroep

De huidige richtlijn moet de accuratesse van de volgende punten weergeven:

  • ­de organisatie van de postoperatieve pijnbehandeling. Wie is op welk moment van de pijnbehandeling verantwoordelijk?
  • ­wat is het effect van nieuwe pijnmedicatie en hoe staat dat in verhouding tot de reeds bestaande medicatie?
  • ­welke toedieningsvormen zijn optimaal?
  • ­kosteneffectiviteit van postoperatieve pijnbestrijding;
  • ­postoperatieve pijnbehandeling bij kinderen.

 

Deze richtlijn is geschreven voor alle leden van de beroepsgroepen die betrokken zijn bij postoperatieve pijnbehandeling.

Samenstelling werkgroep

Voor het herzien van de richtlijn is in 2010 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die met postoperatieve pijnbehandeling te maken hebben (zie hiervoor de samenstelling van de werkgroep).

De werkgroepleden werden door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep werkte gedurende twee jaar aan de totstandkoming van de richtlijn.

 

  • ­Dr. P.L. Houweling, voorzitter, anesthesioloog, NVA
  • ­Dhr. P.M. Ruikes, verpleegkundig specialist, (NVAM)
  • ­Dr. M.I. van Berge Henegouwen, chirurg (NVvH)
  • ­Dr. S.J.C. Verbrugge, anesthesioloog/intensivist, (NVIC)
  • ­Drs. A. Tjon, cardiothoracale chirurg, (NVT)
  • ­Drs. D.B.M. van der Werff, kinderanesthesioloog, WKZ/UMCU
  • ­Drs. I.M.M. van Haelst, ziekenhuisapotheker, (NVZA)
  • ­Drs. H. Verburg, orthopedisch chirurg, (NOV)
  • ­Mw. R. van Boekel, verpleegkundig pijnconsulent (V&VN Pijnverpleegkundigen)
  • ­Prof. dr. D. Tibboel, kinderarts, (NVK)
  • ­Prof. dr. dr. M.W. Hollmann, anesthesioloog (NvA)

 

Met ondersteuning van:

  • ­Ir. T.A. van Barneveld, senior adviseur, afdeling Ondersteuning Professionele Kwaliteit, Orde van Medisch Specialisten
  • ­Dr. M.L. Molag, adviseur, afdeling Ondersteuning Professionele Kwaliteit, Orde van Medisch Specialisten

 

Met dank aan:

  • ­Dr. M.F. Stevens, anesthesioloog (NVA)
  • ­Dr. J.H. Vranken, anesthesioloog (NVA)

Belangenverklaringen

Werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste vijf jaar een (financieel ondersteunde) betrekking onderhielden met commerciële bedrijven, organisaties of instellingen die in verband staan met het onderwerp van de richtlijn. Een overzicht hiervan is hieronder te vinden. De belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van OMS.

 

Verklaring omtrent mogelijke belangenverstrengeling en embargo met betrekking tot de richtlijn ‘Postoperatieve pijn'

 

Werkgroeplid in de laatste vijf jaar een (financieel ondersteunde) betrekking onderhield met commerciële bedrijven, organisaties of instellingen die in verband staan met het onderwerp

Werkgroeplid

Belangen afgelopen vijf jaar en/of gedurende looptijd van het project ja /nee

Zo ja, welke

Berge Henegouwen, dr. M.I. van

Nee

 

Boekel, mw. R. van

Ja

Gastdocent bij HAN-vdo: cursus 'Assistent Pijnbehandeling'

Haelst, mw. Drs. I.M.M. van

Nee

 

Hollmann, M.W.

Ja

Eurocept - lecturer over Peri-op pijnbestrijding

Houweling, dr. P.

Nee

 

Ruikes, P.M.

Nee

 

Tibboel, prof. dr. D.

Nee

 

Tjon Joek Tjien, A

Nee

 

Verburg, H.

Nee

 

Verbrugge, dr. S.J.C.

Nee

 

Werff, D.B.M. van der

Nee

 

Inbreng patiëntenperspectief

De inbreng van patiënten werd meegenomen door te kijken naar de uitkomstmaat ‘pijn’. Daarnaast werd een oriënterende literatuursearch uitgevoerd gericht op het patiëntenperspectief. Dit leverde drie mogelijk interessante artikelen op, waarvan uiteindelijk één werd gebruikt in de tekst organisatie van zorg.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren.

 

De richtlijn is/wordt verspreid onder alle relevante beroepsgroepen en ziekenhuizen. Daarnaast is/wordt er een samenvatting van de richtlijn geschreven voor het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde en in tijdschriften van de deelnemende wetenschappelijke verenigingen.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijn is opgesteld aan de hand van het “Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II” (AGREE II) instrument. Dit is een internationaal breed geaccepteerd instrument voor de beoordeling van de kwaliteit van richtlijnen.

 

Vaststellen van de uitkomstmaten en klinische relevantie

In de voorbereidende fase van de richtlijnontwikkeling zijn de uitkomstmaten geïnventariseerd en geordend naar mate van belangrijkheid voor de patiënt. Voor het evalueren van invasieve behandelmogelijkheden achtte de werkgroep de uitkomstmaten pijn, functionaliteit en kwaliteit van leven van belang. Op basis van een artikel van Ostelo et al. (2008) werd het klinisch relevante verschil voor pijn en functionaliteit vastgesteld (zie tabel 1.).

 

Tabel 1. Drempelwaardes klinisch relevant verschil pijn en functionaliteit bij lage rugpijn

Vragenlijst* (range)

Absolute drempel

Relatieve drempel t.o.v. uitgangswaarde

VAS (0-100)

15

30%

NRS (0-10)

2

30%

RDQ (0-24)

5

30%

ODI (0-100)

10

30%

QBPQ (0-100)

20

30%

*VAS = visual analogue scale, NRS = numerical rating scale, RDQ = Roland Morris Disability Questionnaire, ODI = Oswestry Disability Index, QBDQ = Quebec Back Pain Disability Questionnaire

 

Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur

Er werd eerst oriënterend gezocht naar klinisch relevante verschillen bij rugpijn bij uitkomsten als pijn (gemeten met Visual Analogue Scale, VAS of numerical rating scale, NRS), kwaliteit van leven (gemeten met EQ-5D) en functionaliteit (gemeten met Roland Morris Disability Questionnaire, Oswestry Disability Index of Quebec Back Pain Disability Questionnaire). Vervolgens werd er voor de afzonderlijke uitgangsvragen aan de hand van specifieke zoektermen gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in het Engels en Nederlands in de elektronische databases Medline (OVID) en Embase (Embase.com) over de periode 1990- juni 2011. De zoekstrategieën zijn te vinden in bijlage 1. Tevens werd er aanvullend handmatig gezocht naar studies in de referentielijsten van de geïncludeerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar (systematische reviews of meta-analyses van) gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCTs). In afwezigheid van RCTs werd verder gezocht naar prospectieve gecontroleerde onderzoeken, vergelijkende onderzoeken en prospectieve niet-vergelijkende onderzoeken. Voor het identificeren van  mogelijke systematische reviews en randomized controlled trials werd gebruik gemaakt van methodologische zoekfilters gebaseerd op die van het Scottish Intercollegiate Guidelines Network.

De sluitingsdatum voor het includeren van studies is juni 2011, de studies van na juni 2011 zijn niet meegenomen in deze richtlijn.

 

Rapportage

Omdat de diagnoses niet algemeen geaccepteerd zijn, is er voor gekozen per diagnose een evidence-based beschrijving te geven van de definitie, de epidemiologie, de etiologie, de diagnostiek en de interventies.

 

Beoordelen van therapeutische interventiestudies

Beoordeling van studies werd gedaan aan de hand van de GRADE methodiek (http://www.gradeworkinggroup.org/). Per uitkomstmaat werd het niveau van de bewijslast bepaald op basis van alle beoordeelde studies samen. Naar aanleiding van deze beoordeling werd het bewijsniveau bepaald volgens de classificatie in tabel 2. GRADE kent vier bewijsniveaus: hoog, matig, laag en zeer laag. Het onderzoeksdesign bepaalt het startniveau van de bewijskracht: systematische literatuuranalyses van RCTs starten hoog en systematische literatuuranalyses van observationele onderzoeken starten laag. Er zijn vijf factoren (beperkingen in de onderzoeksopzet, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, publicatiebias) die de bewijskracht met één of twee niveaus kunnen verlagen. De werkgroep bepaalde hoe belangrijk deze factoren waren.

Daarnaast zijn er drie factoren die de bewijslast van een systematische literatuuranalyse van observationeel onderzoek kunnen verhogen (groot effect, dosisrespons relatie, confounding die het werkelijke effect onderschat of een in werkelijkheid niet bestaand effect overschat).

 

Tabel 2. GRADE-indeling van kwaliteit van studies per uitkomstmaat

Kwaliteit

Studiedesign

Kwaliteit verlagen

Kwaliteit verhogen

Hoog (4)

RCT

1. Studiebeperkingen

-1  ernstig

-2  zeer ernstig

 

2. Inconsistentie

-1  ernstig

-2  zeer ernstig

 

3. Indirectheid

-1  ernstig

-2  zeer ernstig

 

4. Imprecisie

-1  ernstig

-2  zeer ernstig

 

5. Publicatiebias

-1  waarschijnlijk

-2  zeer waarschijnlijk

1. Groot effect

+1  groot

+2  zeer groot

 

2. Dosis-respons relatie

+1  bewijs voor relatie

 

3. Plausibele confounding

+1  zou het effect onderschatten

+1  zou het effect overschatten als er geen effect was aangetoond

 

Matig (3)

 

Laag (2)

Observationele vergelijkende studie (vb. patientcontrole onderzoek, cohortonderzoek)

Zeer laag (1)

Niet-systematische klinische observaties (vb. case series of case reports)

 

 

RCTs beginnen ‘hoog’ (4), observationele studies beginnen ‘laag’ (2)

Bij RCTs: vb. totaal 1 punt downgraden: dan van hoog (4) naar matig (3); bij RCTs: vb. totaal 2 punten downgraden: dan van hoog (4) naar laag (2); bij RCTs: in totaal ≥ 3 punten downgraden: dan van hoog (4) naar zeer laag (1)

Bij observationele studies: vb. 1 punt upgraden: dan van laag (2) naar matig (3)

 

Een samenvatting van de literatuur en het bewijsniveau van de relevante studies zijn in de richtlijntekst terug te vinden onder de kopjes ‘samenvatting van de literatuur’ en ‘conclusie’.

 

Beoordelen van diagnostisch accuratesse onderzoek en studies naar schade of bijwerkingen, etiologie en prognose

Beoordeling van dit soort onderzoeken werd gedaan aan de hand van de EBRO methodiek (GRADE is hier momenteel nog niet geschikt voor, omdat voor deze studies de relatie tussen de kwaliteit van het onderzoek en de vertekening van het resultaat nog onvoldoende duidelijk is). De studies werden individueel beoordeeld op onderzoeksopzet/design. Naar aanleiding van deze beoordeling werd het bewijsniveau van studies bepaald volgens de classificatie in tabel 3.

 

Tabel 3. EBRO indeling van de kwaliteit van individuele studies

Bewijs niveau

Diagnostisch accuratesse onderzoek

Schade of bijwerkingen, etiologie, prognose

A1

Meta-analyse van min. 2 onafhankelijk van elkaar uitgevoerde onderzoeken van A2-niveau

A2

Onderzoek t.o.v. een referentietest (‘gouden standaard’) met tevoren gedefinieerde afkapwaarden en onafhankelijke beoordeling van resultaten, met voldoende grote serie van opeenvolgende patiënten die allen de index- en referentietest hebben gehad

Prospectief cohort onderzoek van voldoende omvang en follow-up, waarbij adequaat gecontroleerd is voor ‘confounding’ en selectieve follow-up voldoende is uitgesloten.

B

Onderzoek t.o.v. een referentietest, maar niet met alle kenmerken die onder A2 zijn genoemd

Prospectief cohort onderzoek, maar niet met alle kenmerken als genoemd onder A2 of retrospectief cohort onderzoek of patiëntcontrole onderzoek

C

Niet-vergelijkend onderzoek

 

Een samenvatting van de literatuur en het bewijsniveau van de relevante studies zijn in de richtlijntekst terug te vinden onder de kopjes ‘samenvatting van de literatuur’ en ‘conclusie’. Individuele studies waarop conclusies gebaseerd zijn, zijn samengevat in evidencetabellen (zie kopje Evidencetabellen).

 

Werkwijze werkgroep

De keuze van de onderwerpen en de interventies is gebaseerd op datgene wat te doen gebruikelijk is in de verschillende beroepsgroepen. De richtlijn probeert antwoord te geven op klinisch relevante problematiek.

De richtlijn beperkt zich tot interventionele therapieën. In een latere richtlijn moet de conservatieve behandeling meegenomen worden.

De werkgroep heeft anderhalf jaar aan de totstandkoming van de richtlijn gewerkt. De werkgroepleden hebben de knelpunten en uitgangsvragen vastgesteld. Met behulp van de informatiespecialist van de Orde van Medisch Specialisten is literatuur gezocht bij de uitgangsvragen. De leden van de werkgroep hebben samen met de adviseur van de Orde de gevonden literatuur geselecteerd en beoordeeld op kwaliteit en inhoud. De werkgroepleden hebben conceptteksten voor de uitgangsvragen geschreven. De conceptrichtlijn is in september 2011 aan alle betrokken wetenschappelijke verenigingen aangeboden. De ontvangen commentaren zijn, waar relevant bevonden, verwerkt in de definitieve richtlijn.

 

Overwegingen

Voor een aanbeveling zijn er naast het wetenschappelijke bewijs nog andere aspecten van belang, zoals de expertise van de werkgroepleden, patiëntenvoorkeuren, kosten, beschikbaarheid van voorzieningen of organisatorische facetten. Deze aspecten worden, voor zover niet wetenschappelijk onderzocht, vermeld onder het kopje ‘overwegingen’.

               

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven een antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op zowel het beschikbare wetenschappelijke bewijs als op de belangrijkste overwegingen.

In de aanbevelingen wordt voor een aantal interventies aangegeven dat deze bij voorkeur of uitsluitend in studieverband uitgevoerd moeten worden. Met studieverband bedoelt de werkgroep dat er sprake is van het systematisch registreren en rapporteren van patiëntkenmerken, diagnostiek, behandeling en uitkomst.

 

Indicatorontwikkeling

Een indicator is een meetbaar kenmerk van de gezondheidszorg met een signaalfunctie voor (een aspect van) de kwaliteit van zorg. Indicatoren maken het de zorgverleners mogelijk om te meten of zij de gewenste zorg leveren en om onderwerpen voor verbeteringen te identificeren. Bij deze richtlijn zullen nog indicatoren ontwikkeld worden.

Zoekverantwoording

Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.

Volgende:
Postoperatieve pijnbehandeling bij kinderen