Finasteride is een competitieve 5-α-reductaseremmer. De werking berust op intracellulaire remming van 5-α-reductase waardoor de omzetting van testosteron in het meer potente dihydrotestosteron wordt geremd. In die hoedanigheid is het werkzaam bij prostaathypertrofie en alopecia androgenetica. Bij beide aandoeningen speelt dihydrotestosteron een belangrijke rol.

Finasteride is op de markt gebracht onder de merknamen Propecia en Proscar. Als tablet van 5 mg is het geregistreerd voor de behandeling van benigne prostaathyperplasie. In een dosering van van 1 mg is het geregistreerd voor de behandeling van vroege stadia van alopecia androgenetica bij mannen. Hogere doseringen worden afgeraden in verband met mogelijk verhoogde kans op borstkanker. Voor vrouwen is finasteride niet geregistreerd en dus een off-label-geneesmiddel.

In dit standpunt spreken we over alopecia androgenetica. Hiermee bedoelen we haaruitval bij vrouwen in zowel vrouwelijk als mannelijk patroon.

Van Zuuren et al. hebben in mei 2012 een Cochrane review gepubliceerd met alle interventies voor vrouwen met o.a. female pattern hairloss.¹ Daarin werden de studies met de hoogste graad van bewijs verzameld en geanalyseerd. Er werden vier prospectieve vergelijkende onderzoeken gevonden betreffende finasteride.^2-5 Case series en andere niet vergelijkende studies zijn niet in de Cochrane-review opgenomen.

Deze Cochrane-review hebben wij als leidraad gebruikt om de effectiviteit en veiligheid van finasteride bij vrouwen met alopecia androgenetica te onderzoeken. Eén van de 4 prospectieve studies betrof een poster; herhaaldelijke verzoeken van de opstellers van de Cochrane-review aan de auteurs van deze poster om data aan te reiken, leverde geen respons op.⁴  

In dit standpunt richten wij ons op de 3 overige prospectieve studies.

Methodologische kwaliteit

Bij al deze 3 studies is de randomisatie procedure niet beschreven, noch of het te voorzien kon zijn in welke groep de vrouwen terecht zouden komen (concealment of allocation), hetgeen al bij voorbaat een onduidelijk risico op bias geeft (Tabel 1).  Daarnaast was 1 studie niet geblindeerd² en van de overige 2 studies was de wijze van blindering niet (geheel) beschreven.^3;5 In de studie van Whiting et al. was er een hoge uitval van patiënten (>30%) zonder een duidelijke opgaaf van reden. De helft van de auteurs van Price et al. zijn geaffilieerd met de fabrikant van finasteride. Ook zijn geen gevalideerde uitkomstparameters gebruikt.

Kortom, deze studies hebben diverse methodologische tekortkomingen waardoor er een hoog risico op bias is.

Tabel 1. Risk of bias van de geïncludeerde RCTs

Demografie

In de studie van Whiting et al. werden 137 postmenopauzale vrouwen van 41 tot 60 jaar met haarverlies gerandomiseerd. Vierennegentig patiënten werden geanalyseerd in de studie: 44 vrouwen in de finasteride groep en 50 in de placebogroep. De patiënten kregen gedurende 12 maanden 1 mg finasteride per dag of een placebo. Primaire uitkomst parameters waren het aantal terminale en vellus haren die in scalpbiopten geteld werden (Tabel 2).

De studie van Price et al. heeft een vergelijkbare studieopzet waarbij postmenopauzale vrouwen voor de duur van 1 jaar placebo of finasteride 1 mg/dag kregen. Uitkomstmaten zijn verschil in haardichtheid door middel van gedetailleerde en globale fotografische vastlegging, een vragenlijst voor patiënten, globale inschatting van de onderzoekers en hoofdhuidbiopten bij een deel van de patiënten.

Tabel 2. Karakteristieken van de geïncludeerde RCTs

FU; follow up, SD; standaard deviatie

* premenopauzale vrouwen met verhoogde serum androgenen

Patiënten participerend in de studie van Carmina et al. zijn gerandomiseerd over 3 behandelarmen voor de duur van 12 maanden; flutamide 250mg/dag, finasteride 5mg/dag of cyproteronacetaat 50mg/dag in combinatie met een anticonceptiepil. Het betreft hier in tegenstelling tot de andere studies premenopauzale vrouwen die bij laboratoriumonderzoek verhoogde androgenen in het serum lieten zien. Uitkomstmaten die gebruikt zijn, waren de Ludwig score voor haarverlies, een vragenlijst voor patiënten met onder andere mate van bevredigend resultaat en globale inschatting van het behandel effect door de onderzoekers.

De studies hebben geen follow-up periode na de gekozen 12 maanden.

Effectiviteit en veiligheid

Whiting et al. laat in een per protocol analyse zien dat er na 12 maanden geen statistisch significant verschil is in het aantal telogene haren per oppervlakte eenheid in beide groepen ten opzichte van baseline. Er is ook geen verschil in effectiviteit tussen beide groepen. Bijwerkingen werden niet gemeld (Tabel 3).

Tabel 3. Resultaten

BI; betrouwbaarheidsinterval, RR; relatief risico

De belangrijkste uitkomst van de studie van Price et al. is dat in de finasteride groep 30 van de 67 vrouwen verbetering van haargroei constateerden ten opzichte van 33 van de 70 vrouwen in de placebogroep (relatieve risico (RR) 0.95, 95% betrouwbaarheidsinterval 0.66 tot 1.37). Op basis van fotografische beelden werd gezien dat er een verbetering bij 10 van de 67 versus 13 van de 70 van de vrouwen is (RR 0.77, 95% betrouwbaarheidsinterval 0.31 tot 1.90). In de placebogroep trad bij één vrouw overigens een opmerkelijk herstel van haargroei op. Er zijn in beide groepen evenveel bijwerkingen waargenomen (53/67 versus 55/70; RR 1.03, 95% betrouwbaarheidsinterval 0.45 tot 2.34). Dat zijn bijwerkingen die volgens de onderzoekers overeenkwamen met klachten die normaal ook veel voorkomen bij postmenopauzale vrouwen. Ernstige bijwerkingen deden zich niet voor.

Uit de studie van Carmina et al. blijkt dat er na 1 jaar behandeling met finasteride slechts bij 1 van de 12 behandelde vrouwen een bevredigend resultaat is; bij cyproteronacetaat was dat 3/12 en bij flutamide 5/12. In de finasteride groep deden zich geen bijwerkingen voor.

In geen van de artikelen wordt ‘onset of action’ gerapporteerd.

Grootte van het behandel effect