Bestraling van de hals- en schouderregio met een hoge biologisch effectieve bestralingsdosis kan leiden tot schade van huid, spieren, steunweefsels en de door de hals lopende bloedvaten. Hoe hoger de stralingsdosis, des te hoger het risico op verbindweefseling en atrofiëring van de spieren en het omliggende bindweefsel.

In het verleden waren er minder mogelijkheden om te zorgen voor een gelijkmatige verdeling van de bestralingsdosis. Er werd vaak een hogere dosis op de hals gegeven, omdat er gebruik gemaakt werd van toestellen met een lagere energie (Orthovolt, Cobalt). Ook werd het diameterverschil tussen hals en borst niet altijd voldoende gecompenseerd en moest er vaak een hogere dosis radiotherapie worden gegeven vanwege het ontbreken van goede chemotherapie.

De nekklachten na radiotherapie voor hodgkinlymfoom lijken irreversibel te zijn.⁸ In de loop der tijd zijn er verschillende behandelingsmogelijkheden geprobeerd, zoals oefentherapie, halskraag, orthese, chirurgie, medicamenteuze pijnbestrijding, corticosteroïden en sliktraining. Deze methoden zijn niet vergeleken in gerandomiseerde studies.

Oefentherapie

Sommige patiënten hebben baat bij spierkracht- en spiertonusversterkende oefeningen onder begeleiding van een revalidatiearts of fysiotherapeut, maar anderen niet.^3,12,13 De tevredenheid van patiënten over oefentherapie is wisselend, mede door de hoge inspanning die fysiotherapie vereist en het vaak beperkte resultaat.^12,13Mogelijk is oefentherapie effectiever in een vroeg stadium, wanneer de nekspieren minder atrofie vertonen.

Halskraag

“Dropped head” syndroom wordt vaak behandeld met een harde of zachte halskraag, met wisselend resultaat. Hoewel een betere extensie van de nek kan worden bereikt, kan een halskraag (vooral een harde) oncomfortabel zijn en tot decubitus van de kin leiden.^12,13 De halskraag kan door een revalidatiearts aangemeten worden en hoeft niet altijd de hele dag gedragen te worden. Sommige patiënten zijn er zeer tevreden over.

Orthese

Fast en Thomas beschrijven het gebruik van een “baseball cap orthesis” door twee patiënten met een “dropped head” syndroom: één patiënt met multipel myeloom in de voorgeschiedenis en één patiënt met postpoliosyndroom.¹³ De patiënt draagt een pet met klittenband aan de achterkant, dat verbonden is met klittenband rond de buik. Hiermee kan een extensie van de nekspieren bereikt worden. De beschreven patiënten waren positief over deze orthese.

Chirurgie

Er zijn enkele patiënten met een “dropped head” syndroom beschreven die chirurgisch zijn behandeld, vanwege de klachten zelf of vanwege decompressie van de wervelkolom. Geen van deze patiënten had een voorgeschiedenis van radiotherapie op de hals.

Er zijn verschillende patiënten beschreven die verbeteringen in het dagelijks leven ervoeren na een fixatie van meerdere cervicale en/of thoracale wervels.^11,14,15 De patiënt uit het artikel van Petheram et al. had ernstige mobiliteitsproblemen na een C4-T2 posterior fusie.¹² De auteurs concluderen op basis van deze casus en literatuuronderzoek dat een rigide nek tot grotere problemen kan leiden dan een “dropped head” syndroom en dat er een goede afweging van de voor- en nadelen gemaakt moet worden alvorens tot chirurgie over te gaan.

Medicamenteuze pijnbestrijding

Pijnklachten van nek, hoofd, schouders en armen komen veel voor na mantelveldbestraling en kunnen met medicamenteuze pijnstilling behandeld worden.^3,8

Corticosteroïden

Orale corticosteroïden hadden geen effect op de klachten bij de beschreven patiënten met een “dropped head” syndroom door een andere oorzaak dan myogene of neurologische ziekten.^8,13

Sliktraining

Bij mensen met nekklachten en slikklachten kan aanpassen van de houding tijdens eten en drinken of sliktraining door een logopedist de problemen verminderen. Indien de slikklachten samenhangen met een slokdarmstrictuur kunnen dilataties of zelfs chirurgie nodig zijn.

Psychologische begeleiding

Vanwege het invaliderende effect van ernstige nekklachten kan psychologische begeleiding overwogen worden.

Taakverdeling

Zowel de arts of verpleegkundig specialist op de BETER-polikliniek als de huisarts kan het eerste aanspreekpunt zijn bij nekklachten na radiotherapie. Voor verdere diagnostiek of bij het vermoeden van een andere oorzaak dan radiotherapie kan verwezen worden naar een neuroloog. De revalidatiearts en/of fysiotherapeut kunnen bijdragen aan de behandeling.

Na analyse van de knelpunten door de werkgroepen zijn de uitgangsvragen voor de wetenschappelijke onderbouwing opgesteld. Hierbij werd gebruik gemaakt van de PICO-systematiek (PICO = patient problem or population, intervention, comparison (C), outcome(s)).¹ Om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden is er een systematische literatuuranalyse verricht naar de wetenschappelijke vraagstelling met PICO:

P: 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom met leeftijd van diagnose ≥15 jaar en huidige leeftijd ≤75 jaar indien nog in leven en bestraald op hals.
I: behandelmethoden bekend in de literatuur (o.a. fysiotherapie, ortheses, chirurgie)
C: geen behandeling, onderlinge vergelijking van verschillende behandelmethoden
O: kans op genezing
Studiedesign: gerandomiseerde studies, cross-sectionele studies, case-control studies