• Er is geen literatuur beschikbaar over kindermishandeling bij DS, betreffende zowel primaire preventie, vroegsignnalering (secundaire preventie) en interventie.
• Primaire preventie met betrekking tot kindermishandeling (op individueel en collectief niveau) is een specifieke taak van de jeugdgezondheidszorg.

De definitie van kindermishandeling in deze richtlijn is gelijk aan de definitie die in 2002 is vastgelegd in de Wet op de Jeugdzorg, aangenomen op 22 april 2004 en van kracht geworden vanaf 1 januari 2005. “Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel”.⁹⁸

De definitie is geen meetlat waarmee is te bepalen of in een bepaalde situatie sprake is van kindermishandeling of niet. Er is veel informatie nodig om daarover een uitspraak te doen. Uiteindelijk zijn het de zorgen over het kind die tot actie leiden. Ook als er geen sprake is van kindermishandeling, maar bijvoorbeeld wel van ernstige opvoedingsproblemen verdienen kind en ouders steun en hulp.

Een veel gebruikte indeling kent 5 vormen van kindermishandeling; lichamelijke mishandeling, lichamelijke verwaarlozing, psychische mishandeling, psychische verwaarlozing en seksueel misbruik.

Het is niet precies bekend hoeveel kinderen per jaar mishandeld worden in Nederland. De laatste schattingen komen uit op 100.000-160.000 kinderen per jaar, dat is ongeveer 3% van alle kinderen.⁹⁹ Volgens een schatting die gebaseerd is op een enquête onder huisartsen en kinderartsen sterven jaarlijks 40 kinderen aan de gevolgen van kindermishandeling.

Er zijn geen gegevens over prevalentie of incidentie van kindermishandeling bij kinderen met DS gevonden in de literatuur.

Primaire preventie

Er is geen literatuur beschikbaar betreffende primaire preventie van kindermishandeling specifiek bij DS. Voor de JGZ is de primaire preventie van kindermishandeling ondergebracht in de richtlijn Vroegsignalering van psychosociale problemen.¹⁰⁰In deze richtlijn spreekt men over risicofactoren en beschermende factoren. Iedere risicofactor afzonderlijk heeft slechts een zwakke relatie met ongunstige ontwikkelingsuitkomsten. Vooral de cumulatie van risicofactoren vergroot de kans op ongunstige uitkomsten.

Naast primaire preventie op individueel niveau zijn er mogelijkheden om op collectief niveau de weerbaarheid van kinderen te vergroten. In groep 1 t/m 8 van de basisschool is er “Lentekriebels”, dit gaat over relaties en seksualiteit. En voor kinderen met een verstandelijke beperking is er de toolkit van de Rutgers Nisso groep 'Totale Communicatie. Lichaam en seksualiteit’’. Ook regelen speciaal onderwijsscholen (ZMLK) een seksuologisch advies bureau gericht op verstandelijke beperking. MEE heeft diverse mogelijkheden op groepsniveau. Het aanbod verschilt per MEE-organisatie.

In de internationale literatuur zijn de beschermende factoren bij kinderen met een verstandelijk beperking genoemd, ondanks aanbevelingen voor verder onderzoek is hierover weinig te vinden. Bij kinderen met DS is er sprake van andere sociaal-cognitieve vaardigheden. Over een relatie met kindermishandeling wordt geen uitspraak gedaan (beschermend of risicofactor).¹⁰¹

Kinderartsen houden zich over het algemeen minder systematisch bezig met primaire preventie (individueel en collectief niveau), dit is een specifieke taak voor de jeugdgezondheidszorg.

Vroegsignalering (secundaire preventie)

Er is geen literatuur beschikbaar betreffende vroegsignalering (secundaire preventie) van kindermishandeling specifiek bij DS. Er is nog geen gevalideerd instrument voor de secundaire preventie van kindermishandeling. Vroegsignalering is derhalve een taak voor alle betrokken (para)medische professionals. Hierbij is het van belang dat taken en acties afgestemd worden en zal er een zogenaamde zorgcoördinator zijn.

In de jeugdgezondheidszorg zou de SDQ (Strengths and difficulties questionnaire) gebruikt kunnen worden om psychosociale problemen te signaleren. Dit instrument is nog niet valide voor kinderen met een verstandelijke beperking.¹⁰²

De meldcode is een instrument bij vermoeden van kindermishandeling. Het sputovamo formulier wordt genoemd als een van de signaleringsmethoden voor het vastleggen van lichamelijk letsel en een aantal ander gerelateerde data (zoals de oorzaak van het ongeval, de veroorzaker en de reactie van ouders), op de Spoedeisende Eerste Hulp.¹⁰³ De CARE-NL is een instrument voor de beoordeling van het risico op kindermishandeling. De CARE-NL is dus geen formele schaal of een psychologische test. Het is ontworpen als leidraad voor professionele besluitvorming en niet als kwantitatief instrument.

Interventie

Er is geen literatuur beschikbaar betreffende interventie bij kindermishandeling specifiek bij DS. Het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) heeft een overzicht van effectieve interventies.¹⁰⁴ Er wordt het volgende gezegd: “In Nederlandse interventies wordt kindermishandeling lang niet altijd expliciet als doel genoemd. Uit omschrijvingen zoals ‘ernstige opvoedingsproblemen’ in combinatie met ‘problemen van kinderen die wijzen op een verstoorde ontwikkeling’ valt dan op te maken dat deze interventies ook bij kindermishandeling zijn te gebruiken”.

Naast het signaleren van zorgelijke gezinssituaties heeft de JGZ ook als taak de opvoedingscompetenties van ouders te versterken en de draagkracht te ondersteunen. Het deelnemen aan ondersteunende activiteiten van de hulpverlening zou de kans op herhaling van kindermishandeling verminderen. Het basistakenpakket geeft ruimte voor het verlenen van kortdurende lichte opvoedingsondersteuning. Als de problematiek ernstiger is dan de gewone problemen met de opvoeding zal de JGZ dit signaleren en zorgen voor begeleiding en verwijzing naar een andere hulpverlening.

Als er een vermoeden van kindermishandeling is, wordt dat overlegd in het eigen team en vervolgens getoetst bij de aandachtsfunctionaris kindermishandeling binnen de organisatie. Er wordt een zorgplan opgesteld voor verder onderzoek, eventuele hulpverlening en verwijzing, en voor minimaal een advies vragen bij het AMK. Ook na de verwijzing blijft de JGZ het gezin begeleiden. Tenslotte wordt het hele proces van signalering naar begeleiding geëvalueerd.