Het is aannemelijk dat overlevers van kanker driemaal vaker een slechtere gezondheidstoestand hebben en tweemaal vaker psychologische problemen hebben dan leeftijdgenoten.
Niveau 2: A2 Hewitt 2003 (1)

Er is variatie in de beoordeling van hun algemene gezondheid door overlevers van borstkanker, maar de geestelijke gezondheid wordt wel consistent als minder beoordeeld.
Niveau 2: B Peuckmann 2007 (6), Paskett 2008 (4)

Vermoeidheidsklachten lijken niet vaker voor te komen bij overlevers van borstkanker, maar de mate van vermoeidheid en de daarmee gepaard gaande psychische klachten lijken ernstiger dan bij leeftijdgenoten in de algemene bevolking.
Niveau 3: B Bower 2000 (3)

Vermoeidheid lijkt bij ruim de helft van de patiënten met kanker aanwezig te zijn, al dan niet in combinatie met depressie.
Niveau 3: B Kim 2008 (7)

Ongeveer een kwart van de overlevers van de ziekte van Hodgkin lijkt vermoeidheidsklachten te hebben.
Niveau 3: B Loge 1999 (2)

Depressie lijkt bij 30-50% van de overlevers van kanker voor te komen.
Niveau 2: B Parker 2003 (8), Burgess 2005 (9)

Het is aannemelijk dat depressie bij overlevers van kanker na het eerste jaar na diagnosestelling afneemt, echter bij een beperkt deel (± 15%) van de overlevers blijven klachten van depressie ook na vijf jaar nog voortduren.
Niveau 2: B Burgess 2005 (9), Stommel 2004 (10)

Chronische vermoeidheid lijkt bij een deel van de patiënten met de ziekte van Hodgkin jarenlang (>10-15 jaar) te blijven bestaan, vooral bij patiënten met systemische B symptomen: koorts, nachtzweten en gewichtsverlies.
Niveau 3: B Hjermstad 2005 (12)

De kwaliteit van leven bij langdurige overlevers van borstkanker lijkt goed te zijn. Uitzondering hierop vormen de patiënten die behandeld zijn met systemische adjuvante chemotherapie.
Niveau 3: B Ganz 2002 (11)

Verantwoording van de selectie van de literatuur
Klachten, die blijven na de in opzet curatieve behandeling, kunnen het gevolg zijn van de blijvende bijwerking van behandelingen die worden toegepast bij specifieke vormen van kanker. Voorbeelden daarvan zijn de spraakstoornissen na de behandeling van hoofd-halstumoren, lymfoedeem na de behandeling van borstkanker, verandering van de seksualiteit na de behandeling van gynaecologische tumoren of na prostaatkanker. Hoewel specifieke klachten bij specifieke vormen van kanker wel degelijk relevant zijn bij de overwegingen van oncologische revalidatie, wordt ervan uitgegaan dat hiervoor specifieke expertise vereist is. Deze expertise is primair de verantwoordelijkheid van de betrokken specialismen en vormt dan ook onderdeel van de specialistische opleiding en nascholing. De behandeling van langdurige bijwerkingen en late effecten, die voorkomen bij specifieke tumoren, zal veelal aan de orde komen in de protocollen en richtlijnen voor deze specifieke vormen van kanker. Daarom zijn deze meer specifieke bijwerkingen niet opgenomen in deze richtlijn. Er zijn in totaal drie searches met diverse zoektermen uitgevoerd. Dit leverde vaak kleine populatiestudies op, vaak beschrijvend, met variabele resultaten. Om voldoende betrouwbaarheid te waarborgen bij de beantwoording van de vraagstelling is daarom geselecteerd op grotere studies waarin betrouwbaarheidsintervallen zijn berekend, en waarin meer dan 200, en meestal meer dan 1000 overlevers van kanker zijn opgenomen. (Zie zoekverantwoording in aanverwante items)
 
Vergelijking overlevers van kanker met de algemene bevolking
In vergelijking met de algemene bevolking lijken overlevers van kanker een slechtere gezondheid te hebben. Uit een ‘population-based' steekproef onder de Amerikaanse bevolking bleek dat overlevers van kanker vaker een slechtere gezondheid (odds ratio (OR) 2.97; confidence interval (CI) 2.6, 3.4) en vaker psychologische problemen (OR 2.2; CI 1.7, 2.8) hebben dan verder vergelijkbare personen zonder kanker (1). Overlevers van de ziekte van Hodgkin hadden meer vermoeidheidsklachten dan de controlegroep uit de algemene bevolking. Overlevers van de ziekte van Hodgkin gaven vooral vaker langer durende (>6 maanden) vermoeidheid aan (61% vs. 31%) (2). In een Amerikaanse studie onder 1957 overlevers van borstkanker gaven overlevers gemiddeld genomen dezelfde frequentie van vermoeidheid aan, maar een derde van hen had een meer dan ernstige vorm van vermoeidheid, die gepaard ging met meer depressieve klachten, pijn en slaapstoornissen (3). In een andere Amerikaanse studie gaven overlevers van borstkanker wel een lagere algehele gezondheid en lichamelijk functioneren aan, alsmede meer rolbeperkingen. In deze studie werden overigens culturele verschillen gevonden in de aard en de ernst van de klachten (4). Ook bleek in een Amerikaanse enquête onder 1904 overlevers van kanker en 2214 controles uit de algemene bevolking, dat overlevers van kanker vaker recidiverende pijn (34 vs. 17%) en vaker depressie of angst (26 vs. 15%) rapporteerden. De aanwezigheid van comorbiditeit verergerde de klachten (5). Opmerkelijk genoeg gaven overlevers van borstkanker in een Deense studie juist een iets betere gezondheid (72 vs. 69 op de gestandaardiseerde SF-36 score) aan en minder lichamelijke pijn, maar wel een iets slechtere geestelijke gezondheid (79 vs. 81) (6). Ook uit andere studies is bekend dat het overleven van een ernstige ziekte tot gevolg kan hebben, dat mensen hun gezondheid positiever gaan waarderen, dit fenomeen wordt response shift genoemd.

Frequentie van klachten
Vermoeidheid, depressie en angst staan vaak op de voorgrond bij overlevers van kanker. In een Koreaanse studie onder 1933 overlevers van borstkanker, bleek 43% klachten te hebben van vermoeidheid en had 22% zowel klachten van vermoeidheid als depressie. De vermoeidheid was ernstiger bij jongere vrouwen (<50 jaar: OR 1.3; 95% CI 1.0-1.7) en bij werkende vrouwen (OR 1.6; 95% CI 1.2-2.0) (7). Overlevers van de ziekte van Hodgkin gaven in 24% (mannen) tot 27% (vrouwen) vermoeidheidsklachten aan (2). In een Amerikaans dwarsdoorsnede-onderzoek onder patiënten in follow-up voor verschillende typen kanker, had 32% een depressiescore boven het aanbevolen afkappunt van 16. De lichamelijke gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (HRQOL volgens SF-12) was 42.8. Dit is binnen één standaarddeviatie van de score in de algemene bevolking. De lichamelijke kwaliteit van leven werd in deze studie als redelijk goed ervaren (8). In een prospectief onderzoek bij overlevers van borstkanker bleek 50% een depressie en/of angst te hebben in het eerste jaar na diagnose (9).

Beloop van klachten
De symptomen van angst en depressie namen na het eerste jaar af na diagnosestelling. Na het tweede jaar had nog 25% van de overlevers van kanker deze klachten. Vijf jaar na de diagnose was er een verdere afname van de frequentie van de klachten tot 15% van de patiënten (9). Ook in een andere prospectieve studie bleken bij oudere patiënten met kanker depressieve symptomen na het eerste jaar af te nemen, maar het ervaren welzijn verbeterde niet in deze periode (10).

In de literatuur over de effecten van behandeling voor kanker op lange termijn worden opvallende verschillen gevonden bij de verschillende diagnosegroepen. In een Amerikaanse studie bij langdurige overlevers na borstkanker wordt gemiddeld na 6.3 jaar follow-up een uitstekende fysieke, psychische en sociale kwaliteit van leven gevonden. Uitzondering hierop vormen de patiënten, die systemische adjuvante chemotherapie ondergingen. Bij deze groep bleken de verschillende aspecten van de kwaliteit van leven slechter (p=0.03) (11).
In een studie onder overlevers van de ziekte van Hodgkin bleek circa 30% gemiddeld 15 jaar na de behandeling chronische vermoeidheid te hebben. Van deze 70 patiënten met chronische vermoeidheid bij de eerste meting, herstelde de helft in de 8 jaar tot de 2e meting, terwijl de andere helft chronische vermoeidheid bleef houden. Aanhoudende chronische vermoeidheid bleek samen te hangen met de aanwezigheid van B symptomen; koorts, nachtzweten en gewichtsverlies (OR 1.6; 95% CI 1.0-2.4) (12).