Optimaliseren van instroom op de SEH
Uitgangsvraag
Knelpunt
De instroom van ouderen met een kwetsbare gezondheid naar de SEH verloopt niet altijd optimaal. De informatie-uitwisseling met de verwijzer kan tekortschieten. Er kan onvoldoende informatie beschikbaar zijn, omdat die er niet is of digitaal niet beschikbaar is. Tevens kan er onvoldoende expertise zijn in de inschatting en overdracht van de complexe zorgvraag bij een oudere met een kwetsbare gezondheid. Dit kan spelen aan de kant van de verwijzer, maar ook die van de ontvangende specialist. Een ander knelpunt is dat er vaak sneller plek beschikbaar is voor een acute beoordeling op de SEH, dan in de VVT.
Aanbeveling
Leg in regionale afspraken met de huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde vast wat de route is van verwijzing (zie ook de leidraad Zorgpad kwetsbare ouderen over de keten en in het ziekenhuis).
De informatie die een verwijzing minimaal moet bevatten bij een verwijzing van een oudere met een kwetsbare gezondheid staat beschreven in de richtlijnen Informatie-uitwisseling tussen de huisarts en de specialist (HASP) en de richtlijn Gegevensuitwisseling acute zorg.
Documenteer hierbij bij voorkeur ook de mate van kwetsbaarheid, de inhoud van eerdere proactieve zorgplanningsgesprekken, de reden van verwijzing en behandelbeperkingen.
Optimaliseer de beschikbaarheid van (klinische) gegevens in de ANW-uren tussen de eerste en tweede lijn en spreek af op welke wijze uitwisseling in de regio kan plaatsvinden. Zo is de uitwisseling in beide richtingen te faciliteren.
Zorg dat er kennis beschikbaar is over welke mogelijkheden tot zorg er zijn buiten de SEH om de zorgvraag te beantwoorden.
Faciliteer regionaal inzicht in capaciteit van VVT-zorg. Een regionaal coördinatiecentrum kan bijvoorbeeld alternatieve zorg vanuit thuis en vanaf de SEH in de acute situatie realiseren. Draag zorg voor passende werkafspraken in de regio.
Overwegingen
Overdag komen de meeste verwijzingen naar de SEH via de huisarts of de specialist ouderengeneeskunde (SO). De verwijzer kent de patiënt doorgaans al enige tijd en/of heeft toegang tot het medisch dossier van de patiënt. In de avond/nacht/weekend (ANW)-uren krijgt de patiënt meestal een verwijzing via de huisartsenpost (HAP) of dienstdoende SO. Deze artsen hebben vaak beperkter toegang tot informatie. Dit geldt nog meer bij een presentatie via het Regionale Ambulance Vervoer (RAV), bijvoorbeeld na een 112-melding.
Het delen van reeds bekende informatie over de betreffende patiënt is van groot belang. Verwijzers en ontvangende specialismen delen vaak al vitale gegevens zoals alarmsymptomen. Bij ouderen met een kwetsbare gezondheid is het van belang om ook aanvullende informatie te delen. Denk hierbij aan de somatische toestand – bijvoorbeeld multimorbiditeit, en polyfarmacie – maar ook over het psychisch en cognitief functioneren en het functioneren in het dagelijks leven. Op grond hiervan kan de verwijzer de mate van kwetsbaarheid inschatten, bijvoorbeeld uitgedrukt in de Clinical Frailty Scale (Rockwood, 2005). Daarnaast is het ook wenselijk om aanvullende informatie/contactgegevens uit te kunnen wisselen over het zorgnetwerk van de patiënt (dat bestaat uit betrokken personen uit de privésfeer/ vertegenwoordigers én betrokken zorgverleners).
Hierbij past ook het delen van informatie uit eerdere proactieve zorgplanningsgesprekken. Op grond van deze informatie kunnen de verwijzer en ontvanger een plan maken dat is afgestemd op de patiënt. Vaak is wel diagnostiek nodig om atypische klachten te duiden. Daarna kan worden besloten welke zorg meest passend is.
Ook kan de conclusie zijn dat niet een verwijzing naar de SEH, maar een alternatieve vorm van zorg het meest passend is. Dit kan in het ziekenhuis zijn via een (spoed)poli of buiten het ziekenhuis door zorg van mantelzorgers of vanuit de VVT.
Soms is er sprake van een acute zorgvraag, zonder vraag naar diagnostiek op de SEH. Het op zeer korte termijn inzetten van zorg thuis, door mantelzorg en/of thuiszorg, kan dan een oplossing zijn, evenals een spoedopname in een verpleeghuis voor revalidatie of verblijf.
Onderbouwing
Referenties
- Visiedocument ‘Acute zorg’ van de FMS: https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/2022-05/FMS_Visiedoc_Acute%20zorg2022.pdf
- Monitor Acute zorg 2020: https://open.overheid.nl/documenten/ronl-86881896-2d28-486d-b0c3-db1a302b3087/pdf
- Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG). Zorgpad kwetsbare ouderen over de keten en in het ziekenhuis. 2018
- Kroeze E, van Vught A, Smorenburg S, Buurman B. Rapport Acute ouderenzorg dichtbij huis. AmsterdamUMC, 2023 (https://www.medischcontact.nl/actueel/laatste-nieuws/artikel/de-seh-heeft-dringend-meer-ouderengeneeskunde-nodig)
- https://www.tergooi.nl/gem/
- Devriendt E, De Brauwer I, Vandersaenen L, Heeren P, Conroy S, Boland B, Flamaing J, Sabbe M, Milisen K. Geriatric support in the emergency department: a national survey in Belgium. BMC Geriatr. 2017 Mar 16;17(1):68. doi: 10.1186/s12877-017-0458-8. PMID: 28302066; PMCID: PMC5356306.
- Dresden SM, Lo AX, Lindquist LA, Kocherginsky M, Post LA, French DD, Gray E, Heinemann AW. The impact of Geriatric Emergency Department Innovations (GEDI) on health services use, health related quality of life, and costs: Protocol for a randomized controlled trial. Contemp Clin Trials. 2020 Oct;97:106125. doi: 10.1016/j.cct.2020.106125. Epub 2020 Aug 26. PMID: 32858227.
- Jones HT, Teranaka W, Hunter P, Gross L, Conroy S. What is the impact of a pre-hospital geriatrician led telephone 'Silver Triage' for older people living with frailty? Eur Geriatr Med. 2023 Oct;14(5):977-981. doi: 10.1007/s41999-023-00796-9. Epub 2023 May 23. PMID: 37219726; PMCID: PMC10587299.
- Kemp K, Mertanen R, Lääperi M, Niemi-Murola L, Lehtonen L, Castren M. Nonspecific complaints in the emergency department - a systematic review. Scand J Trauma Resusc Emerg Med. 2020 Jan 28;28(1):6. doi: 10.1186/s13049-020-0699-y. PMID: 31992333; PMCID: PMC6986144.
- Liberman T, Roofeh R, Sohn N, Brave M, Smith A, Willis H, Silverman R, Kwon N. The GAP-ED Project: improving care for elderly patients presenting to the emergency department. J Emerg Med. 2020 Feb;58(2):191-197. doi: 10.1016/j.jemermed.2019.10.006. Epub 2019 Dec 3. PMID: 31810831.
- Rockwood K, Song X, MacKnight C, Bergman H, Hogan DB, McDowell I, Mitnitski A. A global clinical measure of fitness and frailty in elderly people. CMAJ. 2005 Aug 30;173(5):489-95.
Verantwoording
Beoordelingsdatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 20-06-2025
Algemene gegevens
De ontwikkeling van deze leidraad is ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en is gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen invloed gehad op de inhoud van de leidraad.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de leidraad is in 2022 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van relevante specialismen die betrokken zijn bij de spoedzorg voor oudere patiënten.
Werkgroep
- Dr. M.N.T. (Marjolein) Kremers (NIV), internist acute geneeskunde, voorzitter werkgroep
- Drs. R.H.A. (Robert) van den Broek (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Prof. Dr. S.P. (Simon) Mooijaart (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Drs. A.J. (Arend) Arends (NVKG), klinisch geriater (tot februari 2023)
- Dr. A. (Annemarieke) de Jonghe (NVKG), klinisch geriater (vanaf februari 2023)
- Prof. Dr. Y. (Yvonne) Schoon (NVKG), klinisch geriater
- Dr. L.E.M. (Lenneke) van Lelyveld-Haas (NVIC), internist-intensivist
- Dr. J. A. (Jacinta) Lucke (NVSHA), SEH-arts
- Mw. J. (Juul) van der Steeg (V&VN), verpleegkundig specialist Intensive- en Medium Care (tot april 2023)
- Dr. M. (Margo) van Mol (V&VN), intensive care verpleegkundige en psycholoog (vanaf april 2023)
- Dr. C.C.S. (Cheyenne) Tseng (NVvC), AIOS cardiologie (tot januari 2024)
- Dr. D. (Dominique) Verhaert (NVvC), AIOS cardiologie (vanaf januari 2024)
- Mw. E.M. (Esmée) Sauter, MSc, adviseur PFNL (tot januari 2023)
Klankbordgroep
- Dr. E.R. (Elvira) Flikweert (NVvH), chirurg
- Dr. B.A.J. (Barbara) Bastiaansen (NVMDL), MDL-arts
- Mw. D.S. (Daphne) Everaerd (NVvP), psychiater
- Mw. E. (Esther) Baptist (NVvP), psychiater
- Mw. C.J.M. (Karianne) Melkert (V&VN), verpleegkundig specialist SEH/Geriatrie
- Mw. A.J.M. Sonnema, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
- Dhr. M.J.B. (Michel) Los, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
Met ondersteuning van
- Dr. E. (Ekaterina) van Dorp - Baranova, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. B.H. (Bernardine) Stegeman, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. N.L. (Nikita) van der Zwaluw, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Met dank aan
- M. (Masja) van het Hoofd, beleidsmedewerker, Parkinson Vereniging
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoek financiering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module zijn wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring is opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele staan in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Arends (tot feb 2023) |
klinisch geriater |
- klinisch geriater in Ikaziaziekenhuis, SpijkenisseMC en VanWeel-Bethesdaziekenhuis; gedetacheerd - vaste adviseur OMT Covid-19; vacatiegelden - lid werkgroep multidisciplinaire beoordeling bij multimorbiditeit; vacatiegelden - secretaris DHFA; vacatiegelden - voorzitter werkgroep PROM bij heupfractuurzorg; vacatiegelden - lid werkgroep acute zorg FMS; onbezoldigd |
geen |
geen |
|
De Jonghe |
Klinisch geriater |
Geen |
Initiatiefnemer ‘GEM werkwijze'. Deze werkwijze wordt in de leidraad als optie genoemd. |
Geen |
|
Tseng |
AIOS cardiologie |
NVvC werkgroep geriatrische cardiologie |
Geen |
geen |
|
Sauter (tot feb 2023) |
Adviseur Patientenfederatie Nederland |
Geen |
Geen |
geen |
|
Lucke |
SEH-arts KNMG |
Voorzitter sectie 'Geriatrische Spoedpatient' NVSHA - onbetaald Voorzitter sectie 'Geriatric Emergency Medicine' Eusem - onbetaald Onderzoeker op het gebied van geriatrische spoedzorg (ook APOP studie) |
Deelgenomen aan de APOP studie (deze studie raakt het onderwerp van de leidraad). |
|
|
Van de Steeg |
Verpleegkundig specialist Intensive- en medium Care |
Kwaliteitsprojecten met verpleegkundigen opzetten; deelnemen aan werkgroepen, ontwikkelen van afdelingsprotocollen |
Geen |
geen |
|
Van Lelyveld-Haas |
Internist-intensivist |
FCCS instructeur (interactie) (vergoeding) |
Geen |
Geen |
|
Kremers |
Internist Acute Geneeskunde |
Voorzitter werkgroep spoedzorg - NIV , onbetaald Lid commissie spoedzorg - FMS, onbetaald Bestuurslid onderzoeksconsortium acute geneeskunde, onbetaald |
SKMS DRAIM, kwaliteitsregistratie acute geneeskunde (projectleider) (kwaliteitsregistratie acute geneeskunde valt niet onder de onderwerpen van de leidraad) |
Geen |
|
Van den Broek |
Internist ouderengeneeskunde |
Docent / trainer bij de Academie voor Medisch Specialisten, betaald |
Geen |
geen |
|
Mooijaart |
Internist-ouderengeenskunde |
Geen |
PL van de APOP-studie (afgerond in 2018): het onderwerp van de studie raakt het onderwerp van de leidraad |
|
|
Schoon |
Geriater |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Van Mol |
Assistant Professor, Intensive Care Volwassenen |
- Bestuurslid V&VN-IC, onbezoldigd - Secretaris Stichting ICUdata, onbezoldigd - Voorzitter Committee N&AHP (Nurses & Allied Healthcare Professionals) bij ESICM, onbezoldigd - Commissielid congres organisatie EfCCNa, onbezoldigd |
- Ontwikkelen toolbox STRIC (t/m 2022) - hoofdonderzoeker van de DIPIC-studie. Geen relatie met deze richtlijn. - hoofdonderzoeker van de ICNaVen-studie, Geen relatie met deze richtlijn. |
Intellectueel belang tav STRIC toolbox. |
|
Verhaert |
AIOS cardiologie |
lid NVvC werkgroep geriatrische cardiologie (niet betaald), postdoctoraal onderzoeker UM (betaald) |
Geen |
Geen |
|
Klankgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Flikweert |
Traumachirurg |
Lid bestuur Nederlandse vereniging voor traumachirurgie, (onkostenvergoeding), Voorzitter Clinical Audit Board DHFA (onkostenvergoeding) |
geen |
geen |
|
Bastiaanse |
MDL-arts |
Geen |
geen |
geen |
|
Everaerd |
Psychiater |
Bestuurslid afdeling ouderenpsychiatrie, NVvP Redactielid Tijdschrift voor Psychiatrie |
Geen |
Geen |
|
Baptist |
Psychiater |
NVvP Lid Bestuur afdeling Consultatieve en Ziekenhuispsychiatrie NVvP Lid Beroepsbelangencommissie |
Geen |
Geen |
|
Melkert |
Verpleegkundig specialist |
|
Geen |
|
|
Sonnema |
anesthesioloog |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Los |
Stafmedewerker Defensie Geneeskundige Organisatie |
Instructeur ATLS |
Geen |
Geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door (tijdelijke) deelname van de Patiëntenfederatie Nederland aan de werkgroep. De Parkinson Vereniging heeft meegelezen met de conceptleidraad. De conceptleidraad is voor commentaar voorgelegd aan Patiëntenfederatie Nederland, de Parkinson Vereniging en ouderenbond KBO-KCOB. Eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.
WKKGZ en Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen
Bij de leidraad is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (WKKGZ) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn de aanbevelingen van de leidraad op verschillende domeinen getoetst. Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn. Een overzicht van uitkomsten van de kwalitatieve raming met bijbehorende toelichting vindt u in onderstaande tabel.
|
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Module Optimaliseren van instroom op de SEH |
Geen substantiële financiële gevolgen |
Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt ook uit de toetsing dat een toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners niet verwacht wordt doordat implementatie van de aanbevelingen voornamelijk een andere benadering vraagt, echter geen wijziging in opleidingsniveau van zorgpersoneel. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht.
|
Werkwijze
Voorbereidingsfase: knelpuntenanalyse en raamwerk
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de organisatie van spoedzorg voor oudere patiënten. Dit heeft plaatsgevonden door middel van het inventariseren van onderwerpen en knelpunten uit Silver Book II van Britisch Geriatric society. Het perspectief van de eerste lijn is meegenomen door het organiseren van een werksessie met vertegenwoordigers van het NHG en Verenso. De resultaten hiervan zijn opgenomen in de bijlagen. Tevens is in databases van de Patientenfederatie gezocht naar relevante informatie over spoedzorg bij oudere patiënten. Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse is door de werkgroep een conceptraamwerk opgesteld en definitief vastgesteld.
Ontwikkelfase: formuleren van aanbevelingen
De leidraad gaat over de organisatie van zorg in Nederlandse ziekenhuizen en als basis is het Silverbook II genomen. Voor de medische inhoud wordt verwezen naar de desbetreffende richtlijnen.
Er is geen systematisch literatuuronderzoek gedaan voor deze leidraad en er is geen formele beoordeling van literatuur middels GRADE-methodiek geweest, omdat deze niet als bijdragend werden gezien en bijvoorbeeld er geen uniforme onderzoeksopzetten zijn voor dit onderwerp. De aanbevelingen zijn gebaseerd op de beschikbare wetenschappelijke literatuur, landelijke protocollen, (internationale) richtlijnen, expert opinie van de multidisciplinaire werkgroep en de belangrijkste overwegingen uit de praktijk.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptleidraad is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen, (patiënt)organisaties en de klankbordgroep voorgelegd ter commentaar. De commentaren zijn verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren is de conceptleidraad aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve leidraad is aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt)organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.