Opname zonder ziekenhuisopname-indicatie
Uitgangsvraag
Knelpunt
Soms worden ouderen opgenomen in het ziekenhuis zonder ziekenhuisopname-indicatie omdat de zorg niet op een andere manier is te organiseren. Een ziekenhuisopname zonder indicatie gaat gepaard met veel complicaties (Van Aert, 2023). Tevens liggen patiënten vaak meerdere dagen tot enkele weken te wachten op een vervolgplek. Dit is onwenselijk vanwege de beperkte opnamecapaciteit van ziekenhuizen.
Aanbeveling
Maak met alle poortspecialismen op de SEH afspraken over de precieze definitie van een opname zonder ziekenhuisindicatie en zorg dat deze patiënten correct worden geregistreerd.
Streef ernaar opnames zonder ziekenhuiszorg-indicatie zoveel mogelijk te voorkomen door regionale transmurale afspraken en samenwerking (zie ook module Triage, primary en secondary assessment).
Overwegingen
Wanneer een patiënt geen ziekenhuisopname-indicatie heeft, maar het ook niet lukt om passende vervolgzorg te organiseren, is het mogelijk de patiënt alsnog op te nemen in het ziekenhuis. Hiervoor bestaan verschillende benamingen, waaronder de ‘sociale opname-indicatie’. Let wel: er is geen sprake van een ‘sociale opname-indicatie’ wanneer er wel een ziekenhuisopname-indicatie bestaat op het acute moment, maar er ook ‘sociale’ problematiek speelt, waardoor bij opname al duidelijk is dat de patiënt niet naar huis kan wanneer de acute medische problematiek is opgelost. Dit komt vaker voor bij ouderen met een kwetsbare gezondheid. Het is belangrijk om in de communicatie duidelijk te zijn of er sprake is van een ziekenhuisopname bij een patiënt die ziekenhuiszorg nodig heeft en tevens andere (psychische, functionele, sociale) problemen ervaart, of dat er geen indicatie voor ziekenhuiszorg is, maar een probleem bestaat in het organiseren van vervolgzorg waardoor patiënt alsnog in het ziekenhuis wordt opgenomen (Hamaker, 2023).
Onderbouwing
Referenties
- van Aert GJJ, Huijgen D, Faes M, et al. Social admissions in older trauma patients, not just a one night stay. Eur J Trauma Emerg Surg. 2023 Jun;49(3):1271-1277. doi: 10.1007/s00068-023-02229-5. Epub 2023 Feb 14. PMID: 36786875
- Akinosoglou K, Schinas G, Almyroudi MP, et al. The impact of age on intensive care. Ageing Res Rev. 2023;84:101832. doi: 10.1016/j.arr.2022.101832.
- Ariyo K, Canestrini S, David AS, et al. Quality of life in elderly ICU survivors before the COVID-19 pandemic: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. BMJ Open 2021;11:e045086.
- Bruno RR, Wernly B, Bagshaw SM, et al. The Clinical Frailty Scale for mortality prediction of old acutely admitted intensive care patients: a meta-analysis of individual patient-level data. Ann Intensive Care. 2023;13:37.
- Goncalves-Pereira J et al. Critically ill patient mortality by age: long-term follow-up (CIMbA-LT). Ann Intensive Care 2023;13:7.
- Van Dijk, Haas LEM, Fikkers B. Welke tachtigplussers profiteren van intensive care? Een voorstel voor triage. NTvG 2023; 168:D7946.
- Van Dijk D, van Lelyveld-Haas LEM, Fikkers BG. Which octogenarians benefit from the intensive care unit? A proposal for triage [Article in Dutch]. Ned Tijdschr Geneeskd 2024 Mar 5:168:D7946.
- Flaatten H, De Lange DW, Morandi A, et al.; VIP1 study group. The impact of frailty on ICU and 30-day mortality and the level of care in very elderly patients (≥ 80 years). Intensive Care Med. 2017 Dec;43(12):1820-1828. doi: 10.1007/s00134-017-4940-8.
- Fritsche G, Schoonenboom N, Van der Kroon H, Douma CE, Van der Dussen J, Verlaan M, Cloosterman B, Heems M, Nepal A, Toor EJ, de Rooij A, van Stralen KJ, Lucke JA. The effect of regional transmural agreements on the information transfer of frail older patients. BMC Geriatr. 2023 Nov 29;23(1):787. doi: 10.1186/s12877-023-04519-4. PMID: 38030983; PMCID: PMC10688100.
- Guidet B, de Lange DW, Boumendil A, et al.; VIP2 study group. The contribution of frailty, cognition, activity of daily life and comorbidities on outcome in acutely admitted patients over 80 years in European ICUs: the VIP2 study. Intensive Care Med. 2020 Jan;46(1):57-69.
- Guidet B, Vallet H, Flaatten H et al. The trajectory of very old critically ill patients. Intensive Care Med 2024;50: 181–194.
- Jonge, E. de & Mooijaart, S.P. (2019), Framework to decide on withholding intensive care in older patients, NETHERLANDS JOURNAL OF CRITICAL CARE 27(4): 150-154.
- Haas LEM, Kerckhoffs MC, Emmelot-Vonk MH, et al. [Too old for the intensive care unit? Backgrounds and challenges]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2019 Oct 29;163.
- Haas LEM, van Beusekom I, van Dijk D, et al. Healthcare-related costs in very elderly intensive care patients. Intensive Care Medicine 2018;44(1):1896-1903.
- Haas LEM, Bakhshi-Raiez F, van Dijk D, et al. Outcomes of intensive care patients over 90 years old, a 11-year national observational study. J Am Geriatr Soc. 2020 Aug;68(8):1842-1846.
- Haas LEM, Boumendil A, Flaatten H, et al; VIP2 study group. Frailty is associated with long-term outcome in patients with sepsis who are over 80 years old: results from an observational study in 241 European ICUs. Age Ageing. 2021 Sep 11;50(5):1719-1727. doi: 10.1093/ageing/afab036.
- Hamaker et al. De juiste zorg op de juiste plek. Het probleem van de opname ‘op sociale indicatie’. Ned Tijdschr Geneeskd. 2023;167:D7690. https://www.ntvg.nl/artikelen/de-juiste-zorg-op-de-juiste-plekGEM zorgpad. Handboek Geriatric Emergency Medicine (GEM) - Tergooi MC
- Hazra NC, Gulliford MC, Rudisill C. 'Fair innings' in the face of ageing and demographic change. Health Econ Policy Law 2018;13:209-17.
- Ibarz M, Boumendil A, Haas LEM, et al. Sepsis at ICU admission does not decrease 30-day survival in very old patients: a post-hoc analysis of the VIP1 multinational cohort study. Annals of Intensive Care 2020;10(1):56.
- Jung C, Guidet B, Flaatten H, VIP study Group. Frailty in intensive care medicine must be measured, interpreted and taken into account. Intensive Care Med 2023;49:87-90.
- Jung C, Wernly B, Muessig JM, et al; VIP1 study group. A comparison of very old patients admitted to intensive care unit after acute versus elective surgery or intervention. J Crit Care. 2019 Aug;52:141-148. doi: 10.1016/j.jcrc.2019.04.020. Epub 2019 May 2. PMID: 31055187.
- de Lange, D.W., Soliman, I.W., Leaver, S. et al. The association of premorbid conditions with 6-month mortality in acutely admitted ICU patients over 80 years. Ann. Intensive Care 14, 46 (2024). https://doi.org/10.1186/s13613-024-01246-w
- Popovich JJ, Budnick I, Neville TH. Time-Limited Trials of Intensive Care Unit Care. JAMA Intern Med 2023;183:360–61.
- Ranzani OT, Besen B, Herridge MS. Focus on the frail and elderly: who should have a trial of ICU treatment? Intensive Care Med 2020;46:1030-2.
- Rapportage ‘Passende Zorg op de IC’. Werkgroep ‘Passende Zorg op de IC’, versie november 2023. Passende-Zorg-op-de-IC-11-23-DEF.pdf (nvic.nl)
- Roussel M, Teissandier D, Yordanov Y, Balen F, Noizet M, Tazarourte K, Bloom B, Catoire P, Berard L, Cachanado M, Simon T, Laribi S, Freund Y; FHU IMPEC-IRU SFMU Collaborators; FHU IMPEC−IRU SFMU Collaborators. Overnight Stay in the Emergency Department and Mortality in Older Patients. JAMA Intern Med 2023;183(12):1378-1385.
- Social admissions in older trauma patients, not just a one night stay, European Journal of Trauma and Emergency surgery, van Aert et al., feb 2023. https://link.springer.com/article/10.1007/s00068-023-02229-5
Verantwoording
Beoordelingsdatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 20-06-2025
Algemene gegevens
De ontwikkeling van deze leidraad is ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en is gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen invloed gehad op de inhoud van de leidraad.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de leidraad is in 2022 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van relevante specialismen die betrokken zijn bij de spoedzorg voor oudere patiënten.
Werkgroep
- Dr. M.N.T. (Marjolein) Kremers (NIV), internist acute geneeskunde, voorzitter werkgroep
- Drs. R.H.A. (Robert) van den Broek (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Prof. Dr. S.P. (Simon) Mooijaart (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Drs. A.J. (Arend) Arends (NVKG), klinisch geriater (tot februari 2023)
- Dr. A. (Annemarieke) de Jonghe (NVKG), klinisch geriater (vanaf februari 2023)
- Prof. Dr. Y. (Yvonne) Schoon (NVKG), klinisch geriater
- Dr. L.E.M. (Lenneke) van Lelyveld-Haas (NVIC), internist-intensivist
- Dr. J. A. (Jacinta) Lucke (NVSHA), SEH-arts
- Mw. J. (Juul) van der Steeg (V&VN), verpleegkundig specialist Intensive- en Medium Care (tot april 2023)
- Dr. M. (Margo) van Mol (V&VN), intensive care verpleegkundige en psycholoog (vanaf april 2023)
- Dr. C.C.S. (Cheyenne) Tseng (NVvC), AIOS cardiologie (tot januari 2024)
- Dr. D. (Dominique) Verhaert (NVvC), AIOS cardiologie (vanaf januari 2024)
- Mw. E.M. (Esmée) Sauter, MSc, adviseur PFNL (tot januari 2023)
Klankbordgroep
- Dr. E.R. (Elvira) Flikweert (NVvH), chirurg
- Dr. B.A.J. (Barbara) Bastiaansen (NVMDL), MDL-arts
- Mw. D.S. (Daphne) Everaerd (NVvP), psychiater
- Mw. E. (Esther) Baptist (NVvP), psychiater
- Mw. C.J.M. (Karianne) Melkert (V&VN), verpleegkundig specialist SEH/Geriatrie
- Mw. A.J.M. Sonnema, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
- Dhr. M.J.B. (Michel) Los, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
Met ondersteuning van
- Dr. E. (Ekaterina) van Dorp - Baranova, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. B.H. (Bernardine) Stegeman, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. N.L. (Nikita) van der Zwaluw, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Met dank aan
- M. (Masja) van het Hoofd, beleidsmedewerker, Parkinson Vereniging
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoek financiering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module zijn wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring is opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele staan in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Arends (tot feb 2023) |
klinisch geriater |
- klinisch geriater in Ikaziaziekenhuis, SpijkenisseMC en VanWeel-Bethesdaziekenhuis; gedetacheerd - vaste adviseur OMT Covid-19; vacatiegelden - lid werkgroep multidisciplinaire beoordeling bij multimorbiditeit; vacatiegelden - secretaris DHFA; vacatiegelden - voorzitter werkgroep PROM bij heupfractuurzorg; vacatiegelden - lid werkgroep acute zorg FMS; onbezoldigd |
geen |
geen |
|
De Jonghe |
Klinisch geriater |
Geen |
Initiatiefnemer ‘GEM werkwijze'. Deze werkwijze wordt in de leidraad als optie genoemd. |
Geen |
|
Tseng |
AIOS cardiologie |
NVvC werkgroep geriatrische cardiologie |
Geen |
geen |
|
Sauter (tot feb 2023) |
Adviseur Patientenfederatie Nederland |
Geen |
Geen |
geen |
|
Lucke |
SEH-arts KNMG |
Voorzitter sectie 'Geriatrische Spoedpatient' NVSHA - onbetaald Voorzitter sectie 'Geriatric Emergency Medicine' Eusem - onbetaald Onderzoeker op het gebied van geriatrische spoedzorg (ook APOP studie) |
Deelgenomen aan de APOP studie (deze studie raakt het onderwerp van de leidraad). |
|
|
Van de Steeg |
Verpleegkundig specialist Intensive- en medium Care |
Kwaliteitsprojecten met verpleegkundigen opzetten; deelnemen aan werkgroepen, ontwikkelen van afdelingsprotocollen |
Geen |
geen |
|
Van Lelyveld-Haas |
Internist-intensivist |
FCCS instructeur (interactie) (vergoeding) |
Geen |
Geen |
|
Kremers |
Internist Acute Geneeskunde |
Voorzitter werkgroep spoedzorg - NIV , onbetaald Lid commissie spoedzorg - FMS, onbetaald Bestuurslid onderzoeksconsortium acute geneeskunde, onbetaald |
SKMS DRAIM, kwaliteitsregistratie acute geneeskunde (projectleider) (kwaliteitsregistratie acute geneeskunde valt niet onder de onderwerpen van de leidraad) |
Geen |
|
Van den Broek |
Internist ouderengeneeskunde |
Docent / trainer bij de Academie voor Medisch Specialisten, betaald |
Geen |
geen |
|
Mooijaart |
Internist-ouderengeenskunde |
Geen |
PL van de APOP-studie (afgerond in 2018): het onderwerp van de studie raakt het onderwerp van de leidraad |
|
|
Schoon |
Geriater |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Van Mol |
Assistant Professor, Intensive Care Volwassenen |
- Bestuurslid V&VN-IC, onbezoldigd - Secretaris Stichting ICUdata, onbezoldigd - Voorzitter Committee N&AHP (Nurses & Allied Healthcare Professionals) bij ESICM, onbezoldigd - Commissielid congres organisatie EfCCNa, onbezoldigd |
- Ontwikkelen toolbox STRIC (t/m 2022) - hoofdonderzoeker van de DIPIC-studie. Geen relatie met deze richtlijn. - hoofdonderzoeker van de ICNaVen-studie, Geen relatie met deze richtlijn. |
Intellectueel belang tav STRIC toolbox. |
|
Verhaert |
AIOS cardiologie |
lid NVvC werkgroep geriatrische cardiologie (niet betaald), postdoctoraal onderzoeker UM (betaald) |
Geen |
Geen |
|
Klankgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Flikweert |
Traumachirurg |
Lid bestuur Nederlandse vereniging voor traumachirurgie, (onkostenvergoeding), Voorzitter Clinical Audit Board DHFA (onkostenvergoeding) |
geen |
geen |
|
Bastiaanse |
MDL-arts |
Geen |
geen |
geen |
|
Everaerd |
Psychiater |
Bestuurslid afdeling ouderenpsychiatrie, NVvP Redactielid Tijdschrift voor Psychiatrie |
Geen |
Geen |
|
Baptist |
Psychiater |
NVvP Lid Bestuur afdeling Consultatieve en Ziekenhuispsychiatrie NVvP Lid Beroepsbelangencommissie |
Geen |
Geen |
|
Melkert |
Verpleegkundig specialist |
|
Geen |
|
|
Sonnema |
anesthesioloog |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Los |
Stafmedewerker Defensie Geneeskundige Organisatie |
Instructeur ATLS |
Geen |
Geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door (tijdelijke) deelname van de Patiëntenfederatie Nederland aan de werkgroep. De Parkinson Vereniging heeft meegelezen met de conceptleidraad. De conceptleidraad is voor commentaar voorgelegd aan Patiëntenfederatie Nederland, de Parkinson Vereniging en ouderenbond KBO-KCOB. Eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.
WKKGZ en Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen
Bij de leidraad is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (WKKGZ) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn de aanbevelingen van de leidraad op verschillende domeinen getoetst. Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn. Een overzicht van uitkomsten van de kwalitatieve raming met bijbehorende toelichting vindt u in onderstaande tabel.
|
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Module Doorstroom |
Geen substantiële financiële gevolgen |
Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbevelingen breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt ook uit de toetsing dat een toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners niet verwacht wordt doordat implementatie van de aanbevelingen voornamelijk een andere benadering vraagt, echter geen wijziging in opleidingsniveau van zorgpersoneel. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht.
|
Werkwijze
Voorbereidingsfase: knelpuntenanalyse en raamwerk
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de organisatie van spoedzorg voor oudere patiënten. Dit heeft plaatsgevonden door middel van het inventariseren van onderwerpen en knelpunten uit Silver Book II van Britisch Geriatric society. Het perspectief van de eerste lijn is meegenomen door het organiseren van een werksessie met vertegenwoordigers van het NHG en Verenso. De resultaten hiervan zijn opgenomen in de bijlagen. Tevens is in databases van de Patientenfederatie gezocht naar relevante informatie over spoedzorg bij oudere patiënten. Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse is door de werkgroep een conceptraamwerk opgesteld en definitief vastgesteld.
Ontwikkelfase: formuleren van aanbevelingen
De leidraad gaat over de organisatie van zorg in Nederlandse ziekenhuizen en als basis is het Silverbook II genomen. Voor de medische inhoud wordt verwezen naar de desbetreffende richtlijnen.
Er is geen systematisch literatuuronderzoek gedaan voor deze leidraad en er is geen formele beoordeling van literatuur middels GRADE-methodiek geweest, omdat deze niet als bijdragend werden gezien en bijvoorbeeld er geen uniforme onderzoeksopzetten zijn voor dit onderwerp. De aanbevelingen zijn gebaseerd op de beschikbare wetenschappelijke literatuur, landelijke protocollen, (internationale) richtlijnen, expert opinie van de multidisciplinaire werkgroep en de belangrijkste overwegingen uit de praktijk.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptleidraad is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen, (patiënt)organisaties en de klankbordgroep voorgelegd ter commentaar. De commentaren zijn verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren is de conceptleidraad aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve leidraad is aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt)organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.