Algemene inleiding - Leidraad Organisatie van spoedzorg voor ouderen met een kwetsbare gezondheid
Achtergrond
Ouderen met een acute zorgvraag kunnen zich anders presenteren dan jongere patiënten. Ouderen kunnen ‘atypische’ symptomen hebben van aandoeningen. Een voorbeeld hiervan is een delier of val als uiting van een ontsteking. Bovendien kan er sprake zijn van kwetsbaarheid: een verminderd vermogen om adequaat te reageren op stressoren zoals ziekte. In combinatie met een gemiddeld beperkter herstelvermogen zorgt dit voor een grotere kans op ongewenste uitkomsten, zoals sterfte of verlies van zelfredzaamheid en (daarmee) kwaliteit van leven. Drie maanden na een bezoek aan de Spoedeisende Hulp (SEH) is 10% van de 70-plussers overleden en nog eens 25% is functioneel niet hersteld tot het niveau van voor de acute ziekte (De Gelder, 2016). Het leveren van holistische zorg aan ouderen met een kwetsbare gezondheid vergt aanpassingen aan de organisatie van de spoedzorg. Passende zorg voor acuut zieke ouderen met een kwetsbare gezondheid sluit aan bij de doelen die voor ouderen soms anders zijn dan voor jongeren en benut en vergroot de herstelkansen.
Ouderen verschillen onderling in vele aspecten: sommigen zijn vitaal, anderen hebben een kwetsbare gezondheid. Deze leidraad richt zich op ouderen met een kwetsbare gezondheid. Hoewel voor de term ‘oudere’ geen hard criterium op basis van kalenderleeftijd te geven is, hanteren we in deze leidraad de leeftijd van 70 jaar of ouder. De redenen hiervoor zijn omdat boven deze leeftijd kwetsbaarheid en comorbiditeit steeds meer voorkomen en omdat deze grens ook gebruikt wordt in andere (beleids-)documenten (zoals het VMS-veiligheidsprogramma en het APOP-screeningsprogramma). Uiteraard kunnen patiënten(-groepen) onder de leeftijd van 70 jaar ook baat hebben bij geriatrische zorg. Deze groep ouderen met een kwetsbare gezondheid maakt veelvuldig gebruik van zorg in het algemeen en spoedzorg in het bijzonder.
(C)GA op de SEH
Voor het leveren van passende zorg voor ouderen met kwetsbaarheid is de basis het Comprehensive Geriatric Assessment (CGA) (NVKG, 2021). Het CGA heeft bewezen de uitkomsten van ouderen in verschillende settingen te verbeteren, waaronder na acute opname in het ziekenhuis (Ellis, 2017; Eamer, 2018).
Het CGA bestaat uit drie onderdelen:
- het geriatrisch onderzoek. Hierin brengt de specialist de oudere patiënt in kaart op verschillende assen: somatisch, psychisch, functioneel, sociaal. Daarnaast kan er aandacht zijn voor de existentiële dimensie.
- het integrale behandelplan, dat de bevindingen van het geriatrisch onderzoek vertaalt in een behandelplan. In dit behandelplan worden ziektegerichte behandelingen gekozen die passen bij de individuele situatie en voorkeuren van de patiënt. Bovendien worden maatregelen voorgesteld om de uitkomsten van ziekte te verbeteren door bijvoorbeeld fysiotherapie of voeding;
- het implementeren en evalueren van het behandelplan, inclusief nazorg. Vaak zijn hierbij meerdere zorgverleners betrokken: verpleegkundigen, artsen, fysiotherapeuten en diëtisten.
Een internist-ouderengeneeskunde of klinisch geriater voert het CGA uit. Ook een physician assistant (PA) of een verpleegkundig specialist (VS) geriatrie/ ouderengeneeskunde kan de kwetsbaarheid van patiënten op de SEH mede in kaart brengen. De VS / PA werkt zelfstandig tot aan de intern afgesproken grenzen. Het afnemen van een CGA in de vorm waarin dat op de polikliniek gebeurt, is tijdrovend en praktisch op de SEH niet altijd haalbaar (denk aan uitgebreide cognitietesten of meten van loopsnelheid). In de spoedsetting, waarin tijd en personeel beperkt zijn, zijn in veel ziekenhuizen de tijd noch het gespecialiseerde personeel 24/7 aanwezig om dit uit te voeren zoals dat op de polikliniek gebeurt. Toch is het concept van het CGA wel bruikbaar voor deze leidraad. Ook kan een CGA op de SEH worden opgestart en later (op de afdeling) worden vervolgd door een behandelaar die dit conform de richtlijn CGA kan uitvoeren.
Het CGA geeft handvatten voor het organiseren van bijvoorbeeld screening op kwetsbaarheid, het verzamelen van relevante patiëntinformatie, wensen met betrekking tot behandeling vanuit het perspectief van de patiënt en naasten en multidisciplinaire inrichting van de zorg. Bezien vanuit het ziekenhuis valt hierbij te denken aan de in-, door- en uitstroom van patiënten en de samenwerking met andere zorgverleners, zowel binnen als buiten het ziekenhuis. De aanpassingen gaan meestal over informatieoverdracht tussen verschillende netwerkpartners, regionale werkafspraken of het gebruikmaken van innovatieve zorgconcepten.
Voor het inrichten van de verschillende elementen van het CGA op de SEH, waaronder het GA, wordt een internist--ouderengeneeskunde of klinisch geriater betrokken, evenals voor de scholing van de SEH-professionals en het maken van ketenafspraken.
Onderbouwing
Referenties
- Eamer G, Taheri A, Chen SS, et al. Comprehensive geriatric assessment for older people admitted to a surgical service. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Jan 31;1:CD012485. Doi: 10.1002/14651858.CD012485.pub2. Review. PubMed PMID: 29385235; PubMed Central PMCID: PMC6491328.
- Ellis G, Gardner M, Tsiachristas A, et al. Comprehensive geriatric assessment for older adults admitted to hospital. Cochrane DatabaseSystev. 2017 Sep 12;9:CD006211. Doi: 10.1002/14651858.CD006211.pub3. Review. PubMed PMID: 28898390; PubMed Central PMCID: PMC6484374.
- de Gelder J, Lucke JA, Heim N, de Craen AJ, Lourens SD, Steyerberg EW, et al. Predicting mortality in acutely hospitalized older patients: a retrospective cohort study. Intern Emerg Med. 2016;11(4):587-94.
- Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG). Richtlijn Comprehensive geriatric assessment (CGA). 2021.
Verantwoording
Beoordelingsdatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 20-06-2025
Algemene gegevens
De ontwikkeling van deze leidraad is ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en is gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen invloed gehad op de inhoud van de leidraad.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de leidraad is in 2022 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van relevante specialismen die betrokken zijn bij de spoedzorg voor oudere patiënten.
Werkgroep
- Dr. M.N.T. (Marjolein) Kremers (NIV), internist acute geneeskunde, voorzitter werkgroep
- Drs. R.H.A. (Robert) van den Broek (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Prof. Dr. S.P. (Simon) Mooijaart (NIV), internist ouderengeneeskunde
- Drs. A.J. (Arend) Arends (NVKG), klinisch geriater (tot februari 2023)
- Dr. A. (Annemarieke) de Jonghe (NVKG), klinisch geriater (vanaf februari 2023)
- Prof. Dr. Y. (Yvonne) Schoon (NVKG), klinisch geriater
- Dr. L.E.M. (Lenneke) van Lelyveld-Haas (NVIC), internist-intensivist
- Dr. J. A. (Jacinta) Lucke (NVSHA), SEH-arts
- Mw. J. (Juul) van der Steeg (V&VN), verpleegkundig specialist Intensive- en Medium Care (tot april 2023)
- Dr. M. (Margo) van Mol (V&VN), intensive care verpleegkundige en psycholoog (vanaf april 2023)
- Dr. C.C.S. (Cheyenne) Tseng (NVvC), AIOS cardiologie (tot januari 2024)
- Dr. D. (Dominique) Verhaert (NVvC), AIOS cardiologie (vanaf januari 2024)
- Mw. E.M. (Esmée) Sauter, MSc, adviseur PFNL (tot januari 2023)
Klankbordgroep
- Dr. E.R. (Elvira) Flikweert (NVvH), chirurg
- Dr. B.A.J. (Barbara) Bastiaansen (NVMDL), MDL-arts
- Mw. D.S. (Daphne) Everaerd (NVvP), psychiater
- Mw. E. (Esther) Baptist (NVvP), psychiater
- Mw. C.J.M. (Karianne) Melkert (V&VN), verpleegkundig specialist SEH/Geriatrie
- Mw. A.J.M. Sonnema, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
- Dhr. M.J.B. (Michel) Los, Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
Met ondersteuning van
- Dr. E. (Ekaterina) van Dorp - Baranova, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. B.H. (Bernardine) Stegeman, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. N.L. (Nikita) van der Zwaluw, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Met dank aan
- M. (Masja) van het Hoofd, beleidsmedewerker, Parkinson Vereniging
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoek financiering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module zijn wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring is opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele staan in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Arends (tot feb 2023) |
klinisch geriater |
- klinisch geriater in Ikaziaziekenhuis, SpijkenisseMC en VanWeel-Bethesdaziekenhuis; gedetacheerd - vaste adviseur OMT Covid-19; vacatiegelden - lid werkgroep multidisciplinaire beoordeling bij multimorbiditeit; vacatiegelden - secretaris DHFA; vacatiegelden - voorzitter werkgroep PROM bij heupfractuurzorg; vacatiegelden - lid werkgroep acute zorg FMS; onbezoldigd |
geen |
geen |
|
De Jonghe |
Klinisch geriater |
Geen |
Initiatiefnemer ‘GEM werkwijze'. Deze werkwijze wordt in de leidraad als optie genoemd. |
Geen |
|
Tseng |
AIOS cardiologie |
NVvC werkgroep geriatrische cardiologie |
Geen |
geen |
|
Sauter (tot feb 2023) |
Adviseur Patientenfederatie Nederland |
Geen |
Geen |
geen |
|
Lucke |
SEH-arts KNMG |
Voorzitter sectie 'Geriatrische Spoedpatient' NVSHA - onbetaald Voorzitter sectie 'Geriatric Emergency Medicine' Eusem - onbetaald Onderzoeker op het gebied van geriatrische spoedzorg (ook APOP studie) |
Deelgenomen aan de APOP studie (deze studie raakt het onderwerp van de leidraad). |
|
|
Van de Steeg |
Verpleegkundig specialist Intensive- en medium Care |
Kwaliteitsprojecten met verpleegkundigen opzetten; deelnemen aan werkgroepen, ontwikkelen van afdelingsprotocollen |
Geen |
geen |
|
Van Lelyveld-Haas |
Internist-intensivist |
FCCS instructeur (interactie) (vergoeding) |
Geen |
Geen |
|
Kremers |
Internist Acute Geneeskunde |
Voorzitter werkgroep spoedzorg - NIV , onbetaald Lid commissie spoedzorg - FMS, onbetaald Bestuurslid onderzoeksconsortium acute geneeskunde, onbetaald |
SKMS DRAIM, kwaliteitsregistratie acute geneeskunde (projectleider) (kwaliteitsregistratie acute geneeskunde valt niet onder de onderwerpen van de leidraad) |
Geen |
|
Van den Broek |
Internist ouderengeneeskunde |
Docent / trainer bij de Academie voor Medisch Specialisten, betaald |
Geen |
geen |
|
Mooijaart |
Internist-ouderengeenskunde |
Geen |
PL van de APOP-studie (afgerond in 2018): het onderwerp van de studie raakt het onderwerp van de leidraad |
|
|
Schoon |
Geriater |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Van Mol |
Assistant Professor, Intensive Care Volwassenen |
- Bestuurslid V&VN-IC, onbezoldigd - Secretaris Stichting ICUdata, onbezoldigd - Voorzitter Committee N&AHP (Nurses & Allied Healthcare Professionals) bij ESICM, onbezoldigd - Commissielid congres organisatie EfCCNa, onbezoldigd |
- Ontwikkelen toolbox STRIC (t/m 2022) - hoofdonderzoeker van de DIPIC-studie. Geen relatie met deze richtlijn. - hoofdonderzoeker van de ICNaVen-studie, Geen relatie met deze richtlijn. |
Intellectueel belang tav STRIC toolbox. |
|
Verhaert |
AIOS cardiologie |
lid NVvC werkgroep geriatrische cardiologie (niet betaald), postdoctoraal onderzoeker UM (betaald) |
Geen |
Geen |
|
Klankgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Flikweert |
Traumachirurg |
Lid bestuur Nederlandse vereniging voor traumachirurgie, (onkostenvergoeding), Voorzitter Clinical Audit Board DHFA (onkostenvergoeding) |
geen |
geen |
|
Bastiaanse |
MDL-arts |
Geen |
geen |
geen |
|
Everaerd |
Psychiater |
Bestuurslid afdeling ouderenpsychiatrie, NVvP Redactielid Tijdschrift voor Psychiatrie |
Geen |
Geen |
|
Baptist |
Psychiater |
NVvP Lid Bestuur afdeling Consultatieve en Ziekenhuispsychiatrie NVvP Lid Beroepsbelangencommissie |
Geen |
Geen |
|
Melkert |
Verpleegkundig specialist |
|
Geen |
|
|
Sonnema |
anesthesioloog |
Geen |
Geen |
Geen |
|
Los |
Stafmedewerker Defensie Geneeskundige Organisatie |
Instructeur ATLS |
Geen |
Geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Er is aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door (tijdelijke) deelname van de Patiëntenfederatie Nederland aan de werkgroep. De Parkinson Vereniging heeft meegelezen met de conceptleidraad. De conceptleidraad is voor commentaar voorgelegd aan Patiëntenfederatie Nederland, de Parkinson Vereniging en ouderenbond KBO-KCOB. Eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.
WKKGZ en Kwalitatieve raming van mogelijke substantiële financiële gevolgen
Bij de leidraad is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (WKKGZ) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn de aanbevelingen van de leidraad op verschillende domeinen getoetst. Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er waarschijnlijk geen substantiële financiële gevolgen zijn. Een overzicht van uitkomsten van de kwalitatieve raming met bijbehorende toelichting vindt u in onderstaande tabel.
|
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Module 1 Algemene inleiding |
Geen substantiële financiële gevolgen |
Inleidend hoofdstuk zonder aanbevelingen |
Werkwijze
Voorbereidingsfase: knelpuntenanalyse en raamwerk
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de organisatie van spoedzorg voor oudere patiënten. Dit heeft plaatsgevonden door middel van het inventariseren van onderwerpen en knelpunten uit Silver Book II van Britisch Geriatric society. Het perspectief van de eerste lijn is meegenomen door het organiseren van een werksessie met vertegenwoordigers van het NHG en Verenso. De resultaten hiervan zijn opgenomen in de bijlagen. Tevens is in databases van de Patientenfederatie gezocht naar relevante informatie over spoedzorg bij oudere patiënten. Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse is door de werkgroep een conceptraamwerk opgesteld en definitief vastgesteld.
Ontwikkelfase: formuleren van aanbevelingen
De leidraad gaat over de organisatie van zorg in Nederlandse ziekenhuizen en als basis is het Silverbook II genomen. Voor de medische inhoud wordt verwezen naar de desbetreffende richtlijnen.
Er is geen systematisch literatuuronderzoek gedaan voor deze leidraad en er is geen formele beoordeling van literatuur middels GRADE-methodiek geweest, omdat deze niet als bijdragend werden gezien en bijvoorbeeld er geen uniforme onderzoeksopzetten zijn voor dit onderwerp. De aanbevelingen zijn gebaseerd op de beschikbare wetenschappelijke literatuur, landelijke protocollen, (internationale) richtlijnen, expert opinie van de multidisciplinaire werkgroep en de belangrijkste overwegingen uit de praktijk.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptleidraad is aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen, (patiënt)organisaties en de klankbordgroep voorgelegd ter commentaar. De commentaren zijn verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren is de conceptleidraad aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve leidraad is aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt)organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.