Resectie versus watchful waiting bij laaggradig glioom

Beoordeeld: 15-04-2015

Uitgangsvraag

Wat is de beste behandelingsstrategie bij een patiënt met een vermoedelijk laaggradig glioom in termen van kwaliteit van leven, symptoom vrije overleving, progressie vrije overleving, morbiditeit, mortaliteit en totale overleving: resectie versus ‘watchfulwaiting'?

Aanbeveling

Voor een patiënt met een vermoedelijk laaggradig glioom dienen de risico's en de voordelen van de verschillende behandelstrategieën, waaronder vroege resectie, biopt of watchful waiting, individueel afgewogen te worden in een multidisciplinaire hersentumorwerkgroep.

De beslissing over de eerste behandelstappen bij een patiënt met een vermoedelijk laaggradig glioom dient in multidisciplinair overleg genomen te worden waarbij tenminste aanwezig is: een neurochirurg met ervaring met intraoperatieve stimulatiemapping van hersenfuncties, een neuroloog met oncologische expertise, een neuroradioloog, een radiotherapeut, een oncoloog en optioneel een klinisch neuropsycholoog. Idealiter wordt in de werkgroep een eerste behandelkeuze met de alternatieven geformuleerd.

De patiënt met een vermoedelijk laaggradig glioom dient daarna zo goed mogelijk geïnformeerd te worden over het natuurlijk beloop en de verschillende behandelmogelijkheden op basis van de recente literatuur. De onzekerheden van het effect van de behandelingen op overleving, kwaliteit van leven, progressievrije overleving, morbiditeit en mortaliteit zijn onderdeel van de voorlichting.

Mogelijke argumenten voor een watchful waiting beleid kunnen bestaan uit:

twijfel aan de radiologische diagnose diffuus laaggradig glioom (ten opzichte van een benigne aandoening)
het ontbreken van gerandomiseerd onderzoek naar het verschil in uitkomst tussen watchful waiting en een resectie;
onzekerheid over het effect van een resectie op cognitie of kwaliteit van leven
het uitstellen van risico's op morbiditeit en mortaliteit van een vroege resectie
comorbiditeit die gepaard gaat met hogere morbiditeit en mortaliteit van een resectie.

Mogelijke argumenten voor een biopt kunnen bestaan uit:

twijfel aan de radiologische diagnose diffuus laaggradig glioom
het bepalen van moleculaire markers
de verwachting van een beperkte mate van resectie
uitgebreide infiltratie die past bij gliomatosis (zie module behandeling Gliomatosis cerebri)
het vermijden van risico's op morbiditeit en mortaliteit (bijvoorbeeld door comorbiditeit) van een resectie.

Mogelijke argumenten voor een vroege resectie kunnen bestaan uit:

het verkrijgen van een representatieve histopathologische diagnose
het bepalen van moleculaire markers
het verminderen van neurologische en cognitieve symptomen
het verminderen van epileptische verschijnselen of nastreven van aanvalsvrijheid
het verlengen van tijd tot progressie
het verlengen van tijd tot hooggradige dedifferentiatie
het verlengen van levensverwachting
het verbeteren van respons op radiotherapie of chemotherapie
het voorkómen van een resectie van een grotere tumor op hogere leeftijd.

Over het algemeen zal bij een patiënt met één of meer risicofactoren (zie module Klinisch prognostische factoren laaggradig glioom) eerder een vroege resectie overwogen worden.

Onderbouwing

Conclusies

Samenvatting literatuur

Voor de zoekvraag werd ‘watchful waiting' aanvankelijk gedefinieerd als een beleid zonder vroege tumorbehandeling (operatie, bestraling of chemotherapie), zonder een weefseldiagnose bij een vermoedelijk laaggradig glioom op basis van een MRI. Omdat voor deze vraag geen vergelijkende studies werden gevonden, werd de zoekvraag uitgebreid en ‘watchful waiting' gedefinieerd als een beleid zonder vroege tumorbehandeling met een weefseldiagnose door een hersenbiopt. Diffuus laaggradig glioom werd gedefinieerd als WHO graad II glioom, zoals astrocytoom, oligodendroglioom of oligoastrocytoom (te onderscheiden van WHO graad I gliomen, zoals pilocytair astrocytoom, ganglioglioom of dysembryoplastisch neuro-epitheliale tumor). Publicaties werden geïncludeerd indien gepubliceerd na 2003 en met tenminste 30 patiënten.
Met deze zoekvraag werden een Cochrane review [Veeravagu 2013³⁶⁴] en vier vergelijkende observationele studies, beschreven in vijf publicaties [Jakola 2012¹⁴⁹, Jakola 2013¹⁵⁰, De MecadoBianco 2012, Sahgal 2013²⁸⁸, Schomas 2009³⁰¹] geïdentificeerd. Na het uitwerken van de zoekvraag (23 oktober 2013) werd nog een vijfde studie gepubliceerd die aan de criteria voldeed [Pallud 2013²⁴⁵].

Kwaliteit van het bewijs
De Cochrane review is van goede kwaliteit. Het risico op bias in de vijf vergelijkende observationele studies is hoog. De vijf studies zijn retrospectief uitgevoerd. De vijf studies rapporteerden allen risicofactoren. Twee studies corrigeerden voor risicofactoren in de analyse voor totale overleving [Jakola 2012¹⁴⁹, Pallud 2013²⁴⁵].In geen enkele observationele studie werden de uitkomsten blind beoordeeld. In alle studies was selectiebias aanwezig (selection on indication). Hierdoor zijn de gerapporteerde verschillen weinig betrouwbaar.

Gewenste effecten
Effect op totale overleving (cruciale uitkomst)
In zes publicaties van vijf studies werd het effect op de totale overleving vergeleken tussen resectie en watchful waiting.
Een Cochrane review beoordeelde studies naar de klinische effectiviteit van een hersenbiopt vergeleken met resectie bij nieuwe patiënten met een vermoedelijk laaggradig glioom [Veeravagu 2013³⁶⁴]. Veeravagu vond geen gerandomiseerde gecontroleerde studies over deze vraag en beschrijft twintig studies die niet aan de criteria voldeden in meer detail. De Cochrane review concludeert dat behandelaars vanwege het ontbreken van gerandomiseerde studies voor elke patiënt de risico's en de voordelen van elke interventie individueel moeten wegen totdat meer bewijs beschikbaar is.
Jakola [2013¹⁵⁰] beschrijft een populatiestudie met parallelle consecutieve cohorts bestaande uit 153 patiënten met een supratentorieel diffuus laaggradig glioom (WHO graad II) tussen 1998 en 2009 en een mediane follow-up van 7 jaar: 66 patiënten uit een kliniek met een behandelvoorkeur voor watchful waiting met biopt (47 ondergingen een biopt, 19 een vroege resectie) en 87 patiënten uit een kliniek met een behandelvoorkeur voor vroege resectie (12 ondergingen een biopt, 75 een vroege resectie). De mediane overleving in de kliniek met watchful waiting voorkeur was 5,9 jaar (95%CI 4,9 -7,3). De mediane overleving in de kliniek met vroege resectie voorkeur werd in 10 jaar follow-up niet bereikt. De totale overlevig was significant verschillend in het voordeel van de kliniek met vroege resectie voorkeur (log-rank p=0,01). De 5-jaarsoverleving bedroeg 60% in de kliniek met watchful waiting voorkeur versus 74% in de kliniek met vroege resectie voorkeur; de 7-jaarsoverleving bedroeg respectievelijk 44% en 68%. In de multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, preoperatieve tumor diameter, midlijn betrokkenheid, histologische typering en neurologische symptomatologie) was de overleving ook significant verschillend in het voordeel van de kliniek met vroege resectie voorkeur (HR 1,8; 95%CI 1,1-2,9; p=0,03).
Jakola beschrijft een subgroepanalyse gebaseerd op dezelfde studie [Jakola 2013¹⁵⁰] van de 117 patiënten met een laaggradig astrocytoom: 55 uit de kliniek met een behandelvoorkeur voor watchful waiting (43 ondergingen een biopt, 12 een vroege resectie), 62 uit de kliniek met een behandelvoorkeur voor vroege resectie (11 ondergingen een biopt 51 een vroege resectie). De mediane overleving in de kliniek met watchful waiting voorkeur was 5,6 jaar (95%CI 3,5-7,6). De mediane overleving in de kliniek met vroege resectie voorkeur was 9,7 jaar (95%CI 7,5-11,9). De totale overleving was significant verschillend in het voordeel van de vroege resectie kliniek (log-rank p=0,047). De 5-jaarsoverleving bedroeg 56% in de kliniek met watchful waiting voorkeur versus 66% in de kliniek met vroege resectie voorkeur; de 7-jaarsoverleving bedroeg 39% en 64%, respectievelijk. In multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, preoperatieve tumor diameter, vroege radiotherapie) was de overleving ook significant verschillend in het voordeel van vroege resectie voorkeur (HR 1,77; 95%CI1,02-3,05; p=0,041).
De MacedoBianco beschrijft een cohort bestaande uit 82 patiënten met een hemisferisch laaggradig astrocytoom tussen 1999 en 2008 met een mediane follow-up van 5 jaar [De MacedoBianco 2013]. Voor tumoren in niet-eloquente gebieden werd een langere overleving gevonden bij 33 patiënten na vroege resectie vergeleken met 9 patiënten na biopsie (4,7 versus 1,9 jaar, p=0,013). Voor tumoren in eloquente gebieden werd geen verschil in overleving gevonden tussen 23 patiënten na vroege resectie en 17 patiënten biopsie (4,5 versus 2,1 jaar; p=0,33).
Sahgal beschrijft een cohort van verschillende universiteitsziekenhuizen, bestaande uit 182 patiënten met een laaggradig astrocytoom tussen 1992 en 1996 en met een niet- beschreven follow-up duur [Sahgal 2013²⁸⁸]. De gemiddelde overleving was 5,5 jaar voor 84 patiënten na vroege resectie en 3,4 jaar voor 98 patiënten na biopsie; statistische analyse werd niet gerapporteerd.
Schomas beschrijft een subgroepanalyse van een cohort van de Mayo Clinic, Rochester, VS, bestaande uit 32 patiënten ouder dan 55 jaar met een niet-pilocytair laaggradig glioom tussen 1960 en 1992 en een mediane follow-up van 17 jaar [Schomas 2009b³⁰²]. De mediane overleving van 16 patiënten na een vroege resectie was 3,0 jaar en van 16 patiënten na een biopt was 2,2 jaar (p=0,57).
Pallud beschrijft een cohort van verschillende universiteitsziekenhuizen bestaande uit 1509 patiënten met een diffuus laaggradig glioom tussen 1992 en 2011 en een mediane follow-up van 7 jaar. Ten opzichte van 619 patiënten na biopt bestond geen verschil in overleving van 427 patiënten na partiële resectie (HR 0,95; 95%CI 0,76-1,19, p=0,663), een langere overleving van 313 patiënten na subtotale resectie (HR 0,62; 95%CI 0,47-0,82, p=0,001, en een langere overleving van 150 patiënten na totale resectie (HR 0,32; 95%CI 0,20-0,53, p<0,001). In de multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (geslacht, leeftijd, epilepsie, preoperatieve tumor diameter, midlijn betrokkenheid, tumor lokalisatie, pathologische typering, radiotherapie en chemotherapie) bestond ten opzichte van de patiënten na biopt geen verschil in overleving na partiële resectie (HR 1,10; 95%CI 0,87-1,40; p=0,409) of na subtotale resectie (HR 0,81; 95%CI 0,59-1,10; p=0,169), wel na totale resectie (HR 0,51; 95%CI 0,30-0,88; p=0,016).

Kwaliteit van leven (cruciale uitkomst)
In geen van de gevonden studies werd het effect op kwaliteit van leven vergeleken tussen resectie en watchful waiting.

Effect op progressievrije overleving (belangrijke uitkomst)
In drie publicaties van twee studies werd het effect op progressievrije overleving vergeleken tussen resectie en watchful waiting [Jakola 2012¹⁴⁹, Jakola 2013¹⁵⁰, Pallud 2013²⁴⁵].
Jakola [Jakola 2012¹⁴⁹] beschrijft voor patiënten met een diffuus laaggradig glioom een significant verschil in progressie (nieuwe contrastaankleuring op MRI of WHO graad III/IV in nieuwe histopathologie) tussen biopt en vroege resectie. Progressie werd geobserveerd in 56% van de 66 patiënten uit een kliniek met watchful waiting voorkeur vergeleken met 37% van de 87 patiënten uit een kliniek met vroege resectie voorkeur gedurende de follow-up (p=0,02). In de subgroep van patiënten met een laaggradig astrocytoom beschrijft Jakola [Jakola 2013¹⁵⁰] geen verschil in progressie tussen 56% van 66 patiënten uit een kliniek met watchful waiting voorkeur vergeleken met 43% van de 62 patiënten uit een kliniek met vroege resectie voorkeur gedurende de follow-up (p=0,163).
Pallud [Pallud 2013²⁴⁵] beschrijft voor patiënten met een diffuus laaggradig glioom een significant verschil in progressie (nieuwe contrastaankleuring op MRI of WHO graad III/IV in nieuwe histopathologie) tussen biopt en vroege resectie. Ten opzichte van 619 patiënten na biopt bestond een significant verschil in progressie met 427 patiënten na partiële resectie (HR 0,83; 95%CI 0,71-0,97; p=0,019), met 313 patiënten na subtotale resectie (HR 0,51; 95%CI 0,42-0,62; p<0,001) en met 150 patiënten na totale resectie (HR 0,29; 95%CI 0,21-0,41; p<0,001). In de multivariate analyse met correctie voor risicofactoren bestond ten opzichte van de patiënten na biopt ook een significant verschil in progressie na partiële resectie (HR 0,68; 95%CI 0,58-0,81; p<0,001), na subtotale resectie (HR 0,43; 95%CI 0,35-0,53; P<0,001) en na totale resectie (HR 0,22; 95%CI 0,16-0,32; p<0,001).

Ongewenste effecten
Twee studies rapporteerden over neurologische complicaties na de ingreep [Jakola 2012¹⁴⁹, Jakola 2013¹⁵⁰, Bianco 2013¹⁷]. Jakola vond geen significant verschil in nieuwe of toegenomen neurologische afwijkingen binnen de 30 dagen na de ingreep (biopsie / watchful waiting 18% versus resectie 21%; p=0,70) [Jakola 2012a¹⁴⁹]. Ook in de subgroep van 117 patiënten met een laaggradig astrocytoom vonden ze geen significant verschil (13% versus 21%; p=0.27) [Jakola 2013¹⁵⁰]. Bianco rapporteerde een nieuwe blijvende neurologische afwijking ten gevolge van de chirurgische ingreep bij 5% van de patiënten, maar zonder een vergelijking tussen de twee behandelgroepen te rapporteren [Bianco 2013¹⁷].
Dezelfde twee studies rapporteerden ook over de perioperatieve mortaliteit. Jakola rapporteerde geen significant verschil in 30-dagen mortaliteit tussen beide behandelgroepen (biopsie / watchful waiting 1% versus resectie 0%; p=0.25) [Jakola 2012¹⁴⁹]. Bianco vond geen operatieve mortaliteit voor de totale populatie [Bianco 2013¹⁷].
Jakola vond geen significant verschil in chirurgische complicaties (biopsie / watchful waiting 9% versus resectie 8%; p=0.82), zonder een goede definitie van deze complicaties te geven [Jakola 2012a¹⁴⁹]. Bianco rapporteerde een chirurgische infectie bij 2% van de patiënten, maar zonder een vergelijking tussen de twee behandelgroepen te rapporteren [Bianco 2013¹⁷].
Tenslotte, Jakola rapporteerde significant meer maligne transformaties in de biopsiegroep (56% versus 37%, p=0.02), maar zonder de cijfers te corrigeren voor risicofactoren [Jakola 2012a¹⁴⁹].

Aanvullende consensus based samenvatting van de literatuur
Achtereenvolgens worden beschreven: andere (internationale) richtlijnen met aanbevelingen voor het beleid bij diffuus laaggradig glioom, de literatuur van vóór 2004, observationele cohort studies van resectie of watchful waiting, reviews over morbiditeit of mortaliteit van resectie of biopt en literatuur over een aantal behandeldilemma's.

Twee recente richtlijnen zijn gepubliceerd over het beleid bij diffuus laaggradig glioom en doen aanbevelingen voor de behandeling van het vermoedelijk laaggradig glioom op basis van een systematische literatuursearch.
De richtlijn van de European Association for Neuro-Oncology doet aanbevelingen op basis van level B bewijs [Soffietti 2010³²⁰]. In deze richtlijn wordt resectie als eerste behandeloptie geadviseerd, met als doel aan de ene kant maximaliseren van tumorverwijdering, en aan de andere kant minimaliseren van postoperatieve morbiditeit. Een biopt (stereotactisch of open) zou kunnen plaatsvinden met als doel een histologische diagnose, als een operatie niet haalbaar is (door de lokalisatie, uitgebreidheid of comorbiditeit).
De National Comprehensive Cancer Network beveelt, indien mogelijk, een maximale resectie aan met vaststellen van de mate van resectie door een MRI binnen 72 uur na operatie [NCCN 2013²²⁵].

In de literatuur vóór 2004 werd een resectie vergeleken met watchful waiting met een biopt in zes niet-gerandomiseerde vergelijkende observationele studies [Shaw 2002³⁰⁸, Jeremic 1998¹⁵⁹, Van Veelen 1998³⁶², Rajan 1994²⁷⁰, Philippon 1993²⁵⁹, North 1990²³²]. In vijf van de zes studies werd een verschil beschreven in totale overleving ten gunste van resectie, vergeleken met een biopt; in twee van de studies werd gecorrigeerd voor risicofactoren. In één studie werd een verschil in progressievrije overleving vastgesteld ten gunste van een uitgebreidere resectie.
Shaw includeerde 211 patiënten tussen 1986 en 1994 met een laaggradig glioom in een gerandomiseerde studie naar lage en hoge dosis radiotherapie [Shaw 2002³⁰⁸]. Na vijf jaar was 71% van 103 patiënten na biopsie in leven, vergeleken met 56% van 71 patiënten na een subtotale resectie en met 88% van 29 patiënten na een totale resectie (p=0,0151) na een mediane follow-up van 6,4 jaar. Tussen een totale resectie en biopt (HR 0,38; p=0,07) en tussen subtotale resectie en biopt (HR 1,03; p=0,89) werd geen significant verschil in overleving gevonden in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, preoperatieve tumor diameter, midlijn betrokkenheid, pathologische typering, radiotherapie en instituut).
Jeremic includeerde 37 patiënten tussen 1988 en 1993 met een supratentorieel laaggradig glioom [Jeremic 1998¹⁵⁹]. Na vijf jaar was 58% van 19 patiënten na biopsie in leven, vergeleken met 94% van 14 patiënten na een resectie (p=0,009) met een mediane follow-up van 6,2 jaar.
Van Veelen includeerde 90 patiënten tussen 1975 en 1989 met een supratentorieel laaggradig glioom [Van Veelen 1998³⁶²]. Na vijf jaar was 33% van 18 patiënten na biopsie in leven, vergeleken met 18% van 59 patiënten na een resectie <75% en met 62% van 13 patiënten na een resectie >75% (P<0,001). Na 5 jaar was 28% na biopsie progressievrij, vergeleken met 10% na een resectie <75% en 46% na een resectie >75% (p<0,001).
Rajan includeerde 82 patiënten met een laaggradig glioom [Rajan 1994²⁷⁰]. De overleving na vijf jaar was 90% bij 11 patiënten na een totale resectie, 52% bij 30 patiënten na subtotale resectie, 50% na partiële resectie en 42% na een biopt (p<0,05) met een mediane follow-up van 4,2 jaar.
Philippon includeerde 174 patiënten tussen 1978 en 1987 met een supratentorieel laaggradig astrocytoom. Na vijf jaar was 45% van 33 patiënten na een biopt in leven, 50% van 69 patiënten na een subtotale resectie en 80% van 16 patiënten na totale resectie (p=0,00022). De operatieve behandeling was een significante prognostische factor voor overleving (p<0,01) in multivariate analyse met correctie voor de risicofactoren (leeftijd, lokalisatie, lateralisatie, contrast aankleuring, cyste, histologie en radiotherapie).
North includeerde 77 patiënten tussen 1975 en 1984 met een supratentorieel laaggradig glioom [North 1990²³²]. Na vijf jaar was 43% van 26 patiënten na biopsie in leven, vergeleken met 64% van 43 patiënten na een subtotale resectie en met 85% van 8 patiënten na een totale resectie (p=0,002) met een mediane follow-up van 5,8 jaar.

In de literatuur werden niet-vergelijkende observationele studies beschreven waarin de patiënten die een biopt ondergingen werden ingedeeld bij patiënten met een beperkte resectie, of waarin de mate van resectie als continue variabele werd geanalyseerd, of waarin patiënten na meer of minder uitgebreide resectie werden beschreven [Capelle 2013⁴³], Youland 2013⁴⁰⁴], Jung 2011¹⁶⁰, Ahmadi 2009², Smith 2008³¹⁹, McGirt 2008²¹⁴, Schomas 2009³⁰¹, Claus 2005⁶², Karim 1996¹⁶³, Laws 1984¹⁹⁷]. In negen van de tien niet-vergelijkende observationele studies werd een verschil in totale overleving vastgesteld ten gunste van uitgebreidere resectie, met in zeven studies correctie voor risicofactoren. In vier van de zes niet-vergelijkende observationele studies werd een verschil in progressievrije overleving vastgesteld ten gunste van uitgebreidere resectie, met in vier studies correctie voor risicofactoren.
Capelle includeerde 1097 patiënten tussen 1985 en 2007 met een laaggradig glioom [Capelle 2013⁴³], waarvan 272 patiënten na biopsie, 332 na een resectie met een tumorrest >10 ml, 262 na een resectie met een tumorrest 0-10 ml en 80 na een totale resectie op basis van MRI. De totale overleving is in univariate analyse sterk geassocieerd met het percentage tumorverwijdering (p<0,0001) met een mediane follow-up van 7,4 jaar. In de multivariate analyse is overleving eveneens geassocieerd met de mate van tumorverwijdering (RR 0,569; 95%CI 0,382-0,847; p=0,0199) met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, lokatie, preoperatief tumorvolume, epilepsie).
Youland includeerde 852 patiënten tussen 1960 en 2011 met een laaggradig glioom [Youland 2013⁴⁰⁴], waarvan 321 na biopsie, 211 na totale resectie op basis van MRI, 85 na resectie van 90-99%, en 235 na resectie <90%. Na tien jaar was 60% van 296 patiënten na resectie >90% in leven en 33% van 556 patiënten na resectie <90% (p<0.0001) met een mediane follow-up van 11,4 jaar. Na tien jaar was 34% van 296 patiënten na resectie >90% progressievrij en 16% van 556 patiënten na resectie <90% (p<0,0001).In de multivariate analyse is er een verschil in overleving (HR 0,51; 95%CI 0,40-0,65; p<0,0001) en in progressievrije overleving (HR 0,44; 95%CI 0,36-0,54; p<0,0001) ten gunste van een resectie >90% in vergelijking met een resectie <90% met correctie voor risicofactoren (leeftijd, hoofdpijn, epilepsie, taalstoornis, sensomotorische stoornis, histologische subtypering, preoperatieve tumorgrootte, diepe ligging, contrastaankleuring, radiotherapie en chemotherapie).
Jung includeerde 86 patiënten tussen 2000 en 2009 met een laaggradig glioom [Jung 2012], waarvan 40 patiënten na ‘totale' resectie, 22 na ‘subtotale' resectie en 24 na ‘partiële' resectie of biopt. Het type operatie was geassocieerd met overleving (p<0,001) en met progressievrije overleving (p=0,001). De overleving is niet geassocieerd met type operatie met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, lokalisatie, histologische subtypering, radiotherapie). In vergelijking met ‘partiële' resectie of biopt is de progressievrije overleving gunstiger na ‘totale' resectie (HR 0,312; 95%CI 0,101-0,966; p=0,043) met correctie voor risicofactoren (lokalisatie, diffuus groeipatroon, histologische subtypering, radiotherapie).
Ahmadi includeerde 130 patiënten tussen 1985 en 2003 met een laaggradig glioom [Ahmadi 2009²]. De totale overleving bij 91 patiënten na totale resectie was gunstiger dan bij 39 patiënten na partiële resectie of biopt (Logrankp=0,024) met een mediane follow-up van 7,8 jaar. De hazard ratio verschilde ten gunste van totale resectie (HR 4,179; 95%CI 1,527-11,435) na correctie voor de risicofactoren (histologie, lokalisatie en chemotherapie).
Smith includeerde 216 patiënten tussen 1989 en 2005 met een laaggradig glioom, waarbij biopten werden geëxcludeerd [Smith 2008³¹⁹]. Postoperatieve tumorrest (in mL) gemeten op MRI was geassocieerd met overleving (HR 1,010; 95%CI 1,001-1,019, p=0,03) en met progressievrije overleving (HR 1,007; 95%CI 1,001-1,014; p=0,035) in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, lokalisatie, histologische subtypering) met een mediane follow-up van 4,4 jaar. Het percentage tumorverwijdering was geassocieerd met overleving (HR 0,972; 95%CI 0,960-0,983; p<0,001) in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren, en niet met progressievrije overleving (HR 0,992; 95%CI 0,984-1,001; p=0,088).
McGirt includeerde 170 patiënten tussen 1996 en 2007 met een laaggradig glioom [McGirt 2008²¹⁴], waarvan 65 patiënten na totale resectie op basis van MRI, 39 na een bijna totale resectie met <3 mm resttumor en 66 na subtotale resectie met >3 mm resttumor. Na vijf jaar was 95% van 65 patiënten na totale resectie in leven, 80% van 39 na bijna totale resectie en 70% van 66 na subtotale resectie met een mediane follow-up van 4 jaar. Na tien jaar was dit 76%, 57% en 49%, respectievelijk. In vergelijking met patiënten na een subtotale resectie was de overleving na een totale resectie gunstiger (HR 0,36; 95%CI 0,16-0,84, p=0,017) met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, histologische subtypering, preoperatieve, tumordiameter), maar niet na een bijna totale resectie. De mediane progressievrije overleving na totale resectie was 7 jaar, na bijna totale resectie 4 jaar en na subtotale resectie 3,5 jaar. In vergelijking met patiënten na een subtotale resectie was de progressievrije overleving na een totale resectie gunstiger (HR 0,56; 95%CI 0,32-0,98, p=0,043) in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, Karnofsky, histologische subtypering, preoperatieve, tumordiameter), maar niet na een bijna totale resectie.
Schomas includeerde 134 patiënten tussen 1960 en 1992 met een laaggradig glioom, waarvan 41 patiënten na ‘totale' resectie, 33 na ‘radicale subtotale' resectie, 130 na subtotale resectie en 110 na biopsie [Schomas 2009a³⁰¹]. Na tien jaar was 30% van 240 patiënten na ‘subtotale' resectie of biopt in leven vergeleken met 57% van 74 patiënten na uitgebreidere resectie (p<0,001) met een mediane follow-up van 13,6 jaar. Een uitgebreidere resectie was geassocieerd met totale overleving (RR 0,63; 95%CI 0,48-0,79; p=0,03) in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (tumorgrootte, histologische subtypering, symptomatologie, radiotherapie). Na tien jaar was 21% van 240 patiënten na ‘subtotale' resectie of biopt progressievrij vergeleken met 47% van 74 patiënten na uitgebreidere resectie (p<0,001). Een uitgebreidere resectie was geassocieerd met progressievrije overleving (RR 0,74; 95%CI 0,55-0,96; p<0,001) met correctie voor de risicofactor tumorgrootte.
Claus includeerde 156 patiënten tussen 1997 en 2003 met een laaggradig glioom [Claus 2005⁶²]. Geen verschil werd gevonden tussen minder dan totale resectie en totale resectie in totale overleving (HR 4,9; 95%CI 0,61-40) of progressievrije overleving (HR 1,4; 95%CI 0,7-3.1) na correctie voor leeftijd met een mediane follow-up van 3 jaar.
Karim includeerde 379 patiënten in een gerandomiseerde studie naar lage dosis versus hoge dosis radiotherapie [Karim 1996¹⁶³]. De mate van tumorverwijdering (156 patiënten na biopsie of <50% resectie, 103 patiënten na 50-89% resectie en patiënten na resectie >90%) was geassocieerd met overleving (p<0,01) en met progressievrije overleving (p<0,001), ook in multivariate analyse met correctie voor risicofactoren (leeftijd, conditie, en histologie) (p<0,05) met een mediane follow-up van 6,2 jaar.
Laws includeerde 461 patiënten tussen 1915 en 1975 met een supratentorieel laaggradig glioom. Na 5 jaar was 32% van 356 patiënten na een biopt of ‘subtotale' resectie in leven, vergeleken met 44% van 48 patiënten na ‘radicale subtotale' resectie en met 61% van 57 patiënten na ‘totale' resectie (p<0.0001).

In de literatuur werden twee niet-vergelijkende observationele studies beschreven met patiënten die watchful waiting zonder biopt ondergingen [Reijneveld 2001²⁷⁷, Recht 1992²⁷⁴].
Reijneveld includeerde 24 patiënten tussen 1998 en 1999 met een vermoedelijk laaggradig glioom op basis van beeldvorming en matchen deze cases met 24 controle patiënten met een laaggradig glioom na biopt of resectie. Er werd geen verschil gevonden in Barthel Index, Neurologic Functional Status Scale, Karnofsky Performance Scale en Cognitive Functioning Scale. In één van acht domeinen (vitaliteit, p<0,05) van de SF-38, in twee van elf domeinen (motor dysfunctie, blaascontrole) van de BCM-20 en in een van vier domeinen (psychomotor functioneren, p<0,005) van de Cognitive Performance Status werd een verschil gevonden ten gunste van watchful waiting zonder biopt. Totale overleving of progressie-vrije overleving werd niet geanalyseerd.
Recht includeerde 26 patiënten met een vermoedelijk laaggradig supratentoriaal glioom op basis van CT of MRI die geen vroege behandeling ondergingen en 20 patiënten met een supratentorieel laaggradig glioom die vroege behandeling ondergingen [Recht 1992²⁷⁴]. Bij 15 van 26 patiënten die aanvankelijk geobserveerd werden, vond na uitstel van 4 tot 123 maanden alsnog een operatie plaats vanwege groei (4), epilepsie (4), symptomatologie (3), en maligne transformatie (3). Bij 9 van 15 uitgestelde operaties werd een hooggradig glioom vastgesteld (5 WHO graad III en 4 WHO graad IV). In 11 van 26 patiënten vond na 15 tot 98 maanden observatie plaats. Er werd geen verschil in overleving gevonden(p=0,65) met een mediane follow-up van 3,8 jaar.

Een aantal reviews beschrijft argumenten die betrokken kunnen worden bij een behandeladvies voor patiënten met een laaggradig glioom.
In een systematische review werd het therapeutisch effect van mate van resectie bij glioom beschreven, onder andere voor laaggradig glioom [Sanai 2008²⁹¹]. Sanai identificeerde drie studies met volumetrische data op basis van MRI metingen na operatie voor laaggradig glioom, waarvan drie studies een gunstiger 5-jaarsoverleving beschreven na uitgebreidere resecties.
In een meta-analyse werd de neurologische morbiditeit en mortaliteit van resectie bij glioom beschreven [De Witt Hamer 2012⁷⁶]. Op basis van 90 publicaties met 8091 patiënten werd een permanente nieuwe neurologische functiestoornis beschreven bij 7,1% (95%CI 5,3-9,0%), een permanent ernstige functiestoornis bij 4,6% (95%CI 3,3-6,1%) en operatieve mortaliteit bij 0,26% (95%CI 0,01-0,50%). Resecties met intraoperatieve stimulatie mapping van hersenfuncties gingen gepaard met minder permanent ernstige neurologische functiestoornissen dan resecties zonder stimulatie mapping (OR 0,39; 95%CI 0,23-0,64).
In een review werden de effecten van resectie op de cognitie beschreven en werd geconcludeerd dat dit niet systematisch onderzocht is, maar dat zowel verbetering als achteruitgang werd waargenomen [Klein 2012¹⁷⁷]. Satoer includeerde 45 patiënten met een resectie van een glioom met eloquente lokalisatie, waarvan 27 met een laaggradig glioom [Satoer 2014²⁹⁸]. In vergelijking met gezonde controles onderpresteerden patiënten met een laaggradig glioom voor en na operatie in alle cognitieve domeinen. Drie maanden na operatie trad cognitieve verbetering op voor geheugen (verbalrecall: t=-1,931; p=0,034) en cognitieve achteruitgang voor taal (category fluency: t=2,517; p=0,030) ten opzichte van preoperatief. Tussen 3 maanden en 1 jaar na operatie verbeterde de taal (naming: t=-2,781; p=0,026 en letter fluency: t=-1,975; p=0,047). Ernstige cognitieve achteruitgang werd niet waargenomen (taal, geheugen, aandacht en executie).
Een review over de morbiditeit en mortaliteit van een biopt bij glioom werd niet gevonden. In twee publicaties na 2003 met meer dan 100 patiënten werd morbiditeit en mortaliteit van een biopt beschreven. McGirt beschreef een permanente nieuwe neurologische functiestoornis bij 13 (5%) en postoperatieve mortaliteit bij 3 (1%) van 270 patiënten na een hersenbiopt [McGirt 2005²¹⁶]. Kongkham beschreef een permanente neurologische functiestoornis bij 9 (1,5%) en postoperatieve mortaliteit bij 8 (1,3%) van 622 patiënten na een hersenbiopt [Kongkham 2008¹⁸⁰].
De radiologische diagnose ‘vermoedelijk laaggradig glioom' op basis van MRI is niet accuraat volgens de literatuur. Scott beschreef bij 21 (36%) van 58 patiënten met vermoedelijk laaggradig glioom op basis van afwezigheid van contrastaankleuring een histologische gradering van WHO graad III [Scott 1992]. Meyer beschreef bij 12 (46%) van 26 patiënten met vermoedelijk laaggradig glioom een histologische gradering van WHO graad III [Meyer 2001²¹⁷]. Pallud beschreef bij 143 (16%) van 927 patiënten met een WHO graad II glioom contrastaankleuring [Pallud 2009²⁴⁶].
De histologische diagnose na een biopt komt niet overeen met de histologische diagnose na een resectie volgens de literatuur: Jackson beschrijft bij 40 (49%) van 82 patiënten na een biopt voor een glioom een andere histologische diagnose na resectie binnen 60 dagen na het biopt [Jackson 2001¹⁴⁷]. Dit had therapeutische consequenties bij 27 (33%) patiënten. Bij 13 (72%) van 18 patiënten met een histologische diagnose WHO graad II na biopt was sprake van een WHO graad III of IV. Jackson reviewde 6 studies en concludeerden dat de diagnostische precisie van een biopt 62-95% was in vergelijking met een histologische diagnose op materiaal van een resectie.

Tot slot komt een aantal behandeldilemma's in de praktijk voor, dat gepaard gaat met meer onzekerheid over de behandelstrategie op basis van de literatuur: ten eerste een vermoedelijk laaggradig glioom als toevalsbevinding op beeldvorming, ten tweede een supratotale resectie voor een vermoedelijk laaggradig glioom.
Beeldvorming bijvoorbeeld na een neurotrauma of de controlegroep in radiologisch onderzoek doet een laaggradig glioom als toevalsbevinding, vermoeden bij 1 op 2000 MRI-onderzoeken [Morris 2009²²²]. Er bestaat geen vergelijkend onderzoek tussen vroege en late behandeling bij patiënten met een laaggradig glioom als toevalsbevinding. Voorstanders van een vroege resectie argumenteren dat de voordelen van resectie van een laaggradig glioom in een zeer vroeg stadium groter kunnen zijn, omdat de tumor nog kleiner is en completer operatief te verwijderen, terwijl de morbiditeit lager kan zijn [Kelly 2010¹⁶⁸; Pallud 2010²⁴⁷; Duffau 2012⁸⁵; Potts 2012²⁶³]. Voorstanders van een late behandeling argumenteren dat de nadelen van een resectie veilig uitgesteld kunnen worden als MRI-follow-up plaatsvindt [Shah 2011³⁰⁷].
Er bestaat geen vergelijkend onderzoek voor een resectie met een ruime marge van niet-MRI-afwijkend weefsel, een zogenaamde supratotale resectie. Voorstanders van een supratotale resectie argumenteren dat een supratotale resectie waarschijnlijk een groter deel van de infiltrerende glioomcellen kan verwijderen mits uitgevoerd met intraoperatieve stimulatie mapping voor hersenfuncties [Yordanova 2011⁴⁰²].
In de meerderheid van bovengenoemde studies wordt een betere overleving bij resectie gemeld dan bij de ‘watchful waiting' benadering. Dit behoeft enige nuancering. Alle genoemde artikelen zijn retrospectief van aard of betreffen cohortstudies en kunnen dus geen uitsluitsel geven over welke benadering superieur is. Prospectief gerandomiseerde studies zullen zeer waarschijnlijk niet snel uitgevoerd worden vanwege ethische bezwaren. De belangrijkste problemen in de genoemde studies zijn de selectie bias en de eerder genoemde sampling error bij biopsie en beeldvorming bij een vermoedelijk laaggradig glioom. Zeer waarschijnlijk spelen de publicatiebias en conformation bias ook een rol, maar deze worden nu buiten beschouwing gelaten.
Hoewel een aantal studies corrigeert voor pathologische, klinische en radiologische karakteristieken in de multivariate analyse, kan niet worden uitgesloten dat onbekende factoren een rol kunnen spelen bij de selectie door de chirurg om te kiezen voor een radicalere benadering in plaats van watchful waiting. Een voorbeeld is de delineatie van de tumor op MRI. Hier wordt in geen van de genoemde artikelen voor gecorrigeerd. Een tumor met scherpe delineatie op MRI is over het algemeen makkelijker en ‘radicaler' te opereren, maar heeft ook een betere prognose dan een infiltrerend laaggradig astrocytoom volgens sommigen [Ius 2012¹⁴⁵], terwijl andere auteurs dit weerspreken [Chang 2008⁵⁰]. Hoe scherper de delineatie op MRI, hoe eerder een chirurg zou kunnen beslissen om te opereren. De betere overleving kan zo gemakkelijk gerelateerd worden aan chirurgie, terwijl patiënten met een dergelijke tumor in feite al op voorhand een betere prognose hebben.
De keuze voor een behandeling kan afhankelijk zijn van veel factoren (zie aanbeveling). Belangrijk is om de patiënt goed te informeren over de voor- en nadelen van de verschillende behandelopties. Vooralsnog blijkt uit de literatuur niet dat een watchful waiting behandeling nadelig is voor geselecteerde patiënten met een laaggradig glioom [Whittle 2010³⁸⁵]. De benadering van Whittle kan misschien dienen als voorbeeld, waarbij het uitgangspunt is dat de patiënt zich comfortabel moet voelen met zijn of haar keuze voor een behandelstrategie, en dat het behandelteam dit beter vanuit een zekere flexibiliteit kan benaderen dan vanuit dogma.

Referenties

1 - Agarwal S, Sharma MC, Jha P, et al. Comparative study of IDH1 mutations in gliomas by immunohistochemistry and DNA sequencing. Neuro-oncology 2013;15(6):718-26.
2 - Ahmadi R, Dictus C, Hartmann C, et al. Long-term outcome and survival of surgically treated supratentorial low-grade glioma in adult patients. Acta neurochirurgica 2009;151(11):1359-65.
3 - Ahmadi R, Stockhammer F, Becker N, et al. No prognostic value of IDH1 mutations in a series of 100 WHO grade II astrocytomas. Journal of neuro-oncology 2012;109(1):15-22.
4 - Albert FK, Forsting M, Sartor K et al. Early postoperative magnetic resonance imaging after resection of malignant glioma: objective evaluation of residual tumor and its influence on regrowth and prognosis. Neurosurgery. 1994 Jan;34(1):45-60; discussion 60-1.
5 - Amichetti M, Amelio D. A Review of the Role of Re-Irradiation in Recurrent High-Grade Glioma (HGG). Cancers 2011;3(4):4061-89.
6 - Babu R, Adamson DC. Rindopepimut: an evidence-based review of its therapeutic potential in the treatment of EGFRvIII-positive glioblastoma. Core evidence 2012;7:93-103.
7 - Ban, A.W. van de. Voorlichting en voorlichtingskunde 1985
8 - Barajas, R.F., Jr. et al., Differentiation of recurrent glioblastoma multiforme from radiation necrosis after external beam radiation therapy with dynamic susceptibility-weighted contrast-enhanced perfusion MR imaging. Radiology, 2009. 253(2): p. 486-96.
9 - Barone DG, Lawrie TA, Hart MG. Image guided surgery for the resection of brain tumours. The Cochrane database of systematic reviews 2014;1:CD009685.
10 - Barratt A, Trevena L, Davey HM, et al. Use of decision aids to support informed choices about screening. Bmj 2004;329(7464):507-10.
11 - Batchelor TT, Mulholland P, Neyns B, et al. Phase III randomized trial comparing the efficacy of cediranib as monotherapy, and in combination with lomustine, versus lomustine alone in patients with recurrent glioblastoma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2013;31(26):3212-8.
12 - Bauchet L, Mathieu-Daude H, Fabbro-Peray P, et al. Oncological patterns of care and outcome for 952 patients with newly diagnosed glioblastoma in 2004. Neuro-oncology 2010;12(7):725-35.
13 - Bauchet L, Zouaoui S, Darlix A, et al. Assessment and treatment relevance in elderly glioblastoma patients. Neuro-oncology 2014;16(11):1459-68.
14 - Baumert BG MW, Ryan G et al. Temozolomide chemotherapy versus radiotherapy in molecularly characterized (1p loss) low-grade glioma: A randomized phase III intergroup study by the EORTC/NCIC-CTG/TROG/MRC-CTU (EORTC 22033-26033). Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2013;31(Abstract 2007).
15 - Berendsen S, Broekman M, Seute T et al.(2012). Valproic acid for the treatment of malignant gliomas: review of the preclinical rationale and published clinical results. Expert Opin Investig Drugs, 21(9):1391-415
16 - Beroepsprofiel verpleegkundig specialist V&V 2020, 2012
17 - Bianco Ade M, Miura FK, Clara C, et al. Low-grade astrocytoma: surgical outcomes in eloquent versus non-eloquent brain areas. Arquivos de neuro-psiquiatria 2013;71(1):31-4.
18 - Bleehen NM, Stenning SP. A Medical Research Council trial of two radiotherapy doses in the treatment of grades 3 and 4 astrocytoma. The Medical Research Council Brain Tumour Working Party. British journal of cancer 1991;64(4):769-74.
19 - Bleehen NM, Wiltshire CR, Plowman PN, et al. A randomized study of misonidazole and radiotherapy for grade 3 and 4 cerebral astrocytoma. British journal of cancer 1981;43(4):436-42.
20 - Bloch O, Han SJ, Cha S, et al. Impact of extent of resection for recurrent glioblastoma on overall survival: clinical article. Journal of neurosurgery 2012;117(6):1032-8.
21 - Bock HC, Puchner MJ, Lohmann F, et al. First-line treatment of malignant glioma with carmustine implants followed by concomitant radiochemotherapy: a multicenter experience. Neurosurgical review 2010;33(4):441-9.
22 - Boele FW, Hoeben W, Hilverda K, et al. Enhancing quality of life and mastery of informal caregivers of high-grade glioma patients: a randomized controlled trial. Journal of neuro-oncology 2013;111(3):303-11.
23 - Boele, F. W., Douw, L., de Groot, M., van Thuijl, H. F., Cleijne, W., Heimans, J. J., et al. (2013). The effect of modafinil on fatigue, cognitivefunctioning, andmood in primarybrain tumor patients: a multicenter randomizedcontrolled trial. Neuro Oncol, 15(10), 1420-1428.
24 - Boele, F. W., Heimans, J. J., Aaronson, N. K., Taphoorn, M. J., Postma, T. J., Reijneveld, J. C., et al. (2013). Health-relatedquality of life of significant others of patientswithmalignant CNS versus non-CNS tumors: a comparativestudy. J Neurooncol, 115(1), 87-94.
25 - Boots-Sprenger SH, Sijben A, Rijntjes J, et al. Significance of complete 1p/19q co-deletion, IDH1 mutation and MGMT promoter methylation in gliomas: use with caution. Modern pathology : an official journal of the United States and Canadian Academy of Pathology, Inc 2013;26(7):922-9.
26 - Brada M, Stenning S, Gabe R, et al. Temozolomide versus procarbazine, lomustine, and vincristine in recurrent high-grade glioma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(30):4601-8.
27 - Brada M, Viviers L, Abson C, et al. Phase II study of primary temozolomide chemotherapy in patients with WHO grade II gliomas. Annals of oncology : official journal of the European Society for Medical Oncology / ESMO 2003;14(12):1715-21.
28 - Brandes AA, Franceschi E, Tosoni A et al. MGMT promoter methylation status can predict the incidence and outcome of pseudoprogression after concomitant radiochemotherapy in newly diagnosed glioblastoma patients. J Clin Oncol 2008;26(13):2192-2197.
29 - Brandes AA, Tosoni A, Cavallo G, et al. Correlations between O6-methylguanine DNA methyltransferase promoter methylation status, 1p and 19q deletions, and response to temozolomide in anaplastic and recurrent oligodendroglioma: a prospective GICNO study. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2006;24(29):4746-53.
30 - Brandes AA, Tosoni A, Cavallo G, et al. Correlations between O6-methylguanine DNA methyltransferase promoter methylation status, 1p and 19q deletions, and response to temozolomide in anaplastic and recurrent oligodendroglioma: a prospective GICNO study. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2006;24(29):4746-53.
31 - Brandes AA, Tosoni A, Vastola F, et al. Efficacy and feasibility of standard procarbazine, lomustine, and vincristine chemotherapy in anaplastic oligodendroglioma and oligoastrocytoma recurrent after radiotherapy. A Phase II study. Cancer 2004;101(9):2079-85.
32 - Bregy A, Shah AH, Diaz MV, et al. The role of Gliadel wafers in the treatment of high-grade gliomas. Expert review of anticancer therapy 2013;13(12):1453-61.
33 - Brodie MJ, Mintzer S, Pack AM et al. (2013) Enzyme induction with antiepileptic drugs: Cause for concern? Epilepsia 54(1):11-27
34 - Brodie MJ, Mintzer S, Pack AM et al.(2013) Enzyme induction with antiepileptic drugs: Cause for concern? Epilepsia 54(1):11-27
35 - Brown PD, Maurer MJ, Rummans TA, et al. A prospective study of quality of life in adults with newly diagnosed high-grade gliomas: the impact of the extent of resection on quality of life and survival. Neurosurgery 2005;57(3):495-504; discussion 495-504.
36 - Buckner JC PS, Shaw EG. Phase III study of radiation therapy (RT) with or without procarbazine, CCNU, and vincristine (PCV) in low-grade glioma: RTOG 9802 with Alliance, ECOG, and SWOG. . Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2014;32(5s).
37 - Buckner JC, Gesme D, O'Fallon JR et al. Phase II trial of procarbazine, lomustine, and vincristine as initial therapy for patients with low-grade oligodendroglioma or oligoastrocytoma: efficacy and associations with chromosomal abnormalities. J Clin Oncol 2003;21(2):251-255
38 - Buckner JC, Pugh SL, Shaw EG. Phase III study of radiation therapy (RT) with or without procarbazine, CCNU, and vincristine (PCV) in low-grade glioma: RTOG 9802 with Alliance, ECOG, and SWOG. J Clin Oncol 32:5s, 2014 (suppl; abstr 2000)
39 - Butowski N, Chang SM, Junck L, et al. A phase II clinical trial of poly-ICLC with radiation for adult patients with newly diagnosed supratentorial glioblastoma: a North American Brain Tumor Consortium (NABTC01-05). Journal of neuro-oncology 2009;91(2):175-82.
40 - Butowski N, Wong ET, Mehta MP, et al. A roundtable discussion on the clinical challenges and options for the treatment of glioblastoma: introducing a novel modality, TTFields. Seminars in oncology 2013;40(6):S2-4.
41 - Cairncross G, Wang M, Shaw E, et al. Phase III trial of chemoradiotherapy for anaplastic oligodendroglioma: long-term results of RTOG 9402. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2013;31(3):337-43.
42 - Cairncross JG, Wang M, Jenkins RB, et al. Benefit from procarbazine, lomustine, and vincristine in oligodendroglial tumors is associated with mutation of IDH. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2014;32(8):783-90.
43 - Capelle L, Fontaine D, Mandonnet E, et al. Spontaneous and therapeutic prognostic factors in adult hemispheric World Health Organization Grade II gliomas: a series of 1097 cases: clinical article. Journal of neurosurgery 2013;118(6):1157-68.
44 - Capper D, Zentgraf H, Balss J, et al. Monoclonal antibody specific for IDH1 R132H mutation. Acta neuropathologica 2009;118(5):599-601.
45 - Central Brain Tumor Registry of the United States. Statistical Report: Primary Brain Tumors in the United States, 1998-2002. 2005 [cited 2006].
46 - Chaichana KL, Chaichana KK, Olivi A et al. Surgical outcomes for older patients with glioblastoma multiforme: preoperative factors associated with decreased survival. Clinical article. J Neurosurg 2011;114(3):587-594.
47 - Chaichana KL, Chaichana KK, Olivi A, et al. Surgical outcomes for older patients with glioblastoma multiforme: preoperative factors associated with decreased survival. Clinical article. Journal of neurosurgery 2011;114(3):587-94.
48 - Chaichana KL, Jusue-Torres I, Navarro-Ramirez R, et al. Establishing percent resection and residual volume thresholds affecting survival and recurrence for patients with newly diagnosed intracranial glioblastoma. Neuro-oncology 2014;16(1):113-22.
49 - Chamberlain MC. Salvage chemotherapy with CPT-11 for recurrent glioblastoma multiforme. Journal of neuro-oncology 2002;56(2):183-8.
50 - Chan JL, Lee SW, Fraass BA, et al. Survival and failure patterns of high-grade gliomas after three-dimensional conformal radiotherapy. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2002;20(6):1635-42.
51 - Chang EF, Smith JS, Chang SM, et al. Preoperative prognostic classification system for hemispheric low-grade gliomas in adults. Journal of neurosurgery 2008;109(5):817-24.
52 - Chang SM, Parney IF, McDermott M, et al. Perioperative complications and neurological outcomes of first and second craniotomies among patients enrolled in the Glioma Outcome Project. Journal of neurosurgery 2003;98(6):1175-81.
53 - Chen S, Tanaka S, Giannini Cet al. Gliomatosis cerebri: clinical characteristics, management, and outcomes. J Neurooncol. 2013 Apr;112(2):267-75. doi: 10.1007/s11060-013-1058-x. Epub 2013 Jan 23. PubMed PMID: 23341100; PubMed Central PMCID: PMC3907195.
54 - Chen Y, Hu F, Zhou Y, et al. MGMT promoter methylation and glioblastoma prognosis: a systematic review and meta-analysis. Archives of medical research 2013;44(4):281-90.
55 - Chen Y, Tsai YH, Tseng SH (2012) Valproic acid affected the survival and invasiveness of human glioma cells through diverse mechanisms. J Neurooncol 109:23-33
56 - Cheng, X. et al., A meta-analysis of 99mTc-MIBI SPECT for detection of recurrent glioma after radiation therapy. J Clin Neurosci, 2011. 18(3): p. 307-12.
57 - Chinot OL, Honore S, Dufour H, et al. Safety and efficacy of temozolomide in patients with recurrent anaplastic oligodendrogliomas after standard radiotherapy and chemotherapy. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2001;19(9):2449-55.
58 - Chinot OL, Wick W, Mason W, et al. Bevacizumab plus radiotherapy-temozolomide for newly diagnosed glioblastoma. The New England journal of medicine 2014;370(8):709-22.
59 - Chung, W.J. et al., Recurrent glioblastoma: Optimum area under the curve method derived from dynamic contrast-enhanced T1-weighted perfusion MR imaging. Radiology, 2013. 269(2): p. 561-568.
60 - Clarke JL, Ennis MM, Yung WK, et al. Is surgery at progression a prognostic marker for improved 6-month progression-free survival or overall survival for patients with recurrent glioblastoma? Neuro-oncology 2011;13(10):1118-24.
61 - Clarke. A. (2003) A rol of the neuro-oncology nurse specialist in managing glioma patients. Cancer Nursing Practice 2003;2,21-25
62 - Claus EB, Horlacher A, Hsu L, et al. Survival rates in patients with low-grade glioma after intraoperative magnetic resonance image guidance. Cancer 2005;103(6):1227-33.
63 - Colman H, Aldape K. Molecular predictors in glioblastoma: toward personalized therapy. Archives of neurology 2008;65(7):877-83.
64 - Combs SE, Gutwein S, Thilmann C, et al. Stereotactically guided fractionated re-irradiation in recurrent glioblastoma multiforme. Journal of neuro-oncology 2005;74(2):167-71.
65 - Curran Jr Wj, Scott CB, Horton J et al. Recursive partitioning analysis of prognostic factors in three Radiation Therapy Oncology Group malignant glioma trials. J Natl Cancer Inst 1993; 85:704-710.
66 - Curren, JR., (2001) Support needs of brain tumour patients and their carers: the place of a telephone service. Int. J. Palliat Nurs, 7, 589-598
67 - Daigle K, Fortin D, Mathieu D, et al. Effects of surgical resection on the evolution of quality of life in newly diagnosed patients with glioblastoma: a report on 19 patients surviving to follow-up. Current medical research and opinion 2013;29(10):1307-13.
68 - Dandois V, Rommel D, Renard L, et al. Substitution of 11C-methionine PET by perfusion MRI during the follow-up of treated high-grade gliomas: preliminary results in clinical practice. Journal of neuroradiology Journal de neuroradiologie 2010;37(2):89-97.
69 - Davies AM, Weinberg U, Palti Y. Tumor treating fields: a new frontier in cancer therapy. Annals of the New York Academy of Sciences 2013;1291:86-95.
70 - Davies, E., Clarke, C., Hopkins, A., (1996). Malignant cerebral glioma ll. Perspective of patients and relatives on the value of radiotherapy. BMJ 313, 1512-1516
71 - Davies, E., Higginson, I. Communication, information and support for adults with malignant cerebral glioma: a systematic literature review.Support Care Cancer (2003) 11:21–29 DOI 10.1007/s00520-002-0392-x.
72 - Davies, E., Hopkins, A., (1997). Good practice in the management of adults with malignant cerebral glioma: clinical guidelines. Br. J Neurosurg 11,318-330
73 - De Bonis P, Anile C, Pompucci A, et al. Safety and efficacy of Gliadel wafers for newly diagnosed and recurrent glioblastoma. Acta neurochirurgica 2012;154(8):1371-8.
74 - De Bonis P, Fiorentino A, Anile C, et al. The impact of repeated surgery and adjuvant therapy on survival for patients with recurrent glioblastoma. Clinical neurology and neurosurgery 2013;115(7):883-6.
75 - De Vos FY, Gijtenbeek JM, Bleeker-Rovers CP, et al. Pneumocystis jirovecii pneumonia prophylaxis during temozolomide treatment for high-grade gliomas. Critical reviews in oncology/hematology 2013;85(3):373-82.
76 - De Witt Hamer PC, Robles SG, Zwinderman AH, et al. Impact of intraoperative stimulation brain mapping on glioma surgery outcome: a meta-analysis. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2012;30(20):2559-65.
77 - Deng, S.M. et al., Detection of glioma recurrence by 11C-methionine positron emission tomography and dynamic susceptibility contrast-enhanced magnetic resonance imaging: a meta-analysis. Nucl Med Commun, 2013. 34(8): p. 758-66.
78 - Desjardins A, Reardon DA, Coan A, et al. Bevacizumab and daily temozolomide for recurrent glioblastoma. Cancer 2012;118(5):1302-12.
79 - Deutsch MB, Panageas KS, Lassman AB et al. (2013) Steroid management in newly diagnosed glioblastoma. J Neurooncol 113:111-116
80 - DI Cristofori A, Carrabba G, Lanfranchi G, et al. Continuous tamoxifen and dose-dense temozolomide in recurrent glioblastoma. Anticancer research 2013;33(8):3383-9.
81 - Dietrich J, RAo K, Pastorino S et al (2011) Corticosteroids in brain cancer patients: benefits and pitfalls. Expert Rev Clin Pharmacol 4(2):233-242
82 - Douw L, Klein M, Fagel SS, et al. Cognitive and radiological effects of radiotherapy in patients with low-grade glioma: long-term follow-up. The Lancet Neurology 2009;8(9):810-8.
83 - Dresemann G, Weller M, Rosenthal MA, et al. Imatinib in combination with hydroxyurea versus hydroxyurea alone as oral therapy in patients with progressive pretreated glioblastoma resistant to standard dose temozolomide. Journal of neuro-oncology 2010;96(3):393-402.
84 - Dubbink HJ, Taal W, van Marion R, et al. IDH1 mutations in low-grade astrocytomas predict survival but not response to temozolomide. Neurology 2009;73(21):1792-5.
85 - Duffau H. Awake surgery for incidental WHO grade II gliomas involving eloquent areas. Acta neurochirurgica 2012;154(4):575-84; discussion 84.
86 - Dutzmann S, Gessler F, Bink A, et al. Risk of ischemia in glioma surgery: comparison of first and repeat procedures. Journal of neuro-oncology 2012;107(3):599-607.
87 - Dziurzynski K, Blas-Boria D, Suki D, et al. Butterfly glioblastomas: a retrospective review and qualitative assessment of outcomes. Journal of neuro-oncology 2012;109(3):555-63.
88 - Easaw J.C. et al. Canadian recommendations for treatment of recurrent or progressive glioblastoma multiforme. Current Oncology-2011 Jun;18(3):e126-136.
89 - Effect of NovoTTF-100A together with temozolomide in newly diagnosed glioblastoma multiforme (GBM). ClinicalTrials.gov Identifier NTC00916409.
90 - Ekinci G1, Akpinar IN, Baltacio?lu F et al. Early-postoperative magnetic resonance imaging in glial tumors: prediction of tumor regrowth and recurrence.Eur J Radiol. 2003 Feb;45(2):99-107.
91 - Ellingson BM, Kim HJ, Woodworth DC, et al. Recurrent glioblastoma treated with bevacizumab: contrast-enhanced T1-weighted subtraction maps improve tumor delineation and aid prediction of survival in a multicenter clinical trial. Radiology 2014;271(1):200-10.
92 - Erdem-Eraslan L, Gravendeel LA, de Rooi J, et al. Intrinsic molecular subtypes of glioma are prognostic and predict benefit from adjuvant procarbazine, lomustine, and vincristine chemotherapy in combination with other prognostic factors in anaplastic oligodendroglial brain tumors: a report from EORTC study 26951. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2013;31(3):328-36.
93 - Ewelt C, Goeppert M, Rapp M, et al. Glioblastoma multiforme of the elderly: the prognostic effect of resection on survival. Journal of neuro-oncology 2011;103(3):611-8.
94 - Eyre HJ, Crowley JJ, Townsend JJ, et al. A randomized trial of radiotherapy versus radiotherapy plus CCNU for incompletely resected low-grade gliomas: a Southwest Oncology Group study. Journal of neurosurgery 1993;78(6):909-14.
95 - Filippini G, Falcone C, Boiardi A, et al. Prognostic factors for survival in 676 consecutive patients with newly diagnosed primary glioblastoma. Neuro-oncology 2008;10(1):79-87.
96 - Fink J, Born D et al, Pseudoprogression: relevance with respect to treatment of high-grade glioma, Curr Treat Opt Oncol (2011)
97 - Fink, J.R. et al., Comparison of 3 Tesla proton MR spectroscopy, MR perfusion and MR diffusion for distinguishing glioma recurrence from posttreatment effects. J. Magn. Reson. Imaging, 2012. 35(1): p. 56-63.
98 - Fiorentino A, Caivano R, Pedicini P, et al. Clinical target volume definition for glioblastoma radiotherapy planning: magnetic resonance imaging and computed tomography. Clinical & translational oncology : official publication of the Federation of Spanish Oncology Societies and of the National Cancer Institute of Mexico 2013;15(9):754-8.
99 - Fiorica F, Berretta M, Colosimo C et al. Glioblastoma in elderly patients: safety and efficacy of adjuvant radiotherapy with concomitant temozolomide. Arch Gerontol Geriatr 2010;51(1):31-35.
100 - Fogh SE, Andrews DW, Glass J, et al. Hypofractionated stereotactic radiation therapy: an effective therapy for recurrent high-grade gliomas. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(18):3048-53.
101 - Fokas E, Wacker U, Gross MW, et al. Hypofractionated stereotactic reirradiation of recurrent glioblastomas : a beneficial treatment option after high-dose radiotherapy? Strahlentherapie und Onkologie : Organ der Deutschen Rontgengesellschaft [et al] 2009;185(4):235-40.
102 - Formica, V., Del Monte, G., Giacchetti, I., Grenga, I., Giaquinto, S., Fini, M., et al. (2011). Rehabilitation in neuro-oncology: a meta-analysis of published data and a mono-institutionalexperience. Integr Cancer Ther, 10(2), 119-126.
103 - Friedman HS, Prados MD, Wen PY, et al. Bevacizumab alone and in combination with irinotecan in recurrent glioblastoma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2009;27(28):4733-40.
104 - Galanis E, Anderson SK, Lafky JM, et al. Phase II study of bevacizumab in combination with sorafenib in recurrent glioblastoma (N0776): a north central cancer treatment group trial. Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research 2013;19(17):4816-23.
105 - Gallego Perez-Larraya J, Ducray F, Chinot O et al. Temozolomide in elderly patients with newly diagnosed glioblastoma and poor performance status: an ANOCEF phase II trial. J Clin Oncol 2011;29(22):3050-3055.
106 - Gannett DE, Wisbeck WM, Silbergeld DL, et al. The role of postoperative irradiation in the treatment of oligodendroglioma. International journal of radiation oncology, biology, physics 1994;30(3):567-73.
107 - Gehring, K., Patwardhan, S. Y., Collins, R., Groves, M. D., Etzel, C. J., Meyers, C. A., et al. (2012). A randomized trial on the efficacy of methylphenidate and modafinil for improving cognitive functioning and symptoms in patients with a primary brain tumor. J Neurooncol, 107(1), 165-174.
108 - Gehring, K., Sitskoorn, M. M., Gundy et al. (2009). Cognitive rehabilitation in patients with gliomas: a randomized, controlled trial. J ClinOncol, 27(22), 3712-3722.
109 - Gilbert MR, Dignam JJ, Armstrong TS, et al. A randomized trial of bevacizumab for newly diagnosed glioblastoma. The New England journal of medicine 2014;370(8):699-708.
110 - Gilbert MR, Wang M, Aldape KD et al. Dose-Dense Temozolomide for Newly Diagnosed Glioblastoma: A Randomized Phase III Clinical Trial. J Clin Oncol 2013;31(32):4085-4091.
111 - Giordana, M. T., & Clara, E. (2006). Functional rehabilitation and braintumour patients. A review of outcome. NeurolSci, 27(4), 240-244.
112 - Glas M, Bähr O, Felsberg Jet al.; Neuro-Oncology Group of the German Cancer Society. NOA-05 phase 2 trial of procarbazine and lomustine therapy in gliomatosiscerebri. Ann Neurol. 2011 Sep;70(3):445-53. doi: 10.1002/ana.22478. Epub 2011 Jun 27. PubMed PMID: 21710625.
113 - Gorlia T, Delattre JY, Brandes AA, et al. New clinical, pathological and molecular prognostic models and calculators in patients with locally diagnosed anaplastic oligodendroglioma or oligoastrocytoma. A prognostic factor analysis of European Organisation for Research and Treatment of Cancer Brain Tumour Group Study 26951. European journal of cancer 2013;49(16):3477-85.
114 - Gorlia T, Delattre JY, Brandes AA, et al. New clinical, pathological and molecular prognostic models and calculators in patients with locally diagnosed anaplastic oligodendroglioma or oligoastrocytoma. A prognostic factor analysis of European Organisation for Research and Treatment of Cancer Brain Tumour Group Study 26951. European journal of cancer 2013;49(16):3477-85.
115 - Graus F, Bruna J, Pardo J, et al. Patterns of care and outcome for patients with glioblastoma diagnosed during 2008-2010 in Spain. Neuro-oncology 2013;15(6):797-805.
116 - Griffin CA, Burger P, Morsberger L, et al. Identification of der(1;19)(q10;p10) in five oligodendrogliomas suggests mechanism of concurrent 1p and 19q loss. Journal of neuropathology and experimental neurology 2006;65(10):988-94.
117 - Grossman SA, Ye X, Chamberlain M, et al. Talampanel with standard radiation and temozolomide in patients with newly diagnosed glioblastoma: a multicenter phase II trial. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2009;27(25):4155-61.
118 - Groves MD, Puduvalli VK, Gilbert MR, et al. Two phase II trials of temozolomide with interferon-alpha2b (pegylated and non-pegylated) in patients with recurrent glioblastoma multiforme. British journal of cancer 2009;101(4):615-20.
119 - Gupta, S. R. G. (2011). Role of support groups and caregivers in neuro-oncology. In S. M. Chang, A. Guha, H. B. Newton & M. A. Vogelbaum (Eds.), Principles and practice of neuron-oncology: A multidisciplinary approach (pp. 316-319). New York: Demos Medical Publishing.
120 - Gustafsson, M., Edvardsson, T., & Ahlstrom, G. (2006). The relationship between function, quality of life and coping in patientswith low-grade gliomas. Support Care Cancer, 14(12), 1205-1212.
121 - Guthrie GD, Eljamel S (2013) Impact of particular antiepileptic drugs on the survival of patients with glioblastoma multiforme. J Neurosurg 118:859-865
122 - Guyotat J, Signorelli F, Frappaz D, et al. Is reoperation for recurrence of glioblastoma justified? Oncology reports 2000;7(4):899-904.
123 - Habets EJ, Taphoorn MJ, Nederend S, et al. Health-related quality of life and cognitive functioning in long-term anaplastic oligodendroglioma and oligoastrocytoma survivors. Journal of neuro-oncology 2014;116(1):161-8.
124 - Hart MG, Grant R, Garside R, et al. Chemotherapy wafers for high grade glioma. The Cochrane database of systematic reviews 2011(3):CD007294.
125 - Hartmann C, Hentschel B, Tatagiba M, et al. Molecular markers in low-grade gliomas: predictive or prognostic? Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research 2011;17(13):4588-99.
126 - Hartmann C, Hentschel B, Wick W, et al. Patients with IDH1 wild type anaplastic astrocytomas exhibit worse prognosis than IDH1-mutated glioblastomas, and IDH1 mutation status accounts for the unfavorable prognostic effect of higher age: implications for classification of gliomas. Acta neuropathologica 2010;120(6):707-18.
127 - Hartmann C, Meyer J, Balss J, et al. Type and frequency of IDH1 and IDH2 mutations are related to astrocytic and oligodendroglial differentiation and age: a study of 1,010 diffuse gliomas. Acta neuropathologica 2009;118(4):469-74.
128 - Hassaneen W, Levine NB, Suki D, et al. Multiple craniotomies in the management of multifocal and multicentric glioblastoma. Clinical article. Journal of neurosurgery 2011;114(3):576-84.
129 - Hasselbalch B, Lassen U, Hansen S, et al. Cetuximab, bevacizumab, and irinotecan for patients with primary glioblastoma and progression after radiation therapy and temozolomide: a phase II trial. Neuro-oncology 2010;12(5):508-16.
130 - Hau P, Koch D, Hundsberger T, et al. Safety and feasibility of long-term temozolomide treatment in patients with high-grade glioma. Neurology 2007;68(9):688-90.
131 - Haywood K, Marshall S, Fitzpatrick R. Patient participation in the consultation process: a structured review of intervention strategies. Patient education and counseling 2006;63(1-2):12-23.
132 - Hegi ME, Diserens AC, Gorlia T, et al. MGMT gene silencing and benefit from temozolomide in glioblastoma. The New England journal of medicine 2005;352(10):997-1003.
133 - Henke G, Paulsen F, Steinbach JP, et al. Hypofractionated reirradiation for recurrent malignant glioma. Strahlentherapie und Onkologie : Organ der Deutschen Rontgengesellschaft [et al] 2009;185(2):113-9.
134 - Hermelink, K., Kuchenhoff, H., Untch, M., Bauerfeind, I., Lux, M. P., Buhner, M., et al. (2010). Two different sides of 'chemobrain': determinants andnondeterminants of self-perceivedcognitivedysfunction in a prospective, randomized, multicenter study. Psychooncology, 19(12), 1321-1328.
135 - Hingorani M, Colley WP, Dixit S, et al. Hypofractionated radiotherapy for glioblastoma: strategy for poor-risk patients or hope for the future? The British journal of radiology 2012;85(1017):e770-81.
136 - Ho VK, Reijneveld JC, Enting RH, et al. Changing incidence and improved survival of gliomas. European journal of cancer 2014;50(13):2309-18.
137 - Ho VKY, Gijtenbeek JMM. (2014). Gliomen. In: Siesling S, Sonke G, De Raaf A, Jansen M. Kankerzorg in beeld. Utrecht: IKNL.
138 - Hoang-Xuan K, Capelle L, Kujas M et al. Temozolomide as initial treatment for adults with low-grade oligodendrogliomas or oligoastrocytomas and correlation with chromosome 1p deletions. J Clin Oncol 2004;22(15):3133-3138.
139 - Hollingworth, W. et al., A systematic literature review of magnetic resonance spectroscopy for the characterization of brain tumors. AJNR Am J Neuroradiol, 2006. 27(7): p. 1404-11.
140 - Hong B, Wiese B, Bremer M, et al. Multiple microsurgical resections for repeated recurrence of glioblastoma multiforme. American journal of clinical oncology 2013;36(3):261-8.
141 - Hoover JM, Nwojo M, Puffer R, et al. Surgical outcomes in recurrent glioma: clinical article. Journal of neurosurgery 2013;118(6):1224-31.
142 - Horowitz, S., Passik, SD., Malkin, MG. (1996). 'In sickness and in Health': a group intervention for spouses caring for patients with braintumors. J Psychosoc Oncol 2014, 43-56
143 - Houben MP, Aben KK, Teepen JL, et al. Stable incidence of childhood and adult glioma in The Netherlands, 1989-2003. Acta oncologica 2006;45(3):272-9.
144 - Ichimura K, Pearson DM, Kocialkowski S, et al. IDH1 mutations are present in the majority of common adult gliomas but rare in primary glioblastomas. Neuro-oncology 2009;11(4):341-7.
145 - Ius T, Isola M, Budai R, et al. Low-grade glioma surgery in eloquent areas: volumetric analysis of extent of resection and its impact on overall survival. A single-institution experience in 190 patients: clinical article. Journal of neurosurgery 2012;117(6):1039-52.
146 - Ius T, Isola M, Budai R, et al. Low-grade glioma surgery in eloquent areas: volumetric analysis of extent of resection and its impact on overall survival. A single-institution experience in 190 patients: clinical article. Journal of neurosurgery 2012;117(6):1039-52.
147 - Jackson RJ, Fuller GN, Abi-Said D, et al. Limitations of stereotactic biopsy in the initial management of gliomas. Neuro-oncology 2001;3(3):193-200.
148 - Jain, R. et al., Permeability estimates in histopathology-proved treatment-induced necrosis using perfusion CT: can these add to other perfusion parameters in differentiating from recurrent/progressive tumors? AJNR Am J Neuroradiol, 2011. 32(4): p. 658-63.
149 - Jakola AS, Myrmel KS, Kloster R, et al. Comparison of a strategy favoring early surgical resection vs a strategy favoring watchful waiting in low-grade gliomas. Jama 2012;308(18):1881-8.
150 - Jakola AS, Unsgard G, Myrmel KS, et al. Surgical strategy in grade II astrocytoma: a population-based analysis of survival and morbidity with a strategy of early resection as compared to watchful waiting. Acta neurochirurgica 2013;155(12):2227-35.
151 - James, ND. Guerrero, D., Brada, M., (1994) Who should follow-up cancer patients? Nurse specialist based out-patients care and the introduction of a phone clinic system Clin Oncol (R Coll Radiol) 6, 283-287
152 - Janda, M., Eakin, E. G., Bailey, L., Walker, D., & Troy, K. (2006). Supportive care needs of people with braintumours and their carers. Support Care Cancer, 14(11), 1094-1103.
153 - Janda, M., Steginga, S., Langbecker, D., Dunn, J., Walker, D., & Eakin, E. (2007). Quality of life among patients with a brain tumor and their carers. J PsychosomRes, 63(6), 617-623.
154 - Jansen J, van Weert J, van der Meulen N, et al. Recall in older cancer patients: measuring memory for medical information. The Gerontologist 2008;48(2):149-57.
155 - Jansen J, van Weert JC, de Groot J, et al. Emotional and informational patient cues: the impact of nurses' responses on recall. Patient education and counseling 2010;79(2):218-24.
156 - Jansen J, van Weert JC, de Groot J, et al. Emotional and informational patient cues: the impact of nurses' responses on recall. Patient education and counseling 2010;79(2):218-24.
157 - Jenkins RB, Blair H, Ballman KV, et al. A t(1;19)(q10;p10) mediates the combined deletions of 1p and 19q and predicts a better prognosis of patients with oligodendroglioma. Cancer research 2006;66(20):9852-61.
158 - Jeong, S.Y. et al., 3'-Deoxy-3'- 18F fluorothymidine and O-(2- 18F fluoroethyl)-L-tyrosine PET in patients with suspicious recurrence of glioma after multimodal treatment: Initial results of a retrospective comparative study. Nucl. Med. Mol. Imaging, 2010. 44(1): p. 45-54.
159 - Jeremic B, Shibamoto Y, Grujicic D, et al. Hyperfractionated radiation therapy for incompletely resected supratentorial low-grade glioma. A phase II study. Radiotherapy and oncology : journal of the European Society for Therapeutic Radiology and Oncology 1998;49(1):49-54.
160 - Jung TY, Jung S, Moon JH, et al. Early prognostic factors related to progression and malignant transformation of low-grade gliomas. Clinical neurology and neurosurgery 2011;113(9):752-7.
161 - Juratli TA, Kirsch M, Geiger K, et al. The prognostic value of IDH mutations and MGMT promoter status in secondary high-grade gliomas. Journal of neuro-oncology 2012;110(3):325-33.
162 - Juratli TA, Kirsch M, Robel K, et al. IDH mutations as an early and consistent marker in low-grade astrocytomas WHO grade II and their consecutive secondary high-grade gliomas. Journal of neuro-oncology 2012;108(3):403-10.
163 - Karim AB, Maat B, Hatlevoll R, et al. A randomized trial on dose-response in radiation therapy of low-grade cerebral glioma: European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC) Study 22844. International journal of radiation oncology, biology, physics 1996;36(3):549-56.
164 - Karunanithi, S. et al., Comparative diagnostic accuracy of contrast-enhanced MRI and 18F-FDOPA PET-CT in recurrent glioma. Eur. Radiol., 2013. 23(9): p. 2628-2635.
165 - Karunanithi, S. et al., Prospective comparison of 99mTc-GH SPECT/CT and 18F-FDOPA PET/CT for detection of recurrent glioma: A pilot study. Clin. Nucl. Med., 2013.
166 - Keime-Guibert F, Chinot O, Taillandier L et al. Radiotherapy for glioblastoma in the elderly. N Engl J Med 2007;356(15):1527-1535.
167 - Keles GE, Chang EF, Lamborn KR, et al. Volumetric extent of resection and residual contrast enhancement on initial surgery as predictors of outcome in adult patients with hemispheric anaplastic astrocytoma. Journal of neurosurgery 2006;105(1):34-40.
168 - Kelly PJ. Gliomas: Survival, origin and early detection. Surgical neurology international 2010;1:96.
169 - Kerkhof M, Dielemans JC, van Breemen MS et al.(2013) Effect of valproic acid on seizure control and on survival in patients with glioblastoma multiforme. Neuro Oncol 15(7):961-967
170 - Kerrigan S, Grant R (2011) Antiepileptic drugs for treating seizures in adults with brain tumours. Cochrane Database Syst Rev (8), CD008586
171 - Khan, F., Amatya, B., Ng, L., Drummond, K., &Olver, J. (2013). Multidisciplinary rehabilitation after primar ybrain tumour treatment. Cochrane Database Syst Rev, 1, CD009509.
172 - Khangembam, B.C. et al., 13N-Ammonia PET/CT for detection of recurrent glioma: A prospective comparison with contrast-enhanced MRI. Nucl. Med. Commun., 2013. 34(11): p. 1046-1054.
173 - Kiebert GM, Curran D, Aaronson NK, et al. Quality of life after radiation therapy of cerebral low-grade gliomas of the adult: results of a randomised phase III trial on dose response (EORTC trial 22844). EORTC Radiotherapy Co-operative Group. European journal of cancer 1998;34(12):1902-9.
174 - Kim YH, Nobusawa S, Mittelbronn M, et al. Molecular classification of low-grade diffuse gliomas. The American journal of pathology 2010;177(6):2708-14.
175 - Klein M, Heimans JJ, Aaronson NK, et al. Effect of radiotherapy and other treatment-related factors on mid-term to long-term cognitive sequelae in low-grade gliomas: a comparative study. Lancet 2002;360(9343):1361-8.
176 - Klein M, Heimans JJ. The measurement of cognitive functioning in low-grade glioma patients after radiotherapy. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2004;22(5):966-7; author reply 7-8.
177 - Klein M. Neurocognitive functioning in adult WHO grade II gliomas: impact of old and new treatment modalities. Neuro-oncology 2012;14 Suppl 4:iv17-24.
178 - Kondziolka D, Lunsford LD, Martinez AJ. Unreliability of contemporary neurodiagnostic imaging in evaluating suspected adult supratentorial (low-grade) astrocytoma. Journal of neurosurgery 1993;79(4):533-6.
179 - Kong DS, Kim ST, Lee JIet al.Kim JH & Nam DH 2010 Impact of adjuvant chemotherapy for gliomatosis cerebri. BMC cancer 10 424-2407-10-424
180 - Kongkham PN, Knifed E, Tamber MS, et al. Complications in 622 cases of frame-based stereotactic biopsy, a decreasing procedure. The Canadian journal of neurological sciences Le journal canadien des sciences neurologiques 2008;35(1):79-84.
181 - Kotsarini C, Griffiths PD, Wilkinson ID et al. (2010) A systematic review of the literature on the effects of dexamethasone on the brain from in vivo human based studies: implications for physiological brain imaging of patients with intracranial tumors. Neurosurgery 67:1799-1815
182 - Kouwenhoven MC, Kros JM, French PJ, et al. 1p/19q loss within oligodendroglioma is predictive for response to first line temozolomide but not to salvage treatment. European journal of cancer 2006;42(15):2499-503.
183 - Kristiansen K, Hagen S, Kollevold T, et al. Combined modality therapy of operated astrocytomas grade III and IV. Confirmation of the value of postoperative irradiation and lack of potentiation of bleomycin on survival time: a prospective multicenter trial of the Scandinavian Glioblastoma Study Group. Cancer 1981;47(4):649-52.
184 - Kristiansen K, Hagen S, Kollevold T, et al. Combined modality therapy of operated astrocytomas grade III and IV. Confirmation of the value of postoperative irradiation and lack of potentiation of bleomycin on survival time: a prospective multicenter trial of the Scandinavian Glioblastoma Study Group. Cancer 1981;47(4):649-52.
185 - Kuhnhenn J, Kowalski T, Steenken S, et al. Procarbazine, carmustine, and vincristine (PBV) for chemotherapy pre-treated patients with recurrent glioblastoma: a single-institution analysis. Journal of neuro-oncology 2012;109(2):433-8.
186 - Kunwar S, Chang S, Westphal M, et al. Phase III randomized trial of CED of IL13-PE38QQR vs Gliadel wafers for recurrent glioblastoma. Neuro-oncology 2010;12(8):871-81.
187 - Kunz M, Thon N, Eigenbrod S, et al. Hot spots in dynamic (18)FET-PET delineate malignant tumor parts within suspected WHO grade II gliomas. Neuro-oncology 2011;13(3):307-16.
188 - Kwaliteitscriteria neuro-oncologie: Diagnostiek, behandeling en begeleiding van patiënten met een glioom. Landelijke Werkgroep Neuro-Oncologie (LWNO) december 2013.
189 - Kwaliteitscriteria, V. Kwaliteitscriteria voor de zorg, vanuit het perspectief van mensen met een hersentumor. Vereniging Cerebraal. Maart 2011.
190 - Lacroix M, Abi-Said D, Fourney DR, et al. A multivariate analysis of 416 patients with glioblastoma multiforme: prognosis, extent of resection, and survival. Journal of neurosurgery 2001;95(2):190-8.
191 - Laperriere N, Zuraw L, Cairncross G, et al. Radiotherapy for newly diagnosed malignant glioma in adults: a systematic review. Radiotherapy and oncology : journal of the European Society for Therapeutic Radiology and Oncology 2002;64(3):259-73.
192 - Laperriere NJ et al. Randomizedstudy of brachytherapy in the initial management of patients with malignant astrocytoma. 1998 Int J Radiat Oncol Biol Phys. 1998;41:1005-11.
193 - Lassen U, Sorensen M, Gaziel TB, et al. Phase II study of bevacizumab and temsirolimus combination therapy for recurrent glioblastoma multiforme. Anticancer research 2013;33(4):1657-60.
194 - Laurant M, Reeves D, Hermens R et al.Substitution of doctors by nurses in primary care. Cochrane Database syst. Review. 2005 Apr 18;(2):CD001271
195 - Law M, Yang S, Wang H, et al. Glioma grading: sensitivity, specificity, and predictive values of perfusion MR imaging and proton MR spectroscopic imaging compared with conventional MR imaging. AJNR American journal of neuroradiology 2003;24(10):1989-98.
196 - Law M, Young RJ, Babb JS, et al. Gliomas: predicting time to progression or survival with cerebral blood volume measurements at dynamic susceptibility-weighted contrast-enhanced perfusion MR imaging. Radiology 2008;247(2):490-8.
197 - Laws ER, Jr., Taylor WF, Clifton MB, et al. Neurosurgical management of low-grade astrocytoma of the cerebral hemispheres. Journal of neurosurgery 1984;61(4):665-73.
198 - Leavitt, MB., Lamb, SA., Voss, BS. (1996). Brain Tumour Support Group: content themes and mechanisms of support. Oncol Nurs Rorum 23, 1247-1256
199 - Lebrun C, Fontaine D, Bourg V, et al. Treatment of newly diagnosed symptomatic pure low-grade oligodendrogliomas with PCV chemotherapy. European journal of neurology : the official journal of the European Federation of Neurological Societies 2007;14(4):391-8.
200 - Levin N, Gomori JM & Siegal T 2004 Chemotherapy as initial treatment in gliomatosis cerebri: results with temozolomide. Neurology 63 354-356.
201 - Levin N, Lavon I, Zelikovitsh B, et al. Progressive low-grade oligodendrogliomas: response to temozolomide and correlation between genetic profile and O6-methylguanine DNA methyltransferase protein expression. Cancer 2006;106(8):1759-65.
202 - Li, D.L. et al., 11C-methionine and 18F-fluorodeoxyglucose positron emission tomography/CT in the evaluation of patients with suspected primary and residual/recurrent gliomas. Chin. Med. J., 2012. 125(1): p. 91-96.
203 - Liu, R., Page, M., Solheim, K., Fox, S., & Chang, S. M. (2009). Quality of life in adults with brain tumors: current knowledge and future directions. Neuro Oncol, 11(3), 330-339.
204 - Louis DN, Ohgaki H, Wiestler OD, et al. The 2007 WHO classification of tumours of the central nervous system. Acta neuropathologica 2007;114(2):97-109.
205 - Louis DN, Perry A, Burger P, et al. International Society Of Neuropathology--Haarlem consensus guidelines for nervous system tumor classification and grading. Brain pathology 2014;24(5):429-35.
206 - Louis E, Keime-Guibert F, Delattre JY & Sanson M 2003 Dramatic response to chemotherapy in oligodendroglial gliomatosis cerebri. Neurology 60 151
207 - Madsen K., Poulsen H.S. (2011). Needs for everyday life support for brain tumour patients’ relatives: systematic literature review.European Journal of Cancer Care 20, 33–43
208 - Malmstrom A, Gronberg BH, Marosi C et al. Temozolomide versus standard 6-week radiotherapy versus hypofractionated radiotherapy in patients older than 60 years with glioblastoma: the Nordic randomised, phase 3 trial. Lancet Oncol 2012;13(9):916-926.
209 - Mandl ES, Dirven CM, Buis DR, et al. Repeated surgery for glioblastoma multiforme: only in combination with other salvage therapy. Surgical neurology 2008;69(5):506-9; discussion 9.
210 - Marantidou A, Levy C, Duquesne A et al. (2010) Steroid requirements during radiotherapy for malignant gliomas. J Neurooncol 100:89-94
211 - Mattox AK, Lark AL, Adamson DC. Marked response of gliomatosiscerebri to temozolomide and whole brain radiotherapy. ClinNeurolNeurosurg. 2012 May;114(4):299-306. doi: 10.1016/j.clineuro.2012.01.030. Epub 2012 Feb 17. Review. PubMed PMID: 22341931.
212 - McAleese JJ, Stenning SP, Ashley S et al. Hypofractionated radiotherapy for poor prognosis malignant glioma: matched pair survival analysis with MRC controls. Radiother Oncol 2003;67(2):177-182.
213 - McDonald MW, Shu HK, Curran WJ, Jr., et al. Pattern of failure after limited margin radiotherapy and temozolomide for glioblastoma. International journal of radiation oncology, biology, physics 2011;79(1):130-6.
214 - McGirt MJ, Chaichana KL, Attenello FJ, et al. Extent of surgical resection is independently associated with survival in patients with hemispheric infiltrating low-grade gliomas. Neurosurgery 2008;63(4):700-7; author reply 7-8.
215 - McGirt MJ, Chaichana KL, Gathinji M, et al. Independent association of extent of resection with survival in patients with malignant brain astrocytoma. Journal of neurosurgery 2009;110(1):156-62.
216 - McGirt MJ, Woodworth GF, Coon AL, et al. Independent predictors of morbidity after image-guided stereotactic brain biopsy: a risk assessment of 270 cases. Journal of neurosurgery 2005;102(5):897-901.
217 - Meyer FB, Bates LM, Goerss SJ, et al. Awake craniotomy for aggressive resection of primary gliomas located in eloquent brain. Mayo Clinic proceedings 2001;76(7):677-87.
218 - Minniti G, Arcella A, Scaringi C, et al. Chemoradiation for anaplastic oligodendrogliomas: clinical outcomes and prognostic value of molecular markers. Journal of neuro-oncology 2014;116(2):275-82.
219 - Minniti G, Scaringi C, Arcella A, et al. IDH1 mutation and MGMT methylation status predict survival in patients with anaplastic astrocytoma treated with temozolomide-based chemoradiotherapy. Journal of neuro-oncology 2014;118(2):377-83.
220 - Mirimanoff RO, Gorlia T, Mason W, et al. Radiotherapy and temozolomide for newly diagnosed glioblastoma: recursive partitioning analysis of the EORTC 26981/22981-NCIC CE3 phase III randomized trial. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2006;24(16):2563-9.
221 - Moiyadi AV, Shetty PM. Surgery for recurrent malignant gliomas: feasibility and perioperative outcomes. Neurology India 2012;60(2):185-90.
222 - Morris Z, Whiteley WN, Longstreth WT, Jr., et al. Incidental findings on brain magnetic resonance imaging: systematic review and meta-analysis. Bmj 2009;339:b3016.
223 - Mukherjee D, Sarmiento JM, Nosova K, et al. Effectiveness of radiotherapy for elderly patients with anaplastic gliomas. Journal of clinical neuroscience : official journal of the Neurosurgical Society of Australasia 2014;21(5):773-8.
224 - Nakagawa K, Aoki Y, Fujimaki T, et al. High-dose conformal radiotherapy influenced the pattern of failure but did not improve survival in glioblastoma multiforme. International journal of radiation oncology, biology, physics 1998;40(5):1141-9.
225 - National Comprehensive Cancer Network. Clinical Practice Guidelines in Oncology. Central Nervous System Cancers. Version 2.2013 http://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/cns.pdf
226 - Nelson DF, Diener-West M, Horton J, et al. Combined modality approach to treatment of malignant gliomas--re-evaluation of RTOG 7401/ECOG 1374 with long-term follow-up: a joint study of the Radiation Therapy Oncology Group and the Eastern Cooperative Oncology Group. NCI monographs : a publication of the National Cancer Institute 1988(6):279-84.
227 - Neyns B, Tosoni A, Hwu WJ, et al. Dose-dense temozolomide regimens: antitumor activity, toxicity, and immunomodulatory effects. Cancer 2010;116(12):2868-77.
228 - Nieder C. A thought-provoking retrospective study on survival and toxicity after reirradiation for recurrent high-grade gliomas. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2011;29(5):e121; author reply e2-3.
229 - Nihashi T, Dahabreh IJ, Terasawa T. Diagnostic accuracy of PET for recurrent glioma diagnosis: a meta-analysis. AJNR American journal of neuroradiology 2013;34(5):944-50, S1-11.
230 - Nihashi T, Dahabreh IJ, Terasawa T. PET in the clinical management of glioma: evidence map. AJR American journal of roentgenology 2013;200(6):W654-60.
231 - Niyazi M, Siefert A, Schwarz SB, et al. Therapeutic options for recurrent malignant glioma. Radiotherapy and oncology : journal of the European Society for Therapeutic Radiology and Oncology 2011;98(1):1-14.
232 - North CA, North RB, Epstein JA, et al. Low-grade cerebral astrocytomas. Survival and quality of life after radiation therapy. Cancer 1990;66(1):6-14.
233 - Oberndorfer S, Piribauer M, Marosi C et al. (2005) P450 enzyme inducing and non-enzyme inducing antiepileptics in glioblastoma patients treated with standard chemotherapy.J Neurooncol 72(3):255-60
234 - O'Connor AM, Bennett CL, Stacey D, et al. Decision aids for people facing health treatment or screening decisions. The Cochrane database of systematic reviews 2009(3):CD001431.
235 - Ohgaki H, Kleihues P. Epidemiology and etiology of gliomas. Acta neuropathologica 2005;109(1):93-108.
236 - Olar A, Aldape KD. Biomarkers classification and therapeutic decision-making for malignant gliomas. Current treatment options in oncology 2012;13(4):417-36.
237 - Olson RA, Brastianos PK, Palma DA. Prognostic and predictive value of epigenetic silencing of MGMT in patients with high grade gliomas: a systematic review and meta-analysis. Journal of neuro-oncology 2011;105(2):325-35.
238 - Omuro A, Chan TA, Abrey LE, et al. Phase II trial of continuous low-dose temozolomide for patients with recurrent malignant glioma. Neuro-oncology 2013;15(2):242-50.
239 - Omuro A, DeAngelis LM. Glioblastoma and other malignant gliomas: a clinical review. Jama 2013;310(17):1842-50.
240 - Omuro AM, Faivre S, Raymond E. Lessons learned in the development of targeted therapy for malignant gliomas. Molecular cancer therapeutics 2007;6(7):1909-19.
241 - Orringer D, Lau D, Khatri S, et al. Extent of resection in patients with glioblastoma: limiting factors, perception of resectability, and effect on survival. Journal of neurosurgery 2012;117(5):851-9.
242 - Ozsunar, Y. et al., Glioma Recurrence Versus Radiation Necrosis?. A Pilot Comparison of Arterial Spin-Labeled, Dynamic Susceptibility Contrast Enhanced MRI, and FDG-PET Imaging. Acad. Radiol., 2010. 17(3): p. 282-290.
243 - Pace A, Vidiri A, Galie E, et al. Temozolomide chemotherapy for progressive low-grade glioma: clinical benefits and radiological response. Annals of oncology : official journal of the European Society for Medical Oncology / ESMO 2003;14(12):1722-6.
244 - Pallud J, Audureau E, Blonski M, et al. Epileptic seizures in diffuse low-grade gliomas in adults. Brain 2014;137(Pt 2):449-62.
245 - Pallud J, Blonski M, Mandonnet E, et al. Velocity of tumor spontaneous expansion predicts long-term outcomes for diffuse low-grade gliomas. Neuro-oncology 2013;15(5):595-606.
246 - Pallud J, Capelle L, Taillandier L, et al. Prognostic significance of imaging contrast enhancement for WHO grade II gliomas. Neuro-oncology 2009;11(2):176-82.
247 - Pallud J, Fontaine D, Duffau H, et al. Natural history of incidental World Health Organization grade II gliomas. Annals of neurology 2010;68(5):727-33.
248 - Pallud J, Taillandier L, Capelle L, et al. Quantitative morphological magnetic resonance imaging follow-up of low-grade glioma: a plea for systematic measurement of growth rates. Neurosurgery 2012;71(3):729-39; discussion 39-40.
249 - Park JK, Hodges T, Arko L, et al. Scale to predict survival after surgery for recurrent glioblastoma multiforme. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(24):3838-43.
250 - Patil CG, Yi A, Elramsisy A, et al. Prognosis of patients with multifocal glioblastoma: a case-control study. Journal of neurosurgery 2012;117(4):705-11.
251 - Pauleit D, Floeth F, Hamacher K et al. O-(2-[18F]fluoroethyl)-L-tyrosine PET combined with MRI improves the diagnostic assessment of cerebral gliomas. Brain 2005;128(Pt 3):678-687.
252 - Paulsson AK, McMullen KP, Peiffer AM, et al. Limited margins using modern radiotherapy techniques does not increase marginal failure rate of glioblastoma. American journal of clinical oncology 2014;37(2):177-81.
253 - Pelletier, G., Verhoef, M. J., Khatri, N., & Hagen, N. (2002). Quality of life in brain tumor patients: the relative contributions of depression, fatigue, emotional distress, and existential issues. J Neurooncol, 57(1), 41-49.
254 - Perkins GH, Schomer DF, Fuller GN, Allen PK & Maor MH 2003 Gliomatosis cerebri: improved outcome with radiotherapy. International journal of radiation oncology, biology, physics 56 1137-1146.
255 - Perry A, Brat D. Practical Surgical Neuropathology: A Diagnostic Approach. 2010
256 - Perry J, Chambers A, Spithoff K, et al. Gliadel wafers in the treatment of malignant glioma: a systematic review. Current oncology 2007;14(5):189-94.
257 - Perry JR, Belanger K, Mason WP, et al. Phase II trial of continuous dose-intense temozolomide in recurrent malignant glioma: RESCUE study. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(12):2051-7.
258 - Perry JR, Rizek P, Cashman R, et al. Temozolomide rechallenge in recurrent malignant glioma by using a continuous temozolomide schedule: the "rescue" approach. Cancer 2008;113(8):2152-7.
259 - Philippon JH, Clemenceau SH, Fauchon FH, et al. Supratentorial low-grade astrocytomas in adults. Neurosurgery 1993;32(4):554-9.
260 - Phuphanich S, Wheeler CJ, Rudnick JD, et al. Phase I trial of a multi-epitope-pulsed dendritic cell vaccine for patients with newly diagnosed glioblastoma. Cancer immunology, immunotherapy : CII 2013;62(1):125-35.
261 - Pignatti F, van den Bent M, Curran D, et al. Prognostic factors for survival in adult patients with cerebral low-grade glioma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2002;20(8):2076-84.
262 - Pinsker M, Lumenta C. Experiences with reoperation on recurrent glioblastoma multiforme. Zentralblatt fur Neurochirurgie 2001;62(2):43-7.
263 - Potts MB, Smith JS, Molinaro AM, et al. Natural history and surgical management of incidentally discovered low-grade gliomas. Journal of neurosurgery 2012;116(2):365-72.
264 - Prabhu RS, Won M, Shaw EG, et al. Effect of the addition of chemotherapy to radiotherapy on cognitive function in patients with low-grade glioma: secondary analysis of RTOG 98-02. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2014;32(6):535-41.
265 - Puduvalli VK, Hashmi M, McAllister LD, et al. Anaplastic oligodendrogliomas: prognostic factors for tumor recurrence and survival. Oncology 2003;65(3):259-66.
266 - Puts MT, Santos B, Hardt J et al. An update on a systematic review of the use of geriatric assessment for older adults in oncology. Ann Oncol 2014;25(2):307-315.
267 - Quant EC, Drappatz J, Wen PY, et al. Recurrent high-grade glioma. Current treatment options in neurology 2010;12(4):321-33.
268 - Quillien V, Lavenu A, Karayan-Tapon L et al. Comparative assessment of 5 methods (methylation-specific polymerase chain reaction, MethyLight, pyrosequencing, methylation-sensitive high-resolution melting, and immunohistochemistry) to analyze O6-methylguanine-DNA-methyltranferase in a series of 100 glioblastoma patients. Cancer 2012;118(17):4201-4211.
269 - Quinn JA, Reardon DA, Friedman AH, et al. Phase II trial of temozolomide in patients with progressive low-grade glioma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2003;21(4):646-51.
270 - Rajan B, Pickuth D, Ashley S, et al. The management of histologically unverified presumed cerebral gliomas with radiotherapy. International journal of radiation oncology, biology, physics 1994;28(2):405-13.
271 - Reardon DA, Egorin MJ, Quinn JA, et al. Phase II study of imatinib mesylate plus hydroxyurea in adults with recurrent glioblastoma multiforme. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2005;23(36):9359-68.
272 - Reardon DA, Herndon JE, 2nd, Peters KB, et al. Bevacizumab continuation beyond initial bevacizumab progression among recurrent glioblastoma patients. British journal of cancer 2012;107(9):1481-7.
273 - Reardon DA, Nabors LB, Stupp R, et al. Cilengitide: an integrin-targeting arginine-glycine-aspartic acid peptide with promising activity for glioblastoma multiforme. Expert opinion on investigational drugs 2008;17(8):1225-35.
274 - Recht LD, Lew R, Smith TW. Suspected low-grade glioma: is deferring treatment safe? Annals of neurology 1992;31(4):431-6.
275 - Reddy, K., D. Westerly, and C. Chen, MRI patterns of T1 enhancing radiation necrosis versus tumour recurrence in high-grade gliomas. J. Med. Imaging Radiat. Oncol., 2013. 57(3): p. 349-355.
276 - Reijneveld JC, Bottomley A, Taphoorn M et. Health Related Quality of Life results from temozolomide chemotherapy vs. radiotherapy in molecularly characterized (1p loss) low-grade glioma. A randomized phase III Intergroup study by the EORTC/NCIC-CTG/TROG/MRC-CTU (EORTC22033-26033). World Federation of Neuro-Oncology (WFNO): 2013, abstract.
277 - Reijneveld JC, Sitskoorn MM, Klein M, et al. Cognitive status and quality of life in patients with suspected versus proven low-grade gliomas. Neurology 2001;56(5):618-23.
278 - Richtlijn Handreiking slecht-nieuws gesprek oktober 2012
279 - Roa W, Brasher PM, Bauman G et al. Abbreviated course of radiation therapy in older patients with glioblastoma multiforme: a prospective randomized clinical trial. J Clin Oncol 2004;22(9):1583-1588.
280 - Roa W, Brasher PM, Bauman G, et al. Abbreviated course of radiation therapy in older patients with glioblastoma multiforme: a prospective randomized clinical trial. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2004;22(9):1583-8.
281 - Roldan Urgoiti GB, Singh AD, Easaw JC. Extended adjuvant temozolomide for treatment of newly diagnosed glioblastoma multiforme. Journal of neuro-oncology 2012;108(1):173-7.
282 - Rooney, A. G., Carson, A., & Grant, R. (2011). Depression in cerebral glioma patients: a systematic review of observational studies. J Natl Cancer Inst, 103(1), 61-76.
283 - Roth P, Wick W, Weller M. Anaplastic oligodendroglioma: a new treatment paradigm and current controversies. Current treatment options in oncology 2013;14(4):505-13.
284 - Rudà R, Bertero L, Sanson M. Gliomatosiscerebri: a review. Curr Treat Options Neurol. 2014 Feb;16(2):273. doi: 10.1007/s11940-013-0273-2. PubMed PMID: 24390814.
285 - Ryan R, Booth S, Price S (2012) Corticosteroid-use in primary and secondary brain tumour patients: a review. J Neuro Oncol 106:449-459
286 - Ryu CH, Yoon WS, Park KY et al.(2012) Valproic acid downregulates the expression of MGMT and sentisitizes Temozolomide-resistant glioma cells. J Biomed Biotech
287 - Sabel M, Giese A. Safety profile of carmustine wafers in malignant glioma: a review of controlled trials and a decade of clinical experience. Current medical research and opinion 2008;24(11):3239-57.
288 - Sahgal A, Ironside SA, Perry J, et al. Factors influencing overall survival specific to adult low-grade astrocytoma: a population-based study. Clinical oncology 2013;25(7):394-9.
289 - Salander, P., (1996). Brain Tumour as a threat to life and personality: The spouse perspective. J. Psychosoc oncol 14, 1-18
290 - Salzberg M, Kirson E, Palti Y, et al. A pilot study with very low-intensity, intermediate-frequency electric fields in patients with locally advanced and/or metastatic solid tumors. Onkologie 2008;31(7):362-5.
291 - Sanai N, Berger MS. Glioma extent of resection and its impact on patient outcome. Neurosurgery 2008;62(4):753-64; discussion 264-6.
292 - Sanai N, Polley MY, McDermott MW, et al. An extent of resection threshold for newly diagnosed glioblastomas. Journal of neurosurgery 2011;115(1):3-8.
293 - Sanson M, Cartalat-Carel S, Taillibert Set al.; ANOCEF group. Initial chemotherapy in gliomatosis cerebri. Neurology. 2004 Jul 27;63(2):270-5. PubMed PMID: 15277619
294 - Santra, A. et al., Comparison of glucoheptonate single photon emission computed tomography and contrast-enhanced MRI in detection of recurrent glioma.Nucl. Med. Commun., 2011. 32(3): p. 206-211.
295 - Santra, A. et al., Detection of recurrence in glioma: A comparative prospective study between Tc-99m GHA SPECT and F-18 FDG PET/CT. Clin. Nucl. Med., 2011. 36(8): p. 650-655.
296 - Santra, A. et al., F-18 FDG PET-CT in patients with recurrent glioma: Comparison with contrast enhanced MRI. Eur. J. Radiol., 2012. 81(3): p. 508-513.
297 - Sardell, S., Sharpe, G., Ashley, D.et al. (2001) Evaluation of a nurse -led telephone clinic in the follow-up of patients with malignant glioma. Clin. oncol (r Coll radiol), 12, 36-41
298 - Satoer D, Visch-Brink E, Smits M, et al. Long-term evaluation of cognition after glioma surgery in eloquent areas. Journal of neuro-oncology 2014;116(1):153-60.
299 - Sayin MY, Kaya B, Bakkal BH, et al. The results of hypofractionated radiotherapy in 31 patients with high-grade gliomas. Medical oncology 2007;24(4):379-83.
300 - Schmidt F, Fischer J, Herrlinger U, et al. PCV chemotherapy for recurrent glioblastoma. Neurology 2006;66(4):587-9.
301 - Schomas DA, Laack NN, Brown PD. Low-grade gliomas in older patients: long-term follow-up from Mayo Clinic. Cancer 2009;115(17):3969-78.
302 - Schomas DA, Laack NN, Rao RD, et al. Intracranial low-grade gliomas in adults: 30-year experience with long-term follow-up at Mayo Clinic. Neuro-oncology 2009;11(4):437-45.
303 - Schubart, J. R., Kinzie, M. B., & Farace, E. (2008). Caring for the brain tumor patient: family caregiverburdenandunmetneeds. Neuro Oncol, 10(1), 61-72.
304 - Scott JG, Suh JH, Elson P, et al. Aggressive treatment is appropriate for glioblastoma multiforme patients 70 years old or older: a retrospective review of 206 cases. Neuro-oncology 2011;13(4):428-36.
305 - Scott JN BP, Sevick RJet al. How often are nonenhancing supratentorial gliomas malignant? A population study. . Neurology 2002;59((6)):947-9.
306 - Senft C, Bink A, Franz K, et al. Intraoperative MRI guidance and extent of resection in glioma surgery: a randomised, controlled trial. The Lancet Oncology 2011;12(11):997-1003.
307 - Shah AH, Madhavan K, Heros D, et al. The management of incidental low-grade gliomas using magnetic resonance imaging: systematic review and optimal treatment paradigm. Neurosurgical focus 2011;31(6):E12.
308 - Shaw E, Arusell R, Scheithauer B, et al. Prospective randomized trial of low- versus high-dose radiation therapy in adults with supratentorial low-grade glioma: initial report of a North Central Cancer Treatment Group/Radiation Therapy Oncology Group/Eastern Cooperative Oncology Group study. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2002;20(9):2267-76.
309 - Shaw EG, Berkey B, Coons SW, et al. Recurrence following neurosurgeon-determined gross-total resection of adult supratentorial low-grade glioma: results of a prospective clinical trial. Journal of neurosurgery 2008;109(5):835-41.
310 - Shaw EG, Wang M, Coons SW, et al. Randomized trial of radiation therapy plus procarbazine, lomustine, and vincristine chemotherapy for supratentorial adult low-grade glioma: initial results of RTOG 9802. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2012;30(25):3065-70.
311 - Shields LB, Choucair AK. Management of low-grade gliomas: a review of patient-perceived quality of life and neurocognitive outcome. World neurosurgery 2014;82(1-2):e299-309.
312 - Siesling SS, G.; De Raaf, A.; Jansen M. . Kankerzorg in beeld 2014.
313 - Simo M, Velasco R, Graus F et al. (2013) Impact of antiepileptic drugs on thrombocytopenia in glioblastoma patients treated with standard chemoradiotherapy. J Neurooncol DOI 10.1007/s11060-012-0836-1
314 - Sizoo E, Braam L, Postma TJ et al (2010) Symptoms and problems in the end-of-life phase of high-grade glioma patients. Neuro Oncol 12:1162-1166
315 - Sizoo EM, Pasman HRW, Buttelo J et al (2012) Decision-making in the end-of-life phase of high-grade glioma patients. Eur J Cancer 48:226-232
316 - Sizoo EM, Pasman HRW, Dirven L et al (2014) The end-of-life phase of high-grade glioma patients: a systematic review. Support Care Cancer 22:847-857
317 - Slotman BJ, Kralendonk JH, van Alphen HA, et al. Hypofractionated radiation therapy in patients with glioblastoma multiforme: results of treatment and impact of prognostic factors. International journal of radiation oncology, biology, physics 1996;34(4):895-8.
318 - Smets T1, Lawson TM, Grandin C et al. Immediate post-operative MRI suggestive of the site and timing of glioblastoma recurrence after gross total resection: a retrospective longitudinal preliminary study. Eur Radiol. 2013 Jun;23(6):1467-77. doi: 10.1007/s00330-012-2762-1. Epub 2013 Jan 12.
319 - Smith JS, Chang EF, Lamborn KR, et al. Role of extent of resection in the long-term outcome of low-grade hemispheric gliomas. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2008;26(8):1338-45.
320 - Soffietti R, Baumert BG, Bello L, et al. Guidelines on management of low-grade gliomas: report of an EFNS-EANO Task Force. European journal of neurology : the official journal of the European Federation of Neurological Societies 2010;17(9):1124-33.
321 - Soffietti R, Trevisan E, Bertero L, et al. Bevacizumab and fotemustine for recurrent glioblastoma: a phase II study of AINO (Italian Association of Neuro-Oncology). Journal of neuro-oncology 2014;116(3):533-41.
322 - Sohlberg, M. M., & Mateer, C. A. (2001). Cognitive rehabilitation: An integrative neuropsychological approach. New York: Guilford Press.
323 - Solheim O, Gulati S, Jakola AS. Glioblastoma resection: in search of a threshold between worthwhile and futile. Neuro-oncology 2014;16(4):610-1.
324 - Souhami L, Seiferheld W, Brachman D, et al. Randomized comparison of stereotactic radiosurgery followed by conventional radiotherapy with carmustine to conventional radiotherapy with carmustine for patients with glioblastoma multiforme: report of Radiation Therapy Oncology Group 93-05 protocol. International journal of radiation oncology, biology, physics 2004;60(3):853-60.
325 - Spetz, A., Hendriksson, R., Bergenheim, AT.et al. (2005) A specialist nurse-function in neurooncology: a qualitative study of possibilities, limitations, and pittfalls. Palliat Support Care, 3 121-130
326 - Stege EM, Kros JM, de Bruin HG, et al. Successful treatment of low-grade oligodendroglial tumors with a chemotherapy regimen of procarbazine, lomustine, and vincristine. Cancer 2005;103(4):802-9.
327 - Stummer W, Pichlmeier U, Meinel T, et al. Fluorescence-guided surgery with 5-aminolevulinic acid for resection of malignant glioma: a randomised controlled multicentre phase III trial. The Lancet Oncology 2006;7(5):392-401.
328 - Stummer W, Reulen HJ, Meinel T, et al. Extent of resection and survival in glioblastoma multiforme: identification of and adjustment for bias. Neurosurgery 2008;62(3):564-76; discussion -76.
329 - Stupp R, Hegi ME, Gorlia T, et al. Cilengitide combined with standard treatment for patients with newly diagnosed glioblastoma with methylated MGMT promoter (CENTRIC EORTC 26071-22072 study): a multicentre, randomised, open-label, phase 3 trial. The Lancet Oncology 2014;15(10):1100-8.
330 - Stupp R, Hegi ME, Mason WP et al. Effects of radiotherapy with concomitant and adjuvant temozolomide versus radiotherapy alone on survival in glioblastoma in a randomised phase III study: 5-year analysis of the EORTC-NCIC trial. Lancet Oncol 2009;10(5):459-466.
331 - Stupp R, Mason WP, van den Bent MJ et al. Radiotherapy plus concomitant and adjuvant temozolomide for glioblastoma. N Engl J Med 2005;352(10):987-996.
332 - Stupp R, Mason WP, Van den Bent MJ et al.; European Organisation for Research and Treatment of Cancer Brain Tumor and Radiotherapy Groups; National Cancer Institute of Canada Clinical Trials Group. Radiotherapy plus concomitant and adjuvant temozolomide for glioblastoma.N Engl J Med. 2005 Mar 10;352(10):987-96.
333 - Stupp R, Wong ET, Kanner AA, et al. NovoTTF-100A versus physician's choice chemotherapy in recurrent glioblastoma: a randomised phase III trial of a novel treatment modality. European journal of cancer 2012;48(14):2192-202.
334 - Taal W, Brandsma D, de Bruin HG et al. Incidence of early pseudo-progression in a cohort of malignant glioma patients treated with chemoirradiation with temozolomide. Cancer 2008;113(2):405-410.
335 - Taal W, Oosterkamp HM, Walenkamp AM, et al. Single-agent bevacizumab or lomustine versus a combination of bevacizumab plus lomustine in patients with recurrent glioblastoma (BELOB trial): a randomised controlled phase 2 trial. The Lancet Oncology 2014;15(9):943-53.
336 - Taillibert S, Chodkiewicz C, Laigle-Donadey Fet al.Gliomatosiscerebri: a review of 296 cases from the ANOCEF database and the literature. J Neurooncol. 2006 Jan;76(2):201-5. PubMed PMID: 16200347.
337 - Takahashi Y, Nakamura H, Makino K, et al. Prognostic value of isocitrate dehydrogenase 1, O6-methylguanine-DNA methyltransferase promoter methylation, and 1p19q co-deletion in Japanese malignant glioma patients. World journal of surgical oncology 2013;11:284.
338 - Takano S, Tian W, Matsuda M, et al. Detection of IDH1 mutation in human gliomas: comparison of immunohistochemistry and sequencing. Brain tumor pathology 2011;28(2):115-23.
339 - Talacchi A, Santini B, Savazzi S, et al. Cognitive effects of tumour and surgical treatment in glioma patients. Journal of neuro-oncology 2011;103(3):541-9.
340 - Tanaka S, Meyer FB, Buckner JC, et al. Presentation, management, and outcome of newly diagnosed glioblastoma in elderly patients. Journal of neurosurgery 2013;118(4):786-98.
341 - Taphoorn, M. J., & Klein, M. (2004). Cognitive deficits in adult patients with braintumours. Lancet Neurol, 3(3), 159-168.
342 - Thon N, Eigenbrod S, Kreth S, et al. IDH1 mutations in grade II astrocytomas are associated with unfavorable progression-free survival and prolonged postrecurrence survival. Cancer 2012;118(2):452-60.
343 - Tremont-Lukats IW, Ratilal BO, Armstrong T et al. (2008) Antiepileptic drugs for preventing seizures in people with brain tumors. Cochrane Database Syst Rev (2), CD004424.
344 - Triebels VH, Taphoorn MJ, Brandes AA, et al. Salvage PCV chemotherapy for temozolomide-resistant oligodendrogliomas. Neurology 2004;63(5):904-6.
345 - Tsai HC, Wei KC, Tsai CN, Huang YC (2012) Effect of valproic acid on the outcome of glioblastoma multiforme. Br J Neurosurg 26(3):347-54.
346 - Tsitlakidis A, Foroglou N, Venetis CA, et al. Biopsy versus resection in the management of malignant gliomas: a systematic review and meta-analysis. Journal of neurosurgery 2010;112(5):1020-32.
347 - Ullrich RT KL, Brunn A et al. Methyl-L-11C-methionine PET as a diagnostic marker for malignant progression in patients with glioma. J Nucl Med 2009;50((12)):1962-8.
348 - Valtonen S, Timonen U, Toivanen P, et al. Interstitial chemotherapy with carmustine-loaded polymers for high-grade gliomas: a randomized double-blind study. Neurosurgery 1997;41(1):44-8; discussion 8-9.
349 - Van Breemen MS, Wilms EB, Vecht CJ (2007) Epilepsy in patients with brain tumors: epidemiology,mechanisms and management. Lancet Neurol 6:421-430
350 - van den Bent MJ, Afra D, de Witte O, et al. Long-term efficacy of early versus delayed radiotherapy for low-grade astrocytoma and oligodendroglioma in adults: the EORTC 22845 randomised trial. Lancet 2005;366(9490):985-90.
351 - van den Bent MJ, Brandes AA, Taphoorn MJ, et al. Adjuvant procarbazine, lomustine, and vincristine chemotherapy in newly diagnosed anaplastic oligodendroglioma: long-term follow-up of EORTC brain tumor group study 26951. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2013;31(3):344-50.
352 - Van den Bent MJ, Carpentier AF, Brandes AA et al.2006. Adjuvant procarbazine, lomustine, and vincristine improves progression-free survival but not overall survival in newly diagnosed anaplastic oligodendrogliomas and oligoastrocytomas: a randomized European Organisation for Research and Treatment of Cancer phase III trial. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 24 2715-2722.
353 - van den Bent MJ, Dubbink HJ, Marie Y, et al. IDH1 and IDH2 mutations are prognostic but not predictive for outcome in anaplastic oligodendroglial tumors: a report of the European Organization for Research and Treatment of Cancer Brain Tumor Group. Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research 2010;16(5):1597-604.
354 - van den Bent MJ, Erdem-Eraslan L, Idbaih A, et al. MGMT-STP27 methylation status as predictive marker for response to PCV in anaplastic Oligodendrogliomas and Oligoastrocytomas. A report from EORTC study 26951. Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research 2013;19(19):5513-22.
355 - Van den Bent MJ, Keime-Guibert F, Brandes AA et al. 2001. Temozolomide chemotherapy in recurrent oligodendroglioma. Neurology 57 340-342.
356 - Van den Bent MJ, Kros JM, Heimans JJ et al. Response rate and prognostic factors of recurrent oligodendroglioma treated with procarbazine, CCNU, and vincristine chemotherapy. Dutch Neuro-oncology Group. Neurology 1998;51(4):1140-1145.
357 - van den Bent MJ, Snijders TJ, Bromberg JE. Current treatment of low grade gliomas. Memo 2012;5(3):223-7.
358 - van den Bent MJ, Taphoorn MJ, Brandes AA, et al. Phase II study of first-line chemotherapy with temozolomide in recurrent oligodendroglial tumors: the European Organization for Research and Treatment of Cancer Brain Tumor Group Study 26971. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2003;21(13):2525-8.
359 - van den Bent MJ, Wefel JS, Schiff D, et al. Response assessment in neuro-oncology (a report of the RANO group): assessment of outcome in trials of diffuse low-grade gliomas. The Lancet Oncology 2011;12(6):583-93.
360 - van der Sanden GA, Schouten LJ, van Dijck JA, et al. Incidence of primary central nervous system cancers in South and East Netherlands in 1989-1994. Neuroepidemiology 1998;17(5):247-57.
361 - Van Nifterik KA, Van den Berg J, Slotman BJ (2012) Valproic acid sensitizes human glioma cells for temozolomaide and ?-irradiation. J Neurooncol 107:61-67
362 - van Veelen ML, Avezaat CJ, Kros JM, et al. Supratentorial low grade astrocytoma: prognostic factors, dedifferentiation, and the issue of early versus late surgery. Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry 1998;64(5):581-7.
363 - Vecht CJ, Kerkhof M, Duran-Pena A (2014) Seizure prognosis in brain tumors: new insights and evidence-based management. The Oncologist 19:1-9
364 - Veeravagu A, Jiang B, Ludwig C, et al. Biopsy versus resection for the management of low-grade gliomas. The Cochrane database of systematic reviews 2013;4:CD009319.
365 - Verhaak RG, Hoadley KA, Purdom E, et al. Integrated genomic analysis identifies clinically relevant subtypes of glioblastoma characterized by abnormalities in PDGFRA, IDH1, EGFR, and NF1. Cancer cell 2010;17(1):98-110.
366 - Verhoef, MJ., Hagen, N., Pelletier, G., Forsyth, P., (1999). Alternative therapy use in neurologic disease. Use in brain tumour patients. Neurology 52, 617-622
367 - Vlassenbroeck I, Califice S, Diserens AC et al. Validation of real-time methylation-specific PCR to determine O6-methylguanine-DNA methyltransferase gene promoter methylation in glioma. J Mol Diagn 2008;10(4):332-337.
368 - Vogelbaum MA, Jost S, Aghi MK, et al. Application of novel response/progression measures for surgically delivered therapies for gliomas: Response Assessment in Neuro-Oncology (RANO) Working Group. Neurosurgery 2012;70(1):234-43; discussion 43-4.
369 - Vordermark D, Kolbl O, Ruprecht K, et al. Hypofractionated stereotactic re-irradiation: treatment option in recurrent malignant glioma. BMC cancer 2005;5:55.
370 - Vos, M.J. et al., Systematic review of the diagnostic accuracy of 201Tl single photon emission computed tomography in the detection of recurrent glioma. Nucl Med Commun, 2007. 28(6): p. 431-9.
371 - Vuorinen V, Hinkka S, Farkkila M, et al. Debulking or biopsy of malignant glioma in elderly people - a randomised study. Acta neurochirurgica 2003;145(1):5-10.
372 - Walbert T, Khan M (2014) End-of-life symptoms and care in patients with primary malignant brain tumors: a systematic review. J Neurooncol 117: 217-224
373 - Walker MD, Alexander E, Jr., Hunt WE, et al. Evaluation of BCNU and/or radiotherapy in the treatment of anaplastic gliomas. A cooperative clinical trial. Journal of neurosurgery 1978;49(3):333-43.
374 - Walker MD, Strike TA, Sheline GE. An analysis of dose-effect relationship in the radiotherapy of malignant gliomas. International journal of radiation oncology, biology, physics 1979;5(10):1725-31.
375 - Wang M, Cairncross G, Shaw E, et al. Cognition and quality of life after chemotherapy plus radiotherapy (RT) vs. RT for pure and mixed anaplastic oligodendrogliomas: radiation therapy oncology group trial 9402. International journal of radiation oncology, biology, physics 2010;77(3):662-9.
376 - Wefel, J. S., Armstrong, T. A., & Kohli, S. (2011). Neuropsychological function and quality of life. In A. D. Norden & D. A. Reardon (Eds.), Primarycentralnervous system tumors: Pathogenesisandtherapy (pp. 143-161). New York: Springer.
377 - Weitzner, M. A., Jacobsen, P. B., Wagner, H., Jr., Friedland, J., & Cox, C. (1999). The Caregiver Quality of Life Index-Cancer (CQOLC) scale: development and validation of an instrument tomeasurequality of life of the family caregiver of patients with cancer. Qual Life Res, 8(1-2), 55-63.
378 - Weller M, Cloughesy T, Perry JR, et al. Standards of care for treatment of recurrent glioblastoma--are we there yet? Neuro-oncology 2013;15(1):4-27.
379 - Weller M, Felsberg J, Hartmann C, et al. Molecular predictors of progression-free and overall survival in patients with newly diagnosed glioblastoma: a prospective translational study of the German Glioma Network. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2009;27(34):5743-50.
380 - Weller M, Gorlia T, Cairncross JG (2011) Prolonged survival with valproic acid use in the EORTC/NCIC temozolomide trial for glioblastoma. Neurology 77(12):1156-64.
381 - Weller M, Stupp R, Hegi ME, et al. Personalized care in neuro-oncology coming of age: why we need MGMT and 1p/19q testing for malignant glioma patients in clinical practice. Neuro-oncology 2012;14 Suppl 4:iv100-8.
382 - Wen PY, Macdonald DR, Reardon DA, et al. Updated response assessment criteria for high-grade gliomas: response assessment in neuro-oncology working group. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(11):1963-72.
383 - Wensing M, Grol R. Patients’ views on health care. A driving force for improvement in disease management. Dis Manag Outcomes 2000;7:117-25.
384 - Westphal M, Hilt DC, Bortey E, et al. A phase 3 trial of local chemotherapy with biodegradable carmustine (BCNU) wafers (Gliadel wafers) in patients with primary malignant glioma. Neuro-oncology 2003;5(2):79-88.
385 - Whittle IR. What is the place of conservative management for adult supratentorial low-grade glioma? Advances and technical standards in neurosurgery 2010;35:65-79.
386 - Wick W, Hartmann C, Engel C, et al. NOA-04 randomized phase III trial of sequential radiochemotherapy of anaplastic glioma with procarbazine, lomustine, and vincristine or temozolomide. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2009;27(35):5874-80.
387 - Wick W, Platten M, Meisner C et al. Temozolomide chemotherapy alone versus radiotherapy alone for malignant astrocytoma in the elderly: the NOA-08 randomised, phase 3 trial. Lancet Oncol 2012;13(7):707-715.
388 - Wick W, Puduvalli VK, Chamberlain MC, et al. Phase III study of enzastaurin compared with lomustine in the treatment of recurrent intracranial glioblastoma. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 2010;28(7):1168-74.
389 - Willems PW, Taphoorn MJ, Burger H, et al. Effectiveness of neuronavigation in resecting solitary intracerebral contrast-enhancing tumors: a randomized controlled trial. Journal of neurosurgery 2006;104(3):360-8.
390 - Wong ET, Hess KR, Gleason MJ et al. Outcomes and prognostic factors in recurrent glioma patients enrolled onto phase II clinical trials. J Clin Oncol 1999;17(8):2572-2578.
391 - Wu AS, Trinh VT, Suki D et al. (2013) A prospectieve randomized trial of perioperative seizure prophylaxis in patients with intraparenchymal brain tumors. J Neurosurg 118:873-883
392 - Wu JS, Zhou LF, Tang WJ, et al. Clinical evaluation and follow-up outcome of diffusion tensor imaging-based functional neuronavigation: a prospective, controlled study in patients with gliomas involving pyramidal tracts. Neurosurgery 2007;61(5):935-48; discussion 48-9.
393 - Xu JF, Fang J, Shen Y, et al. Should we reoperate for recurrent high-grade astrocytoma? Journal of neuro-oncology 2011;105(2):291-9.
394 - Xu, J.L. et al., Distinction between postoperative recurrent glioma and radiation injury using MR diffusion tensor imaging. Neuroradiology, 2010. 52(12): p. 1193-1199.
395 - Xu, J.L. et al., Distinction between postoperative recurrent glioma and delayed radiation injury using MR perfusion weighted imaging. J. Med. Imaging Radiat. Oncol., 2011. 55(6): p. 587-594.
396 - Yan H, Parsons DW, Jin G, et al. IDH1 and IDH2 mutations in gliomas. The New England journal of medicine 2009;360(8):765-73.
397 - Yin AA, Cai S, Dong Y et al. A meta-analysis of temozolomide versus radiotherapy in elderly glioblastoma patients. J Neurooncol 2014;116(2):315-324.
398 - Yin AA, Cheng JX, Zhang X, et al. The treatment of glioblastomas: a systematic update on clinical Phase III trials. Critical reviews in oncology/hematology 2013;87(3):265-82.
399 - Yin AA, Zhang LH, Cheng JX et al. Radiotherapy plus concurrent or sequential temozolomide for glioblastoma in the elderly: a meta-analysis. PLoS One 2013;8(9):e74242.
400 - Yin AA, Zhang LH, Cheng JX et al. The Predictive but Not Prognostic Value of MGMT Promoter Methylation Status in Elderly Glioblastoma Patients: A Meta-Analysis. PLoS One 2014;9(1):e85102.
401 - Yip S, Miao J, Cahill DP, et al. MSH6 mutations arise in glioblastomas during temozolomide therapy and mediate temozolomide resistance. Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research 2009;15(14):4622-9.
402 - Yordanova YN, Moritz-Gasser S, Duffau H. Awake surgery for WHO Grade II gliomas within "noneloquent" areas in the left dominant hemisphere: toward a "supratotal" resection. Clinical article. Journal of neurosurgery 2011;115(2):232-9.
403 - Yoshii Y, Tominaga D, Sugimoto K, et al. Cognitive function of patients with brain tumor in pre- and postoperative stage. Surgical neurology 2008;69(1):51-61; discussion
404 - Youland RS, Schomas DA, Brown PD, et al. Changes in presentation, treatment, and outcomes of adult low-grade gliomas over the past fifty years. Neuro-oncology 2013;15(8):1102-10.
405 - Young, R.J. et al., Potential utility of conventional MRI signs in diagnosing pseudoprogression in glioblastoma.Neurology, 2011. 76(22): p. 1918-24.
406 - Yung WK, Albright RE, Olson J, et al. A phase II study of temozolomide vs. procarbazine in patients with glioblastoma multiforme at first relapse. British journal of cancer 2000;83(5):588-93.
407 - Yung WK, Prados MD, Yaya-Tur R, et al. Multicenter phase II trial of temozolomide in patients with anaplastic astrocytoma or anaplastic oligoastrocytoma at first relapse. Temodal Brain Tumor Group. Journal of clinical oncology : official journal of the American Society of Clinical Oncology 1999;17(9):2762-71.
408 - Zaidi HA, Chowdhry SA, Wilson DA et al. The dilemma of early postoperative magnetic resonance imaging: when efficiency compromises accuracy: case report. Neurosurgery. 2014 Mar;74(3):E335-40. doi: 10.1227/NEU.0000000000000191.
409 - Zucchella, C., Capone, A., Codella, V. et al. (2013). Cognitive rehabilitation for early post-surgery inpatients affected by primary brain tumor: a randomized, controlled trial. J Neurooncol, 114(1), 93-100.

Verantwoording

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 15-04-2015

Laatst geautoriseerd : 15-04-2015

Geplande herbeoordeling :

De geldigheid van richtlijnmodules zal bij herbeoordeling komen te vervallen wanneer nieuwe ontwikkelingen aanleiding geven om een herzieningstraject te starten. De Nederlandse Vereniging voor Neurologie is regiehouder van deze richtlijn en eindverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van de richtlijnmodules. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Landelijke Werkgroep Neuro-Oncologie

Geautoriseerd door:

Nederlandse Internisten Vereniging
Nederlandse Vereniging voor Medische Oncologie
Nederlandse Vereniging voor Neurochirurgie
Nederlandse Vereniging voor Neurologie
Nederlandse Vereniging voor Pathologie
Nederlandse Vereniging voor Radiologie
Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Landelijke Werkgroep Neuro-Oncologie

Algemene gegevens

De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Integraal Kankercentrum Nederland IKNL).

Doel en doelgroep

De richtlijn gliomen geeft aanbevelingen over diagnostiek, behandeling, nazorg en organisatie van zorg bij patiënten met een glioom. De richtlijn beoogt hiermee de kwaliteit van de zorgverlening te verbeteren, het klinisch handelen meer te baseren op wetenschappelijk bewijs dan op ervaringen en meningen, de transparantie te vergroten en de diversiteit van handelen door professionals te verminderen.

De richtlijn is bestemd voor alle professionals die betrokken zijn bij de diagnostiek, behandeling en begeleiding van patiënten met een (verdenking op een) glioom. Deze zorg vereist een multidisciplinaire aanpak waarbij neuroloog, neurochirurg, radioloog, patholoog, radiotherapeut, internist-oncoloog, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, klinisch neuropsychologen, huisartsen, IKNL-consulenten palliatieve zorg en het palliatief consult team betrokken kunnen zijn.

Samenstelling werkgroep

Voor de herziening van de richtlijn is in 2013 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen. De werkgroepleden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.

Werkgroep

Mw. dr. T. Seute, neuroloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht, gemandateerd namens de NVN (voorzitter)
Mw. drs. M.A.B. Bakker-van der Jagt (namens NVRO - Radiotherapeutisch Instituut Friesland)
Mw. S. Bossmann (namens V&VN - Radboudumc Nijmegen)
Mw. dr. J.E.C. Bromberg (namens NVN, Erasmus MC - Daniel den Hoed Oncologisch Centrum)
Mw. dr. A.M.E. Bruynzeel (namens NVRO - VU medisch centrum)
Dhr. dr. W.F.A. Dunnen (namens NVVP - Universitair Medisch Centrum Groningen)
Mw. drs. R.E.M. Fleischeuer (namens NVVP - Stg. Elisabeth Ziekenhuis)
Mw. E. Gortmaker (namens V&VN - Medisch Centrum Haaglanden)
Dhr. dr. Hendrikse (namens NVVR - Universitair Medisch Centrum Utrecht)
Dhr. dr. M. Klein (namens NVN - VU medisch centrum)
Mw. drs. J.H.F. Leemhuis (namens Leven met kanker-beweging (voorheen NFK)
Dhr. J. Moonen (namens Leven met kanker-beweging (voorheen NFK)
Mw. drs. S. Polman (namens NVN - Isala)
Mw. dr. M. Smits (namens NVVR - Erasmus MC)
Dhr. dr. A.J.P.E. Vincent (namens NVvN - Erasmus MC)
Dhr. dr. F.Y.F.L. de Vos (namens NVMO - Universitair Medisch Centrum Utrecht)
Mw. dr. A.M.E. Walenkamp (namens NVMO - Universitair Medisch Centrum Groningen)
Mw. drs. H.L. Weide (namens NVRO - Universitair Medisch Centrum Groningen)
Dhr. dr. P.C. de Witt Hamer (namens NVvN - VU Medisch Centrum)

Ondersteuning

Mw. T.T.M. Bluemink-Holkenborg, secretaresse IKNL
Mw. G.H. Schrier, MSc, adviseur richtlijnen IKNL, procesbegeleider

Inbreng patiëntenperspectief

Bij de ontwikkeling van deze richtlijn is tijdens alle fasen gebruik gemaakt van de input van patiënten. Twee patiëntvertegenwoordigers namen zitting in de richtlijnwerkgroep (één ervaringsdeskundige op het gebied van gliomen en één deskundige op het gebied van richtlijnontwikkeling). Deze input is nodig voor de ontwikkeling van kwalitatief goede richtlijnen. Goede zorg voldoet immers aan de wensen en eisen van zowel zorgverlener als patiënt. Door middel van onderstaande werkwijze is informatie verkregen en zijn de belangen van de patiënt meegenomen:

Bij aanvang van het richtlijntraject hebben de patiëntvertegenwoordigers knelpunten aangeleverd. De gemandateerde patiëntvertegenwoordigers hebben in augustus 2013 ervaringen van patiënten met de zorgverlening geïnventariseerd door ervaringsdeskundigen te bevragen op een bijeenkomst van de patiëntenvereniging Cerebraal. De patiëntvertegenwoordigers waren aanwezig bij alle vergaderingen van de richtlijnwerkgroep.
De patiëntvertegenwoordigers hebben de conceptteksten beoordeeld ten einde het patiëntenperspectief in de formulering van de definitieve tekst te optimaliseren.
De Leven met kanker-beweging (voorheen NFK) is geconsulteerd in de landelijke commentaarronde.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

In de verschillende fasen van het ontwikkelproces is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijnmodule en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de module in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. De implementatietabel is te vinden bij de aanverwante producten.

Werkwijze

De werkgroep is in juni 2013 voor de eerste maal bijeengekomen. Op basis van een eerste inventarisatie van de knelpunten door de werkgroepleden is door middel van een enquête onder professionals die betrokken zijn bij patiënten met gliomen een knelpunteninventarisatie gehouden. Na het versturen van de enquête hebben 101 professionals gerespondeerd en knelpunten geprioriteerd en/of ingebracht. De meest relevante knelpunten zijn uitgewerkt tot drie uitgangsvragen die evidence based zijn uitgewerkt. Voor iedere uitgangsvraag werd uit de richtlijnwerkgroep een subgroep geformeerd. Bij de evidence-based beantwoording van de drie uitgangsvragen verzorgde een externe methodoloog het literatuuronderzoek, de critical appraisal, de evidence tabellen en een concept literatuurbespreking. De werkgroepleden pasten vervolgens de conceptliteratuurbespreking en -conclusies aan en stelden overwegingen en aanbevelingen op volgens de checklist ‘overwegingen en formuleren van aanbevelingen’.
Voor de consensus-based beantwoording van de resterende uitgangsvragen raadpleegden de werkgroepleden de relevante bestaande literatuur. Op basis hiervan hebben de werkgroepleden de wetenschappelijke conclusies, overwegingen en aanbevelingen geformuleerd. Er is voor de consensus-based beantwoording geen verder systematisch literatuuronderzoek verricht.

Richtlijnendatabase

Gliomen