Prenatale ventriculomegalie
Uitgangsvraag
Wanneer is gerichte DNA-diagnostiek geïndiceerd bij ventriculomegalie?
Aanbeveling
Verricht geavanceerd echoscopisch onderzoek (GUO) met speciale aandacht voor bijkomende foetale afwijkingen bij ventriculomegalie en een normaal chromosomenpatroon.
Bied standaard counseling aan bij de klinisch geneticus om eventueel gerichte DNA-diagnostiek te bespreken indien naast de ventriculomegalie een of meer extra-craniele echo-afwijkingen worden waargenomen en/of bij een positieve familieanamnese.
Vraag, indien gewenst na genetische counseling, afhankelijk van de opgestelde differentiaaldiagnose gerichte DNA-diagnostiek aan.
Overwegingen
Uit de geselecteerde studies blijkt dat bij 42,5% van de foetus met matige ventriculomegalie (10 tot 15 mm) en bij 52,7% van de foetus met ernstige ventriculomegalie (≥15 mm) een of meer andere echoscopische afwijkingen worden gedetecteerd. Bepaalde afwijkingen worden vaker vastgesteld, zoals bijkomende hersenafwijkingen en afwijkingen aan de tractus circulatorius. Echter specifieke genetische of syndroomdiagnoses kwamen uit de studies niet naar voren. Dit maakt een algemeen advies voor gerichte DNA-diagnostiek bij ventriculomegalie onmogelijk.
Indien ernstige ventriculomegalie wordt gezien bij een mannelijke foetus met of zonder geadduceerde duimen, kan overwogen worden om DNA-analyse van het L1CAM-gen in te zetten, zeker bij aanwijzingen voor een X-gebonden overerving in de familie (Ferese, 2016). Echter, deze overweging wordt door de studies niet bevestigd.
Onderbouwing
Achtergrond
Onder een ventriculomegalie wordt een uni- of bilaterale verwijding van het ventrikelsysteem van de hersenen verstaan. Onderscheid wordt gemaakt in matige ventriculomegalie, een verwijding van de laterale ventrikels van 10 tot 15 mm, en ernstige ventriculomegalie, een verwijding van meer dan 15mm. Deze afwijking komt in Nederland voor met een prevalentie van 0,6 per 1000 geboorten (Garne, 2010; Robroch, 2013).
De kans op chromosoomafwijkingen (inclusief microdeleties en –duplicaties) bij het echoscopisch vaststellen van ventriculomegalie is ca. 12% (Robroch, 2013). Wanneer chromosoomafwijkingen zijn uitgesloten, is eventueel gericht genetisch onderzoek mogelijk. In ongeveer 50% van de gevallen met een prenataal vastgestelde ventriculomegalie worden tevens andere congenitale afwijkingen bij echoscopisch onderzoek gezien (Robroch, 2013). Indien er geen andere echoafwijkingen gezien worden, wordt er gesproken van een geïsoleerde, niet-syndromale, ventriculomegalie. Postnataal kan echter blijken dat er alsnog andere afwijkingen bestaan. Er is dan toch sprake van een niet-geïsoleerde ventriculomegalie.
Om prenataal meer duidelijkheid te verkrijgen, kan het soms zinvol zijn om DNA-diagnostiek aan te bieden. Dit gebeurt wisselend in de verschillende Nederlandse centra. Het besluit tot DNA-diagnostiek wordt vaak geleid door recente individuele casuïstiek of op verzoek van de ouders. Het doel van deze richtlijn is om een evidence based advies op te stellen over wanneer en welk specifiek DNA-diagnostiek geïndiceerd is om de waarschijnlijkheid van een geïsoleerde ventriculomegalie te ondersteunen, en/of een syndromale aandoening aan te tonen of uit te sluiten.
Conclusies
|
Laag |
Er is sprake van prenataal geassocieerde echoafwijkingen of syndromen bij 42,5% van de kinderen met matige prenataal gedetecteerde ventriculomegalie (10-15 mm) en bij 52,7% van de kinderen met ernstige prenataal gedetecteerde ventriculomegalie (≥15 mm). |
|
Laag |
Bij prenataal gedetecteerde matige en ernstige ventriculomegalie, respectievelijk, worden de volgende soorten geassocieerde afwijkingen gedetecteerd:
|
|
Laag |
Wanneer er sprake is van prenataal gedetecteerde geïsoleerde matige ventriculomegalie is de kans op overlijden 1,9% (foetaal, neonataal of eerste levensjaren). |
|
Laag |
Wanneer er sprake is van prenataal gedetecteerde geïsoleerde ernstige ventriculomegalie is de kans op overlijden 11,6%. |
|
Zeer laag |
Wanneer er sprake is van prenataal gedetecteerde geïsoleerde matige ventriculomegalie wordt bij 7,6% van de kinderen die levend worden geboren postnataal geassocieerde afwijkingen of syndromen geconstateerd. |
|
Zeer laag |
Wanneer er sprake is van prenataal gedetecteerde geïsoleerde ernstige ventriculomegalie wordt bij 48% van de kinderen die levend worden geboren postnataal geassocieerde afwijkingen of syndromen geconstateerd. |
Samenvatting literatuur
In totaal werden veertien studies geïncludeerd. Zeven studies gaven een antwoord op de vraag: Wat is de kans op prenatale detectie van geassocieerde afwijkingen en syndromen bij kinderen met prenataal echoscopisch gedetecteerde matige (10 tot 15mm) of ernstige (≥15mm) ventriculomegalie en een normaal chromosomenpatroon? (vraagstelling 1) (Breeze, 2007; Gaglioti, 2005; Hannon, 2012; Hidaka, 2014; Kinzler, 2001; Tugcu, 2014; Weichert, 2010). Deze studies, samen met de zeven andere geïncludeerde studies (Baffero, 2015; Breeze, 2005; Chiu, 2014; Greco, 2001; Kennelly, 2009; Madazli, 2011; Tatli, 2012) gaven tevens antwoord op de vraag: Wat is de kans op een negatieve postnatale uitkomst (foetaal/neonataal overlijden, postnatale detectie van geassocieerde afwijkingen of syndromen) bij kinderen met prenataal gedetecteerde geïsoleerde matige (10 tot 15mm) of ernstige (≥15mm) ventriculomegalie? (vraagstelling 2).
Voor vraagstelling 1 werden door alle studies in totaal 532 kinderen geïncludeerd met prenataal echoscopisch gedetecteerde ventriculomegalie zonder vastgestelde chromosoomafwijkingen. Hiervan hadden 240 casus matige (10 tot 15mm) en 292 casus ernstige (≥15mm) ventriculomegalie. Voor vraagstelling 2 werden door alle studies samen 533 casus met prenataal gedetecteerde geïsoleerde ventriculomegalie geïncludeerd, waarvan 360 casus met matige en 173 casus met ernstige ventriculomegalie.
Resultaten vraagstelling 1 (prenatale afwijkingen bij ventriculomegalie)
In totaal werden er door de zeven studies die een antwoord geven op de eerste vraagstelling 240 casus met matige (10 tot 15mm) en 292 casus met ernstige (≥15mm) prenataal echoscopisch gedetecteerde ventriculomegalie geïncludeerd (Breeze, 2007; Gaglioti, 2005; Hannon, 2012; Hidaka, 2014; Kinzler, 2001; Tugcu, 2014; Weichert, 2010). Prenataal geassocieerde echoafwijkingen of syndromen werden gedetecteerd bij 102 (42,5%) van de casus met matige ventriculomegalie en bij 154 (52,7%) van de casus met ernstige ventriculomegalie. Tabel 1 geeft het percentage casus met geassocieerde echoafwijkingen per studie bij matige en bij ernstige ventriculomegalie.
Tabel 1 Totaal prenataal gedetecteerde geassocieerde echoafwijkingen per studie
|
Studie |
Afwijkingen bij matige ventriculomegalie (%) (10 tot 15 mm) (N=) |
Afwijkingen bij ernstige ventriculomegalie (%) (>15 mm) (N=) |
|
Breeze, 2007 |
- |
66,7% (N=20) |
|
Gaglioti, 2005 |
49,5% (N=107) |
58,6% (N=58) |
|
Hannon, 2012 |
- |
48,0% (N=152) |
|
Hidaka, 2014 |
12,2% (N=42) |
- |
|
Kinzler, 2001 |
27,3% (N=11) |
75,0% (N=4) |
|
Tugcu, 2014 |
40,0% (N=35) |
100,0% (N=3) |
|
Weichert, 2010 |
58,7% (N=47) |
50,9% (N=57) |
In de volgende twee tabellen wordt beschreven welke afwijkingen er werden gevonden en hoe vaak deze voorkomen bij casus met matige (tabel 2) en bij casus met ernstige ventriculomegalie (tabel 3). Hierbij kan het zijn dat er bij een casus afwijkingen uit verschillende categorieën gevonden zijn. Tevens wordt er weergegeven welke specifieke prenatale afwijkingen onder de verschillende categorieën gevonden werden. Bij deze specificatie kunnen ook meerdere afwijkingen per casus voorkomen.
Tabel 2 Prenataal gedetecteerde geassocieerde echoafwijkingen bij matige ventriculomegalie (10 tot 15 mm)
|
Afwijkingen |
Voorkomen |
Specificaties |
|
Centraal zenuwstelselafwijkingen |
25,8% (62/240) |
Neurale buisdefecten (36/62) Dandy-Walker syndroom (5/62) Corpus callosum agenesie (14/62) Pachygyrie (1/62) Plexus choreoïdeus cyste (2/62) Ependymale cyste (1/62) Nasofaryngeale tumor (1/62) Aqueduct stenose (1/62) Cerebrale bloeding (1/62) |
|
Afwijkingen aan tractus circulatorius |
4,1% (10/240) |
Hartafwijking n.s. (3/10) Hypoplastisch linker hart (2/10) Cardiomegalie (2/10) Pulmonaal stenose (1/10) Intra-cardiale echogene focus (1/10) Persisterende linker vena cava superior (1/10) |
|
Afwijkingen aan tractus digestivus |
0,8% (2/240) |
Ascites (1/2) Echodense darmen (1/2) |
|
Afwijkingen aan tractus urogenitalis |
0,8% (2/240) |
Hydroureteronefrose (1/2) Pyelectasie (1/2) |
|
Skeletafwijkingen |
2,5% (6/240) |
Syndactylie (2/6) Skelet dysplasie n.s. (2/6) Bilaterale hypoplasie 5e vinger (1/6) Verdenking op thantofore dysplasie (1/6) |
|
Faciale dysmorfieën |
1,7% (4/240) |
Palatoschisis (1/6) Craniofaciale dysmorfie (1/6) Pierre-Robin sequentie (1/6) Faciale dysmorfie n.s. (1/6) |
|
Overige afwijkingen |
8,3% (20/240) |
Meerdere afwijkingen n.s. (10/20) Intra-uteriene groeivertraging (1/20) Goldenhar syndroom (1/20) Ventrikelseptum defect (Sotos syndroom) (1/20) Genetisch afwijkingen n.s. (5/20) Andere afwijkingen n.s. (2/20) |
Tabel 3 Prenataal gedetecteerde geassocieerde echoafwijkingen bij ernstige ventriculomegalie (>15 mm)
|
Afwijkingen |
Voorkomen |
Specificaties |
|
Centraal zenuwstelselafwijkingen |
39,4% (115/292) |
Spina bifida (54/115) Dandy-Walker syndroom (13/115) Corpus callosum agenesie (34/115) Heterotopie (1/115) Afwezig cerebellum (1/115) Banaanvormig cerebellum (1/115) Cerebellaire hypoplasia (1/115) Vermis cerebellum agenesie (1/115) Hypoplastische middenhersenen (1/115) Voorhoorn-dilatatie (1/115) Colpocefalie (1/115) Microcefalie (1/115) Citroenvormig hoofd (1/115) Interhemispherische cyste (1/115) Mega cisterna magna (1/115) Plexus choreoïdeus cyste (1/115) Plexus papilloom (1/115) Neuroectodermale tumor (1/115) Afwijkend cavum septum pellucidum (1/115) aneurysma vena Galeni (1/115) Aqueduct stenose (1/115) Intraventriculaire bloeding (3/115) Cerebrale bloeding (1/115) |
|
Afwijkingen aan tractus circulatorius |
4,1% (12/292) |
Ventrikelseptumdefect (6/12) Atrioventriculair septumdefect (2/12) Truncus arteriosus (1/12) Rhabdomyoom (1/12) Niet gespecificeerd (2/12) |
|
Afwijkingen aan tractus digestivus
|
1,4% (4/292) |
Hernia diafragmatica (3/4) Oesofagusatresie (1/4) |
|
Afwijkingen aan tractus urogenitalis |
2,4% (7/292) |
Cysteuze nieren (3/7) Hydronefrose (2/7) Bilaterale renale agenesie (1/7) Verwijde ureteren + vergrote blaas 1/7) |
|
Skeletafwijkingen |
1,7% (5/292) |
Bewegingsapparaat anomalie (3/5) Verdenking op thanatofore dysplasie (1/5) |
|
Faciale dysmorfieën |
2,7% (8/292) |
Orofaciaal spleet (7/8) Craniofaciale dysmorfie (1/8) |
|
Overige afwijkingen |
5,5% (16/292) |
Meerdere afwijkingen n.s. (8/16) Foetale groeivertraging (4/16) Omfalocele (1/16) Oedeem onderste extremiteiten (1/16) VACTERL associatie (1/16) Ivemark syndroom (1/16) |
Resultaten vraagstelling 2 (postnatale uitkomsten bij prenataal geïsoleerde ventriculomegalie)
In totaal werden er door de veertien studies die een antwoord geven op de tweede vraagstelling 533 casus met prenataal gedetecteerde geïsoleerde ventriculomegalie geïncludeerd, waarvan 360 casus met matige en 173 casus met ernstige ventriculomegalie (Baffero, 2015; Breeze, 2005; Breeze, 2007; Chiu, 2014; Gaglioti, 2005; Greco, 2001; Hannon, 2012; Hidaka, 2014; Kennelly, 2009; Kinzler, 2001; Madazli, 201; Tatli, 2012 1; Tugcu, 2014; Weichert, 2010). Tabel 4 beschrijft welke postnatale uitkomsten bij deze kinderen werden gevonden.
Tabel 4 Postnatale uitkomsten bij prenataal gedetecteerde geïsoleerde ventriculomegalie
|
Uitkomst |
Voorkomen bij matige ventriculomegalie (10-15 mm) |
Voorkomen bij ernstige ventriculomegalie (>15 mm) |
|
Foetaal overlijden (IUVD) |
0,3% (1/360) |
3,5% (6/173) |
|
Neonataal overlijden of kindersterfte |
1,7% (6/360) |
8,1% (14/173) |
|
Levend geboren* |
95,6% (344/360) |
42,8% (74/173) |
|
Afbreking van zwangerschap |
2,2% (8/360) |
43,9% (76/173) |
|
Onbekend |
0,3% (1/360) |
1,7% (3/173) |
*De kinderen die in de tabel genoemd staan als levend geboren, waren ook nog in leven bij de follow-up (leeftijd bij follow-up: 7 dagen tot 10 jaar).
Niet alle studies beschreven of de kinderen na geboorte geassocieerde afwijkingen hadden. Vijf studies naar matige ventriculomegalie (Baffero, 2015; Breeze, 2005; Chiu, 2014; Tatli, 2012; Tugcu, 2014) en drie studies naar ernstige ventriculomegalie (Breeze, 2007; Hannon, 2012; Kennelly, 2009) hebben postnataal gedetecteerde afwijkingen beschreven bij de kinderen.
In totaal werden er in deze studies bij zeventien (7,6%) van de 224 levend geboren kinderen met prenataal geïsoleerde matige ventriculomegalie en bij 24 (48%) van de 50 levend geboren kinderen met ernstige ventriculomegalie postnataal geassocieerde afwijkingen geconstateerd. Een studie naar ernstige ventriculomegalie heeft hierbij ook zes kinderen geïncludeerd die neonataal waren overleden (Hannon, 2012). De volgende postnatale afwijkingen werden gerapporteerd bij matige en ernstige ventriculomegalie (tabel 5 en 6).
Tabel 5 Postnatale afwijkingen bij prenataal geïsoleerde matige ventriculomegalie
|
Afwijkingen |
Aantal |
Specificaties |
|
Centraal zenuwstelselafwijkingen |
11 |
1 Chiari I malformatie 1 Corpus callosum agenesie 1 Intraventriculaire bloeding met FNAIT 1 Microcefalie en mitochondriale stoornis 2 Bilaterale lenticulostriate vasculopathie 1 Matige gyratie 1 Sinus transversus thrombose 2 Plexus choroïdeus cysten 1 Arachnoidale cyste |
|
Overige afwijkingen |
6 |
1 Hypogenese nervus cochlearis + kyphose 1 Klompvoet 1 Tubereuze sclerose 1 Atriumseptumdefect 1 Ventrikelseptumdefect 1 Unilaterale hydroureteronephrose |
Tabel 6 Postnatale afwijkingen bij prenataal geïsoleerde ernstige ventriculomegalie
|
Afwijkingen |
Aantal |
Specificaties |
|
Centraal zenuwstelselafwijkingen |
16 |
5 Corpus callosum agenesie 1 Globale cerebral atrofie 1 Hydrocefalie, porencephale cyste, subependymale bloeding, vernauwd aqueduct 3 Porencefale cyste 1 Aqueduct stenose door benigne tumor 1 Septo-optische dysplasie 2 Hydrocefalie 2 Intraventriculaire bloeding 1 Corticale dysplasie, polymicrogyrie 1 Periventriculaire nodulaire heterotopie en corticale migratie afwijkingen, corpus callosum agenesie |
|
Overige afwijkingen |
7 |
1 Tr. digestivus afwijking n.s. 1 Anorectale atresie of stenose 2 Tr. urogenitalis afwijking 1 Craniosynostose 2 Walker-Warburg syndroom |
Bewijskracht van de literatuur
De bewijskracht van de conclusies die uit de literatuuranalyse volgen, wordt verminderd doordat de studies wisselende resultaten laten zien. Zoals in tabel 1 weergegeven is, varieert de kans op prenataal geassocieerde echoafwijkingen bij prenataal gedetecteerde ventriculomegalie tussen de studies aanzienlijk (12,2% tot 58,7% kans bij matige ventriculomegalie en 48,0% tot 100% kans bij ernstige ventriculomegalie). Ook de kans op het overlijden van de casus (foetaal of postnataal overlijden) bij prenataal geïsoleerde ventriculomegalie varieert tussen de studies, van 0% tot 50% kans bij matige en van 0% tot 33% kans bij ernstige ventriculomegalie. Tevens varieert het percentage zwangerschapsafbrekingen aanzienlijk tussen de studies, van 0% tot 15,8% bij matige en van 0% tot 54,2% bij ernstige ventriculomegalie. Deze inconsistentie wordt mogelijk veroorzaakt door heterogeniteit in opzet tussen de studies. Ten eerste hanteren de studies verschillende criteria (eerste meting, grootste meting) voor het vaststellen van de ernst van de ventriculomegalie, bij wisselende zwangerschapsduur. Hierdoor kunnen sommige casus met matige ventriculomegalie bij de eerste meting, maar ernstige ventriculomegalie bij de grootste meting, afhankelijk van het criterium van de betreffende studie, onder zijn verdeeld bij matige of ernstige ventriculomegalie. Ten tweede verschillen de studies die een antwoord geven op vraagstelling 1 qua termijn (zwangerschapsduur) ten tijde van het echoscopisch onderzoek. Tot slot is er ook binnen sommige studies variatie in zwangerschapsduur waarop echoscopisch onderzoek is verricht. Door de inconsistentie van de bevindingen wordt de bewijskracht voor de conclusies van beide vraagstellingen verlaagd van hoog naar matig.
Naast de inconsistente bevindingen, wordt de bewijskracht beperkt doordat niet bij elke casusonderzoek verricht is naar chromosoomafwijkingen. Hierdoor is het mogelijk dat in sommige casus toch afwijkingen worden veroorzaakt door een chromosoomafwijking. Dit is met name mogelijk wanneer de foetus prenataal is overleden of de zwangerschap is afgebroken en geen postmortum onderzoek is verricht. Het uitsluiten van chromosoomafwijkingen is van belang omdat de uitgangsvraag zich richt op ventriculomegalie bij casus met een normaal chromosomenpatroon. Hierdoor wordt de bewijskracht voor beide conclusies verlaagd van matig naar laag.
Tot slot, de geïncludeerde studies verschillen in de gerapporteerde uitkomstmaten voor vraagstelling 2. Slechts vijf studies naar matige ventriculomegalie (224 casus) en drie studies naar ernstige ventriculomegalie (50 casus) hadden de postnataal gedetecteerde afwijkingen beschreven. Door dit gering aantal casus is de geschatte kans op afwijkingen mogelijk niet accuraat geschat. Door deze imprecisie wordt de bewijskracht van de conclusie over de kans op het vinden van postnatale afwijkingen bij een prenataal gedetecteerde geïsoleerde ventriculomegalie verlaagd van laag naar zeer laag.
Zoeken en selecteren
Om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden is er een systematische literatuuranalyse verricht naar de volgende wetenschappelijke vraagstellingen:
- Wat is de kans op prenatale detectie van geassocieerde afwijkingen en syndromen bij kinderen met prenataal echoscopisch gedetecteerde matige (10 tot 15mm) of ernstige (≥15mm) ventriculomegalie en een normaal chromosomenpatroon?
- Wat is de kans op een negatieve postnatale uitkomst (foetaal/neonataal overlijden, postnatale detectie van geassocieerde afwijkingen of syndromen) bij kinderen met prenataal gedetecteerde geïsoleerde matige (10 tot 15mm) of ernstige (≥15mm) ventriculomegalie?
Zoeken en selecteren (Methode)
In de databases Medline (OVID), Embase en de Cochrane Library is met relevante zoektermen gezocht naar diverse soorten studies die een antwoord geven op bovenstaand geformuleerde vraagstellingen. De zoekverantwoording is weergegeven onder het tabblad Verantwoording. De literatuurzoekactie leverde 484 treffers op.
Studies werden geselecteerd op grond van onderstaande selectiecriteria.
Inclusie:
- relevant voor beantwoording van de uitgangsvraag;
- betreft primair (origineel) onderzoek of een systematische review;
- studiepopulatie betreft ongeboren kinderen met een prenataal echoscopisch gedetecteerde (geïsoleerde of syndromale) matige of ernstige ventriculomegalie en een normaal chromosomenpatroon;
- uitkomstmaten betreffen prenataal gevonden geassocieerde afwijkingen of syndromen en, bij prenataal geïsoleerde matige en ernstige ventriculomegalie, de postnatale uitkomsten.
Exclusie:
- studies van voor 2000;
- studies die gaan over gevoeligheidsgenen (associaties);
- case reports.
Op basis van titel en abstract werden in eerste instantie dertig studies voorgeselecteerd. Na raadpleging van de volledige tekst, werden vervolgens zestien studies geëxcludeerd (zie exclusietabel onder Verantwoording), en veertien studies definitief geselecteerd.
Zeven van de veertien studies geven een antwoord op vraagstelling 1 en alle veertien studies een antwoord op vraagstelling 2. De belangrijkste studiekarakteristieken en resultaten zijn opgenomen in de evidence-tabel, te vinden onderaan deze tekst.
Referenties
- Baffero GM, Crovetto F, Fabietti I, et al. Prenatal ultrasound predictors of postnatal major cerebral abnormalities in foetuses with apparently isolated mild ventriculomegaly. Prenatal diagnosis. 2014;35:783-788.
- Breeze ACG, Alexander PMA, Murdoch EM, et al. Obstetric and neonatal outcomes in severe fetal ventriculomegaly. Prenatal diagnosis. 2007;27:124-129.
- Breeze ACG, Dey PK, Lees CC, et al. Obstetric and neonatal outcomes in apparently isolated mild fetal ventriculomegaly. J. Perinat. Med. 2005;33: 236-240.
- Chiu T-H, Haliza G, Ying-Hsuan L, et al. A retrospective study on the course and outcome of fetal ventriculomegaly. Taiwanese journal of obstetrics & Gynecology. 2014;53: 170-177.
- Ferese R, Zampatti S, Griguoli AMP. A New Splicing Mutation in the L1CAM Gene Responsible for X-Linked Hydrocephalus (HSAS). J Mol Neurosci. 2016;59:376381.
- Gaglioti P, Danelon D, Bontempo S, et al. Fetal cerebral ventriculomegaly: outcome in 176 cases. Ultrasound Obstet Gynecol. 2005;25:372-377.
- Garne E, Dolk H, Loane M, et al. ; EUROCAT. EUROCAT website data on prenatal detection rates of congenital anomalies. J Med Screen. 2010;17:97-8.
- Greco P, Vimercati A, De Cosmo L, et al. Mild ventriculomegaly as a counselling challenge. Fetal diagnosis and therapy. 2001;16:398-401.
- Hannon T, Tennant PWG, Rankin J, et al. Epidemiology, natural history, progression and postnatal outcome of severe fetal ventriculomegaly. Obstetrics & Gynecology. 2012;120(6):1345-1353.
- Hidaka N, Ishii K, Kanazawa R, et al. Perinatal characteristics of foetuses with borderline ventriculomegaly detected by routine ultrasonographic screening of low-risk populations. The journal of obstetrics and gynaecology research. 2014;40(4):1030-1036.
- Kennelly MM, Cooley SM, McParland PJ. Natural history of apparently isolated sever fetal ventriculomegaly: perinatal survival and neurodevelopmental outcome. Prenatal diagnosis. 2009;29: 1135-1140.
- Kinzler WC, Smulian JC, McLean DA, et al. Outcome of prenatally diagnosed mild unilateral cerebral ventriculomegaly. J Ultrasound Med. 2001;20:257-262.
- Madazli R, Sal V, Erenel H, et al. Characteristics and outcome of 102 fetuses with fetal cerebral ventriculomegaly: Experience of a university hospital in Turkey. Journal of Obstetrics and gynaecology. 2011;31(2): 142-145.
- Robroch B, Holwerda J, Bos AF, et al. Ventriculomegalie bij zwangerschapsduur van 20 weken; onderzoek naar incidentie en gerelateerde afwijkingen. NTVG. 2013;157:A5148.
- Tatli B, Özer I, Ekici B, et al. Neurodevelopmental outcome of 31 patients with borderline fetal ventriculomegaly. Clinical neurology and neurosurgery. 2011;114: 969-971.
- Tugcu AU, Gulumser C, Ecevit A, et al. Prenal evaluation and postnatal early outcomes of fetal ventriculomegaly. European journal of paediatric neurology. 2014;18:736-740.
- Weicher J, Hartge D, Krapp M, et al. Prevalance, characteristics and perinatal outcome of fetal ventriculomegaly in 29000 pregnancies followed at a single institution. Fetal diagnosis and therapy. 2010;27:142-148.
Evidence tabellen
Research questions:
- What is the probability of associated anomalies or syndromes in children with prenatal ultrasound detected mild (10-15.mm) or severe (>15mm) ventriculomegaly and no chromosomal abnormalities?
- What are the postnatal outcomes (termination of pregnancy, stillbirth, neonatal death, healthy live birth or postnatal detection of associated anomalies or syndromes) in children with prenatal ultrasound detected isolated mild (10-15.mm) or severe (>15mm) ventriculomegaly?
|
Study reference |
Study characteristics |
Patient characteristics |
Follow-up |
Outcome measures and effect size |
Comments |
|
Baffero G, 2015 |
Type of study: Retrospective
Setting: a tertiary centre fetal abnormalities and high-risk pregnancies between 2001-2012
Country: Italy
Source of funding: none |
Inclusion criteria: a) ultrasound measurement of one or both lateral ventricles of ≥10 mm, (b) absence of fetal abnormalities on ultrasound, (c) normal karyotype confirmed either prenatally or postnatally, and (d) no evidence of maternal or fetal infections
exclusion criteria: ventriculomegaly >15 mm
Cases (n): 130 cases, 124 isolated cases |
Endpoint of follow-up: 3 months after birth or death
Incomplete outcome data (n (%)):
12 cases of 130 live born neonates: no fetal MRI
78 cases of 130 live born neonates no postnatal MRI, but US |
Postnatal outcomes 124 isolated cases All live born
3 major cerebral abnormalities - 1 poor gyration - 1 Chiari I malformation - 1 transverse sinus thrombosis
|
10-15 mm |
|
Breeze A, 2005 |
Type of study: prospective study
Setting: fetal medicine unit from 2001 to 2003
Country: England
Source of funding: not stated |
Inclusion criteria: isolated ventriculomegaly between 10-15 mm at referral
Exclusion: ventriculomegaly with other abnormalities
Cases (n):30, 27 cases without chromosomal abnormalities (1 detected postnatally) 20 isolated cases |
Endpoint of follow-up: up to death or age of 4 months
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Postnatal outcomes 20 isolated cases All live born
CNS: 1 intraventricular haemorrhage with thrombocytopenia (FMAIT)) 1 microcephalic head and suspected mitochondrial disorder
(1 lissencephaly with Miller-Dieker syndrome = chromosomalanomaly, excluded)
|
10-15 mm |
|
Breeze A, 2007 |
Type of study: retrospective cohort
Setting: fetal medicine centre between 2001-2005
Country: England
Source of funding: not stated |
Inclusion criteria: confirmed severe ventriculomegaly (>15mm) at referral or prenatal follow-up, including spina bifida. Excluding multiple pregnancies
Complete cohort (n):
Cases (n): 20 18 cases without chromosomal abnormalities
|
Endpoint of follow-up: up to 2 years
Incomplete outcome data (n (%)): all cases followed-up to death or 4 months, unclear how many up to 2 years
|
Prenatal outcomes VM ≥15mm GA<24 weeks: 4 cases
1/18 Absent cerebellum and lemon shaped head 1/18 lumbar spina bifida and banana-shaped cerebellum 1/18 corpus callosum agenesis
VM ≥15mm GA>24 weeks: 14 cases
1/18 sacral spina bifida with Arnold-Chiari malformation 1/18 lumbosacral spina bifida, Arnold-Chiari malformation, dilated ureters, bilateral talipes, enlarged bladder 1/18 giant persistent choroid plexus cyst and lower limb oedema 1/18 corpus callosum agenesis, inter-hemispheric cyst 1/18 corpus callosum agenesis, mega cisterna magna 1/18 intra-ventricular haemorrhage 1/18 suspected intra-ventricular haemorrhage 1/18 suspected intra-ventricular haemorrhage (Toxoplasma IgM) 1/18 abnormal cavum of septum pellucidum
Postnatal outcomes 6 isolated cases 3 termination of pregnancy 3 live birth: 1 corpus callosum agenesis 1 global cerebral atrophy 1 hydrocephalus, left porencephalic cyst, long-standing left hemispheric damage, subependymal haemorrhage, aqueduct narrowing |
Only 6 cases diagnosed with severe VM around week 20 of gestation (including 2 with chromosomal anomalies; all terminated
≥15 mm |
|
Chiu T-H, 2014 |
Type of study: retrospective cohort
Setting: Maternal Fetal Medicine Units of Hospital from 2000 - 2010
Country; Taiwan
Source of funding: not stated bu no conflicts of interest |
Inclusion criteria: patients between 18-36 weeks of gestation with first lateral ventricle size >7 mm and later ventriculomegaly between 10-15 mm
Cases (n): 41 37 cases without chromosomal abnormalities
10-12 mm: 26 12-15 mm: 7 >15 mm: 4
|
Endpoint of follow-up: 4 months up to 6 six years
Incomplete outcome data (n (%)): different number of postnatal US
|
Postnatal outcomes 36 isolated cases (excluding 1 case with severe hydrops)
10-12mm: 25 cases 2 termination of pregnancy 23 live births: 2 Bilateral lenticulostriate vasculopathy
12-15mm: 7 cases 1 termination of pregnancy 6 live births: 1 hypogenesis of left cochlear nerve (hearing loss), kyphosis 1 corpus callosum agenesis
≥15mm: 4 cases 4 termination of pregnancy |
Multiple cases of subependymal cysts, all resolved up to 3 year follow-up
10-12mm 12-15mm ≥15mm |
|
Gaglioti P, 2005 |
Type of study: retrospective
Setting: ultrasound referral unit between 1990-2000
Country: Italy
Source of funding: not stated |
Inclusion criteria: Ventriculomegaly of >10 mm diagnosed by US Exclusion: twin pregnancies and cases with incomplete follow-up
Cases (n): 176 165 without chromosomal abnormalities
10-12 mm: 67 12-15 mm: 40 >15 mm: 58 |
Endpoint of follow-up: until death or at least 24 months old
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 10-12mm: 67 cases
CNS 5/67 Spina bifida/myelomeningocele 4/67 corpus callosum agenesis 3/67 Dandy-Walker syndrome 1/67 cerebral haemorrhage
Non-CNS 2/67 congenital heart disease 7/67 multiple malformations 2/67 other
12-15mm: 40 cases CNS 10/40 Spina bifida/myelomeningocele 6/40 corpus callosum agenesis 2/40 Dandy-Walker syndrome 1/40 nasopharyngeal tumor 1/40 cephalocele 1/40 pachygyria
Non-CNS 1/40 congenital heart disease 5/40 genetic syndromes 3/40 multiple malformations
≥15mm: 58 cases CNS 10/58 Spina bifida/myelomeningocele 11/58 corpus callosum agenesis 1/58 Dandy-Walker syndrome 1/58 Cerebral haemorrhage 1/58 heterotopia
Non-CNS 8/58 multiple malformations 1/58 diaphragmatic hernia 1/58 esophageal atresia
Postnatal outcomes 10-12mm: 44 isolated cases 1 spontaneous miscarriage 43 live birth (and alive >24 months of age)
12-15mm: 10 isolated cases 1 termination of pregnancy 1 neonatal death 8 live birth (and alive >24 months of age)
≥15mm: 24 isolated cases 13 termination of pregnancy 2 neonatal death 1 infant death 8 live birth (and alive >24 months of age) |
5 fetuses infected with cytomegalovirus (2 in group 10-12mm, 1 in group 12-15mm, 2 in group >15mm; 2 infected with Toxoplasma gondii (in group >15mm). All had major sonographic anomalies (hydrops, ascites, cerebral calcifications)
10-12mm 12-15mm ≥15mm
|
|
Greco P, 2001 |
Type of study: retrospective
Setting: tertiary referral center between 1992 and 1997
Country: Italy
Source of funding: not stated |
Inclusion criteria: ventriculomegaly between 10 and 15 mm diagnosed by US Exclusion: other ultrasonic anomalies (with exception of corpus callosum agenesie or CNS abnormalities
Cases (n): 14 13 without chromosomal abnormalities 6 isolated cases |
Endpoint of follow-up: until death or age of 30 months
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Postnatal outcomes 6 isolated cases 3 infant death (1, 13 and 22 months) 3 alive at 30 months |
10 – 15 mm |
|
Hannon T, |
Type of study: prospective population-based study
Setting: data from all obstetric units in the north of England (using Northern Congenital Abnormality Survey) between 1994-2008
Country :England
Source of funding: no potential conflict of interest |
Inclusion criteria: singleton pregnancies with confirmed severe ventriculomegaly (>15 mm) at any week of gestation
Cases (n): 157 152 cases without chromosomal abnormalities |
Endpoint of follow-up: death or 7-10 days after birth
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 152 cases, 73 cases with associated abnormalities (22 cases with multiple additional structural anomalies appear more than once)
CNS (53) 27/152 spina bifida 2/152 encephalocele 1/152 microcephaly 15/152 corpus callosum agenesis 9/152 Dandy-Walker syndrome
Cardiovascular (10) 2/152 atrioventricular septal defect 6/152 ventricular septal defect 2/152 unspecified
Digestive system (2) 2/152 congenital diaphragmatic hernia
Urinary anomaly (4) 1/152 bilateral renal agenesis 1/152 cystic kidney disease 2/152 hydronephrosis
Other structural anomalies 7/152 Orofacial cleft 2/152 Musculoskeletal anomaly 1/152 abdominal wall anomaly (omphalocele) 1/152 upper limb reduction
Other complications (6) 2/152 Congenital cytomegalovirus 4/152 fetal growth restriction
Postnatal outcomes 79 isolated cases 1 spontaneous fetal loss 41 termination of pregnancy 6 neonatal deaths 31 live birth (and alive at follow up)
Of 37 live born:12 with postnatal findings 5 corpus callosum agenesis 2 porencephalic cyst 1 digestive system anomaly 1 anorectal atresia or stenosis 1 urinary anomaly 1 cystic kidney disease 1 craniosynostosis 2 Walker-Warburg syndrome 1 congenital cytomegalovirus |
≥15mm Based on largest size ventricle, no GA mentioned. |
|
Hidaka N, 2014 |
Type of study: retrospective study
Setting: screening ultrasonography unit between 2006-2012
Country: Japan
Source of funding: No financial interest |
Inclusion criteria: singleton pregnancies with low risk of fetal congenital abnormalities at 26-28 weeks of gestation and with ventricle size of 10 – 15 mm
Cases (n): 42 41 without chromosomal abnormalities |
Endpoint of follow-up: birth
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 10-12 mm: 32 cases 2/32 corpus callosum agenesis 1/32 ependymal cyst 1/32 ventricular septum defect (Sotos syndrome diagnosed postnatally)
12-15 mm: 9 cases 1/9 persistent left superior vena cava
Postnatal outcomes 10-12 mm: 28 isolated cases all live born
12-15 mm: 8 isolated cases all live born |
10-12 mm 12-15 mm |
|
Kennelly M, 2009 |
Type of study: retrospective
Setting: Fetal Medicine unit between 2000 and 2008
Country Ireland:
Source of funding: |
Inclusion criteria: severe ventriculomegaly (>15 mm)
Cases (n): 36 32 without chromosomal abnormalities 18 isolated cases |
Endpoint of follow-up: until death or 10 months-to 6 years
Incomplete outcome data (n (%)): 1 of 18 isolated cases |
Prenatal outcomes 32 cases, 14 with associated anomalies Not well specified
Postnatal outcomes 18 isolated cases 1 lost to follow-up 1 termination of pregnancy 2 neonatal deaths 4 stillborn 10 live birth (and alive at follow up)
Of 10 live born: 1 aqueduct stenosis due to benign tumour 1 septo-optic dysplasia 1 extreme hydrocephalus 1 small intraventricular haemorrhage 1 hydrocephalus 1 intraventricular haemorrhage 1 cortical dysplasia, polymicrogyria 1 porencephalic cyst 1 periventricular nodular heterotopia and cortical migrational abnormalities, corpus callosum agenesis |
≥15 mm |
|
Kinzler W, 2001 |
Type of study: retrospective
Setting: tertiary perinatal referral center between 1994-1999
Country: USA
Source of funding: not specified |
Inclusion criteria: Unilateral ventriculomegaly >10mm
Cases (n): 15 cases 10-15mm: 11 cases >15mm: 4 cases |
Endpoint of follow-up: developmental milestones assessed between 7 weeks to 3 years in 11 of 14 live born Postnatal imaging in 8 of 14 live born
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 10-15mm: 11 cases Non CNS 1 pyelectasis pelvic kidney 1 intrauterine growth restriction 1 echogenic intracardiac focus
≥15mm: 4 cases CNS 1 Dandy-Walker variant, cerebellar hypoplasia, hypoplastic midbrain 1 frontal horn dilation
Non CNS 1 bilateral polycystic kidneys
Postnatal outcomes 10-15mm: 8 isolated cases; All live born
≥15mm: 1 isolated case; Live born |
10-15mm ≥15mm
|
|
Madazli R, 2001 |
Type of study: retrospective
Setting: referral center between 2000-2008
Country: Turkey
Source of funding: not specified |
Inclusion criteria: ventriculomegaly >10mm
Exclusion: incomplete follow-up, twin pregnancies
Cases (n): 102 100 without chromosomal abnormalities 23 cases of isolated VM |
Endpoint of follow-up: death or at 1 to 10 years of age
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Postnatal outcomes 10-12mm: 6 isolated cases 6 live birth (and alive at follow-up)
12-15mm: 4 isolated cases 1 termination of pregnancy 1 neonatal or infant death 2 live birth (and alive at follow-up)
≥15mm: 13 isolated cases 7 termination of pregnancy 1 intrauterine death 3 neonatal or infant death 2 live birth (and alive at follow-up) |
10-12 mm 12-15 ≥15mm |
|
Tatli B, 2012 |
Type of study: retrospective
Setting: Pediadric Neurology department of University Medical Center between July and December 2010
Country: Turkey
Source of funding: not specified |
Inclusion criteria: infants diagnosed with isolated ventriculomegaly at 20-23 GA
Exclusion: severe ventriculomegaly >15 mm or central nervous system anomalies
Cases (n): 31 30 without chromosomal abnormalities |
Endpoint of follow-up: transfontanelle cranial US between 7-28 days of life; neurological examination
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Postnatal outcomes 10-12mm: 18 isolated cases 1 equinovarus foot
12-15mm: 12 isolated cases 1 Tuberous sclerosis
|
Aim of study was to look at neurological development, so inclusion of alive infants
10-12mm 12-15mm |
|
Tugcu A, 2014 |
Type of study: retrospective
Setting: Department of Perinatology of University Medical Center between January 2006 and June 2013
Country: Turkey
Source of funding: None |
Inclusion criteria: ventriculomegaly >10 mm
Cases (n): 40 38 without chromosomal abnormalities
10-15mm: 35 cases >15mm: 3 cases |
Endpoint of follow-up: until death or up to at least 6 months
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 10-15mm: 35 cases CNS 2/35 Choroid plexus cyst 1/35 Goldenhar syndrome: Lemon shaped head, cleft lip & palate 1/35 Meningomyelocele, skeletal dysplasia 1/35 Meningomyelocele, spina bifida occulta
Cardiovascular 1/35 Pulmonary stenosis
Digestive system 1/35 Ascites 1/35 Hyperechogenic intestine
Urinary anomaly 1/35 hydroureteronephrosis
Other structural anomalies 1/35 Skeletal dysplasia 1/35 Cleft palate 1/35 Facial abnormalitiy + syndactili 1/35 Syndactili 1/35 Bilateral 5th phalanxes with hypoplasia
≥15mm: 3 cases 1 Corpus callosum agenesis + colpocephaly 1 Cerebellar vermis agenesis 1 Galen vein aneurysm
Postnatal outcomes 10-15mm: 21 isolated cases All life born and alive at follow-up 2 Choroid plexus cysts 1 Arachnoid cyst 1 atrial septal defect 1 ventricular septal defect 1 Grade 1-2 unilateral hydroureteronephrosis |
10-15mm ≥15mm |
|
Weichert J, 2001 |
Type of study: retrospective
Setting: referreal center of University medical center between 1993 and 2007
Country: Germany
Source of funding: Not stated |
Inclusion criteria: ventricular dilation of >10 mm
Exclusion criteria: multiple pregnancies, non-evaluable cases
Cases (n):109 104 without chromosomal abnormalities à 1 miller-Dieker syndrome, = 103 casus without chromosomal abnormalities
10-15mm: 46 cases >15mm: 57 cases |
Endpoint of follow-up: until death or for a minimum of 1 year, mean follow-up 41.5 months
Incomplete outcome data (n (%)):
|
Prenatal outcomes 10-15mm: 46 cases
CNS 4/47 Spina bifida aperta 4/47 Spina bifida aperta/Chiari II 5/47 Meningomyelocele 5/47 Meningomeylocele Chiari II 2/47 Corpus Callosum Agenesis 1/47 Aqueduct stenosis
Cardiovascular 2/47 Hypoplastic left heart 2/47 Cardiomegaly
Other anomalies 1/47 Craniofacial dysmorphia 1/47 Pierre-Robin sequence 1/47 Thanatophoric dysplasia
≥15mm: 57 cases CNS 2/57 Spina bifida aperta 1/57 Spina bifida aperta/Chiari II 2/57 Meningomyelocele 7/57 Meningomeylocele Chiari II 4/57 Corpus Callosum Agenesis 1/57 Aqueduct stenosis 2/57 Dandy-Walker syndrome 1/57 Plexus papilloma 1/57 Neuroectodermal tumor
Cardiovascular 1/57 Common arterial trunk 1/57 Rhabdomyoma
Urinary anomaly 1/57 Multicystic kidneys
Other anomalies 1/57 Craniofacial dysmorphia 1/57 Thanatophoric dysplasia 1/57 VACTERL association 1/57 Ivemark syndrome
Postnatal outcomes 10-15mm: 19 isolated cases 3 termination of pregnancy 1 peri/postnatal death 14 live birth and alive at follow-up 1 lost to follow-up
≥15mm: 28 isolated cases 7 termination of pregnancy 19 live birth and alive at follow-up 2 lost to follow-up |
Unilateral and bilateral specified (not included here)
10-15mm ≥15mm
The study describes: 32 cases with mild associated VM, of which 4 have chromosomal anomalies= 28 cases 30 cases with severe associated VM, of which 1 has chromosomal anomalies= 29 cases. However the table in paper listing associated anomalies (see previous column) describes 29 cases of mild VM with structural anomalies (without chromosomal abnormalities) and 28 cases of severe VM with structural anomalies (but without chromosomal abnormalities)
Also includes one case with Miller-Dieker syndrome; excluded in this table. |
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 14-11-2017
Laatst geautoriseerd : 14-11-2017
Geplande herbeoordeling : 01-01-2023
Voor het beoordelen van de actualiteit van deze richtlijn is de werkgroep niet in stand gehouden. Uiterlijk in 2022 bepaalt het bestuur van de Vereniging Klinische Genetica Nederland (VKGN) of de modules van deze richtlijn nog actueel zijn. De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.
De VKGN is regiehouder van deze richtlijn en eerstverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van de richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.
Algemene gegevens
De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.kennisinstituut.nl) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft tijdens het ontwikkelproces op geen enkele wijze invloed gehad op de inhoud van de richtlijn.
Doel en doelgroep
Doel
Deze multidisciplinaire richtlijn Genetische diagnostiek bij echoafwijkingen beoogt de standaardisatie van DNA-diagnostiek tijdens de zwangerschap. Voor echoscopische afwijkingen die als knelpunten ervaren worden, beoogt deze richtlijn een leidraad te zijn voor aanvullende gerichte DNA-diagnostiek.
Doelgroep
Zwangere vrouwen, waarbij met echoscopisch onderzoek is geconstateerd dat er sprake is van echoscopische afwijkingen bij de foetus. CNV-detectie diagnostiek bij de foetus laat geen afwijkingen zien, die het echobeeld verklaren. DNA-diagnostiek is geïndiceerd en mogelijk.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in 2015 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen.
De werkgroepleden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep werkte gedurende drie jaar aan de totstandkoming van de richtlijn. De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.
Werkgroep
- Drs. K. Bouman, klinisch geneticus, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen, Vereniging Klinische Genetica Nederland (voorzitter)
- Dr. K.D. Lichtenbelt, klinisch geneticus, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht, Vereniging Klinische Genetica Nederland
- Dr. M.W. Elting, klinisch geneticus, werkzaam in het VUmc, Amsterdam, Vereniging Klinische Genetica Nederland
- Dr. N.S. den Hollander, klinisch geneticus, werkzaam in het Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden, Vereniging Klinische Genetica Nederland
- Dr. P. Lakeman, klinisch geneticus, werkzaam in het Academisch Medisch Centrum, Amsterdam, Vereniging Klinische Genetica Nederland (tot 11 februari 2016)
- Drs. K.E. Stuurman, klinisch geneticus, werkzaam in het Erasmus Medisch Centrum, Amsterdam, Vereniging Klinische Genetica Nederland (vanaf 11 februari 2016)
- Dr. A.C. Knegt, laboratoriumspecialist klinische genetica, werkzaam in het Academisch Medisch Centrum, Amsterdam, Vereniging Klinisch Genetische Laboratoriumdiagnostiek
- Dr. B.H.W. Faas, laboratoriumspecialist klinische genetica, werkzaam in het Radboudumc, Nijmegen, Vereniging Klinisch Genetische Laboratoriumdiagnostiek
- Dr. T. Rinne, laboratoriumspecialist klinische genetica, werkzaam in het Radboudumc, Nijmegen, Vereniging Klinisch Genetische Laboratoriumdiagnostiek
- Dr. M.C. Haak, gynaecoloog, werkzaam in het Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden, Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie
- Dr. A.B.C. Coumans, gynaecoloog, werkzaam in het Maastricht Universitair Medisch Centrum, Maastricht, Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie
- Dr. H. IJsselstijn, kinderarts, werkzaam in het Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
- Drs. I. Cuppen, neuroloog, werkzaam in het Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht, Nederlandse Vereniging voor Neurologie
Meelezer
- Prof. dr. E. Pajkrt, gynaecoloog, werkzaam in het Academisch Medisch Centrum, Amsterdam, leeropdracht ‘Verloskunde, in het bijzonder prenatale diagnostiek en foetale echoscopie’, Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie
Met ondersteuning van
- K. Venhorst MSc, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten, Utrecht
- Dr. M. van Buuren - van Ruler, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten, Utrecht
- M.E. Wessels MSc, literatuurspecialiste, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten, Utrecht
Belangenverklaringen
De KNMG-Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatie management, kennisvalorisatie) hebben gehad. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Persoonlijke financiele belangen |
Persoonslijke relaties |
Reputatiemanagement |
Extern gefinancierd onderzoek |
Kennisvalorisatie |
Overige belangen |
Getekend |
|
Knegt |
Laboratorium specialist klinische genetica/ hoofd laboratorium cytogenetica AMC |
niet van toepassing |
geen |
geen |
geen |
geen |
geen |
geen |
5-12-2014 |
|
Lakeman |
klinisch geneticus |
Lid VKN/VKGN richtlijncommissie "Richtlijn Counseling bij CNV detectie diagnostiek" (eerder genaamd "Richtlijn Pre- en Posttest Counseling bij pre- en postnatale array diagnostiek) (betaald via Orde van Medisch Specialisten / VKN) |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
Coördinator PGD transportcentrum AMC |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
11-12-2014 |
|
Elting |
klinisch geneticus |
Geen |
Geen. |
Geen. |
Geen. |
Geen. |
Geen. |
Geen. |
18-12-2014 |
|
Ijsselstijn |
Kinderarts erfelijke en aangeboren aandoeningen Erasmus MC - Sophia Kinderziekenhuis |
secretaris sectiebestuur EAA van de NVK; onbetaald |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
29-12-2014 |
|
Faas |
Laboratorium specialist Klinische Genetica |
Associate Editor Genetics and Genomics section Prenatal Diagnosis (betaald) |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
9-1-2015 |
|
Rinne |
Laboratoriumspecialist klinische genetica |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
9-1-2015 |
|
Bouman |
Klinische geneticus 0,8 FTE |
|
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
9-1-2015 |
|
Lichtenbelt |
klinisch geneticus, deelnemer aan de werkgroep |
werkgroep prenatale genetica (WPG) VKGN, onbetaald |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
31-3-2015 |
|
Cuppen |
kinderneuroloog |
GEEN |
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
Geen |
9-4-2015 |
|
Den Hollander |
klinisch geneticus |
geen |
geen |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
neen |
28-4-2015 |
|
Haak |
gynaecoloog-perinatoloog |
geen |
geen |
geen |
geen |
geen |
geen |
nee |
1-6-2015 |
|
Coumans |
gynaecoloog-perinatoloog MUMC+ |
secretaris Otterlo (werkgroep NVOG) |
geen |
geen |
geen |
geen |
geen |
neen |
18-9-2015 |
|
Venhorst |
Adviseur Kennisinstituut & Promovendus |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
7-12-2015 |
|
Van Buuren-van Ruler |
Adviseur Kennisinstituut |
geen |
geen |
Geen persoonlijke relaties die baat kunnen hebben bij een bepaalde uitkomst van een advies |
niet van toepassing |
Momenteel bezig, in eigen tijd, met het afronden van wetenschappelijk artikelen naar processen in het brein die ten grondslag liggen aan geheugen. Dit onderzoek is ondersteund door een beurs vanuit de EU (ERC) aan mijn toenmalige supervisor, Guillén Fernández |
niet van toepassing |
nee |
20-6-2016 |
|
Pajkrt |
Gyneacoloog: Hoofd prenetale diagnostiek AMC |
Directeur Stichting Prenatale Screening Amsterdam en Omstreken (betaald) |
Geen |
Collega's uit het AMC |
- Voorzitter Werkgroep Foetale Echoscopie (NVOG) |
2014 'Costs and effects of a cervical pessary in women who have been discharged after an episode of threatened preterm lab.' (APOSTEL VI). (ZonMW (837001507): Co-applicant/ €83.494) |
geen |
|
15-12-2015 |
|
Stuurman |
AIOS klinische genetica |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
niet van toepassing |
22-2-2016 |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door patiëntenverenigingen te betrekken bij de knelpuntenanalyse. Tijdens de oriënterende zoekactie werd gezocht op literatuur naar patiëntenperspectief (zie Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur). De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan de VSOP, Vereniging VGnetwerken, Erfocentrum en de Patiëntenvereniging Aangeboren Hartafwijkingen.
Methode ontwikkeling
Evidence based
Implementatie
In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het implementatieplan is te vinden bij de aanverwante producten. De werkgroep heeft tevens interne kwaliteitsindicatoren ontwikkeld om het toepassen van de richtlijn in de praktijk te volgen en te versterken (zie Indicatoren).
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based richtlijn tot stand komt wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Knelpuntenanalyse
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerden de voorzitter van de werkgroep en de adviseur de knelpunten. Tevens zijn er knelpunten aangedragen via een invitational conference. Een verslag hiervan is opgenomen onder aanverwante producten.
Uitgangsvragen en uitkomstmaten
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de voorzitter en de adviseur concept-uitgangsvragen opgesteld. Deze zijn met de werkgroep besproken waarna de werkgroep de definitieve uitgangsvragen heeft vastgesteld. Vervolgens inventariseerde de werkgroep per uitgangsvraag welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als kritiek, belangrijk (maar niet kritiek) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de kritieke uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Er werd oriënterend gezocht naar bestaande buitenlandse richtlijnen, systematische reviews, en literatuur over patiëntenvoorkeuren en patiëntrelevante uitkomstmaten (patiëntenperspectief; Medline). Vervolgens werd voor de afzonderlijke uitgangsvragen aan de hand van specifieke zoektermen gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in (verschillende) elektronische databases. Tevens werd aanvullend gezocht naar studies aan de hand van de literatuurlijsten van de geselecteerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvraag te beantwoorden. De databases waarin is gezocht, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag. De zoekstrategie voor de oriënterende zoekactie met daarin het patiëntenperspectief zijn opgenomen onder aanverwante producten.
Samenvatten van de literatuur
De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidence-tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur. Bij een voldoende aantal studies en overeenkomstigheid (homogeniteit) tussen de studies werden de gegevens ook kwantitatief samengevat (meta-analyse) met behulp van Review Manager 5.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
Voor vragen over diagnostische tests, schade of bijwerkingen, etiologie en prognose
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens een generieke GRADE-methode. In de gehanteerde generieke GRADE-methode werden de basisprincipes van de GRADE-methodiek toegepast: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van bewijskracht op basis van de vijf GRADE-criteria (startpunt hoog; downgraden voor risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias).
Formuleren van de conclusies
Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in een of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de generieke GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke prognostische factor/interventie (overall conclusie). Bij het opmaken van de balans werden de gunstige en ongunstige effecten voor de patiënt afgewogen. De overall bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij een van de kritieke uitkomstmaten. Bij complexe besluitvorming waarin naast de conclusies uit de systematische literatuuranalyse vele aanvullende argumenten (overwegingen) een rol spelen, werd afgezien van een overall conclusie. In dat geval werden de gunstige en ongunstige effecten van de interventies samen met alle aanvullende argumenten gewogen onder het kopje 'Overwegingen'.
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt (patient values and preferences), kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse sluit een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.
Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag.
Indicatorontwikkeling
Gelijktijdig met het ontwikkelen van de richtlijn werden er interne kwaliteitsindicatoren ontwikkeld om het toepassen van de richtlijn in de praktijk te volgen en te versterken. Meer informatie over de methode van indicatorontwikkeling is op te vragen bij het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (secretariaat@kennisinstituut.nl).
Kennislacunes
Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk van belang wordt geacht, is als aanbeveling in de Kennislacunes beschreven (onder aanverwante producten).
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn werd aan alle betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, et al. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010;182(18):E839-42.
Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten. Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen: stappenplan.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0. Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html. 2012.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group. 2013.
Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, et al. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008;336(7653):1106-10.
Van Everdingen JJE, Burgers JS, Assendelft WJJ, et al. Evidence-based richtlijnontwikkeling. Bohn Stafleu Van Loghum. 2004.
Zoekverantwoording
Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.