Behandeling Proximale Humerusfractuur kind
Uitgangsvraag
Wat is de optimale behandeling van een fractuur van de proximale humerus gelet op leeftijd, type fractuur en mate van dislocatie?
Deze uitgangsvraag omvat de volgende deelvragen:
a) Conservatief versus gesloten reponeren versus operatief reponeren en fixeren
b) Welke operatietechniek geeft de beste uitkomsten?
Aanbeveling
Behandel een kinderfractuur in het licht van leeftijd, geslacht en afstand tot de groeischijven.
Behandel kinderen met een proximale humerusfractuur in principe conservatief.
Behandel bij voorkeur met een sling gedurende 2 tot 4 weken.
Er is geen plaats voor gipsbehandeling bij een proximale humerusfractuur.
Behandel conservatief tot de leeftijd van 10 jaar en een angulatie tot 45 graden, evenals dislocatie tot en met een schachtbreedte.
Vanaf 10 jaar, afhankelijk van leeftijd, geslacht en dus de resterende groei, is minder angulatie en of dislocatie acceptabel.
Behandel meisjes tot circa 13 jaar en jongens tot circa 15 jaar met angulatie tot 20 graden en dislocatie tot een halve schachtbreedte conservatief.
Kies bij voorkeur eerst voor gesloten repositie onder algehele anesthesie, als repositie geïndiceerd is. Indien de repositie zeker stabiel is, is verdere fixatie niet noodzakelijk. Bij instabiliteit van de fractuur na repositie, of bij twijfel, kies dan voor fixatie.
Reponeer de proximale humerusfractuur open, na falen van gesloten repositie. Hierbij bestaat dan relatief vaak interpositie van de lange bicepspees.
Behandel bij een gesloten groeischijf, de proximale humerusfractuur zoals bij volwassenen.
Kies bij fixatie bij voorkeur voor een Elastic Nail (ESIN), eventueel K-draden of osteosynthese met plaat en schroeven.
Osteosynthese materiaal verwijderen:
- Verwijder transcutane K-draden na circa 4 tot 6 weken.
- Verwijder Elastic Nail of begraven K-draden na consolidatie.
- Verwijder begraven K-draden bij lokale klachten.
Overweeg (kinder)fysiotherapie bij kinderen met een proximale humerusfractuur alleen als er sprake is van een afwijkend beloop, bewegingsangst of beperkingen in activiteiten/participatie van het kind.
Overwegingen
Een flowchart voor de behandeling van proximale humerus fracturen is weergegeven in figuur 1.
Voor wat betreft de humerus wordt de grootste bijdrage aan de groei geleverd door de proximale groeischijf. Spontane correctie en remodellering van gedisloceerde fracturen van de proximale humerus bij kinderen is dan ook de regel. Dit is natuurlijk wel afhankelijk van het aantal jaren groei dat resteert. Voor zowel jongens als meisjes tot 10 jaar oud kunnen vrijwel alle proximale humerusfracturen conservatief worden behandeld.
Overbehandeling is een reëel gevaar, mede gelet op het risico van complicaties, zoals infectie, zenuwletsel, keloidvorming en re-fracturen na operatieve ingrepen.
De standaardbehandeling van de proximale (subcapitale) humerusfractuur bij kinderen is dus conservatief, met een sling gedurende 2 tot 4 weken. Gipsbehandeling is niet zinvol en niet aangewezen bij deze fracturen.
Tot de leeftijd van 10 jaar kan angulatie tot 45 graden en dislocatie van een schachtbreedte nog geaccepteerd worden, en conservatief behandeld worden.
Vanaf 10 jaar, afhankelijk van leeftijd, geslacht en dus de resterende groei, is minder angulatie en of dislocatie acceptabel (<20 graden en een halve schachtbreedte).
Kies bij voorkeur eerst voor gesloten repositie onder algehele anesthesie. Indien hierbij een zekere stabiele repositie verkregen wordt, dan kan worden afgezien van verdere fixatie. Kies bij instabiliteit van de repositie onder narcose, of bij twijfel, voor fixatie.
Tot circa 13 jaar bij meisjes en tot circa 15 jaar bij jongens is angulatie tot 20 graden en dislocatie van een halve schachtbreedte nog goed conservatief te behandelen.
Behandel bij een gesloten groeischijf, de proximale humerusfractuur zoals bij volwassenen.
Als gesloten repositie van de subcapitale humerusfractuur niet lukt onder narcose, reponeer de fractuur dan open, omdat de kans op interpositie van de lange bicepspees dan groot is.
Als er besloten wordt tot fixatie van de proximale humerusfractuur, kies dan voor fixatie met een Elastic Nail (ESIN), met K-draden of met plaat en schroeven. De literatuur geeft nog geen uitsluitsel over deze keuze. Er kan afhankelijk van de ervaring of van de voorkeur van de operateur voor een type fixatie worden gekozen.
Elastic Stable Intramedullary Nailing (ESIN) kan goed gebruikt worden bij kinderen waarbij twee pennen vanaf distaal in de humerus worden ingebracht die de kop hierna reponeren en fixeren.
K-draden kunnen vanaf de schouder proximaal of schuin vanaf distaal in de bovenarm worden ingebracht om de fractuur te fixeren na repositie. Dit kan eventueel zelfs percutaan gebeuren. Het laten uitsteken van de K-draden geeft dan relatief vaak wondproblemen. De K-draden ombuigen en onderhuids begraven verlaagt het infectierisico sterk.
Plaatfixatie met schroeven heeft soms de voorkeur bij (vrijwel) uitgegroeide tieners met sterk gedisloceerde fracturen.
Verwijder transcutaan uitstekende K-draden circa 4 tot 6 weken na het inbrengen.
Verwijder verzonken/begraven K-draden en de ESIN als de fractuur goed geconsolideerd is.
Wondinfecties, zenuwletsels, keloidvorming en re-fracturen komen relatief vaak voor na operatie voor deze subcapitale humerusfracturen.
Er is geen literatuur bekend over de indicatie voor/het effect van (kinder)fysiotherapie bij kinderen met een proximale humerusfractuur. Doorgaans komen elevatie en abductie weer goed op gang binnen 6 weken. Bij een afwijkend beloop, bewegingsangst of beperkingen in activiteiten/participatie ziet de werkgroep wel een indicatie voor het opstarten van (kinder)fysiotherapeutische begeleiding. In bijzondere gevallen met moeizaam beloop multitrauma kan er doorverwezen worden naar een revalidatiearts.
Figuur 1 Flowchart Proximale humerusfractuur
Onderbouwing
Achtergrond
Een fractuur van de proximale humerus bij kinderen komt toch met enige regelmaat voor. Bij flinke dislocatie wordt regelmatig operatieve behandeling ingesteld. Hierin bestaat echter erg veel praktijkvariatie. Dit betreft zowel de indicatiestelling tot operatie als het type operatie. Blijkbaar is er vaak onvoldoende duidelijkheid over de juiste indicatie en operatieve mogelijkheden. Onnodige operaties en complicaties als infectie, functiebeperking en littekenvorming, maar andersom ook meer ingrijpende procedures later kunnen wellicht voorkomen worden. De subcapitale humerusfractuur wordt meestal conservatief behandeld tot een bepaalde leeftijd en tot een bepaalde mate van angulatie/dislocatie, afhankelijk van het geslacht en dus ook van het aantal jaren resterende groei.
Zoeken en selecteren
Om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden is er een systematische literatuuranalyse verricht naar de volgende wetenschappelijke vraagstellingen:
Wat zijn de (on)gunstige effecten van operatieve behandelopties ten opzichte van andersoortige behandelopties ter behandeling van een fractuur aan de proximale humerus gelet op leeftijd en dislocatie?
P: kinderen met een fractuur aan de proximale humerus;
I: operatief beleid: gesloten repositie en immobiliseren, gesloten repositie en percutaan fixeren, open repositie en fixatie (ORIF) (K-draden, Nancy-pennen, plaat en schroeven);
C: andersoortige behandelopties;
O: range of Motion (ROM), pijn, Constant Murley-score, complicaties na operatie, litteken/cosmetiek, functie, beperkingen in sporten, DASH-scores, groeistoornis.
Wat zijn de (on)gunstige effecten van conservatieve behandelopties ten opzichte van andersoortige behandelopties ter behandeling van een fractuur aan de proximale humerus gelet op leeftijd en dislocatie?
P: kinderen met een fractuur aan de proximale humerus;
I: conservatief beleid: Dessault, Gilchrist, hanging cast;
C: andersoortige behandelopties;
O: ROM, pijn, Constant Murley score, functie, beperkingen in sporten, DASH-scores, groeistoornis.
Zoeken en selecteren (Methode)
In de databases Medline (OVID), Embase en de Cochrane Library is met relevante zoektermen gezocht naar trials gericht op fracturen en kinderen. De zoekverantwoording is weergegeven onder het tabblad Verantwoording. De literatuurzoekactie leverde 2472 treffers op. Studies werden voorgeselecteerd op grond van de volgende selectiecriteria: vergelijkend onderzoek over fracturen bij kinderen. Op basis van titel en abstract werden in eerste instantie 253 studies voorgeselecteerd door een adviseur van het Kennisinstituut waarbij rekening werd gehouden met de volgende studieselectiecriteria; vergelijkend onderzoek gericht op alle type fracturen bij kinderen. Vervolgens werd 1 studie geselecteerd op grond van de volgende selectiecriteria: vergelijkend onderzoek gericht op proximale humerus fracturen bij kinderen. Na raadpleging van de volledige tekst, werden vervolgens 0 studies definitief geselecteerd (zie exclusietabel onder het tabblad Verantwoording).
De studie van Pahlavan (2011) heeft een systematische review uitgevoerd naar alle mogelijke behandelingen van de proximale humerus. Echter includeerde deze review bij beperkt bewijs niet-vergelijkend onderzoek. Om die reden is deze review niet opgenomen in de literatuuranalyse. We hebben de review van Pahlavan (2011) geüpdatet. Echter werden er ook na deze update geen studies geïncludeerd.
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 06-03-2019
Laatst geautoriseerd : 06-03-2019
Geplande herbeoordeling : 01-01-2023
Voor het beoordelen van de actualiteit van deze richtlijn is de werkgroep niet in stand gehouden. Uiterlijk in 2023 bepaalt het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (NVvH) of de modules van deze richtlijn nog actueel zijn. Bij het opstellen van de richtlijn heeft de werkgroep per module een inschatting gemaakt over de maximale termijn waarop herbeoordeling moet plaatsvinden en eventuele aandachtspunten geformuleerd die van belang zijn bij een toekomstige herziening (update). De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.
De NVvH is regiehouder van deze richtlijn en eerstverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van de richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.
Algemene gegevens
De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.kennisinstituut.nl) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).
Doel en doelgroep
Doel
Opstellen van een evidence-based richtlijn over de diagnostiek en behandeling van fracturen bij kinderen.
Doelgroep
De richtlijn is primair bedoeld voor de behandelend medisch specialisten en andere zorgprofessionals die betrokken zijn bij de zorg voor fracturen bij kinderen: veelal verenigd in de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (NVvH), de Nederlandse Vereniging voor Radiologie (NVvR), de Nederlands Orthopaedische Vereniging (NOV), de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie (NVPC), de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK), de Nederlandse Vereniging voor Spoedeisende Hulp Artsen (NVSHA), de Vereniging van Revalidatieartsen (VRA), het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF), Nederlandse Vereniging voor Kinderfysiotherapie (NVFK), Vereniging Gipsverbandmeesters Nederland (VGN).
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in 2016 een werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die betrokken zijn bij de diagnostiek en behandeling van fracturen bij kinderen.
Werkgroep
- Drs. J.B. Sintenie, traumachirurg, werkzaam in het Elkerliek Ziekenhuis te Helmond, NVvH, Voorzitter
- Dr. J.H. Allema, traumachirurg en kinderchirurg, werkzaam in het HagaZiekenhuis, locatie Juliana Kinderziekenhuis, te Den Haag, NvVH
- Dr. B. Ivanyi, kinderrevalidatiearts, werkzaam bij Revalidatie Centrum Friesland locatie Beetsterzwaag, VRA
- Drs. D.R.J. Kempink, orthopedisch chirurg, werkzaam in het Erasmus Medisch Centrum/ Sophia Kinderziekenhuis te Rotterdam en Leids Universitair Medisch Centrum te Leiden, NOV
- Dr. B. van de Kerkhof- Bon, spoedeisende hulparts, werkzaam bij het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis te Nijmegen, NVSHA
- Dr. H. Oostenbroek, orthopedischchirurg, werkzaam bij Bergman Clinics te Rijswijk, NOV
- Prof. dr. V.A. de Ridder MBA, traumachirurg en kinderchirurg, werkzaam in Universitair Medisch Centrum te Utrecht en het Franciscus Gasthuis te Rotterdam, NVvH
- Prof. Dr. R. van Rijn, kinderradioloog, werkzaam in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam, NVvR
- Dr. M. Rövekamp, kinderarts, werkzaam bij Kinderbuik&Co te Bilthoven, NVK
- M. Schuuring, (kinder)fysiotherapeut, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum te Utrecht, KNGF
Meelezers
- M. Aarts, gipsverbandmeester, werkzaam in het Elkerliek Ziekenhuis te Helmond, VGN
- Dr. C. van Nieuwenhoven, plastisch chirurg, werkzaam in het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam, NVPC
Met ondersteuning van:
- Dr. W.A. van Enst, senior-adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- H. Kooijmans MSc, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. A. Vaes, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- F. Willeboordse MSc, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- W.J. Harmen MSc, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- M.E. Wessels MSc, Literatuurspecialist, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- D.P. Gutierrez, Projectsecretaresse, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De KNMG-Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatie management, kennisvalorisatie) hebben gehad. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Allema |
Chirurg |
Bestuur Stichting Spoedeisende Hulp bij Kinderen (SHK), onbetaald |
geen |
geen |
|
Van Enst |
Senior Adviseur |
Lid van GRADE working group en Dutch GRADE Network |
geen |
geen |
|
Ivanyi |
Revalidatiearts |
geen |
geen |
geen |
|
Kempink |
Orthopedisch chirurg |
geen |
geen |
geen |
|
Oostenbroek |
Orthopedisch chirurg, 0,9 FTE |
- Raad van Toezicht Kennisinstituut Mondzorg |
Oostenbroek |
geen |
|
De Ridder |
Traumachirurg bij kinderen |
geen |
geen |
geen |
|
Van Rijn |
- Kinderradioloog Emma Kinderziekenhuis - Academisch Medisch Centrum Amsterdam, Detachering 0,2 FTE |
geen |
geen |
geen |
|
Rövekamp |
Kinderarts |
geen |
geen |
geen |
|
Schuuring |
(Kinder)fysiotherapeut |
geen |
geen |
geen |
|
Sintenie |
Voorzitter werkgroep |
- Faculty cursus AO international onkostenvergoeding 2 dgn/jr |
geen |
geen |
|
Van de Kerkhof-van Bon |
AIOS spoedeisende hulp arts |
Lid van sectie kindermishandeling en huiselijk geweld bij de Nederlandse Vereniging voor spoedeisende hulp artsen |
geen |
geen |
Methode ontwikkeling
Evidence based
Implementatie
In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn (module) en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het implementatieplan is te vinden bij de aanverwante producten.
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based richtlijn tot stand komt wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten.
Knelpuntenanalyse
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerden de voorzitter van de werkgroep en de adviseur de knelpunten. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door genodigden bij een Invitational Conference. Een verslag hiervan is opgenomen onder aanverwante producten.
Uitgangsvragen en uitkomstmaten
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de voorzitter en de adviseur concept-uitgangsvragen opgesteld. Deze zijn met de werkgroep besproken waarna de werkgroep de definitieve uitgangsvragen heeft vastgesteld. Vervolgens inventariseerde de werkgroep per uitgangsvraag welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als kritiek, belangrijk (maar niet kritiek) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de kritieke uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Er werd voor de afzonderlijke uitgangsvragen aan de hand van specifieke zoektermen gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in (verschillende) elektronische databases. Tevens werd aanvullend gezocht naar studies aan de hand van de literatuurlijsten van de geselecteerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvraag te beantwoorden. De databases waarin is gezocht, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag.
Kwaliteitsbeoordeling individuele studies
Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (risk of bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of Bias (RoB) tabellen. De gebruikte RoB instrumenten zijn gevalideerde instrumenten die worden aanbevolen door de Cochrane Collaboration: AMSTAR – voor systematische reviews; Cochrane – voor gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek; ACROBAT-NRS – voor observationeel onderzoek; QUADAS II – voor diagnostisch onderzoek.
Samenvatten van de literatuur
De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidence-tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur. Bij een voldoende aantal studies en overeenkomstigheid (homogeniteit) tussen de studies werden de gegevens ook kwantitatief samengevat (meta-analyse) met behulp van Review Manager 5.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
A) Voor interventievragen (vragen over therapie of screening)
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation (zie http://www.gradeworkinggroup.org/).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie (Schünemann, 2013).
|
GRADE |
Definitie |
|
Hoog |
|
|
Redelijk |
|
|
Laag |
|
|
Zeer laag |
|
B) Voor vragen over diagnostische tests, schade of bijwerkingen, etiologie en prognose
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd eveneens bepaald volgens de GRADE-methode: GRADE-diagnostiek voor diagnostische vragen en voor vragen over schade of bijwerkingen, etiologie en prognose (van Everdingen, 2004).
Formuleren van de conclusies
Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in een of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke interventie (overall conclusie). Bij het opmaken van de balans werden de gunstige en ongunstige effecten voor de patiënt afgewogen. De overall bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij een van de kritieke uitkomstmaten. Bij complexe besluitvorming waarin naast de conclusies uit de systematische literatuuranalyse vele aanvullende argumenten (overwegingen) een rol spelen, werd afgezien van een overall conclusie. In dat geval werden de gunstige en ongunstige effecten van de interventies samen met alle aanvullende argumenten gewogen onder het kopje Overwegingen.
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt en ouders/verzorgers (patient values and preferences), kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje Overwegingen.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.
Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag. Meer algemene, overkoepelende, of bijkomende aspecten van de organisatie van zorg worden behandeld in de module Organisatie van Zorg.
Indicatorontwikkeling
Gelijktijdig met het ontwikkelen van de conceptrichtlijn werden er interne kwaliteitsindicatoren ontwikkeld om het toepassen van de richtlijn in de praktijk te volgen en te versterken. Meer informatie over de methode van indicatorontwikkeling is op te vragen bij het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (secretariaat@kennisinstituut.nl).
Kennislacunes
Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk van belang wordt geacht, is als aanbeveling in de Kennislacunes beschreven (onder aanverwante producten).
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, et al. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0. Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html. 2012.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html. 2013.
Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, et al. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139. PubMed PMID: 18483053.
Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen: stappenplan. Kennisinstituut van Medisch Specialisten.
Van Everdingen JJE, Burgers JS, Assendelft WJJ, et al. Evidence-based richtlijnontwikkeling. Bohn Stafleu Van Loghum 2004.
Zoekverantwoording
Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.