Differentiaaldiagnose bij hypercholesterolemie
Uitgangsvraag
Hoe kan bepaald worden welke lipoproteïnepartikels aanwezig zijn voor het stellen van een differentiaaldiagnose bij patiënten met hypercholesterolemie op basis van LDL?
Aanbeveling
Bepaal bij patiënten met hypercholesterolemie de plasma LDL-cholesterolconcentratie.
Overweeg bij patiënten met hypercholesterolemie de apoB-concentratie te meten voor het vaststellen van het aantal LDL-partikels.
Overweeg bij patiënten met hypercholesterolemie op basis van LDL de meest voorkomende primaire oorzaken:
- familiaire hypercholesterolemie (FH) (klassieke heterozygote familiaire hypercholesterolemie op basis van LDL-receptordefect);
- familiaire defectieve apoB;
- PCSK9 gain of function;
- polygene hypercholesterolemie.
Bepaal bij iedere nieuwe patiënt met hypercholesterolemie op basis van LDL de TSH-concentratie in het bloed, het eiwit in urine middels dipstick en vraag naar medicatiegebruik, specifiek naar het gebruik van anabole steroïden. Hiermee kunnen de secundaire oorzaken van hypercholesterolemie op basis van LDL worden uitgesloten:
- nefrotisch syndroom;
- hypothyreoïdie;
- gebruik van anabole steroïden.
Overweeg het gebruik van het diagnostisch algoritme apoB voor snel overzicht van de complete differentiaaldiagnose van hypercholesterolemie op basis van LDL-partikels.
Overwegingen
Wanneer er bij een patiënt sprake is van hypercholesterolemie (verhoogd totaalcholesterol) dan kan men eenvoudig door het meten van het volledig traditionele lipiden- en lipoproteïneprofiel bestaande uit TC, TG, LDL-C en HDL-C bepalen dat er sprake is van veel LDL-partikels op basis van verhoogde LDL-C-concentratie. Bij deze patiënten zal vaak ook het aantal LDL-partikels verhoogd zijn, waarvan sprake is als de plasmaconcentratie van apoB hoog is (>1,2 g/l).
Primaire oorzaken van hypercholesterolemie op basis van hoog LDL:
- klassieke heterozygote familiaire hypercholesterolemie;
- polygene hypercholesterolemie;
- familiair defectief apoB;
- PCSK9-gain-of-function;
- homozygote familiaire hypercholesterolemie;
- autosomaal recessief hypercholesterolemie (ARH);
- CYP7A1-deficiëntie;
- hypoalfalipoproteïnemie (zie ook de module ‘Behandeling van hypoalfalipoproteïnemie’);
- CESD.
Familiaire hypercholesterolemie:
Diagnostiek: Bij een verhoogd totaalcholesterol (TC >8 mmol/l) op basis van verhoogde LDL-cholesterolconcentratie (LDL-C >5 mmol/l) en/of apoB-concentratie >1,2 g/l moet men een primaire dyslipoproteinemie, namelijk familiaire hypercholesterolemie (FH), uitsluiten. In Nederland is een FH-scorelijst (de zogenaamde Dutch Lipid Network criteria) gemaakt op basis waarvan men de diagnose meer of minder waarschijnlijk kan maken (Dutch Lipid Network criteria). Andere gebruikte criteria zijn Simon Broome diagnostische criteria en Medped. Indien men het genetisch defect wil vaststellen, kan men dit aanvragen via de stichting LEEFH, alwaar ook overige informatie voor patiënten en zorgprofessionals is te vinden, bijvoorbeeld ten aanzien van verzekeringen (www.leefh.nl).
Kliniek: Belangrijke criteria die bijdragen aan de diagnose FH zijn het familiair voorkomen van verhoogde LDL-cholesterolconcentratie en premature vaatziekten. De LDL-cholesterol concentratie is vanaf de geboorte verhoogd. Patiënten zijn vaak asymptomatisch tot het 40e levensjaar. Bij lichamelijk onderzoek let men op aanwezigheid van peesxanthomen (pathognomisch voor FH), arcus lipoïdes en xanthelasmata.
Pathofysiologie: Klassiek wordt het FH-fenotype veroorzaakt door een mutatie in de LDL-receptor in de lever, waardoor de klaring van LDL-partikels is verstoord (figuur 1). FH is een autosomaal dominante aandoening. Wanneer een patiënt een kopie heeft van de mutatie is er sprake van heterozygote FH. Heterozygote FH is een van de meest frequent voorkomende monogenetische aandoening (1:250). Er zijn tot op heden >1100 verschillende LDL-receptor mutaties bekend.
Polygene hypercholesterolemie
De meest voorkomende primaire oorzaak van hoog totaal- en LDL-cholesterol is de polygene vorm van verhoogde LDL-cholesterolconcentratie waarbij ook het aantal LDL-partikels verhoogd is (= hoog apoB). Meestal is het TC <8 mmol/l en LDL-C <5 mmol/l. Let wel, alleen als er sprake is van hoog apoB (groter 1,2 g/l), is er sprake van een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Onderscheid ten aanzien van FH-fenotype is dat bij polygene hypercholesterolemie <10% van de familieleden hypercholesterolemie hebben versus 50% in families met FH.
Familiaire defective apoB
Het FH-fenotype kan ook – meer zeldzaam – veroorzaakt worden door mutaties in het apoB eiwit, het aangrijpingspunt op het LDL-partikel voor de LDL-receptor (figuur 1). We spreken dan van familiaire defective apoB; het fenotype is hetzelfde als bij FH.
Figuur 1 Pathofysiologie van familiaire hypercholesterolemie fenotype
PCSK9-gain-of-function
Het FH-fenotype kan ook veroorzaakt worden door mutaties in het PCSK9-eiwit, waardoor de mogelijkheid van LDL-receptor recycling verminderd wordt (PCSK9 gain of function) (figuur 1). Dit eiwit stimuleert de LDL-receptor degradatie.
Bij de bovenstaande mutaties is er sprake van een autosomaal dominant ziektebeeld. Een zeer zeldzaam ziektebeeld is autosomaal recessieve FH op basis van homozygote of compound heterozygote mutaties in het LDRAP-eiwit. Deze aandoening veroorzaakt een beeld dat lijkt op homozygote autosomaal dominante FH.
Secundaire oorzaken van hypercholesterolemie op basis van hoog LDL
Secundaire oorzaken voor verhoogd totaal- en LDL-cholesterol en verhoogd aantal LDL-partikels (= hoog apoB) zijn nefrotisch syndroom, hypothyreoïdie en het gebruik van anabole steroïden. Ter uitsluiting van secundaire dyslipidemie is het advies om kreatinine, TSH, en/of eiwit urine te bepalen.
De differentiaaldiagnose kan worden gemaakt door adequaat lichamelijk onderzoek, uitgebreid familieanamnese met betrekking tot hypercholesterolemie en hart- en vaatziekten en desgewenst genetisch onderzoek.
Patiënt groepen waarbij kan worden overwogen om apoB te meten
1 Patiënten met verhoogd totaalcholesterol:
Verhoogd totaalcholesterol + normaal apoB: denk aan verhoogd HDL-cholesterol of verhoogde LDL-cholesterolconcentratie op basis van grote, relatief cholesterolrijke LDL-deeltjes: dus geen behandelindicatie!
Bij een lichte mate van verhoogd totaalcholesterol bij jonge mensen, met name vrouwen, moet gedacht worden aan een verhoogde HDL-cholesterol als oorzaak van het verhoogde totaalcholesterol; deze behoeven geen behandeling. Ook bij jonge vrouwen is er soms sprake van verhoogd totaalcholesterol op basis van verhoogd LDL-cholesterol. Wanneer apoB-concentratie normaal is, is er sprake van een normaal aantal LDL-partikels en dus relatief cholesterolrijke LDL-partikels (large, buoyant LDL). Het aantal LDL-partikels (verhoogde apoB-concentratie) is een betere voorspeller van hart- en vaatziekten dan de hoeveelheid cholesterol in de LDL-partikels (verhoogde LDL-C-concentratie). Derhalve behoeven deze vrouwen met verhoogd totaalcholesterol maar normaal apoB geen medicamenteuze behandeling.
2 Patiënten met normaal LDL-cholesterol (figuur 2)
Indien het aantal LDL-partikels verhoogd is, dat wil zeggen apoB >1,2 g/l, dan heeft de patiënt veel kleine dense LDL-partikels en dus een hoger risico op hart- en vaatziekten (ondanks normaal LDL-cholesterol) vergeleken met patiënt met normaal LDL-cholesterol en normaal apoB. Dit komt vaak gecombineerd voor met milde hypertriglyceridemie en verlaagd HDL-cholesterol. Dit fenotype is karakteristiek voor familiaire gecombineerde dyslipidemie en komt vaak voor bij vele secundaire vormen van dyslipidemie, bijvoorbeeld DM2, overgewicht, metabool syndroom.
Figuur 2 Middels het meten van apoB bij patiënten kan onderscheid tussen patiënten met atherogeen small, dense LDL (hoog apoB) versus minder atherogeen grote, relatief cholesterolrijke LDL-deeltjes (laag apoB) worden gemaakt
Onderbouwing
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 03-04-2018
Laatst geautoriseerd : 03-04-2018
Geplande herbeoordeling :
Deze richtlijn is geautoriseerd is door de in de werkgroep participerende partijen; daarnaast ligt deze richtlijn nog ter autorisatie voor bij de VKGN.
Voor het beoordelen van de actualiteit van deze richtlijn is de werkgroep wel in stand gehouden. Het bestuur van de Nederlandse Internisten Vereniging bepaalt uiterlijk na de autorisatie van de multidisciplinaire richtlijn CardioVasculair RisicoManagement (CVRM) of de modules van deze richtlijn nog actueel zijn. Aangezien de richtlijn naar de huidige CVRM-richtlijn uit 2011 refereert, zal bij een herziene CVRM-richtlijn gecontroleerd moeten worden of de verwijzingen nog kloppen. De geldigheid van deze richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.
De Nederlandse Internisten Vereniging is regiehouder van deze richtlijn en eerstverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van de richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.
Algemene gegevens
De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Kennisinstituut van Medisch Specialisten (www.kennisinstituut.nl) en werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).
Doel en doelgroep
Doel
Het doel van deze richtlijn is het bevorderen van een optimale diagnostiek en behandeling van patiënten met een (erfelijke) dyslipidemie. Door het optimaliseren van de diagnostiek en behandeling bij een (erfelijke) dyslipidemie wordt het risico op het krijgen van hart- en vaatziekten en de andere genoemde aandoeningen verkleind.
Doelgroep
Deze richtlijn is geschreven voor alle leden van de beroepsgroepen van internisten, cardiologen en kinderartsen. Daarnaast is deze richtlijn bedoeld om zorgverleners die anderzijds betrokken zijn bij patiënten met (erfelijke) dyslipidemie te informeren, waaronder (kader)huisartsen, neurologen, vaatchirurgen, laboratoriumspecialisten klinische chemie, klinisch genetici/genetisch consulenten (klinische genetica), verpleegkundig specialisten hart- en vaatziekten en praktijkondersteuners.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in 2015 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten met (erfelijke) dyslipidemie te maken hebben.
De werkgroepleden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname.
De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.
- Professor dr. J. (Jacqueline) de Graaf, internist-vasculaire geneeskunde, werkzaam in het Radboudumc te Nijmegen, voorzitter, NIV
- Dr. J.E. (Jeanine) Roeters van Lennep, internist-vasculaire geneeskunde, werkzaam in het Erasmus MC te Rotterdam, voorzitter, NIV
- Professor dr. F.L.J. (Frank) Visseren, internist-vasculaire geneeskunde, werkzaam in het UMCU te Utrecht, NIV
- Dr. B.P.M. (Ben) Imholz, internist-vasculaire geneeskunde, werkzaam in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis te Tilburg, NIV
- Dr. J.J.J. (Jeroen) de Sonnaville, internist-endocrinoloog, werkzaam in het Tergooi Ziekenhuis te Hilversum, NIV
- Dr. P.E. (Petr) Jira, kinderarts, werkzaam in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te ’s-Hertogenbosch, NVK
- Dr. A. (Anho) Liem, cardioloog, werkzaam in het Sint Franciscus Gasthuis te Rotterdam, NVVC
- Dr. T. (Talip) Tumkaya, huisarts, werkzaam in de Huisartsenpraktijk Parkhof te Maassluis, NHG
- H. (Hans) van Laarhoven, manager team collectieve belangenbehartiging, werkzaam bij de Hart&Vaatgroep te Den Haag, De Hart&Vaatgroep
Meelezers:
- J.M.H. (Annette) Galema-Boers, verpleegkundig specialist, werkzaam bij Erasmus MC te Rotterdam, NVHVV
- Dr. R.P. (Raoul) Kloppenborg, neuroloog, werkzaam bij het UMCU te Utrecht, NVN
- Dr. J.C. (Joep) Defesche, staflid Laboratorium voor Genoom diagnostiek, werkzaam bij het AMC te Amsterdam
- Dr. J. (Peter) van Tintelen, klinisch geneticus, werkzaam bij het AMC te Amsterdam, VKGN
- Dr. S. (Sjana) Kos, klinisch chemicus, werkzaam bij het Maasstadziekenhuis te Rotterdam, NVKC
- Dr. B.H.P. (Bernard) Elsman, chirurg, werkzaam bij het Deventer Ziekenhuis te Deventer, NVVH
- Dr. M.E. (Janneke) Wittekoek, cardioloog en medisch directeur Stichting LEEFH, werkzaam bij Heartlife Klinieken & Stichting LEEFH, StLEEFH
Met ondersteuning van:
- Dr. B.H. (Bernardine) Stegeman, adviseur, Kennisinstituut van Medisch Specialisten
- A. (Anouk) Rozeboom, MSc, junior adviseur, Kennisinstituut van Medisch Specialisten
- Ing. L.H.M. (Linda) Niesink-Boerboom, MSc, literatuurspecialist, Kennisinstituut van Medisch Specialisten
- S. (Samara) de Jong-Jaber, MSc, beleidsadviseur, Nederlandse Internisten Vereniging
- G.M. (Maike) van Leeuwen, beleid- en projectondersteuner, Nederlandse Internisten Vereniging
- N.F. (Natalia) Bullock, projectsecretaresse, Kennisinstituut van Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De KNMG-Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling” is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatie management, kennisvalorisatie) hebben gehad. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventueel belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
De Graaf |
|
Geen |
Ontwikkelaar van de ApoB-app (diagnostisch tool op basis van apoB) |
Geen opsteller aanbevelingen over het gebruik van de ApoB-app |
|
Roeters van Lennep |
Internist-vasculair geneeskundige |
|
|
Geen actie; Lomitapide wordt niet in de richtlijn besproken en lezingen zijn overschrijdend over de hele richtlijn. |
|
Visseren |
|
|
Deelname aan verschillende fase II en III multicenter klinische trials met PCSK9 monoklonale antilichamen of PCSK9 siRNA (Amgen, Sanofi, Pfizer), antisense apoB (GenZyme), antisense Lp(a) (ISIS) antisense apoCIII (ISIS).
|
Geen actie (PCSK9 monoklonale antilichamen: alleen betrokken bij patiënteninclusie; PCSK9 siRNA: nog niet beschikbaar en naar verwachting ook niet binnen twee jaar)
|
|
Imholz |
Internist-vasculair geneeskundige |
|
|
Geen actie; gemelde belangen zijn overschrijdend aan de gehele richtlijn |
|
De Sonnaville |
Internist-endocrinoloog |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Jira |
Kinderarts |
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Liem |
|
|
|
Geen actie; gemelde belangen zijn overschrijdend aan de gehele richtlijn |
|
Tumkaya |
|
Geen |
Geen |
Geen actie |
|
Van Laarhoven |
|
Lid Raad van Toezicht LAREB (bestuurskostenvergoeding conform NVTZ)
|
Geen |
Geen actie |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door afgevaardigde patiëntenvereniging in de werkgroep. De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan De Hart&Vaatgroep.
Methode ontwikkeling
Evidence based
Implementatie
In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn (module) en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het implementatieplan is te vinden bij de aanverwante producten.
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based richtlijn tot stand komt wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten.
Knelpuntenanalyse
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerden de voorzitter van de werkgroep en de adviseur de knelpunten. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door De Hart&Vaatgroep, NHG en VIG (voorheen Nefarma) via invitational conference. Een verslag hiervan is opgenomen onder aanverwante producten.
Uitgangsvragen en uitkomstmaten
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de voorzitters en de adviseur concept-uitgangsvragen opgesteld. Deze zijn met de werkgroep besproken waarna de werkgroep de definitieve uitgangsvragen heeft vastgesteld. Vervolgens inventariseerde de werkgroep per uitgangsvraag welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als kritiek, belangrijk (maar niet kritiek) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de kritieke uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Voor de afzonderlijke uitgangsvragen werd aan de hand van specifieke zoektermen gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in (verschillende) elektronische databases. Tevens werd aanvullend gezocht naar studies aan de hand van de literatuurlijsten van de geselecteerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvraag te beantwoorden. De databases waarin is gezocht, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag. De zoekstrategie voor de oriënterende zoekactie en patiëntenperspectief zijn opgenomen onder aanverwante producten.
Kwaliteitsbeoordeling individuele studies
Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (risk of bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of Bias (RoB) tabellen. De gebruikte RoB instrumenten zijn gevalideerde instrumenten die worden aanbevolen door de Cochrane Collaboration: AMSTAR – voor systematische reviews; Cochrane – voor gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek; ROBINS-I – voor observationeel onderzoek; QUADAS II – voor diagnostisch onderzoek.
Samenvatten van de literatuur
De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidence-tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur. Bij een voldoende aantal studies en overeenkomstigheid (homogeniteit) tussen de studies werden de gegevens ook kwantitatief samengevat (meta-analyse) met behulp van Review Manager 5.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
A) Voor interventievragen (vragen over therapie of screening)
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation (zie http://www.gradeworkinggroup.org/).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie (Schünemann, 2013).
|
GRADE |
Definitie |
|
Hoog |
|
|
Redelijk |
|
|
Laag |
|
|
Zeer laag |
|
B) Voor vragen over diagnostische tests, schade of bijwerkingen, etiologie en prognose
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd eveneens bepaald volgens de GRADE-methode: GRADE-diagnostiek voor diagnostische vragen (Schünemann, 2008), en een generieke GRADE-methode voor vragen over schade of bijwerkingen, etiologie en prognose. In de gehanteerde generieke GRADE-methode werden de basisprincipes van de GRADE-methodiek toegepast: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van bewijskracht op basis van de vijf GRADE-criteria (startpunt hoog; downgraden voor risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias).
Formuleren van de conclusies
Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in een of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke interventie (overall conclusie). Bij het opmaken van de balans werden de gunstige en ongunstige effecten voor de patiënt afgewogen. De overall bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij een van de kritieke uitkomstmaten. Bij complexe besluitvorming waarin naast de conclusies uit de systematische literatuuranalyse vele aanvullende argumenten (overwegingen) een rol spelen, werd afgezien van een overall conclusie. In dat geval werden de gunstige en ongunstige effecten van de interventies samen met alle aanvullende argumenten gewogen onder het kopje Overwegingen.
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt (patient values and preferences), kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje Overwegingen.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.
Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag. Meer algemene, overkoepelende, of bijkomende aspecten van de organisatie van zorg worden behandeld in de module 'Randvoorwaarden bij dyslipidemie'.
Kennislacunes
Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk van belang wordt geacht, is als aanbeveling in de Kennislacunes beschreven (onder aanverwante producten).
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, et al. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0. Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. https://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site.html. 2012.
Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen: stappenplan. Kennisinstituut van Medisch Specialisten, 2015.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html. 2013.
Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, et al. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139.
Zoekverantwoording
Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.
Bijlagen
- Relevant voor patiënten
- Achtergrond en definities
- Toepassen
- Onderzoek