Dwarslaesierevalidatie

Initiatief: VRA Aantal modules: 24

Cannabis

Uitgangsvraag

Wat is de aanbevolen strategie voor het toepassen van cannabis bij de behandeling van neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie?

Aanbeveling

Ontraad het gebruik van cannabis als volwassenen met een dwarslaesie vragen hebben over cannabis als behandeling van neuropathische pijn bij dwarslaesie.

 

Indien mensen toch zelfstandig gebruik willen maken van cannabis, overweeg dan toch het voorschrijven van medicinale cannabis mits:

  • het medicatiestroomschema is doorlopen én
  • andere niet-medicamenteuze behandelopties al zijn geprobeerd.

Let bij voorschrijven kritisch op de risico’s, bijwerkingen en contra-indicaties en maak een individuele afweging over de dosering en toedieningsvorm van medicinale cannabis (zie hiervoor NHG handreiking: Proefbehandeling cannabis in de palliatieve fase).

Overwegingen

Balans tussen gewenste en ongewenste effecten

Er zijn geen studies naar het effect van cannabis op neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie gevonden die voldeden aan de PICO. Daarom kunnen er op basis van de literatuursamenvatting geen conclusies worden getrokken.

 

Vanuit het SCIRE (Spinal Cord Injury Research Evidence) project uit Canada is ook gekeken naar de effecten van cannabis op onder andere neuropathische pijn en spasticiteit bij volwassenen met een dwarslaesie. SCIRE concludeert dat er weinig grote studies zijn verricht en geeft aan dat er lage bewijskracht is dat cannabis kan helpen tegen zenuwpijn en conflicterend bewijs dat het helpt tegen spasticiteit (Hoogenes, 2020). Echter, dit project heeft vier studies geïncludeerd die voor deze richtlijn niet in aanmerking komen (Andresen, 2016; Rintala, 2010; Wilsey, 2016; Hagenbach, 2007). De studies voldeden niet aan de selectiecriteria of PICO en/of kunnen niet volgens de GRADE werkwijze worden beoordeeld. Andresen (2016) onderzocht een andere interventie, namelijk ultramicronized palmitoylethanolamide (PEA), Rintala (2010) en Wilsey (2016) hebben beiden een cross-over design met afwezige metingen op T1 (het moment voordat cross-over plaatsvond), en Hagenback (2007) onderzocht het effect van tetrahydrocannabinol op spasticiteit en spastische pijn. Wilsey (2016) vond een significant verschil in pijnvermindering tussen cannabis vape en placebo vape (n=84), en Rintala (2010) zag geen verschil in effect tussen cannabis en diphenhydramine (n=5).

 

Een ander gerandomiseerd onderzoek (Hansen, 2023) (n=134) werd niet geïncludeerd in deze richtlijn omdat het aantal volwassenen met een dwarslaesie niet apart geanalyseerd is en tevens laag is (n=15). Deze RCT concludeert dat er geen verschil in pijnverlichting of spasticiteitsvermindering is tussen personen met MS of dwarslaesie (n=134) in de interventiegroepen (CBD, THC of combi) en in de placebogroep. 72% van de deelnemers beschreef bijwerkingen die vermoedelijk aan cannabis gerelateerd zijn.

 

De meeste korte termijn bijwerkingen van cannabis zijn mild tot matig en bestaan uit een droge mond, moeheid en honger. Bij eerste-gebruikers kunnen de bijwerkingen heftig zijn en lijken op die van een overdosering, zoals misselijkheid en braken, angst en desoriëntatie in tijd en plaats (Hoogenes, 2020). Langetermijneffecten zijn nog niet onderzocht bij volwassenen met een dwarslaesie. In de algemene populatie worden ook bijwerkingen gerapporteerd zoals: hoofdpijn, orthostatische hypotensie, hypertensie, troebel zien en spierverslapping (www.cannabisbureau.nl). Langdurig gebruik van cannabis in de algemene populatie kan leiden tot psychotische klachten, het cannabis hyperemesissyndroom en afhankelijkheid. De risico’s van cannabis roken zijn vergelijkbaar met het roken van tabak.

 

In de NHG-Standaard Pijn wordt het voorschrijven van cannabis bij personen met chronische pijn niet aanbevolen omdat er bij deze groep onvoldoende bewijs is voor pijnreductie of verbetering van kwaliteit van leven. Bovendien zijn bijwerkingen en interacties (o.a. met rifampicine en ketoconazol)) mogelijk en is behandeling kostbaar. Alleen in de palliatieve fase bij personen met (pijn)klachten bij wie gangbare behandeling niet voldoende helpt of te veel bijwerkingen geeft wordt het overwegen van voorschrijven van cannabis aanbevolen (NHG-handreiking: Proefbehandeling cannabis in de palliatieve fase).

 

Absolute contra-indicaties voor het gebruik van medicinale cannabis zijn:

  • Psychosen;
  • Verslavingsproblematiek.

Andere belangrijke contra-indicaties zijn:

  • Coronair lijden, hartritmestoornissen, angina pectoris;
  • (Verhoogd risico op) psychische aandoeningen (depressie, angststoornissen, schizofrenie);
  • Een verlengd QT-interval;
  • Leeftijd < 24 jaar;
  • Zwangerschap of het geven van borstvoeding.

Bij patiënten met hartritmestoornissen en angina pectoris dienen hoge doseringen te worden vermeden vanwege het risico op cardiovasculaire bijwerkingen, zoals tachycardie. Tolerantie voor deze bijwerkingen treedt op binnen enkele dagen tot weken. Bij aangeboren lang-QT-intervalsyndroom is het risico op torsade de pointes verhoogd. Dit wordt veroorzaakt door stimulering van de β-receptoren, waardoor modulatie van de repolarisatie van de ventrikels optreedt.

 

Ook wordt het gebruik van cannabis via de coffeeshop of cannabisolie via drogist en reformzaak afgeraden, omdat de samenstelling en kwaliteit niet gegarandeerd zijn en wordt de persoon die cannabisolie als zelfzorg wil gebruiken gewezen op CBD-olie met gegarandeerde samenstelling (NHG-Standaard Pijn).

 

Uit de praktijk blijkt echter dat er personen zijn, bij wie het gebruik van cannabis in verschillende toedieningsvormen helpt om de neuropathische pijn te verminderen.

 

Mocht een volwassene met een dwarslaesie vragen hebben over het gebruik van cannabis, dan is het van belang om te bespreken dat eerst alle andere niet-medicamenteuze behandelopties geprobeerd zouden moeten zijn, gezien het lagere risico op bijwerkingen en interacties.

 

Kwaliteit van bewijs

Er zijn geen studies gevonden naar het effect van cannabis op neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie. Daarom kan er geen uitspraak worden gedaan over de kwaliteit van bewijs.

 

Waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn

Cannabis is in vele varianten beschikbaar, de meest voorkomende vorm voor medicinaal gebruik is wietolie, maar er zijn ook ander vormen zoals verdamping en thee. Cannabis is een product dat bijwerkingen veroorzaakt. Daarom is het toelichten van risico’s, contra-indicaties en bijwerkingen van belang. Volwassenen met een dwarslaesie wegen de voor- en nadelen van cannabis af tegen de voor- en nadelen van medicatiegebruik. Hiervoor zoeken ze betrouwbare informatie, bij voorkeur bij hun zorgverlener.

 

Kostenaspecten

Cannabis wordt niet vergoed vanuit de overheid of zorgverzekering. Alle apotheken in Nederland kunnen medicinale cannabis bestellen bij het Bureau voor medicinale Cannabis. Een aantal apotheken in Nederland bereidt ook olie uit deze medicinale cannabis (zie ook www.cannabisbureau.nl). De kosten voor deze verstrekking zijn relatief hoog, waardoor mensen ook op zoek gaan naar andere kanalen van verstrekking. Risico’s hierbij zijn een onbetrouwbare dosering en vervuiling van de producten met als mogelijk gevolg o.a. risico op onder- of overdosering en onbekende interacties met andere (genees)middelen.

 

Gelijkheid ((health) equity/equitable)

Doordat het voorschrijven van cannabis geen vergoede zorg is, is er een gezondheidsongelijkheid in de eventuele toepassing van cannabis. Omdat er geen evident bewijs is voor de toepassing van cannabis bij neuropathische pijn is dit acceptabel.

 

Aanvaardbaarheid

Ethische aanvaardbaarheid

Het voorschrijven van cannabis onder voorbehoud van bovenstaande lijkt aanvaardbaar voor de betrokkenen. Terughoudendheid moet worden betracht bij het gebruik van illegale producten van cannabis, zowel vanuit juridisch perspectief als wat betreft samenstelling van het product.

 

Duurzaamheid

Door de grote hoeveelheid elektriciteit en water die nodig zijn voor de productie van cannabisplant is dit middel niet duurzaam.

 

Haalbaarheid

Mits voorgeschreven zoals in de aanbeveling verwoord, voorziet de werkgroep geen belemmeringen rondom praktische, technische, juridische en logistieke aspecten, en ook niet ten aanzien van organisatorische aspecten, financiële aspecten, professionele interacties, personele capaciteit.

 

Rationale van de aanbeveling: weging van argumenten voor en tegen de interventies

Gezien het ontbrekend bewijs over het effect, dosering en toedieningsweg en de risico’s, bijwerkingen en hoge kosten, raden we het gebruik van cannabis af. Echter, gezien de ervaring in de praktijk is het toch te overwegen bij de ‘uitbehandelde groep’ rekening houdende met contra-indicaties.

 

 Eindoordeel: Sterk negatieve aanbeveling.

Onderbouwing

Individuals with spinal cord injury (SCI) often have questions about the use of cannabis as a possible treatment for their neuropathic pain. Cannabis refers to the products of cannabis plants and is a controlled substance in most regions of the world because of its psychoactive effects. The cannabinoid THC (delta-9-tetrahydrocannabinol) is responsible for many of the psychoactive effects. Cannabidiol (CBD) is a primary non-psychoactive cannabinoid that plays an important role in modulating the psychoactive effects of THC. Cannabis may be inhaled (by smoking or using a vaporizer) or ingested (edibles, oils, drinks). The cannabinoid type and ratio, administration route and concentration account for the effects on the body.

 

People with SCI report using cannabis for pain, spasticity, feelings of anxiety and depression. To date, observational studies only showed preliminary potential effects, and no conclusions can be drawn about the effectiveness of cannabis use on neuropathic pain, and which cannabis product or dose regimen should be used.

Description of studies

No studies were included in the analysis of the literature.

 

Results

No studies were included in the analysis of the literature.

A systematic review of the literature was performed to answer the following question:

What are the benefits and risks of cannabis in adults with spinal cord injury and neuropathic pain?

Patients Adults with spinal cord injury and neuropathic pain at or below lesion level
Intervention Cannabis
Control No cannabis, any other type of cannabis, or any other intervention
Outcomes Pain, complications, spasticity, participation, quality of life
Other selection criteria Study design: Study design: systematic reviews, randomized controlled trials or other comparative studies

Relevant outcome measures

The guideline panel considered pain and complications as critical outcome measures for decision making, and spasticity, participation and quality of life as important outcome measures for decision making.

 

The guideline panel defined that the outcome measure pain preferably had to be assessed with the visual analogue scale (VAS), numeric rating scale (NRS) or neuropathic pain scale (NPS). The guideline panel did not define the other outcome measures listed above but used the definitions used in the studies.

 

The guideline panel defined 25% (0.8 ≥ RR ≥ 1.25) for dichotomous outcomes, 0.5 SD for continuous outcomes and standardized mean difference (0.5 ≥ SMD ≥ 0.5) as minimal clinically (patient) important differences.

 

Search and select (Methods)

The databases Medline (via OVID) and Embase (via Embase.com) were searched with relevant search terms until 28 April 2024. The detailed search strategy is listed under the tab ‘Literature search strategy’. The systematic literature search resulted in 117 hits. Studies were selected based on the following criteria:

  1. Systematic reviews (searched in two databases, detailed search strategy with search date, clear description of in- and exclusion criteria, table with excluded studies, evidence table for included studies, risk of bias assessment performed), randomized controlled trials (RCT) or other comparative studies;
  2. Studies had to assess the outcome measure pain to be eligible;
  3. Full-text English language publication;
  4. Studies according to the PICO.

Ten studies were initially selected based on title and abstract screening. After reading the full text, ten studies were excluded (see the exclusion table under the tab ‘Evidence tabellen’), and no studies were included.

  1. Andresen SR, Bing J, Hansen RM, Biering-Sørensen F, Johannesen IL, Hagen EM, Rice ASC, Nielsen JF, Bach FW, Finnerup NB. Ultramicronized palmitoylethanolamide in spinal cord injury neuropathic pain: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pain. 2016 Sep;157(9):2097-2103. doi: 10.1097/j.pain.0000000000000623. PMID: 27227691.
  2. Hagenbach U, Luz S, Ghafoor N, Berger JM, Grotenhermen F, Brenneisen R, Mäder M. The treatment of spasticity with Delta9-tetrahydrocannabinol in persons with spinal cord injury. Spinal Cord. 2007 Aug;45(8):551-62. doi: 10.1038/sj.sc.3101982. Epub 2006 Oct 17. PMID: 17043680.
  3. Hansen JS, Gustavsen S, Roshanisefat H, Kant M, Biering-Sørensen F, Andersen C, Olsson A, Chow HH, Asgari N, Hansen JR, Nielsen HH, Hansen RM, Petersen T, Oturai AB, Sellebjerg F, Sædder EA, Kasch H, Rasmussen PV, Finnerup NB, Svendsen KB. Cannabis-Based Medicine for Neuropathic Pain and Spasticity-A Multicenter, Randomized, Double-Blinded, Placebo-Controlled Trial. Pharmaceuticals (Basel). 2023 Jul 28;16(8):1079. doi: 10.3390/ph16081079. PMID: 37630995; PMCID: PMC10459421.
  4. Hoogenes B, Graham L, Loh E, Querée M, Krassioukov A, Eng J. Cannabinoids in Spinal Cord Injury. 2020 Nov 13. SCIRE (Spinal Cord Injury Research Evidence) Professional. https://scireproject.com/evidence/cannabinoids/cannabinoid-use-in-sci/pain/.
  5. Rintala DH, Fiess RN, Tan G, Holmes SA, Bruel BM. Effect of dronabinol on central neuropathic pain after spinal cord injury: a pilot study. Am J Phys Med Rehabil. 2010 Oct;89(10):840-8. doi: 10.1097/PHM.0b013e3181f1c4ec. PMID: 20855984.
  6. Wilsey B, Marcotte TD, Deutsch R, Zhao H, Prasad H, Phan A. An Exploratory Human Laboratory Experiment Evaluating Vaporized Cannabis in the Treatment of Neuropathic Pain From Spinal Cord Injury and Disease. J Pain. 2016 Sep;17(9):982-1000. doi: 10.1016/j.jpain.2016.05.010. Epub 2016 Jun 7. PMID: 27286745; PMCID: PMC5007175.

Table of excluded studies

Reference

Reason for exclusion

Canavan C, Inoue T, McMahon S, Doody C, Blake C, Fullen BM. The Efficacy, Adverse Events, and Withdrawal Rates of the Pharmacological Management of Chronic Spinal Cord Injury Pain: A Systematic Review and Meta-Analysis. Pain Med. 2022 Feb 1;23(2):375-395. doi: 10.1093/pm/pnab140. PMID: 33844010.

Only one relevant study in this systematic reveiw (RIntala, 2010). This study was assessed seperately.

Dykukha I, Malessa R, Essner U, Überall MA. Nabiximols in Chronic Neuropathic Pain: A Meta-Analysis of Randomized Placebo-Controlled Trials. Pain Med. 2021 Apr 20;22(4):861-874. doi: 10.1093/pm/pnab050. PMID: 33561282.

No studies in this systematic review adhere to the PICO.

Hansen JS, Gustavsen S, Roshanisefat H, Kant M, Biering-Sørensen F, Andersen C, Olsson A, Chow HH, Asgari N, Hansen JR, Nielsen HH, Hansen RM, Petersen T, Oturai AB, Sellebjerg F, Sædder EA, Kasch H, Rasmussen PV, Finnerup NB, Svendsen KB. Cannabis-Based Medicine for Neuropathic Pain and Spasticity-A Multicenter, Randomized, Double-Blinded, Placebo-Controlled Trial. Pharmaceuticals (Basel). 2023 Jul 28;16(8):1079. doi: 10.3390/ph16081079. PMID: 37630995; PMCID: PMC10459421.

Does not comply to PICO; patients are mostly MS patients, no subanalysis for SCI.

Ling HQ, Chen ZH, He L, Feng F, Weng CG, Cheng SJ, Rong LM, Xie PG. Comparative Efficacy and Safety of 11 Drugs as Therapies for Adults With Neuropathic Pain After Spinal Cord Injury: A Bayesian Network Analysis Based on 20 Randomized Controlled Trials. Front Neurol. 2022 Mar 21;13:818522. doi: 10.3389/fneur.2022.818522. PMID: 35386408; PMCID: PMC8977449.

Only one relevant study in this systematic reveiw (RIntala, 2010). This study was assessed seperately.

Mehta S, McIntyre A, Janzen S, Loh E, Teasell R; Spinal Cord Injury Rehabilitation Evidence Team. Systematic Review of Pharmacologic Treatments of Pain After Spinal Cord Injury: An Update. Arch Phys Med Rehabil. 2016 Aug;97(8):1381-1391.e1. doi: 10.1016/j.apmr.2015.12.023. Epub 2016 Jan 12. PMID: 26797114.

Only one relevant study in this systematic reveiw (RIntala, 2010). This study was assessed seperately.

Rintala DH, Fiess RN, Tan G, Holmes SA, Bruel BM. Effect of dronabinol on central neuropathic pain after spinal cord injury: a pilot study. Am J Phys Med Rehabil. 2010 Oct;89(10):840-8. doi: 10.1097/PHM.0b013e3181f1c4ec. PMID: 20855984.

Cross-over trial of 7 pt. Insufficient data reporting.

Snedecor SJ, Sudharshan L, Cappelleri JC, Sadosky A, Desai P, Jalundhwala YJ, Botteman M. Systematic review and comparison of pharmacologic therapies for neuropathic pain associated with spinal cord injury. J Pain Res. 2013 Jul 11;6:539-47. doi: 10.2147/JPR.S45966. PMID: 23874121; PMCID: PMC3712802.

Only one relevant study in this systematic reveiw (RIntala, 2010). This study was assessed seperately.

Teasell RW, Mehta S, Aubut JA, Foulon B, Wolfe DL, Hsieh JT, Townson AF, Short C; Spinal Cord Injury Rehabilitation Evidence Research Team. A systematic review of pharmacologic treatments of pain after spinal cord injury. Arch Phys Med Rehabil. 2010 May;91(5):816-31. doi: 10.1016/j.apmr.2010.01.022. PMID: 20434623; PMCID: PMC3218077.

Older version of Mehta (2016)

 

Wilsey B, Marcotte TD, Deutsch R, Zhao H, Prasad H, Phan A. An Exploratory Human Laboratory Experiment Evaluating Vaporized Cannabis in the Treatment of Neuropathic Pain From Spinal Cord Injury and Disease. J Pain. 2016 Sep;17(9):982-1000. doi: 10.1016/j.jpain.2016.05.010. Epub 2016 Jun 7. PMID: 27286745; PMCID: PMC5007175.

Cross-over trial with insufficient data reporting.

Wilsey BL, Deutsch R, Samara E, Marcotte TD, Barnes AJ, Huestis MA, Le D. A preliminary evaluation of the relationship of cannabinoid blood concentrations with the analgesic response to vaporized cannabis. J Pain Res. 2016 Aug 31;9:587-98. doi: 10.2147/JPR.S113138. PMID: 27621666; PMCID: PMC5012851.

Cross-over trial with insufficient data reporting for analysis.

Beoordelingsdatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 07-10-2025

Autorisatie door de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen onder voorbehoud.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen
Geautoriseerd door:
  • Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie
  • Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen
  • Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
  • Nederlandse Vereniging voor Neurologie
  • Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers
  • Nederlands Instituut van Psychologen
  • Dwarslaesie Organisatie Nederland

Algemene gegevens

De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.

Samenstelling werkgroep

Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in oktober 2023 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor volwassenen met een dwarslaesie.

 

Werkgroep

  • Mevr. A. (Anke) Tigchelaar, vertegenwoordiger Dwarslaesie Organisatie Nederland (DON)
  • Dhr. A.W.H. (Bram) van Bekkem, vertegenwoordiger DON
  • Mevr. C.C.M. (Charlotte) van Laake-Geelen, revalidatiearts, namens de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA)
  • Mevr. E.H. (Ellen) Roels, revalidatiearts, namens de VRA
  • Mevr. I.J.W. (Ilse) van Nes, revalidatiearts, namens de VRA
  • Mevr. J. (Janneke) Stolwijk-Swüste (voorzitter), revalidatiearts, namens de VRA
  • Mevr. J. (Jolien) Schuttevaar, revalidatiearts, namens de VRA
  • Mevr. L. (Lianne) Stevens, fysiotherapeut, namens het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF)
  • Mevr. L.A. (Poldi) Wilbrink, neuroloog, namens de Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN)
  • Mevr. L.M.M. (Laura) Rustemeijer, GZ-psycholoog, namens het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP)
  • Dhr. M.W.M. (Marcel) Post, senior-onderzoeker, persoonlijke titel

Met ondersteuning van

  • Mevr. I.J. (Ilse) Blokland, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
  • Mevr. L.C. (Laura) van Wijngaarden, junior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.

 

Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

Werkgroeplid

Functie

Nevenfuncties

Gemelde belangen

Ondernomen actie

Mevr. A. (Anke) Tigchelaar

Vertegenwoordiger DON

Geen

Geen

Geen restricties

Dhr. A.W.H. (Bram) van Bekkem

Vertegenwoordiger DON

Geen

Geen

Geen restricties

Mevr. C.C.M. (Charlotte) van Laake-Geelen

Revalidatiearts, Adelante, Maastricht UMC

* Medisch afdelingshoofd, Adelante, Maastricht UMC.

* Onderzoeker CAPHRI, afdeling revalidatiegeneeskunde, Universiteit Maastricht.

* ZonMw subsidie Klinische Fellow. Onderwerp: Pijn bij dwarslaesie

* ZonMw. Onderzoek naar de impact van chronische pijn bij mensen dwarslaesie en naar nieuwe niet-medicamenteuze behandelmethoden die betrekking hebben op hoe patiënten beter kunnen leren omgaan met chronische pijn.

Geen restricties

Mevr. E.H. (Ellen) Roels

Revalidatiearts, UMC Groningen

* Werkgroep lid ter ontwikkeling dataset Vocational Rehabilitation voor de ISCoS (International Spinal Cord Society).

* Betrokkenheid bij (opzetten van) ITB zorg UMCG.

* Management activiteiten voor dwarslaesieteam UMCG.

ZonMw

Prevolt studie: Elektrostimulatie ter preventie van decubitus bij dwarslaesie

Swasci studie (interne UMCG gelden): lokale onderzoeker

Insci studie (gaat uit van Swiss Paraplegic Research) dat in Nederland gecoördineerd wordt door het Erasmus MC; in het protocol voor Nederland van Erasmus MC staat bij Sponsor NA en bij Subsiding party NA. Lokale onderzoeker.

Geen restricties

Mevr. I.J.W. (Ilse) van Nes

Revalidatiearts, Sint Maartenskliniek

* Eindredacteur handboek dwarslaesierevalidatie (betaald).

* Lid Scientific Committee ISCoS (onbetaald).

* Lid commissie Klinisch Fellows ZonMW (onbetaald).

* HEMON-NL: onderzoek naar het gebruik van ARC-IM Therapie om hemodynamische instabiliteit na dwarslaesie aan te pakken. Onward Medical, projectleider voor Nijmegen.

* Uplift, Onward: Beïnvloeding bloeddrukregulatie en rompcontrole bij volwassenen met een dwarslaesie

* Onward: Verbetering van armhandfunctie bij volwassenen met een dwarslaesie

Geen restricties

Mevr. J. (Janneke) Stolwijk-Swüste (voorzitster)

Revalidatiearts, De Hoogstraat Revalidatie

* Onderzoeker, KennisCentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat Revalidatie.

* Gastaanstelling, UMC Utrecht, afdeling revalidatie-, fysiotherapiewetenschappen en sport.

* Lid scientific and research committee ISCoS (mondiale dwarslaesie vereniging) (2023-heden) (onbetaald).

* General member Affiliated Societies and Networks Subcommittee ISCoS (2021-heden) (onbetaald).

* Lid redactieraad Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde (2021-heden) (onbetaald).

* Medisch adviseur Spina Bifida en Hydrocephalus Nederland (2020-heden) (onbetaald).

* Vice voorzitter Nederlands Vlaams Dwarslaesie Genootschap (2018-heden) (onbetaald).

* Board member EndParalysis Foundation (2018-heden) (onbetaald).

* Lid ISCoS International Spinal Cord Rehabilitation study group (2018-heden) (onbetaald).

* SKMS/VRA: herziening Nederlandse dwarslaesie database

* NIDILRR: duur van uitkomsten van dwarslaesierevalidatie (A Heinemann, SRA Lab, Michigan, US)

* ZonMW: coping met chronische pijn na een dwarslaesie (A. van Laake, MUMC+)

* De Hoogstraat: pilotstudie naar effect van topicale amitriptyline creme op neuropathische pijn bij dwarslaesie

* De Hoogstraat: Reducept (geen subsidiegever): Pijneducatie en –training door middel van Virtual Reality voor volwassenen met een dwarslaesie. Rol als co-promotor.

Geen restricties

Mevr. J. (Jolien) Schuttevaar

Revalidatiearts, Revalidatiecentrum Roessingh

Geen

* Prevolt studie: elektrostimulatie bij decubitus (geen persoonlijke betrokkenheid, maar Roessingh doet mee als centrum).

* Cervit B (promotieonderzoek cervicale ITB van collega E. Maas).

Geen restricties

Mevr. L. (Lianne) Stevens

Fysiotherapeut, UMC Groningen

Geen

Geen

Geen restricties

Mevr. L.A. (Poldi) Wilbrink

Neuroloog, Zuyderland MC

* Adviesraad Abbvie (betaald).

* Adviesraad Teva (betaald).

* Richtlijncommissie trigeminus neuralgie (betaald).

* Richtlijn hoofdpijn (betaald).

*Spreker Biemond Cursus (NVN) (onbetaald).

Geen

Geen restricties

Mevr. L.M.M. (Laura) Rustemeijer

GZ-psycholoog, Rijndam Revalidatie

Geen

Geen

 

Dhr. M.W.M. (Marcel) Post

Senior-onderzoeker, KennisCentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat Revalidatie.

* Bijzonder hoogleraar dwarslaesierevalidatie, afdeling revalidatiegeneeskunde UMC Groningen.

* ZonMW: Meting van uitkomsten van revalidatiebehandeling (MUREVAN). Rol als projectleider.

* ZonMW: Begeleiding van naasten van volwassenen met een dwarslaesie. Rol als projectleider.

* Handicap.NL: Zelfmanagement en eigen regie in de dwarslaesierevalidatie. Rol als projectleider.

* SKMS/VRA: Herziening Nederlandse Dwarslaesie Dataset. Nee, Projectleidersrol.

* AOSpine: Validering van de AOSpine PROSî vragenlijst bij mensen met een motorisch complete dwarslaesie. Geen projectleidersrol.

* N!D!LRR: Duur van uitkomsten van dwars!aesiereva!idatie. Nee, Projectleidersrol.

* Swiss Paraplegie Research: Internationale enquête functioneren en kwaliteit van leven van volwassenen met een dwarslaesie. Geen projectleidersrol.

* ZonMW: Coping met chronische pijn na een dwarslaesie. Nee, Projectleidersrol.

* De Hoogstraat: Pilotstudie naar effect van topicale amitriptyline creme op neuropathische pijn bij dwarslaesie. Geen projectleidersrol.

* De Hoogstraat: Reducept (geen subsidiegever): Pijneducatie en –training door middel van Virtual Reality voor volwassenen met een dwarslaesie. Geen projectleidersrol.

* Factoren en motieven die voor volwassenen met een dwarslaesie de keuze voor een niet farmacologische behandeling van neuropathische pijn bepalen. Geen projectleidersrol.

* In hoeverre de richtlijn Dwarslaesierevalidatie met betrekking tot neuropathische pijn en de WHO standaard voor nociceptieve pijn wordt gevolgd op de klinische dwarslaesie afdeling van De Hoogstraat Revalidatie. Geen projectleidersrol.

Geen restricties

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door twee afgevaardigden van Dwarslaesie Organisatie Nederland (DON) in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen [(zie kop ‘Waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn’). De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan DON en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.

 

Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz

Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).

 

Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.

Module

Uitkomst raming

Toelichting

Cannabis

Geen substantiële financiële gevolgen

Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (5.000-40.000 patiënten), volgt ook uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).

 

Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen

Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de zorg voor volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door Dwarslaesie Organisatie Nederland, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging Ziekenhuizen, V&VN Pijnverpleegkundigen en de Nederlandse Vereniging Revalidatieartsen via een enquête.

 

Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep concept-uitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.

 

Uitkomstmaten

Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.

 

Methode literatuursamenvatting

Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. Indien mogelijk werd de data uit verschillende studies gepoold in een random-effects model. Review Manager 5.4 werd gebruikt voor de statistische analyses. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.

 

Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs

De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).

 

GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann, 2013; Hultcrantz, 2017).

GRADE

Definitie

Hoog

  1. er is hoge zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  2. het is zeer onwaarschijnlijk dat de literatuurconclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Redelijk

  1. er is redelijke zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  2. het is mogelijk dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Laag

  1. er is lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  2. er is een reële kans dat de conclusie klinisch relevant verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.

Zeer laag

  1. er is zeer lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt;
  2. de literatuurconclusie is zeer onzeker.

Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz, 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID). Met name in situaties waarin een interventie geen belangrijke nadelen heeft en de kosten relatief laag zijn, kan de grens voor klinische besluitvorming met betrekking tot de effectiviteit van de interventie bij een lagere waarde (dichter bij het nuleffect) liggen dan de MCID (Hultcrantz, 2017).

 

Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)

Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit bijvoorbeeld de biomechanica of fysiologie, waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello, 2016a; Alonso-Coello 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE methodiek.

 

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas, 2017; Neumann, 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.

 

In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor patiënten, behandelaars en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.

Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers

 

Sterke aanbeveling

Zwakke (conditionele) aanbeveling

Voor patiënten

De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet.

Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet.

Voor behandelaars

De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen.

Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij zijn of haar waarden en voorkeuren.

Voor beleidsmakers

De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid.

Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen.

Organisatie van zorg

In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen.

 

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijnmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

 

Literatuur

Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open. 2017 Nov 16;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593. PubMed PMID: 29150475; PubMed Central PMCID: PMC5701989.

 

Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 Jun 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016. PubMed PMID: 27353417.

 

Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016 Jun 30;353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089. PubMed PMID: 27365494.

 

Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348; PubMed Central PMCID: PMC3001530.

 

Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017 Jul;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006. Epub 2017 May 18. PubMed PMID: 28529184; PubMed Central PMCID: PMC6542664.

 

Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit.

http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html

 

Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016 Apr;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017. Epub 2016 Jan 6. Review. PubMed PMID: 26772609.

 

Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html.

Zoekverantwoording

Algemene informatie

Cluster/richtlijn: Neuropathische pijnmodules bij de richtlijn dwarslaesie

Uitgangsvraag/modules: UV6 Wat is de aanbevolen strategie voor het toepassen van (medicinale) cannabis bij de behandeling van neuropathische pijn voor volwassenen met een dwarslaesie?

Database(s): Embase.com, Ovid/Medline

Datum: 28-4-2024

Periode: n.v.t.

Talen: geen restrictie

Literatuurspecialist: Eugenie Delvaux

Rayyan review: https://rayyan.ai/reviews/1014801

BMI-zoekblokken: voor verschillende opdrachten wordt (deels) gebruik gemaakt van de zoekblokken van BMI-Online https://blocks.bmi-online.nl/ Bij gebruikmaking van een volledig zoekblok zal naar de betreffende link op de website worden verwezen.

Toelichting:

Voor deze vraag is gezocht met de concepten:

 

‘Neuropathische pijn’ EN ‘dwarslaesie’ EN ‘cannabis’ EN volwassenen.

 

Alle referentieartikelen komen uit de search.

 

Te gebruiken voor richtlijntekst:

In de databases Embase.com en Ovid/Medline is op systematisch gezocht naar systematische reviews, RCTs en observationele studies over. De literatuurzoekactie leverde 117 unieke treffers op.

Zoekopbrengst

 

EMBASE

OVID/MEDLINE

Ontdubbeld

SR

41

13

41

RCT

70

22

48

Observationele studies

76

14

28

Totaal

 

 

117

*in Rayyan

 

Zoekstrategie

Embase.com

No.

Query

Results

#15

#7 AND #12

76

#14

#7 AND #9

70

#13

#7 AND #8

41

#12

#10 OR #11

16932708

#11

'case control study'/de OR 'comparative study'/exp OR 'control group'/de OR 'controlled study'/de OR 'controlled clinical trial'/de OR 'crossover procedure'/de OR 'double blind procedure'/de OR 'phase 2 clinical trial'/de OR 'phase 3 clinical trial'/de OR 'phase 4 clinical trial'/de OR 'pretest posttest design'/de OR 'pretest posttest control group design'/de OR 'quasi experimental study'/de OR 'single blind procedure'/de OR 'triple blind procedure'/de OR (((control OR controlled) NEAR/6 trial):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/6 (study OR studies)):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/1 active):ti,ab,kw) OR 'open label*':ti,ab,kw OR (((double OR two OR three OR multi OR trial) NEAR/1 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR ((allocat* NEAR/10 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR placebo*:ti,ab,kw OR 'sham-control*':ti,ab,kw OR (((single OR double OR triple OR assessor) NEAR/1 (blind* OR masked)):ti,ab,kw) OR nonrandom*:ti,ab,kw OR 'non-random*':ti,ab,kw OR 'quasi-experiment*':ti,ab,kw OR crossover:ti,ab,kw OR 'cross over':ti,ab,kw OR 'parallel group*':ti,ab,kw OR 'factorial trial':ti,ab,kw OR ((phase NEAR/5 (study OR trial)):ti,ab,kw) OR ((case* NEAR/6 (matched OR control*)):ti,ab,kw) OR ((match* NEAR/6 (pair OR pairs OR cohort* OR control* OR group* OR healthy OR age OR sex OR gender OR patient* OR subject* OR participant*)):ti,ab,kw) OR ((propensity NEAR/6 (scor* OR match*)):ti,ab,kw) OR versus:ti OR vs:ti OR compar*:ti OR ((compar* NEAR/1 study):ti,ab,kw) OR (('major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'cohort analysis'/de OR 'observational study'/de OR 'cross-sectional study'/de OR 'multicenter study'/de OR 'correlational study'/de OR 'follow up'/de OR cohort*:ti,ab,kw OR 'follow up':ti,ab,kw OR followup:ti,ab,kw OR longitudinal*:ti,ab,kw OR prospective*:ti,ab,kw OR retrospective*:ti,ab,kw OR observational*:ti,ab,kw OR 'cross sectional*':ti,ab,kw OR cross?ectional*:ti,ab,kw OR multicent*:ti,ab,kw OR 'multi-cent*':ti,ab,kw OR consecutive*:ti,ab,kw) AND (group:ti,ab,kw OR groups:ti,ab,kw OR subgroup*:ti,ab,kw OR versus:ti,ab,kw OR vs:ti,ab,kw OR compar*:ti,ab,kw OR 'odds ratio*':ab OR 'relative odds':ab OR 'risk ratio*':ab OR 'relative risk*':ab OR 'rate ratio':ab OR aor:ab OR arr:ab OR rrr:ab OR ((('or' OR 'rr') NEAR/6 ci):ab)))

15023884

#10

'major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'case control study'/de OR 'family study'/de OR 'longitudinal study'/de OR 'retrospective study'/de OR 'prospective study'/de OR 'comparative study'/de OR 'cohort analysis'/de OR ((cohort NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('case control' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('follow up' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (observational NEAR/1 (study OR studies)) OR ((epidemiologic NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('cross sectional' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti)

8190682

#9

'clinical trial'/exp OR 'randomization'/exp OR 'single blind procedure'/exp OR 'double blind procedure'/exp OR 'crossover procedure'/exp OR 'placebo'/exp OR 'prospective study'/exp OR rct:ab,ti OR random*:ab,ti OR 'single blind':ab,ti OR 'randomised controlled trial':ab,ti OR 'randomized controlled trial'/exp OR placebo*:ab,ti

4018627

#8

'meta analysis'/exp OR 'meta analysis (topic)'/exp OR metaanaly*:ti,ab OR 'meta analy*':ti,ab OR metanaly*:ti,ab OR 'systematic review'/de OR 'cochrane database of systematic reviews'/jt OR prisma:ti,ab OR prospero:ti,ab OR (((systemati* OR scoping OR umbrella OR 'structured literature') NEAR/3 (review* OR overview*)):ti,ab) OR ((systemic* NEAR/1 review*):ti,ab) OR (((systemati* OR literature OR database* OR 'data base*') NEAR/10 search*):ti,ab) OR (((structured OR comprehensive* OR systemic*) NEAR/3 search*):ti,ab) OR (((literature NEAR/3 review*):ti,ab) AND (search*:ti,ab OR database*:ti,ab OR 'data base*':ti,ab)) OR (('data extraction':ti,ab OR 'data source*':ti,ab) AND 'study selection':ti,ab) OR ('search strategy':ti,ab AND 'selection criteria':ti,ab) OR ('data source*':ti,ab AND 'data synthesis':ti,ab) OR medline:ab OR pubmed:ab OR embase:ab OR cochrane:ab OR (((critical OR rapid) NEAR/2 (review* OR overview* OR synthes*)):ti) OR ((((critical* OR rapid*) NEAR/3 (review* OR overview* OR synthes*)):ab) AND (search*:ab OR database*:ab OR 'data base*':ab)) OR metasynthes*:ti,ab OR 'meta synthes*':ti,ab

1022620

#7

#6 NOT (('adolescent'/exp OR 'child'/exp OR adolescent*:ti,ab,kw OR child*:ti,ab,kw OR schoolchild*:ti,ab,kw OR infant*:ti,ab,kw OR girl*:ti,ab,kw OR boy*:ti,ab,kw OR teen:ti,ab,kw OR teens:ti,ab,kw OR teenager*:ti,ab,kw OR youth*:ti,ab,kw OR pediatr*:ti,ab,kw OR paediatr*:ti,ab,kw OR puber*:ti,ab,kw) NOT ('adult'/exp OR 'aged'/exp OR 'middle aged'/exp OR adult*:ti,ab,kw OR man:ti,ab,kw OR men:ti,ab,kw OR woman:ti,ab,kw OR women:ti,ab,kw))

173

#6

#5 NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal'/exp OR 'animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp OR 'nonhuman'/exp) NOT 'human'/exp)

175

#5

#3 AND #4

243

#4

'cannabinoid'/exp OR 'cannab*':ti,ab,kw OR 'indian bhang':ti,ab,kw OR 'indian ganja':ti,ab,kw OR 'bhang':ti,ab,kw OR 'cannador':ti,ab,kw OR 'charas':ti,ab,kw OR 'ganja*':ti,ab,kw OR 'hashish*':ti,ab,kw OR 'hemp extract*':ti,ab,kw OR 'marihuana':ti,ab,kw OR 'marijuana':ti,ab,kw OR cbd:ti,ab,kw OR anandamide:ti,ab,kw OR dronabinol:ti,ab,kw OR thc:ti,ab,kw OR nabilone:ti,ab,kw

133558

#3

#1 AND #2

9182

#2

'neuropathic pain'/exp OR 'neuralgia'/exp OR 'allodynia'/exp OR ((pain* NEAR/3 ('neuro pathic' OR neurogenic OR neuropathic OR management OR treatment*)):ti,ab,kw) OR allodynia*:ti,ab,kw OR neuralgia:ti,ab,kw OR (((nerve* OR induced) NEAR/5 pain*):ti,ab,kw) OR neurodynia:ti,ab,kw OR 'chronic pain*':ti,ab,kw

335236

#1

'spinal cord injury'/exp OR 'paraplegia'/exp OR 'quadriplegia'/exp OR ((('spinal cord' OR spine) NEAR/3 (injur* OR trauma* OR compression OR transection OR transverse OR contusion OR laceration OR hemisection OR lesion* OR damag*)):ti,ab,kw) OR paraparesis:ti,ab,kw OR parapleg*:ti,ab,kw OR quadriparesi*:ti,ab,kw OR 'quadriplegia':ti,ab,kw OR tetraplegia:ti,ab,kw OR 'tetraparesis':ti,ab,kw OR 'tetraplagia':ti,ab,kw OR 'tetraplegia':ti,ab,kw OR (('cental cord' NEAR/3 syndrome*):ti,ab,kw) OR sci:ti,ab,kw

208780

Ovid/Medline

#

Searches

Results

13

7 and 10

13

12

7 and 9

22

11

7 and 8

14

10

Epidemiologic studies/ or case control studies/ or exp cohort studies/ or Controlled Before-After Studies/ or Case control.tw. or cohort*.tw. or Cohort analy$.tw. or (Follow up adj (study or studies)).tw. or (observational adj (study or studies)).tw. or Longitudinal.tw. or Retrospective*.tw. or prospective*.tw. or consecutive*.tw. or Cross sectional.tw. or Cross-sectional studies/ or historically controlled study/ or interrupted time series analysis/

4758558

9

exp clinical trial/ or randomized controlled trial/ or exp clinical trials as topic/ or randomized controlled trials as topic/ or Random Allocation/ or Double-Blind Method/ or Single-Blind Method/ or (clinical trial, phase i or clinical trial, phase ii or clinical trial, phase iii or clinical trial, phase iv or controlled clinical trial or randomized controlled trial or multicenter study or clinical trial).pt. or random*.ti,ab. or (clinic* adj trial*).tw. or ((singl* or doubl* or treb* or tripl*) adj (blind$3 or mask$3)).tw. or Placebos/ or placebo*.tw.

2719171

8

meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly*).ti,ab,kf. or systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati* or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview*)).ti,ab,kf. or (systemic* adj1 review*).ti,ab,kf. or ((systemati* or literature or database* or data-base*) adj10 search*).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic*) adj3 search*).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review*) and (search* or database* or data-base*)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source*") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source*" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review* or overview* or synthes*)).ti. or (((critical* or rapid*) adj3 (review* or overview* or synthes*)) and (search* or database* or data-base*)).ab. or (metasynthes* or meta-synthes*).ti,ab,kf.

742473

7

6 not ((exp animals/ or exp models, animal/) not humans/) not (letter/ or comment/ or editorial/)

56

6

5 not (child* or schoolchild* or infan* or adolescen* or pediatri* or paediatr* or neonat* or boy or boys or boyhood or girl or girls or girlhood or youth or youths or baby or babies or toddler* or childhood or teen or teens or teenager* or newborn* or postneonat* or postnat* or puberty or preschool* or suckling* or picu or nicu or juvenile?).tw.

71

5

3 and 4

73

4

exp Cannabinoids/ or 'cannab*'.ti,ab,kf. or 'indian bhang'.ti,ab,kf. or 'indian ganja'.ti,ab,kf. or 'bhang'.ti,ab,kf. or 'cannador'.ti,ab,kf. or 'charas'.ti,ab,kf. or 'ganja*'.ti,ab,kf. or 'hashish*'.ti,ab,kf. or 'hemp extract*'.ti,ab,kf. or 'marihuana'.ti,ab,kf. or 'marijuana'.ti,ab,kf. or cbd.ti,ab,kf. or anandamide.ti,ab,kf. or dronabinol.ti,ab,kf. or thc.ti,ab,kf. or nabilone.ti,ab,kf.

76594

3

1 and 2

3713

2

exp Neuralgia/ or exp Hyperalgesia/ or exp Pain Management/ or (pain* adj3 (neurogenic or neuropathic or management or treatment*)).ti,ab,kf. or allodynia*.ti,ab,kf. or neuralgia.ti,ab,kf. or ((nerve or induced) adj5 pain*).ti,ab,kf. or neurodynia.ti,ab,kf.

179922

1

exp Spinal Cord Injuries/ or exp Paraplegia/ or exp Quadriplegia/ or ((('spinal cord' or spine) adj3 (injur* or trauma* or compression or transection or transverse or contusion or laceration or hemisection or lesion* or damag*)) or paraparesis or parapleg* or quadriparesi* or quadriplegia or tetraplegia or tetraparesis or tetraplagia or tetraplegia).ti,ab,kf. or ('central cord' adj3 syndrome*).ti,ab,kf. or sci.ti,ab,kf.

142464

Volgende:
Antistollingsbeleid bij dwarslaesie