Acupunctuur
Uitgangsvraag
Wat is de aanbevolen strategie voor het toepassen van acupunctuur bij de behandeling van neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie?
Aanbeveling
Informeer volwassenen met een dwarslaesie bij vragen over acupunctuur over het gebrek aan bewijs voor acupunctuur als behandeling voor neuropathische pijn.
Benoem, indien een volwassene met een dwarslaesie toch acupunctuur overweegt, de eventuele bijwerkingen. Adviseer de betrokkenen om een bepaalde behandelperiode af te spreken, waarna wordt geëvalueerd of de behandeling helpend is.
Overwegingen
Balans tussen gewenste en ongewenste effecten
Er is een systematisch literatuuronderzoek verricht naar de effectiviteit van acupunctuur voor de behandeling van neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie. In totaal zijn er twee studies gevonden die acupunctuur hebben onderzocht bij volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn, in vergelijking met een andere behandeling (massage) of een wachtlijst. De cruciale uitkomstmaat pijn werd gerapporteerd door beide studies. Er werden geen klinisch relevante effecten gevonden in het voordeel van acupunctuur dan wel de controle behandeling. Als we enkel kijken naar de vermindering in neuropathische pijn binnen de behandelgroepen in plaats van deze te vergelijken, zien we aanvankelijk een lichte verbetering in gemiddelde Numerieke Rating Schaal (NRS, score 0-10) scores na 8 weken behandelen (van 7.75 (baseline) naar 4.83 in de interventiegroep en van 6.25 (baseline) naar 5.13 in de controlegroep). Dit effect is echter kortdurend, want na 4 weken follow-up is dit verschil niet meer aanwezig (Estores, 2017). Ditzelfde geldt voor de acupunctuur groep in de studie van Norrbrink (2011). Ook daar lijkt aanvankelijk een verbetering maar bij de follow-up na twee maanden is er geen verschil meer aanwezig. Binnen de acupunctuurgroep rapporteren 8 uit 15 personen na 8 weken behandeling pijnvermindering (nauwelijks verbeterd tot zeer sterk verbeterd) op de Patient Global Impression of Change schaal (PGIC). In de massagegroep zijn dit er 9 uit 15. Ten tijde van follow-up zijn dit er binnen de acupunctuurgroep nog 6 uit 15, waarvan 4 dit beoordelen als “sterk verbeterd of zeer sterk verbeterd”. Verder rapporteerde een enkele studie over de cruciale uitkomstmaat complicaties. Er werden meer complicaties gerapporteerd door de participanten die acupunctuur kregen ten opzichte van de participanten die massage ondergingen. Dit verschil werd als klinisch relevant beoordeeld.
De bewijskracht werd beoordeeld als zeer laag. Bewijs voor de effectiviteit van acupunctuur op pijnreductie en complicaties blijft onzeker. Daarom kunnen er op basis van de literatuur geen sterke conclusies worden getrokken omtrent de aanbevolen strategie voor het toepassen van acupunctuur bij de behandeling van neuropathische pijn bij volwassenen met een dwarslaesie.
Een review concludeert dat acupunctuur een positieve rol kan hebben binnen de behandeling van neuropathische pijn bij dwarslaesie, echter kan deze niet worden betrokken in de literatuursamenvatting en conclusies, omdat 5 van de 6 artikelen niet in het Engels beschikbaar zijn en daarom niet inhoudelijk te controleren zijn (He, 2022). Daarnaast zijn er diverse grote reviews bekend over het effect van acupunctuur op andere typen van chronische pijn, waarin tegenstrijdige conclusies worden getrokken (Vickers, 2012; Mu, 2020). Vooral de heterogeniteit binnen de controlegroepen is groot. Er zijn factoren die samenhangen met de context waarbinnen acupunctuur wordt uitgevoerd die mogelijk een positief effect hebben, zoals verwachtingen rondom de effectiviteit van de behandeling (placebo).
Over het algemeen wordt acupunctuur bij chronische pijn als een relatief veilige behandeling gezien (Vickers, 2012; Vickers, 2017; Mu, 2020). Er worden relatief vaak milde bijwerkingen zoals naaldpijn (0.2-45%), vermoeidheid (2.3-41%), bloeding/hematoomvorming (0.3-38%), duizeligheid of (bijna) flauwvallen (0.02-7%) en tijdelijke verergering van klachten (3-59%) gerapporteerd in de review van Ernst (2001). De incidentie van bijwerkingen varieert erg tussen studies door verschillende manieren van definiëren, identificeren en rapporteren. Ernstige complicaties, zoals pneumothorax of afbreken van een naald, waardoor chirurgische verwijdering noodzakelijk is zijn zeer zeldzaam (0.001%). In geen enkele studie is een infectieuze complicatie opgetreden (Ernst, 2001). Het is denkbaar dat het risico op bijwerkingen afhangt van het type acupunctuur, de lokalisatie op het lichaam en de ervarenheid en opleiding van de behandelaar. Het is op dit moment nog een “vrij beroep” in Nederland.
De werkgroep is niet bekend met Nederlandse richtlijnen met betrekking tot pijn in het algemeen waarin acupunctuur wordt aangeraden. In medische richtlijnen waarin acupunctuur wordt benoemd, wordt deze behandeling niet aangeraden in verband met een gebrek aan bewijs. In de richtlijn ‘Pijn’ van Verenso wordt het genoemd als eventuele aanvullende behandeling. Wel wordt in de richtlijnen van het Engelse National Institute for Health and Care Excellence (NICE) voor primaire chronische pijn acupunctuur aangeraden in verband met de trend binnen de literatuur richting positieve effecten op met name de korte termijn en lage incidentie van bijwerkingen (NICE, 2021).
Kwaliteit van bewijs
De algehele kwaliteit van bewijs is zeer laag. Dit betekent dat we zeer onzeker zijn over het gevonden geschatte effect van de cruciale uitkomstmaten. Er is afgewaardeerd vanwege (zeer) ernstige:
- Risk of Bias: methodologische beperkingen (niet-gerandomiseerd, niet-geblindeerd onderzoek, ontbrekende informatie over het proces van randomisatie en blindering, ontbrekende uitkomstdata door uitval van onderzoeksdeelnemers).
- Imprecisie: onnauwkeurigheid, omdat het betrouwbaarheidsinterval beide grenzen van klinische relevantie overschrijdt en vanwege het niet bereiken van de optimale steekproefgrootte.
Waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn
Door sommige volwassenen met een dwarslaesie kan acupunctuur als behulpzaam worden ervaren. Het is een behandeling die wel wordt geprobeerd maar waar weinig mensen mee door gaan (Crul, 2024; Heutink, 2011).
Kostenaspecten
Er zijn een aantal kosteneffectiviteitstudies verricht in het buitenland. NICE concludeert dat er niets te zeggen valt over kosteneffectiviteit gezien de lage bewijslast en onzekerheid over daadwerkelijke kosten van de interventie (NICE, 2021). In Nederland wordt acupunctuur vergoed binnen een aanvullend pakket van diverse verzekeraars. Dit betekent dat er zowel voor volwassenen met een dwarslaesie als de maatschappij kosten aan zijn verbonden. Indien er een complicatie of bijwerking zich voordoet kan dit ook medische kosten met zich meebrengen. Het is raadzaam om vooraf een duidelijke behandelperiode af te spreken, waarna wordt geëvalueerd of de behandeling daadwerkelijk bijdraagt aan de bescherming van de volwassene met een dwarslaesie, mede gezien het feit dat het vaak om commerciële aanbieders in de 1e lijn gaat."
Gelijkheid ((health) equity/equitable)
De interventie leidt tot een mogelijke afname van gezondheidsgelijkheid, omdat deze niet wordt vergoed binnen de basis zorgverzekering; alleen bij veel verzekeraars in het aanvullende pakket. Dit is acceptabel, omdat er geen bewijs is gevonden voor de (in)effectiviteit van acupunctuur als behandeling voor neuropathische pijn.
Aanvaardbaarheid
Het ethische dilemma dat hier een rol kan spelen is veiligheid versus vrijheid van keuze voor behandeling. Het feit dat het bij acupunctuur om een “vrij beroep” gaat binnen Nederland brengt risico’s met zich mee voor mensen die van acupunctuur gebruik willen maken.
Duurzaamheid
Bij de interventie spelen duurzaamheidsaspecten een rol, omdat er afval wordt gecreëerd door gebruikte materialen en volwassenen met een dwarslaesie mogelijk gemotoriseerd vervoer nodig hebben naar de plek van de behandeling.
Haalbaarheid
De interventie is geen standaardzorg in de praktijk, maar het aanbod aan praktijken die deze behandeling aanbiedt is groot. Mocht de interventie effectief blijken, voorziet de werkgroep geen belemmeringen.
Rationale van de aanbeveling: weging van argumenten voor en tegen de interventies
Acupunctuur is, ten opzichte van andere alternatieve/complementaire behandelingen bij chronische pijn, een van de meest gebruikte en geaccepteerde behandelingen. Acupunctuur wordt onder bepaalde voorwaarden in meerdere aanvullende zorgverzekeringen vergoed. De werkgroep is van mening dat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs is om acupunctuur als interventie voor neuropathische pijn te adviseren. Er is geen evidentie voor mogelijke (in)effectiviteit van acupunctuur voor neuropathische pijn bij een dwarslaesie. Wel zijn er bijwerkingen beschreven die over het algemeen mild zijn. Mochten volwassenen met een dwarslaesie toch kiezen voor acupunctuur is het belangrijk om een praktijk te kiezen die is aangesloten bij een erkende beroepsvereniging.
Eindoordeel: Neutrale aanbeveling.
Onderbouwing
Achtergrond
Acupuncture exists in various forms, including the use of needles with or without electrical stimulation, laser acupuncture, herbal acupuncture, acupressure, cupping, and electro-acupuncture. A survey study from 2024 found that some people with spinal cord injuries use acupuncture or have reported using it in the past (Crul, 2024). Acupuncture is suggested as an alternative/complementary treatment in the decision aid "behandeling van neuropathische pijn" by Dwarslaesie Organisatie Nederland (DON). Despite indications of positive effects for some individuals, there is still no clear evidence regarding the effectiveness of this treatment for neuropathic pain in adults with spinal cord injuries.
Conclusies / Summary of Findings
Summary of Findings table: Acupuncture compared to any other intervention for neuropathic pain in people with spinal cord injury
Population: Adults with SCI and neuropathic pain at or below lesion level
Intervention: Acupuncture
Comparator: No acupuncture, any other type of acupuncture, or any other intervention
|
Outcome |
Study results and measurements |
Absolute effect estimates |
Certainty of the Evidence (Quality of evidence) |
Summary |
|
|
Any other intervention |
Acupuncture |
||||
|
Pain (critical)
|
Measured by NRS (range: 0-10) and VAS (range: 0-100). Higher scores indicate higher pain intensity. Based on data from 50 participants in 2 studies.
|
Studies could not be pooled due to usage of different instruments to assess pain and variability in reporting of the outcome measure. Pain was measured using NRS after 4, 8 and 12 weeks of treatment (mean, SD) (Estores, 2017). Norrbrink (2011) reported median (IQR) VAS scores at the end of treatment and after 2 months of follow-up. See detailed description of results under the tab ‘Results’ |
Very low Due to serious risk of bias, Due to very serious imprecision1 |
The evidence is very uncertain about the effect of acupuncture on pain when compared with massage or delayed acupuncture treatment in adults with SCI and neuropathic pain.
(Estores, 2017; Norrbrink, 2011) |
|
|
Complications (critical)
|
Relative risk: 0.5 (CI 95% 0.19 - 1.31). Based on data from 30 participants in 1 study. Follow up 2 months. |
265 per 1000* |
530 per 1000 |
Very low Due to serious risk of bias, Due to very serious imprecision2 |
The evidence is very uncertain about the effect of acupuncture on complications when compared with massage in adults with SCI and neuropathic pain.
(Norrbrink, 2011) |
|
Difference: 265 more per 1000 (CI 95% 164 fewer - 429 more) |
|||||
|
Participation (important) |
- |
- |
No GRADE (no evidence was found) |
No evidence was found regarding the effect of acupuncture on participation when compared with no acupuncture, any other type of acupuncture or any other intervention in adults with SCI and neuropathic pain. |
|
|
Quality of life (important)
|
Measured by LiSat-9 (range: 9-54). Higher scores indicate greater life satisfaction. Based on data from 30 participants in 1 study. Follow up 2 months. |
Norrbrink (2011) reported median (IQR) LiSat-9 scores of 4 (4 to 5) for the acupuncture group (n=15) and 4 (3 to 4) for the massage group (n=15). |
Very low Due to serious risk of bias, Due to very serious imprecision3 |
The evidence is very uncertain about the effect of acupuncture on quality of life when compared with massage in adults with SCI and neuropathic pain.
(Norrbrink, 2011) |
|
1. Risk of Bias: serious. Due to lack of blinding, non-randomized design, missing information about the randomization procedure and blinding, missing outcome data.
Imprecision: very serious. Due to overlap of 95% confidence interval with thresholds for clinical relevance, low number of participants.
2. Risk of Bias: serious. Due to lack of blinding, non-randomized design.
Imprecision: very serious. Due to overlap of 95% confidence interval with thresholds for clinical relevance, low number of participants.
3. Risk of Bias: serious. Due to lack of blinding, non-randomized design.
Imprecision: very serious. Due to the low number of participants, inability to calculate an effect measure because median (IQR) values were reported only.
*Baseline/comparator Control arm of reference used for intervention.
Samenvatting literatuur
Description of studies
A total of two studies were included in the analysis of the literature. Important study characteristics and results are summarized in Table 1. The assessment of the risk of bias is summarized in the risk of bias tables (under the tab ‘Evidence tabellen’).
Estores (2017) performed a crossover clinical trial to study the effects of an auricular acupuncture protocol, Battlefield Acupuncture (BFA), on pain intensity in people with chronic SCI and neuropathic pain. Auricular acupuncture is a type of acupuncture perfomed at specific points on the outer ear. Subjects were recruited from outpatient SCI clinics. Adults (18-65 years) with a complete or incomplete SCI of at least 12 months duration were included in the study. All participants had a diagnosis of SCI-related neuropathic pain, defined as diffuse pain below the level of injury in areas without normal sensation and not affected by position, for at least six months. Additionally, pain intensity defined by using the NRS had to be five or higher. Exclusion criteria were 1) infection in the external ears, 2) presence of skin breakdown, 3) active participation in other research studies using investigational anabolic steroids, antidepressants, anti-spasticity drugs, analgesics, or psychotropic medications, and 4) any acupuncture treatment in the past. A total of 20 participants were included and randomly assigned to either the immediate treatment group (n=12) or the delayed treatment group (n=8). Participants in the immediate treatment group received immediate acupuncture treatment, whereas participants in the delayed treatment group started with an eight-week observation period. After this observation period, participants crossed over to the same acupuncture treatment. Acupuncture treatment consisted of once weekly sessions over an eight-week period. Sterile needles were placed on both ears at all the five acupoint zones (anterior cingulate, thalamus, omega-2, Shen Men, and point zero). All acupuncture procedures were performed by two study acupuncturists. Four weeks after the final acupuncture session (week 12), participants returned for a follow-up visit to assess any effects on pain and medication use. The study reported on the outcome measure pain mid-treatment (4 weeks), post-treatment (8 weeks), and at follow-up (12 weeks).
Norrbrink (2011) conducted a controlled clinical trial (CCT) to examine whether medical acupuncture and massage therapy can alleviate neuropathic pain in people with SCI. People with SCI and pain were recruited from a spinal unit in Stockholm, Sweden. Inclusion criteria were 1) a SCI for more than two years, and 2) pain diagnosed as neuropathic at or below level due to the SCI of more than six months. Exclusion criteria were not specified. Participants were allowed to stay on concurrent medication. A total of thirty participants were included. The first 15 participants were assigned to the Western medical acupuncture group (n=15), and the following 15 participants were assigned to the massage group (n=15). Participants received treatment for six weeks with treatment twice weekly. Acupuncture treatment consisted of 30-min sessions in which 13-15 individually chosen points were stimulated with high intensity according to the Standard for Reporting Interventions in Clinical Trials of Acupuncture. Classical massage therapy consisted of non-painful light pressure effleurage and petrissage. The study reported on the outcome measure pain at the end of treatment (six weeks) and after the two months follow-up period and reported on the outcome measures complications and quality of life at the end of treatment (six weeks).
Table 1. Characteristics of included studies
Results
1. Pain
Estores (2017) reported on pain by using the NRS. Results are displayed in Table 2.
Table 2. Mean NRS (SD) scores as presented by Estores (2017)
|
Timepoint |
Immediate BFA treatment (n=12) |
Delayed BFA treatment (n=8) |
Mean difference (95%CI) |
Clinically relevant (yes/no) |
|
Mid-treatment (4 weeks) |
5.25 (1.29) |
7.0 (0.0)* |
Not estimable**** |
- |
|
Post-treatment (8 weeks) |
4.83 (1.64) |
4.38 (1.30) (N=7) |
0.30 (-1.86 to 1.26) |
No |
|
4-week follow-up (12 weeks) |
5.38 (1.80) |
5.50 (1.69)^ |
0.12 (-1.81 to 1.57) |
No |
|
Abbreviations: CI = confidence interval; SD = standard deviation; NRS = numeric rating scale. * n=3 because of missing data ^ n=6 because of missing data |
||||
Norrbrink (2011) reported on pain, defined as general pain, present pain, worst pain, and pain unpleasantness assessed by using VAS. Results are displayed in Table 3. Mean differences could not be calculated.
Table 3. Median (IQR) VAS scores as presented by Norrbrink (2011)
|
Timepoint |
Acupuncture (n=15) |
Massage (n=15) |
||
|
|
EOT (six weeks) |
After two months follow-up after EOT |
EOT (six weeks) |
After two months follow-up after EOT |
|
General pain |
48 (32 to 80) |
62 (28 to 85) |
48 (28 to 62) |
62 (48 to 70) |
|
Present pain |
40 (17 to 71) |
65 (24 to 71) |
32 (17 to 52) |
59 (40 to 66) |
|
Worst pain |
71 (52 to 95) |
80 (52 to 97) |
70 (53 to 80) |
77 (58 to 83) |
|
Pain unpleasantness |
47 (22 to 62) |
58 (24 to 75) |
70 (53 to 80) |
77 (58 to 83) |
|
Abbreviations: EOT = end of treatment; IQR = interquartile range; VAS = visual analogue scale |
||||
2. Complications
Norrbrink (2011) reported on complications, defined as adverse events. Participants in the acupuncture group reported the following adverse events: 1) tiredness initially after the treatment and 2) pain increase lasting for 4-5 hours after treatment. Adverse events that were reported in the massage group are 1) soreness, 2) increased pain, 3) feeling extremely cold 4-5 hours after treatment, and 4) poor sleep the first night after treatment.
The authors reported adverse events in 53% (8/15) of participants in the acupuncture group and in 27% (4/15) of participants in the massage group. Risk ratio was 0.50 (95%CI 0.19 to 1.31) in favor of massage. This difference was considered clinically relevant.
3. Participation
None of the studies reported on the outcome measure participation.
4. Quality of life
Norrbrink (2011) reported on the outcome measure quality of life, defined as global life satisfaction as assessed by Fugl-Meyer’s Life Satisfaction instrument (LiSat-9). At the end of treatment, the authors reported median (IQR) LiSat-9 scores of 4 (4 to 5) for the acupuncture group (n=15) and 4 (3 to 4) for the massage group (n=15).
Zoeken en selecteren
A systematic review of the literature was performed to answer the following question:
What are the benefits and risks of acupuncture in adults with spinal cord injury and neuropathic pain?
| Patients | Adults with spinal cord injury and neuropathic pain at or below lesion level |
| Intervention | Acupuncture |
| Control | No acupuncture, any other type of acupuncture, or any other intervention |
| Outcomes | Pain, complications, participation, quality of life |
| Other selection criteria | Study design: Study design: systematic reviews, randomized controlled trials or other comparative studies |
Relevant outcome measures
The guideline panel considered pain and complications as critical outcome measures for decision making, and participation and quality of life as important outcome measures for decision making.
The guideline panel defined that the outcome measure pain preferably had to be assessed with the visual analogue scale (VAS), numeric rating scale (NRS) or neuropathic pain scale (NPS). The guideline panel did not define the other outcome measures listed above but used the definitions used in the studies.
The guideline panel defined 25% (0.8 ≥ RR ≥ 1.25) for dichotomous outcomes, 0.5 SD for continuous outcomes and standardized mean difference (0.5 ≥ SMD ≥ 0.5) as minimal clinically (patient) important differences.
Search and select (Methods)
The databases Medline (via OVID) and Embase (via Embase.com) were searched with relevant search terms until 1 July 2024. The detailed search strategy is listed under the tab ‘Literature search strategy’. The systematic literature search resulted in 144 hits. Studies were selected based on the following criteria:
- Systematic reviews (searched in two databases, detailed search strategy with search date, clear description of in- and exclusion criteria, table with excluded studies, evidence table for included studies, risk of bias assessment performed), randomized controlled trials (RCT) or other comparative studies;
- Studies had to assess the outcome measure pain to be eligible;
- Full-text English language publication;
- Studies according to the PICO.
Eight studies were initially selected based on title and abstract screening. After reading the full text, six studies were excluded (see the exclusion table under the tab ‘Evidence tabellen’), and two studies were included.
Referenties
- Ernst E, White AR. Prospective studies of the safety of acupuncture: a systematic review. Am J Med. 2001 Apr 15;110(6):481-5. doi: 10.1016/s0002-9343(01)00651-9. PMID: 11331060.
- Estores I, Chen K, Jackson B, Lao L, Gorman PH. Auricular acupuncture for spinal cord injury related neuropathic pain: a pilot controlled clinical trial. J Spinal Cord Med. 2017 Jul;40(4):432-438. doi: 10.1080/10790268.2016.1141489. Epub 2016 Feb 15. PMID: 26869339; PMCID: PMC5537960.
- He K, Hu R, Huang Y, Qiu B, Chen Q, Ma R. Effects of Acupuncture on Neuropathic Pain Induced by Spinal Cord Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2022 Aug 19;2022:6297484. doi: 10.1155/2022/6297484. PMID: 36034938; PMCID: PMC9417762.
- Heutink M, Post MW, Wollaars MM, van Asbeck FW. Chronic spinal cord injury pain: pharmacological and non-pharmacological treatments and treatment effectiveness. Disabil Rehabil. 2011;33(5):433-40. doi: 10.3109/09638288.2010.498557. Epub 2010 Aug 9. PMID: 20695788.
- Mu J, Furlan AD, Lam WY, Hsu MY, Ning Z, Lao L. Acupuncture for chronic nonspecific low back pain. Cochrane Database Syst Rev. 2020 Dec 11;12(12):CD013814. doi: 10.1002/14651858.CD013814. PMID: 33306198; PMCID: PMC8095030.
- National Guideline Centre (UK). Evidence review for acupuncture for chronic primary pain: Chronic pain (primary and secondary) in over 16s: assessment of all chronic pain and management of chronic primary pain: Evidence review G. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2021 Apr. PMID: 33939355.
- Norrbrink C, Lundeberg T. Acupuncture and massage therapy for neuropathic pain following spinal cord injury: an exploratory study. Acupunct Med. 2011 Jun;29(2):108-15. doi: 10.1136/aim.2010.003269. Epub 2011 Apr 6. PMID: 21474490.
- Vickers AJ, Cronin AM, Maschino AC, Lewith G, MacPherson H, Foster NE, Sherman KJ, Witt CM, Linde K; Acupuncture Trialists' Collaboration. Acupuncture for chronic pain: individual patient data meta-analysis. Arch Intern Med. 2012 Oct 22;172(19):1444-53. doi: 10.1001/archinternmed.2012.3654. PMID: 22965186; PMCID: PMC3658605.
- Vickers AJ, Vertosick EA, Lewith G, MacPherson H, Foster NE, Sherman KJ, Irnich D, Witt CM, Linde K; Acupuncture Trialists' Collaboration. Acupuncture for Chronic Pain: Update of an Individual Patient Data Meta-Analysis. J Pain. 2018 May;19(5):455-474. doi: 10.1016/j.jpain.2017.11.005. Epub 2017 Dec 2. PMID: 29198932; PMCID: PMC5927830.
- Zorgwijzer. Acupunctuur vergoeding (2024). Zorgwijzer.nl. Geraadpleegd op 9 december 2024, van https://www.zorgwijzer.nl/vergoeding/acupunctuur.
Evidence tabellen
Risk of Bias table
|
Study reference
(first author, publication year) |
Was the allocation sequence adequately generated?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Was the allocation adequately concealed?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Blinding: Was knowledge of the allocated interventions adequately prevented? Were patients, healthcare providers, data collectors, outcome assessors, data analysts blinded?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Was loss to follow-up (missing outcome data) infrequent?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Are reports of the study free of selective outcome reporting?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Was the study apparently free of other problems that could put it at a risk of bias?
Definitely yes Probably yes Probably no Definitely no |
Overall risk of bias If applicable/necessary, per outcome measure
LOW Some concerns HIGH
|
|
Estores, 2017 |
No information |
No information |
Definitely no
Reason: Blinding was not performed. |
Definitely no
Reason: Missing outcome data for pain in the delayed treatment group. |
Probably yes
Reason: Protocol is mentioned but not available. No registration. No reason to doubt that the study is free of selective outcome reporting. |
Definitely yes
Reason: Not reported |
High |
|
Norrbrink, 2011 |
Definitely no
Reason: A sequential controlled design was used. The first 15 individuals that fulfilled the inclusion criteria were assigned to acupuncture and the following 15 to massage. |
Probably no
Reason: Non-randomized trial. The assignation procedure was unknown to the individuals who were all willing to receive both treatments. |
Definitely no
Reason: Blinding was not performed. |
Definitely yes
Reason: One participant in each treatment group dropped out of the study, for reasons not related to the treatment itself. |
Probably yes
Reason: No protocol available or trial registration mentioned. But there is no reason to doubt that the study is free of selective outcome reporting. |
Definitely yes
Reason: Not reported. |
High |
Table of excluded studies
|
Reference |
Reason for exclusion |
|
Almeida C, Monteiro-Soares M, Fernandes Â. Should Non-Pharmacological and Non-Surgical Interventions be Used to Manage Neuropathic Pain in Adults With Spinal Cord Injury? - A Systematic Review. J Pain. 2022 Sep;23(9):1510-1529. doi: 10.1016/j.jpain.2022.03.239. Epub 2022 Apr 10. PMID: 35417793. |
Includes only one study about acupuncture (Estores, 2017). |
|
Boldt I, Eriks-Hoogland I, Brinkhof MW, de Bie R, Joggi D, von Elm E. Non-pharmacological interventions for chronic pain in people with spinal cord injury. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 28;2014(11):CD009177. doi: 10.1002/14651858.CD009177.pub2. PMID: 25432061; PMCID: PMC11329868. |
Includes two studies about acupuncture, but they investigated the effect of acupuncture in participants with shoulder pain. |
|
He K, Hu R, Huang Y, Qiu B, Chen Q, Ma R. Effects of Acupuncture on Neuropathic Pain Induced by Spinal Cord Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2022 Aug 19;2022:6297484. doi: 10.1155/2022/6297484. PMID: 36034938; PMCID: PMC9417762. |
Bad quality systematic review. Includes Chinese studies only, except from Estores (2017). |
|
Allison DJ, Ahrens J, Mirkowski M, Mehta S, Loh E. The effect of neuropathic pain treatments on pain interference following spinal cord injury: A systematic review. J Spinal Cord Med. 2024 Jul;47(4):465-476. doi: 10.1080/10790268.2023.2218186. Epub 2023 Jul 10. PMID: 37428448; PMCID: PMC11218591. |
Includes two studies about acupuncture, but one study investigated the effect of acupuncture in participants with mixed pain and the other study is Norrbrink (2011). |
|
Erzurumulu A, Dursun H, Gunduz S, Kalyon TA, Apracioglu O. The management of chronic pain in spinal cord injured patients. The comparison of effectiveness of amitriptyline and carbamazepine combination and electroacupuncture application. J Rheumatol Med Rehabil, 1996. № 7, с. 176. |
Foreign language. |
|
Yeh ML, Chung YC, Chen KM, Tsou MY, Chen HH. Acupoint electrical stimulation reduces acute postoperative pain in surgical patients with patient-controlled analgesia: a randomized controlled study. Altern Ther Health Med. 2010 Nov-Dec;16(6):10-8. PMID: 21280458. |
Wrong population (patients with acute postoperative pain). |
Verantwoording
Beoordelingsdatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 07-10-2025
Autorisatie door de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen onder voorbehoud.
Algemene gegevens
De ontwikkeling/herziening van deze richtlijnmodule werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.demedischspecialist.nl/kennisinstituut) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijnmodule.
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijnmodule is in oktober 2023 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen (zie hiervoor de Samenstelling van de werkgroep) die betrokken zijn bij de zorg voor volwassenen met een dwarslaesie.
Werkgroep
- Mevr. A. (Anke) Tigchelaar, vertegenwoordiger Dwarslaesie Organisatie Nederland (DON)
- Dhr. A.W.H. (Bram) van Bekkem, vertegenwoordiger DON
- Mevr. C.C.M. (Charlotte) van Laake-Geelen, revalidatiearts, namens de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA)
- Mevr. E.H. (Ellen) Roels, revalidatiearts, namens de VRA
- Mevr. I.J.W. (Ilse) van Nes, revalidatiearts, namens de VRA
- Mevr. J. (Janneke) Stolwijk-Swüste (voorzitter), revalidatiearts, namens de VRA
- Mevr. J. (Jolien) Schuttevaar, revalidatiearts, namens de VRA
- Mevr. L. (Lianne) Stevens, fysiotherapeut, namens het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF)
- Mevr. L.A. (Poldi) Wilbrink, neuroloog, namens de Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN)
- Mevr. L.M.M. (Laura) Rustemeijer, GZ-psycholoog, namens het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP)
- Dhr. M.W.M. (Marcel) Post, senior-onderzoeker, persoonlijke titel
Met ondersteuning van
- Mevr. I.J. (Ilse) Blokland, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Mevr. L.C. (Laura) van Wijngaarden, junior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement) hebben gehad. Gedurende de ontwikkeling of herziening van een module worden wijzigingen in belangen aan de voorzitter doorgegeven. De belangenverklaring wordt opnieuw bevestigd tijdens de commentaarfase.
Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
|
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
|
Mevr. A. (Anke) Tigchelaar |
Vertegenwoordiger DON |
Geen |
Geen |
Geen restricties |
|
Dhr. A.W.H. (Bram) van Bekkem |
Vertegenwoordiger DON |
Geen |
Geen |
Geen restricties |
|
Mevr. C.C.M. (Charlotte) van Laake-Geelen |
Revalidatiearts, Adelante, Maastricht UMC |
* Medisch afdelingshoofd, Adelante, Maastricht UMC. * Onderzoeker CAPHRI, afdeling revalidatiegeneeskunde, Universiteit Maastricht. |
* ZonMw subsidie Klinische Fellow. Onderwerp: Pijn bij dwarslaesie * ZonMw. Onderzoek naar de impact van chronische pijn bij mensen dwarslaesie en naar nieuwe niet-medicamenteuze behandelmethoden die betrekking hebben op hoe patiënten beter kunnen leren omgaan met chronische pijn. |
Geen restricties |
|
Mevr. E.H. (Ellen) Roels |
Revalidatiearts, UMC Groningen |
* Werkgroep lid ter ontwikkeling dataset Vocational Rehabilitation voor de ISCoS (International Spinal Cord Society). * Betrokkenheid bij (opzetten van) ITB zorg UMCG. * Management activiteiten voor dwarslaesieteam UMCG. |
ZonMw Prevolt studie: Elektrostimulatie ter preventie van decubitus bij dwarslaesie Swasci studie (interne UMCG gelden): lokale onderzoeker Insci studie (gaat uit van Swiss Paraplegic Research) dat in Nederland gecoördineerd wordt door het Erasmus MC; in het protocol voor Nederland van Erasmus MC staat bij Sponsor NA en bij Subsiding party NA. Lokale onderzoeker. |
Geen restricties |
|
Mevr. I.J.W. (Ilse) van Nes |
Revalidatiearts, Sint Maartenskliniek |
* Eindredacteur handboek dwarslaesierevalidatie (betaald). * Lid Scientific Committee ISCoS (onbetaald). * Lid commissie Klinisch Fellows ZonMW (onbetaald). |
* HEMON-NL: onderzoek naar het gebruik van ARC-IM Therapie om hemodynamische instabiliteit na dwarslaesie aan te pakken. Onward Medical, projectleider voor Nijmegen. * Uplift, Onward: Beïnvloeding bloeddrukregulatie en rompcontrole bij volwassenen met een dwarslaesie * Onward: Verbetering van armhandfunctie bij volwassenen met een dwarslaesie |
Geen restricties |
|
Mevr. J. (Janneke) Stolwijk-Swüste (voorzitster) |
Revalidatiearts, De Hoogstraat Revalidatie |
* Onderzoeker, KennisCentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat Revalidatie. * Gastaanstelling, UMC Utrecht, afdeling revalidatie-, fysiotherapiewetenschappen en sport. * Lid scientific and research committee ISCoS (mondiale dwarslaesie vereniging) (2023-heden) (onbetaald). * General member Affiliated Societies and Networks Subcommittee ISCoS (2021-heden) (onbetaald). * Lid redactieraad Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde (2021-heden) (onbetaald). * Medisch adviseur Spina Bifida en Hydrocephalus Nederland (2020-heden) (onbetaald). * Vice voorzitter Nederlands Vlaams Dwarslaesie Genootschap (2018-heden) (onbetaald). * Board member EndParalysis Foundation (2018-heden) (onbetaald). * Lid ISCoS International Spinal Cord Rehabilitation study group (2018-heden) (onbetaald). |
* SKMS/VRA: herziening Nederlandse dwarslaesie database * NIDILRR: duur van uitkomsten van dwarslaesierevalidatie (A Heinemann, SRA Lab, Michigan, US) * ZonMW: coping met chronische pijn na een dwarslaesie (A. van Laake, MUMC+) * De Hoogstraat: pilotstudie naar effect van topicale amitriptyline creme op neuropathische pijn bij dwarslaesie * De Hoogstraat: Reducept (geen subsidiegever): Pijneducatie en –training door middel van Virtual Reality voor volwassenen met een dwarslaesie. Rol als co-promotor. |
Geen restricties |
|
Mevr. J. (Jolien) Schuttevaar |
Revalidatiearts, Revalidatiecentrum Roessingh |
Geen |
* Prevolt studie: elektrostimulatie bij decubitus (geen persoonlijke betrokkenheid, maar Roessingh doet mee als centrum). * Cervit B (promotieonderzoek cervicale ITB van collega E. Maas). |
Geen restricties |
|
Mevr. L. (Lianne) Stevens |
Fysiotherapeut, UMC Groningen |
Geen |
Geen |
Geen restricties |
|
Mevr. L.A. (Poldi) Wilbrink |
Neuroloog, Zuyderland MC |
* Adviesraad Abbvie (betaald). * Adviesraad Teva (betaald). * Richtlijncommissie trigeminus neuralgie (betaald). * Richtlijn hoofdpijn (betaald). *Spreker Biemond Cursus (NVN) (onbetaald). |
Geen |
Geen restricties |
|
Mevr. L.M.M. (Laura) Rustemeijer |
GZ-psycholoog, Rijndam Revalidatie |
Geen |
Geen |
|
|
Dhr. M.W.M. (Marcel) Post |
Senior-onderzoeker, KennisCentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat Revalidatie. |
* Bijzonder hoogleraar dwarslaesierevalidatie, afdeling revalidatiegeneeskunde UMC Groningen. |
* ZonMW: Meting van uitkomsten van revalidatiebehandeling (MUREVAN). Rol als projectleider. * ZonMW: Begeleiding van naasten van volwassenen met een dwarslaesie. Rol als projectleider. * Handicap.NL: Zelfmanagement en eigen regie in de dwarslaesierevalidatie. Rol als projectleider. * SKMS/VRA: Herziening Nederlandse Dwarslaesie Dataset. Nee, Projectleidersrol. * AOSpine: Validering van de AOSpine PROSî vragenlijst bij mensen met een motorisch complete dwarslaesie. Geen projectleidersrol. * N!D!LRR: Duur van uitkomsten van dwars!aesiereva!idatie. Nee, Projectleidersrol. * Swiss Paraplegie Research: Internationale enquête functioneren en kwaliteit van leven van volwassenen met een dwarslaesie. Geen projectleidersrol. * ZonMW: Coping met chronische pijn na een dwarslaesie. Nee, Projectleidersrol. * De Hoogstraat: Pilotstudie naar effect van topicale amitriptyline creme op neuropathische pijn bij dwarslaesie. Geen projectleidersrol. * De Hoogstraat: Reducept (geen subsidiegever): Pijneducatie en –training door middel van Virtual Reality voor volwassenen met een dwarslaesie. Geen projectleidersrol. * Factoren en motieven die voor volwassenen met een dwarslaesie de keuze voor een niet farmacologische behandeling van neuropathische pijn bepalen. Geen projectleidersrol. * In hoeverre de richtlijn Dwarslaesierevalidatie met betrekking tot neuropathische pijn en de WHO standaard voor nociceptieve pijn wordt gevolgd op de klinische dwarslaesie afdeling van De Hoogstraat Revalidatie. Geen projectleidersrol. |
Geen restricties |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door twee afgevaardigden van Dwarslaesie Organisatie Nederland (DON) in de werkgroep. De verkregen input is meegenomen bij het opstellen van de uitgangsvragen, de keuze voor de uitkomstmaten en bij het opstellen van de overwegingen [(zie kop ‘Waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn’). De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan DON en de eventueel aangeleverde commentaren zijn bekeken en verwerkt.
Kwalitatieve raming van mogelijke financiële gevolgen in het kader van de Wkkgz
Bij de richtlijn is conform de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een kwalitatieve raming uitgevoerd of de aanbevelingen mogelijk leiden tot substantiële financiële gevolgen. Bij het uitvoeren van deze beoordeling zijn richtlijnmodules op verschillende domeinen getoetst (zie het stroomschema op de Richtlijnendatabase).
Uit de kwalitatieve raming blijkt dat er geen substantiële financiële gevolgen zijn, zie onderstaande tabel.
| Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
|
Acupunctuur |
Geen substantiële financiële gevolgen |
Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (5.000-40.000 patiënten), volgt ook uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht. |
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijnmodule is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010).
Knelpuntenanalyse en uitgangsvragen
Tijdens de voorbereidende fase inventariseerde de werkgroep de knelpunten in de zorg voor volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door Dwarslaesie Organisatie Nederland, Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging Ziekenhuizen, V&VN Pijnverpleegkundigen en de Nederlandse Vereniging Revalidatieartsen via een enquête.
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de werkgroep concept-uitgangsvragen opgesteld en definitief vastgesteld.
Uitkomstmaten
Na het opstellen van de zoekvraag behorende bij de uitgangsvraag inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. Hierbij werd een maximum van acht uitkomstmaten gehanteerd. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Methode literatuursamenvatting
Een uitgebreide beschrijving van de strategie voor zoeken en selecteren van literatuur is te vinden onder ‘Zoeken en selecteren’ onder Onderbouwing. Indien mogelijk werd de data uit verschillende studies gepoold in een random-effects model. Review Manager 5.4 werd gebruikt voor de statistische analyses. De beoordeling van de kracht van het wetenschappelijke bewijs wordt hieronder toegelicht.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/). De basisprincipes van de GRADE-methodiek zijn: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van de bewijskracht per uitkomstmaat op basis van de acht GRADE-domeinen (domeinen voor downgraden: risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie, en publicatiebias; domeinen voor upgraden: dosis-effect relatie, groot effect, en residuele plausibele confounding).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie, in het bijzonder de mate van zekerheid dat de literatuurconclusie de aanbeveling adequaat ondersteunt (Schünemann, 2013; Hultcrantz, 2017).
|
GRADE |
Definitie |
|
Hoog |
|
|
Redelijk |
|
|
Laag |
|
|
Zeer laag |
|
Bij het beoordelen (graderen) van de kracht van het wetenschappelijk bewijs in richtlijnen volgens de GRADE-methodiek spelen grenzen voor klinische besluitvorming een belangrijke rol (Hultcrantz, 2017). Dit zijn de grenzen die bij overschrijding aanleiding zouden geven tot een aanpassing van de aanbeveling. Om de grenzen voor klinische besluitvorming te bepalen moeten alle relevante uitkomstmaten en overwegingen worden meegewogen. De grenzen voor klinische besluitvorming zijn daarmee niet één op één vergelijkbaar met het minimaal klinisch relevant verschil (Minimal Clinically Important Difference, MCID). Met name in situaties waarin een interventie geen belangrijke nadelen heeft en de kosten relatief laag zijn, kan de grens voor klinische besluitvorming met betrekking tot de effectiviteit van de interventie bij een lagere waarde (dichter bij het nuleffect) liggen dan de MCID (Hultcrantz, 2017).
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en worden meegewogen, zoals aanvullende argumenten uit bijvoorbeeld de biomechanica of fysiologie, waarden en voorkeuren van volwassenen met een dwarslaesie en neuropathische pijn, kosten (middelenbeslag), aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie. Deze aspecten zijn systematisch vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’ en kunnen (mede) gebaseerd zijn op expert opinion. Hierbij is gebruik gemaakt van een gestructureerd format gebaseerd op het evidence-to-decision framework van de internationale GRADE Working Group (Alonso-Coello, 2016a; Alonso-Coello 2016b). Dit evidence-to-decision framework is een integraal onderdeel van de GRADE methodiek.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk (Agoritsas, 2017; Neumann, 2016). De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen. De werkgroep heeft bij elke aanbeveling opgenomen hoe zij tot de richting en sterkte van de aanbeveling zijn gekomen.
In de GRADE-methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke (of conditionele) aanbevelingen. De sterkte van een aanbeveling verwijst naar de mate van zekerheid dat de voordelen van de interventie opwegen tegen de nadelen (of vice versa), gezien over het hele spectrum van patiënten waarvoor de aanbeveling is bedoeld. De sterkte van een aanbeveling heeft duidelijke implicaties voor patiënten, behandelaars en beleidsmakers (zie onderstaande tabel). Een aanbeveling is geen dictaat, zelfs een sterke aanbeveling gebaseerd op bewijs van hoge kwaliteit (GRADE gradering HOOG) zal niet altijd van toepassing zijn, onder alle mogelijke omstandigheden en voor elke individuele patiënt.
|
Implicaties van sterke en zwakke aanbevelingen voor verschillende richtlijngebruikers |
||
|
|
Sterke aanbeveling |
Zwakke (conditionele) aanbeveling |
|
Voor patiënten |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen en slechts een klein aantal niet. |
Een aanzienlijk deel van de patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak kiezen, maar veel patiënten ook niet. |
|
Voor behandelaars |
De meeste patiënten zouden de aanbevolen interventie of aanpak moeten ontvangen. |
Er zijn meerdere geschikte interventies of aanpakken. De patiënt moet worden ondersteund bij de keuze voor de interventie of aanpak die het beste aansluit bij zijn of haar waarden en voorkeuren. |
|
Voor beleidsmakers |
De aanbevolen interventie of aanpak kan worden gezien als standaardbeleid. |
Beleidsbepaling vereist uitvoerige discussie met betrokkenheid van veel stakeholders. Er is een grotere kans op lokale beleidsverschillen. |
Organisatie van zorg
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijnmodule is expliciet aandacht geweest voor de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, mankracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van deze specifieke uitgangsvraag zijn genoemd bij de overwegingen.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijnmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijnmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijnmodule werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.
Literatuur
Agoritsas T, Merglen A, Heen AF, Kristiansen A, Neumann I, Brito JP, Brignardello-Petersen R, Alexander PE, Rind DM, Vandvik PO, Guyatt GH. UpToDate adherence to GRADE criteria for strong recommendations: an analytical survey. BMJ Open. 2017 Nov 16;7(11):e018593. doi: 10.1136/bmjopen-2017-018593. PubMed PMID: 29150475; PubMed Central PMCID: PMC5701989.
Alonso-Coello P, Schünemann HJ, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Rada G, Rosenbaum S, Morelli A, Guyatt GH, Oxman AD; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 1: Introduction. BMJ. 2016 Jun 28;353:i2016. doi: 10.1136/bmj.i2016. PubMed PMID: 27353417.
Alonso-Coello P, Oxman AD, Moberg J, Brignardello-Petersen R, Akl EA, Davoli M, Treweek S, Mustafa RA, Vandvik PO, Meerpohl J, Guyatt GH, Schünemann HJ; GRADE Working Group. GRADE Evidence to Decision (EtD) frameworks: a systematic and transparent approach to making well informed healthcare choices. 2: Clinical practice guidelines. BMJ. 2016 Jun 30;353:i2089. doi: 10.1136/bmj.i2089. PubMed PMID: 27365494.
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, Burgers JS, Cluzeau F, Feder G, Fervers B, Graham ID, Grimshaw J, Hanna SE, Littlejohns P, Makarski J, Zitzelsberger L; AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010 Dec 14;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348; PubMed Central PMCID: PMC3001530.
Hultcrantz M, Rind D, Akl EA, Treweek S, Mustafa RA, Iorio A, Alper BS, Meerpohl JJ, Murad MH, Ansari MT, Katikireddi SV, Östlund P, Tranæus S, Christensen R, Gartlehner G, Brozek J, Izcovich A, Schünemann H, Guyatt G. The GRADE Working Group clarifies the construct of certainty of evidence. J Clin Epidemiol. 2017 Jul;87:4-13. doi: 10.1016/j.jclinepi.2017.05.006. Epub 2017 May 18. PubMed PMID: 28529184; PubMed Central PMCID: PMC6542664.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 (2012). Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit.
http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html
Neumann I, Santesso N, Akl EA, Rind DM, Vandvik PO, Alonso-Coello P, Agoritsas T, Mustafa RA, Alexander PE, Schünemann H, Guyatt GH. A guide for health professionals to interpret and use recommendations in guidelines developed with the GRADE approach. J Clin Epidemiol. 2016 Apr;72:45-55. doi: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.017. Epub 2016 Jan 6. Review. PubMed PMID: 26772609.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html.
Zoekverantwoording
Algemene informatie
|
Cluster/richtlijn: Neuropathische pijnmodules bij de richtlijn dwarslaesie |
|
|
Uitgangsvraag/modules: UV7 Wat is de aanbevolen strategie voor het toepassen van acupunctuur bij de behandeling van neuropathische pijn voor volwassenen met een dwarslaesie? |
|
|
Database(s): Embase.com, Ovid/Medline |
Datum: 31-06-2024, 1-7-2024 |
|
Periode: n.v.t. |
Talen: geen restrictie |
|
Literatuurspecialist: Eugenie Delvaux |
Rayyan review: https://rayyan.ai/reviews/1081007 |
|
BMI-zoekblokken: voor verschillende opdrachten wordt (deels) gebruik gemaakt van de zoekblokken van BMI-Online https://blocks.bmi-online.nl/ Bij gebruikmaking van een volledig zoekblok zal naar de betreffende link op de website worden verwezen. |
|
|
Toelichting: Voor deze vraag is gezocht met de concepten:
‘Neuropatische pijn’ EN ‘dwarslaesie’ EN ‘acupunctuur’.
Het laatste artikel [ Deenadayalan B] komt niet uit de search. Dit betreft MS. Daarnaast heb ik géén volwassenen filter gebruikt aangezien er maar enkele studies gaan over specifiek kinderen. Er zijn namelijk ook artikelen die gaan over zowel kinderen als volwassenen en deze zouden we dan missen.
|
|
|
Te gebruiken voor richtlijntekst: In de databases Embase.com en Ovid/Medline is op systematisch gezocht naar systematische reviews, RCTs en observationele studies over. De literatuurzoekactie leverde 144 unieke treffers op. |
|
Zoekopbrengst
|
|
EMBASE |
OVID/MEDLINE |
Ontdubbeld |
|
SR |
53 |
16 |
56 |
|
RCT |
70 |
31 |
51 |
|
Observationele studies |
77 |
14 |
37 |
|
Totaal |
|
|
144 |
*in Rayyan
Zoekstrategie
Embase.com
|
No. |
Query |
Results |
|
#14 |
#6 AND #11 |
77 |
|
#13 |
#6 AND #8 |
70 |
|
#12 |
#6 AND #7 |
53 |
|
#11 |
#9 OR #10 |
17130029 |
|
#10 |
'case control study'/de OR 'comparative study'/exp OR 'control group'/de OR 'controlled study'/de OR 'controlled clinical trial'/de OR 'crossover procedure'/de OR 'double blind procedure'/de OR 'phase 2 clinical trial'/de OR 'phase 3 clinical trial'/de OR 'phase 4 clinical trial'/de OR 'pretest posttest design'/de OR 'pretest posttest control group design'/de OR 'quasi experimental study'/de OR 'single blind procedure'/de OR 'triple blind procedure'/de OR (((control OR controlled) NEAR/6 trial):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/6 (study OR studies)):ti,ab,kw) OR (((control OR controlled) NEAR/1 active):ti,ab,kw) OR 'open label*':ti,ab,kw OR (((double OR two OR three OR multi OR trial) NEAR/1 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR ((allocat* NEAR/10 (arm OR arms)):ti,ab,kw) OR placebo*:ti,ab,kw OR 'sham-control*':ti,ab,kw OR (((single OR double OR triple OR assessor) NEAR/1 (blind* OR masked)):ti,ab,kw) OR nonrandom*:ti,ab,kw OR 'non-random*':ti,ab,kw OR 'quasi-experiment*':ti,ab,kw OR crossover:ti,ab,kw OR 'cross over':ti,ab,kw OR 'parallel group*':ti,ab,kw OR 'factorial trial':ti,ab,kw OR ((phase NEAR/5 (study OR trial)):ti,ab,kw) OR ((case* NEAR/6 (matched OR control*)):ti,ab,kw) OR ((match* NEAR/6 (pair OR pairs OR cohort* OR control* OR group* OR healthy OR age OR sex OR gender OR patient* OR subject* OR participant*)):ti,ab,kw) OR ((propensity NEAR/6 (scor* OR match*)):ti,ab,kw) OR versus:ti OR vs:ti OR compar*:ti OR ((compar* NEAR/1 study):ti,ab,kw) OR (('major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'cohort analysis'/de OR 'observational study'/de OR 'cross-sectional study'/de OR 'multicenter study'/de OR 'correlational study'/de OR 'follow up'/de OR cohort*:ti,ab,kw OR 'follow up':ti,ab,kw OR followup:ti,ab,kw OR longitudinal*:ti,ab,kw OR prospective*:ti,ab,kw OR retrospective*:ti,ab,kw OR observational*:ti,ab,kw OR 'cross sectional*':ti,ab,kw OR cross?ectional*:ti,ab,kw OR multicent*:ti,ab,kw OR 'multi-cent*':ti,ab,kw OR consecutive*:ti,ab,kw) AND (group:ti,ab,kw OR groups:ti,ab,kw OR subgroup*:ti,ab,kw OR versus:ti,ab,kw OR vs:ti,ab,kw OR compar*:ti,ab,kw OR 'odds ratio*':ab OR 'relative odds':ab OR 'risk ratio*':ab OR 'relative risk*':ab OR 'rate ratio':ab OR aor:ab OR arr:ab OR rrr:ab OR ((('or' OR 'rr') NEAR/6 ci):ab))) |
15203455 |
|
#9 |
'major clinical study'/de OR 'clinical study'/de OR 'case control study'/de OR 'family study'/de OR 'longitudinal study'/de OR 'retrospective study'/de OR 'prospective study'/de OR 'comparative study'/de OR 'cohort analysis'/de OR ((cohort NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('case control' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('follow up' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (observational NEAR/1 (study OR studies)) OR ((epidemiologic NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) OR (('cross sectional' NEAR/1 (study OR studies)):ab,ti) |
8297412 |
|
#8 |
'clinical trial'/exp OR 'randomization'/exp OR 'single blind procedure'/exp OR 'double blind procedure'/exp OR 'crossover procedure'/exp OR 'placebo'/exp OR 'prospective study'/exp OR rct:ab,ti OR random*:ab,ti OR 'single blind':ab,ti OR 'randomised controlled trial':ab,ti OR 'randomized controlled trial'/exp OR placebo*:ab,ti |
4060691 |
|
#7 |
'meta analysis'/exp OR 'meta analysis (topic)'/exp OR metaanaly*:ti,ab OR 'meta analy*':ti,ab OR metanaly*:ti,ab OR 'systematic review'/de OR 'cochrane database of systematic reviews'/jt OR prisma:ti,ab OR prospero:ti,ab OR (((systemati* OR scoping OR umbrella OR 'structured literature') NEAR/3 (review* OR overview*)):ti,ab) OR ((systemic* NEAR/1 review*):ti,ab) OR (((systemati* OR literature OR database* OR 'data base*') NEAR/10 search*):ti,ab) OR (((structured OR comprehensive* OR systemic*) NEAR/3 search*):ti,ab) OR (((literature NEAR/3 review*):ti,ab) AND (search*:ti,ab OR database*:ti,ab OR 'data base*':ti,ab)) OR (('data extraction':ti,ab OR 'data source*':ti,ab) AND 'study selection':ti,ab) OR ('search strategy':ti,ab AND 'selection criteria':ti,ab) OR ('data source*':ti,ab AND 'data synthesis':ti,ab) OR medline:ab OR pubmed:ab OR embase:ab OR cochrane:ab OR (((critical OR rapid) NEAR/2 (review* OR overview* OR synthes*)):ti) OR ((((critical* OR rapid*) NEAR/3 (review* OR overview* OR synthes*)):ab) AND (search*:ab OR database*:ab OR 'data base*':ab)) OR metasynthes*:ti,ab OR 'meta synthes*':ti,ab |
1041201 |
|
#6 |
#5 NOT ('conference abstract'/it OR 'editorial'/it OR 'letter'/it OR 'note'/it) NOT (('animal'/exp OR 'animal experiment'/exp OR 'animal model'/exp OR 'nonhuman'/exp) NOT 'human'/exp) |
250 |
|
#5 |
#3 AND #4 |
327 |
|
#4 |
'acupuncture'/exp OR 'electroacupuncture'/exp OR 'acupuncture needle'/exp OR 'transcutaneous electrical nerve stimulation'/exp OR 'acupuncture':ti,ab,kw OR 'shonishin':ti,ab,kw OR 'electro-acupuncture':ti,ab,kw OR 'electroacupuncture':ti,ab,kw OR 'electrode acupuncture':ti,ab,kw OR 'electronic acupuncture':ti,ab,kw OR 'warming needle moxibustion':ti,ab,kw OR needling:ti,ab,kw OR acupotom*:ti,ab,kw OR acupressure*:ti,ab,kw OR electroacupuncture:ti,ab,kw OR pharmacoacupuncture:ti,ab,kw OR shiatsu:ti,ab,kw OR acupoint*:ti,ab,kw OR pyonex:ti,ab,kw OR ((foot NEAR/3 (massage* OR reflexolog*)):ti,ab,kw) OR 'zone therap*':ti,ab,kw OR 'tens (transcutaneous electrical nerve stimulation)':ti,ab,kw OR 'percutaneous electric nerve stimulation':ti,ab,kw OR 'percutaneous electrical nerve stimulation':ti,ab,kw OR 'transcutaneous electric nerve stimulation':ti,ab,kw OR 'transcutaneous electrical nerve stimulation':ti,ab,kw OR 'transcutaneous electrical stimulation':ti,ab,kw OR 'transcutaneous electrostimulation':ti,ab,kw OR 'transcutaneous nerve stimulation':ti,ab,kw |
77276 |
|
#3 |
#1 AND #2 |
9475 |
|
#2 |
'neuropathic pain'/exp OR 'neuralgia'/exp OR 'allodynia'/exp OR ((pain* NEAR/3 ('neuro pathic' OR neurogenic OR neuropathic OR management OR treatment*)):ti,ab,kw) OR allodynia*:ti,ab,kw OR neuralgia:ti,ab,kw OR (((nerve* OR induced) NEAR/5 pain*):ti,ab,kw) OR neurodynia:ti,ab,kw OR 'chronic pain*':ti,ab,kw |
339330 |
|
#1 |
'spinal cord injury'/exp OR 'spinal cord injury' OR 'paraplegia'/exp OR 'paraplegia' OR 'quadriplegia'/exp OR 'quadriplegia' OR ((('spinal cord' OR spine) NEAR/3 (injur* OR trauma* OR compression OR transection OR transverse OR contusion OR laceration OR hemisection OR lesion* OR damag*)):ti,ab,kw) OR paraparesis:ti,ab,kw OR parapleg*:ti,ab,kw OR quadriparesi*:ti,ab,kw OR 'quadriplegia':ti,ab,kw OR tetraplegia:ti,ab,kw OR 'tetraparesis':ti,ab,kw OR 'tetraplagia':ti,ab,kw OR 'tetraplegia':ti,ab,kw OR (('cental cord' NEAR/3 syndrome*):ti,ab,kw) OR sci:ti,ab,kw |
215745 |
Ovid/Medline
|
# |
Searches |
Results |
|
12 |
6 and 9 |
14 |
|
11 |
6 and 8 |
31 |
|
10 |
6 and 7 |
16 |
|
9 |
Epidemiologic studies/ or case control studies/ or exp cohort studies/ or Controlled Before-After Studies/ or Case control.tw. or cohort*.tw. or Cohort analy$.tw. or (Follow up adj (study or studies)).tw. or (observational adj (study or studies)).tw. or Longitudinal.tw. or Retrospective*.tw. or prospective*.tw. or consecutive*.tw. or Cross sectional.tw. or Cross-sectional studies/ or historically controlled study/ or interrupted time series analysis/ |
4810960 |
|
8 |
exp clinical trial/ or randomized controlled trial/ or exp clinical trials as topic/ or randomized controlled trials as topic/ or Random Allocation/ or Double-Blind Method/ or Single-Blind Method/ or (clinical trial, phase i or clinical trial, phase ii or clinical trial, phase iii or clinical trial, phase iv or controlled clinical trial or randomized controlled trial or multicenter study or clinical trial).pt. or random*.ti,ab. or (clinic* adj trial*).tw. or ((singl* or doubl* or treb* or tripl*) adj (blind$3 or mask$3)).tw. or Placebos/ or placebo*.tw. |
2744645 |
|
7 |
meta-analysis/ or meta-analysis as topic/ or (metaanaly* or meta-analy* or metanaly*).ti,ab,kf. or systematic review/ or cochrane.jw. or (prisma or prospero).ti,ab,kf. or ((systemati* or scoping or umbrella or "structured literature") adj3 (review* or overview*)).ti,ab,kf. or (systemic* adj1 review*).ti,ab,kf. or ((systemati* or literature or database* or data-base*) adj10 search*).ti,ab,kf. or ((structured or comprehensive* or systemic*) adj3 search*).ti,ab,kf. or ((literature adj3 review*) and (search* or database* or data-base*)).ti,ab,kf. or (("data extraction" or "data source*") and "study selection").ti,ab,kf. or ("search strategy" and "selection criteria").ti,ab,kf. or ("data source*" and "data synthesis").ti,ab,kf. or (medline or pubmed or embase or cochrane).ab. or ((critical or rapid) adj2 (review* or overview* or synthes*)).ti. or (((critical* or rapid*) adj3 (review* or overview* or synthes*)) and (search* or database* or data-base*)).ab. or (metasynthes* or meta-synthes*).ti,ab,kf. |
756806 |
|
6 |
5 not ((exp animals/ or exp models, animal/) not humans/) not (letter/ or comment/ or editorial/) |
89 |
|
5 |
3 and 4 |
105 |
|
4 |
exp Acupuncture/ or exp Acupuncture Therapy/ or exp Acupuncture Points/ or exp Transcutaneous Electric Nerve Stimulation/ or exp Dry Needling/ or 'acupuncture'.ti,ab,kf. or 'shonishin'.ti,ab,kf. or 'electro-acupuncture'.ti,ab,kf. or 'electroacupuncture'.ti,ab,kf. or 'electrode acupuncture'.ti,ab,kf. or 'electronic acupuncture'.ti,ab,kf. or 'warming needle moxibustion'.ti,ab,kf. or needling.ti,ab,kf. or acupotom*.ti,ab,kf. or acupressure*.ti,ab,kf. or electroacupuncture.ti,ab,kf. or pharmacoacupuncture.ti,ab,kf. or shiatsu.ti,ab,kf. or acupoint*.ti,ab,kf. or pyonex.ti,ab,kf. or (foot adj3 (massage* or reflexolog*)).ti,ab,kf. or 'zone therap*'.ti,ab,kf. or tens.ti,ab,kf. or 'percutaneous electric nerve stimulation'.ti,ab,kf. or 'percutaneous electrical nerve stimulation'.ti,ab,kf. or 'transcutaneous electric nerve stimulation'.ti,ab,kf. or 'transcutaneous electrical nerve stimulation'.ti,ab,kf. or 'transcutaneous electrical stimulation'.ti,ab,kf. or 'transcutaneous electrostimulation'.ti,ab,kf. or 'transcutaneous nerve stimulation'.ti,ab,kf. |
69054 |
|
3 |
1 and 2 |
3746 |
|
2 |
exp Neuralgia/ or exp Hyperalgesia/ or exp Pain Management/ or (pain* adj3 (neurogenic or neuropathic or management or treatment*)).ti,ab,kf. or allodynia*.ti,ab,kf. or neuralgia.ti,ab,kf. or ((nerve or induced) adj5 pain*).ti,ab,kf. or neurodynia.ti,ab,kf. |
181814 |
|
1 |
exp Spinal Cord Injuries/ or exp Paraplegia/ or exp Quadriplegia/ or ((('spinal cord' or spine) adj3 (injur* or trauma* or compression or transection or transverse or contusion or laceration or hemisection or lesion* or damag*)) or paraparesis or parapleg* or quadriparesi* or quadriplegia or tetraplegia or tetraparesis or tetraplagia or tetraplegia).ti,ab,kf. or ('central cord' adj3 syndrome*).ti,ab,kf. or sci.ti,ab,kf. |
143422 |