Bloedtransfusiebeleid

Volgen

Initiatief: NIV / NVA / NVKC Aantal modules: 90

Patiënten met alloantistoffen tegen erytrocyten

Beoordeeld: 15-10-2020

Uitgangsvraag

Voor welke bloedgroepantigenen moet er bij transfusie van een erytrocytenconcentraat, naast ABO en RhD worden gematcht om additionele alloantistofvorming te voorkomen, bij patiënten met klinisch belangrijke alloantistoffen tegen erytrocyten?

Aanbeveling

Dien aan ontvangers met klinisch belangrijke allo-antistoffen preventief Rhfenotype- en K-compatibele erytrocyten toe om verdere antistofvorming te voorkomen.

Indien preventief gematchte producten schaars zijn of niet direct beschikbaar dient bij patiënten die bekend zijn met erytrocytenantistoffen het risico van mogelijke verdere alloimmunisatie na toedienen van niet preventief gematchte erytrocytenconcentraten afgewogen te worden tegen de effecten van een vertraging in de bloedtransfusie en/of de inspanning die het kost een gematcht product te verkrijgen.

Overwegingen

Er waren geen studies beschikbaar die het effect van gematcht versus compatibel matchen bij profylactische erytrocytentransfusies bij patiënten die reeds gealloimmuniseerd zijn onderzochten. Er zijn wel een aantal studies beschikbaar die concluderen dat patiënten die eerder een klinisch belangrijke erytrocytenantistof gevormd hebben, vaker een volgende antistof vormen in vergelijking met primaire antistofvorming na een eerste transfusie zoals gerapporteerd in de literatuur.

In een Nederlandse patiëntenpopulatie van bijna 1000 patiënten met verschillende aandoeningen was de prevalentie van additionele antistofvorming 20 tot 25% (Schonewille, 2006; Schonewille, 2009). Dit is aanmerkelijk hoger dan de gerapporteerde primaire alloimmunisatie prevalentie van van 2% met een cumulatieve incidentie van primaire alloimmunisatie van 7.7% na 40 erytrocytenconcentraten(Redman, 1996; Schonewille, 2016; Evers, 2016). Het vergelijken van de data uit de verschillende studies blijft echter complex gezien de verschillen in methodologie en het feit dat de blootstelling (aantal units per patiënt) in deze studies verschillend was.

In Kaukasische patiënten worden klinisch belangrijke antistoffen tegen K en RhCcEe na anti-RhD het makkelijkst gevormd (~70% van gevormde alloantistoffen) (Schonewille, 2006; Evers, 2016). Het verdient daarom aanbeveling aan ontvangers met klinisch belangrijke alloantistoffen preventief Rh-fenotype- en K-compatibele erytrocyten toe te dienen om verdere antistofvorming te voorkomen. Uitbreiding van matching voor met name Jk(a) antigeen, welke ook een hoge immunogeniciteit heeft (Evers, 2016) en eventueel Fy(a) kan de additionele antistofvorming nog verder doen verminderen. De betrokkenheid van anti-Jk(a) bij (soms ernstige) vertraagde hemolytische transfusiereacties en de snel dalende titer van anti-Jk(a) antistoffen waardoor de aanwezigheid van de antistoffen het pretransfusieonderzoek gemist kan worden, kan een extra overweging zijn Jk(a) toe te voegen aan preventieve matching. De kosteneffectiviteit van het toevoegen van Jk(a) aan het preventieve matchingsbeleid bij mensen met alloantistoffen verdient nader onderzoek.

Onderbouwing

Achtergrond

Alloimmunisatie is een complicatie van transfusie en kan verschillende problemen veroorzaken, variërend van problemen bij het pretransfusieonderzoek, vertraging in de selectie van gematchte erytrocytenconcentraten tot (uitgestelde) hemolytische bloedtransfusiereacties. Bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd kunnen alloantistoffen leiden tot HZFP bij het (ongeboren) kind. Het risico op alloimmunisatie hangt onder meer samen met het aantal ontvangen transfusies en de immunogeniciteit van de antigenen waaraan een patiënt wordt blootgesteld (Zalpuri, 2012; Evers, 2016).

Patiënten die reeds geïmmuniseerd zijn tegen erytrocytenantigenen hebben bij een volgende blootstelling aan vreemde erytrocytenantigenen een verhoogd risico op de vorming van nieuwe alloantistoffen (Schonewille, 2006; Schonewille, 2009) in vergelijking met het risico op primaire alloimmunisatie bij niet eerder geimmuniseerde ontvangersd ( Evers, 2016; Sins 2016). In de aanbevelingen van de transfusierichtlijn 2011 §3.6.2 wordt er voor deze groep patiënten daarom, naast de matching voor het antigeen waartegen zij antistoffen hebben, preventief gematcht op de volgende antigenen: RhD, RhC, Rhc, RhE, Rhe en K. Getoetst is of dit beleid volstaat en of eventuele aanpassingen/ uitbreiding van de preventieve matching een reductie oplevert in het aantal immunisaties.

Beperking: voor deze PICO worden de sikkelcelpatiënten met antistoffen buiten beschouwing gelaten. Voor de aanbevelingen voor deze patiëntpopulatie wordt verwezen naar module “Preventief gematcht transfunderen voor erytrocytenbloedgroepantigenen bij specifieke ziekte-categorieën”.

Conclusies

GRADE

Er waren geen vergelijkende studies van voldoende kwaliteit beschikbaar om een conclusie te trekken over het effect van uitgebreider preventief matchen anders dan RhD bij erytrocytentransfusies bij patiënten die reeds gealloimmuniseerd zijn.

Samenvatting literatuur

In de studie van Schonewille (2006) wordt onderzocht of niet chronisch getransfundeerde, gealloimmuniseerde patiënten gevoelig zijn voor het vormen van additionele antilstoffen na herhaalde transfusie(s). Hiertoe voerden zij een retrospectieve studie uit over een periode van 20 jaar (1983 tot 2002) in een groot cohort van niet-hematologische patiënten. Patiënten met antistoffen tegen Rh, Kel, Fy, Jk en/of de MNS-bloedgroep die tenminste één vervolgtransfusie ondergingen na alloimmunisatie werden geïncludeerd. Patiënten met een hemato-oncologische aandoening werden geëxcludeerd, evenals patiënten met warm reagerende auto-antistoffen en/of met antistoffen tegen lage- of hoogfrequente antigenen. Patiënten die preventief gematchte rode bloedceltransfusies ontvingen (bijvoorbeeld, c, E en K) werden eveneens geëxcludeerd. Van de 653 geïncludeerde patiënten met antistoffen ontwikkelden 140 (21.4%) nieuwe antistoffen. Bij 80 van de 140 patiënten (57%) was dit na één additionele transfusie-episode (mediaan 2 units, range 1 tot 10 units), bij 31 patiënten (22%) na twee transfusie-episodes, bij 17 (12%) na drie transfusie episodes en bij 12 (9%) na 4 tot 12 transfusie-episodes. Bij presentatie hadden de 653 patiënten antistoffen tegen in totaal 772 RBC-antigenen waarvan 555 patiënten met een enkele antistofspecificiteit en 98 patiënten (15.0%) met multiple antistofspecificiteiten. Aan het einde van de studie hadden 220 patiënten (33.8%) antistoffen met multiple specificiteiten. Van de additionele antistoffen was 71% van de antistoffen gericht tegen Rh of K gevolgd door 8% tegen Fy(a), 7% Jk(a) en 6,5% S.

In de studie van Schonewille (2009) werd de alloimmunisatie respons na herhaalde erytrocytentransfusies onderzocht bij reeds geïmmuniseerde hemato-oncologische patiënten. Zij onderzochten retrospectief alle records van warm-reagerende klinisch relevante RBC-alloantistoffen over een periode van 24 jaar (1983 tot 2007). Alleen hemato-oncologie patiënten (acute en chronische leukemie, CMPD, MDS, non-Hodgkin lymfoom en multiple myeloma) met antistoffen tegen Rh(DCcEe), K, Fy(a), Fy(b), Jk(a), Jk(b) en/of S met minimaal één opvolgende transfusie met posttransfusie antistof onderzoek werden geïncludeerd. Preventieve matching was geen standaard beleid behoudens voor de vrouwen in de vruchtbare leeftijd (cEK). Van het totaal van 115 geïncludeerde patiënten hadden 92 patiënten (80%) één antistofspecificiteit en 23 patiënten (20%) meerdere antistofspecificiteiten. Na vervolgtransfusies vormden 25 patiënten (21.7%) additionele antistoffen. Van de 31 antistoffen betroffen 15 Rh antistoffen en 9, antistoffen gericht tegen K. De auteurs concluderen dat het vervolgimmunisatierisico in hemato-oncologische patiënten verhoogd is ten opzichte van het risico op alloimmunisatie bij patiënten zonder eerdere alloantistoffen zoals ook gezien wordt in andere reeds geïmmuniseerde patiëntengroepen.

Alhoewel suggestief wordt interpretatie van de resultaten in bovenstaande studies bemoeilijkt door gebruik van prevalentiegetallen in plaats van cumulatieve incidenties.

Zoeken en selecteren

Om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden is er een systematische literatuuranalyse verricht naar de volgende zoekvraag:

P: transfusee (patiënten met klinisch belangrijke alloantistof die een bloedtransfusie ondergaan);

I: profylactisch antigeen gematcht transfunderen bij patiënten met alloantistoffen anders dan ABO enRhD en compatibel voor alloantistof (RhC Rhc, RhE, Rhe, (K), Fy(a), Fy(b), Jk(a), Jk(b), M, S, s);

C: niet preventief gematcht transfunderen bij patiënten met alloantistoffen (alleen gelet op ABO en RhD en compatibel voor alloantistof);

O: nieuwe antistofvorming.

Relevante uitkomstmaten

De werkgroep achtte nieuwe antistofvorming een voor de besluitvorming kritieke uitkomstmaat. De werkgroep definieerde niet a priori de genoemde uitkomstmaten, maar hanteerde de in de studies gebruikte definities.

Zoeken en selecteren (Methode)

In de databases Medline (OVID), Embase en de Cochrane Library is met relevante zoektermen gezocht naar studies met patiënten die een bloedtransfusie ondergaan (profylactisch antigeen gematcht of niet gematcht) waarbij nieuwe antistofvorming wordt gerapporteerd bij patiënten die reeds gealloimmuniseerd waren. De zoekverantwoording is weergegeven onder het tabblad Verantwoording. De literatuurzoekactie leverde 134 treffers op. Studies werden geselecteerd op grond van de volgende selectiecriteria: prospectieve of retrospectieve studies in het Engels of Nederlands, bij patiënten die meerdere bloedtransfusies ondergaan, die gematcht of niet gematcht (alleen ABO en RhD) bloed ontvangen waarbij helder wordt gerapporteerd hoe veel additionele antistoffen worden gevormd bij patiënten die reeds gealloimmuniseerd waren. Op basis van titel en abstract werden in eerste instantie 61 studies voorgeselecteerd. Na raadpleging van de volledige tekst, werden vervolgens 58 studies geëxcludeerd (zie exclusietabel onder het tabblad Verantwoording), en 2 studies definitief geselecteerd.

Twee onderzoeken zijn opgenomen in de literatuuranalyse (Schonewille, 2006; Schonewille, 2009). De belangrijkste studiekarakteristieken en resultaten zijn opgenomen in de evidence-tabellen. De beoordeling van de individuele studieopzet (risk of bias) is opgenomen in de risk of bias tabellen. Er werden geen vergelijkende studies gevonden waarin matchen werd vergeleken met niet matchen bij patiënten die reeds gealloimmuniseerd waren. In de geselecteerde studies werd voor patiënten die reeds gealloimmuniseerd waren gerapporteerd hoe vaak immunisatie optrad na vervolgtransfusies.

Referenties

Schonewille H, van de Watering LM, Brand A. Additional red blood cell alloantibodies after blood transfusions in a nonhematologic alloimmunized patient cohort: is it time to take precautionary measures? Transfusion. 2006;46(4):630-5.
Sins JWR, Biemond BJ, van den Bersselaar SM, et al. Early occurrence of red blood cell alloimmunization in patients with sickle cell disease. American Journal of Hematology. 2016;91(8):763-9.
Doyle B, Quigley J, Lambert M, et al. Red cell alloimmunisation following intrauterine transfusion and the feasibility of providing extended phenotype-matched red cell units. Transfusion Medicine. 2014;24(5):311-5.
Godfrey GJ, Lockwood W, Kong M, et al. Antibody development in pediatric sickle cell patients undergoing erythrocytapheresis. Pediatric Blood & Cancer. 2010;55(6):1134-7.
Schonewille H, de Vries RR, Brand A. Alloimmune response after additional red blood cell antigen challenge in immunized hematooncology patients. Transfusion. 2009;49(3):453-7. 7
Zalpuri S, Zwaginga JJ, le Cessie S, et al. Red-blood-cell alloimmunization and number of red-blood-cell transfusions. Vox Sang. 2012;102(2):144-9.
Evers D, Middelburg RA, de Haas M, et al. Red-blood-cell alloimmunisation in relation to antigens' exposure and their immunogenicity: a cohort study. Lancet Haematol. 2016;3(6):e284-92.
Redman M, Regan F, Contreras M. A prospective study of the incidence of red cell allo-immunisation following transfusion. Vox Sang. 1996;71(4):216-20.
Schonewille H, Honohan Á, van der Watering LM, et al. Incidence of alloantibody formation after ABO-D or extended matched red blood cell transfusions: a randomized trial (MATCH study). Transfusion. 2016;56(2):311-20.

Evidence tabellen

Evidence table for intervention studies (randomized controlled trials and non-randomized observational studies (cohort studies, case-control studies, case series))¹

Study reference

Study characteristics

Patient characteristics ²

Intervention (I)

Comparison / control (C) ³

Follow-up

Outcome measures and effect size ⁴

Comments

Schonewille, 2006

Type of study:

Retrospective cohort

Setting:

Hospital

Country:

Netherlands

Source of funding:

Sanquin bloodbank

Inclusion criteria:

Pts with antibodies against the RH, KEL, FY, JK and MNS blood group systems who experinced at least one subsequent transfusion event after alloimmunization.

Exclusion criteria: Hematooncologic disease, warm reacting autoantibodies, antibodies against low and high frequency antgens, receiving preventive extended matches (e.a., c, E, and K) RBC transfusions.

N total at baseline: 653

Important prognostic factors²:

RBC-antibody specificity at baseline n(% of total)

Anti-D	97 (12.6%)
Anti-C	51 (6.6%)
Anti-E	228 (29.5%)
Anti-c	38 (4.9%
Anti-e	8 (1.0%
Anti-K	178 (23.1%)
Anti-Fya	67 (8.7%)
Anti-FYb	2 (0.3%)
Anti-Jka	46 (6.0%)
Anti-Jkb	16 (2.1%)
Anti-M	23 (3.0%)
Anti-S	17 (2.2%)
Anti-s	1 (0.1%)

Groups comparable at baseline?

Length of follow-up:

Median study period per patient, from inclusion to date of last antibody screening, was 22 months (range 2 days to 20 years).

Loss-to-follow-up:

Incomplete outcome data:

Intervention:

N (%)

Reasons (describe)

Control:

N (%)

Reasons (describe)

Additional antibodies:

140 of 653 (21.4%) patients

At end of study 33.4% of patients had multiple antibodies.

80 of 140 patients (57%) who formed additional antibodies did so after 1 additional transfusion episode (median 2 units (range 1-10)

31 of 140 patients (22%) after 2 additional transfusion episodes of a median of 5 units (range 3-14 units)

17 of 140 (12%) after 3 episodes of median of 8 units (range 6-18)

12 patients (9%) after 4-11 episodes of median 19 units (range 7-41 units)

RBC-antibody specificity n(% of total)

Anti-D	2 (1.2%)
Anti-C	16 (9.5%)
Anti-E	34 (20.2%)
Anti-c	27 (16.1%)
Anti-e	1 (0.6%)
Anti-K	39 (23.2%)
Anti-Fya	14 (8.3%)
Anti-FYb	2 (1.2%)
Anti-Jka	12 (7.1%)
Anti-Jkb	7 (4.2%)
Anti-M	1 (0.6%)
Anti-S	11 (6.5%)
Anti-s	2 (1.1%)

Primary antibodies were defined as: first tie that antibodies were identified in patients in each hospital during the study period

Additional antibodies: new antibody specificities detected after subsequent transfusions.

After antibody was identified patients received RBC transfusions that were negative for the antigen corresponding to the implicated alloantibody after complete cross-matching, including indirect antiglobulin test. Preventive antigen matching (i.. c, E, and K) was not routinely performed in alloimunized patients.

Schonewille, 2009

Type of study:

Retrospective cohort

Setting:

hospital

Country:

Netherlands

Source of funding: Sanquin bloodbank

Inclusion criteria:

Warm-reacting clinicially relevant RBC alloantibodies. Hematooncology patients (acute, chronic leukemia, CMPD, MDS, non-Hodgkin lymphoma, multiple myeloma) with antibodies against RH, KEL, FY, JK and/or MNS blood group systems with at least one subsequent transfusion event with a posttransfusion antibody investigation.

Exclusion criteria:

antibodies against low- and high-frequency and M antigens

N total at baseline: 119

Important prognostic factors²:

age:

56 (range 7-88)

Diagnosis

MPD (n=77)

AML 29

MDS 28

CML 11

CMPD-other 9

LPD (38)

NHL 16

ALL 8

CLL 5

MM 9

Primary antibody specificity

MPD patients

Rg (DCcEe)	58
KEL (K)	24
FY (FYa, FYb)	4
JK	9
MNS (S)	1

LPD patients

Rg (DCcEe)	27
KEL (K)	6
FY (FYa, FYb)	6
JK	5
MNS (S)	0

Groups comparable at baseline?

Length of follow-up:

Loss-to-follow-up:

Intervention:

N (%)

Reasons (describe)

Control:

N (%)

Reasons (describe)

Incomplete outcome data:

4 patients were excluded for follow up analysis:

1 could not make antibodies, 3 received matched RBC transfusion.

Additional antibody formation:

25 of 115 (21.7%)

Median study period per patient was 13 months (range 4 days to 22 years).

RBC-antibody specificity

MPD patients

Rg (DCcEe)	11
KEL (K)	7
FY (FYa, FYb)	2
JK	4
MNS (S)	0

LPD patients

Rg (DCcEe)	4
KEL (K)	2
FY (FYa, FYb)	0
JK	1
MNS (S)	0

Primary antibodies were defined as: first tie that antibodies were identified in patients in each hospital during the study period

Additional antibodies: new antibody specificities detected after subsequent transfusions.

Notes:

Prognostic balance between treatment groups is usually guaranteed in randomized studies, but non-randomized (observational) studies require matching of patients between treatment groups (case-control studies) or multivariate adjustment for prognostic factors (confounders) (cohort studies); the evidence table should contain sufficient details on these procedures.
Provide data per treatment group on the most important prognostic factors ((potential) confounders).
For case-control studies, provide sufficient detail on the procedure used to match cases and controls.
For cohort studies, provide sufficient detail on the (multivariate) analyses used to adjust for (potential) confounders.

Exclusietabel

Artikel	Reden van exclusie
Verduin EP, Brand A, Schonewille H. Is female sex a risk factor for red blood cell alloimmunization after transfusion? A systematic review. Transfusion Medicine Reviews. 2012;26(4):342-53, 53.e1-5.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Schonewille H, Honohan A, van der Watering LM, Hudig F, Te Boekhorst PA, Koopman-van Gemert AW, et al. Incidence of alloantibody formation after ABO-D or extended matched red blood cell transfusions: a randomized trial (MATCH study). Transfusion. 2016;56(2):311-20.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Schonewille, 2008	Is grotendeels zelfde populatie als in artikel 2006. Geeft geen additionele info over welke matching zinvol is.
Godfrey, 2010	Gaat over primaire alloimmunisatie bij sikkelcelpatiënten. Valt buiten de PICO
Sins, 2016	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Sippert E, Fujita CR, Machado D, Guelsin G, Gaspardi AC, Pellegrino J, Jr., et al. Variant RH alleles and Rh immunisation in patients with sickle cell disease. Blood Transfusion. 2015;13(1):72-7.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Guelsin GA, Rodrigues C, Visentainer JE, De Melo Campos P, Traina F, Gilli SC, et al. Molecular matching for Rh and K reduces red blood cell alloimmunisation in patients with myelodysplastic syndrome. Blood Transfusion. 2015;13(1):53-8.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Miller ST, Kim HY, Weiner DL, Wager CG, Gallagher D, Styles LA, et al. Red blood cell alloimmunization in sickle cell disease: prevalence in 2010. Transfusion. 2013;53(4):704-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Venkateswaran L, Teruya J, Bustillos C, Mahoney D, Mueller BU. Red cell exchange does not appear to increase the rate of allo- and auto-immunization in chronically transfused children with sickle cell disease. Pediatric Blood and Cancer. 2011;57(2):294-6.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Badjie KS, Tauscher CD, van Buskirk CM, Wong C, Jenkins SM, Smith CY, et al. Red blood cell phenotype matching for various ethnic groups.(Erratum appears in Immunohematology. 2011;27(2):72). Immunohematology. 2011;27(1):12-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Azarkeivan A, Ansari S, Ahmadi MH, Hajibeigy B, Maghsudlu M, Nasizadeh S, et al. Blood transfusion and alloimmunization in patients with thalassemia: multicenter study. Pediatric Hematology & Oncology. 2011;28(6):479-85.	Voldoet niet aan PICO. Achtergrond info, welke antistoffen het meest frequent gevormd worden bij deze populatie
Castro O, Sandler SG, Houston-Yu P, Rana S. Predicting the effect of transfusing only phenotype-matched RBCs to patients with sickle cell disease: theoretical and practical implications. Transfusion. 2002;42(6):684-90.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Aygun B, Padmanabhan S, Paley C, Chandrasekaran V. Clinical significance of RBC alloantibodies and autoantibodies in sickle cell patients who received transfusions. Transfusion. 2002;42(1):37-43.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Vichinsky EP, Luban NL, Wright E, Olivieri N, Driscoll C, Pegelow CH, et al. Prospective RBC phenotype matching in a stroke-prevention trial in sickle cell anemia: a multicenter transfusion trial. Transfusion. 2001;41(9):1086-92.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Moreira Junior G, Bordin JO, Kuroda A, Kerbauy J. Red blood cell alloimmunization in sickle cell disease: the influence of racial and antigenic pattern differences between donors and recipients in Brazil. American Journal of Hematology. 1996;52(3):197-200.	Voldoet niet aan PICO Achtergrond voor type antistoffen
Türkmen T, Qiu D, Cooper N, Sachs U, Wößmann W, Schranz D, et al. Red blood cell alloimmunization in neonates and children up to three years of age. Transfusion Medicine and Hemotherapy. 2016;43:25.	Voldoet niet aan PICO Achtergrond voor type antistoffen
Rosner A, Schetelig J, Bornhäuser M, Hölig K. Transfusion strategy in Rhesus-mismatched stem cell transplantations in times of scarce D-negative red blood cell supply. Transfusion Medicine and Hemotherapy. 2016;43:61-2.	Voldoet niet aan PICO Achtergrondinfo
Robitaille N, Pastore YD, Landry AJ, Latour C, Lavoie J, Laflamme G, et al. Blood group genotyping to prevent alloimmunization in children with sickle cell disease. Blood. 2016;128(22).	Voldoet niet aan PICO Als achtergrond info gebruiken
Master S, Ong M, Mansour RP. Blood transfusion in adult patients with sickle cell disease: Incidence of alloimmunization. Blood. 2016;128(22).	Geen volledige publicatie (poster)
Evers D, Middelburg RA, de Haas M, Zalpuri S, de Vooght KM, van de Kerkhof D, et al. Red-blood-cell alloimmunisation in relation to antigens' exposure and their immunogenicity: a cohort study. The Lancet Haematology. 2016;3(6):e284-92.	Geen informatie over vervolgimmunisatie. Wel nuttig voor overwegingen
Elaine M, Yee M, Josephson C, Winkler AM, Jessup PL, Stowell SR, et al. Hemoglobin A clearance is associated with rbc antibodies in chronically transfused children with sickle cell anemia. Blood. 2016;128(22).	Geen informatie over vervolgimmunisatie Geeft mogelijk wel info over extended genotyping en evt matchen voor sikkelcelziekte
Rozovski U, Ben-Tal O, Kirgner I, Mittelman M, Hareuveni M. Increased Incidence of Red Blood Cell Alloantibodies in Myelodysplastic Syndrome. Israel Medical Association Journal: Imaj. 2015;17(10):624-7.	Geen informatie over vervolgimmunisatie. Alleen over MDS als risico factor
Hamideh D, Peichev M, Viswanathan K. Red blood cell alloimmunization in sickle cell disease in the era of extended red cell typing: A single-center experience. Pediatric Blood and Cancer. 2015;62:S43.	Geen volledige publicatie (poster)
Dhar S, Basu S. Red cell alloimmunisation in oncology patients: A study from eastern India. Transfusion & Apheresis Science. 2015;52(3):345-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Desai PC, Deal AM, Pfaff ER, Qaqish B, Hebden LM, Park YA, et al. Alloimmunization is associated with older age of transfused red blood cells in sickle cell disease. American Journal of Hematology. 2015;90(8):691-5.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Delaney M, Taune-Wikman A, Van De Watering LM, Verdoes J, Emery SP, Murphy MF, et al. Red blood cell transfusion antigen matching influence on gestational outcomes (AMIGO) study. Transfusion. 2015;55:25A.	Geen volledige publicatie (poster) De studie is inmiddels in 2017 gepubliceerd en geincludeerd bij UV3
Casas J, Friedman DF, Jackson T, Vege S, Westhoff CM, Chou ST. Changing practice: red blood cell typing by molecular methods for patients with sickle cell disease. Transfusion. 2015;55(6 Pt 2):1388-93.	Voldoet niet aan PICO. achtergrond info
Caamaño J, Musante E, Contreras M, Ulloa H, Reyes C, Inaipil V, et al. Frequency and specificity of red blood cell alloimmunization in chilean transfused patients. Transfusion Medicine and Hemotherapy. 2015;42(1):4-7.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Belsito A, Mancuso T, Costa D, Fiorito C, De Iorio G, Tartaglione I, et al. Evaluation and potential use of extended compatibility between donors and recipients for transfusions in thalassemia patients. Vox Sanguinis. 2015;109:292.	Geen volledige publicatie (poster)
Al-Habsi KS, Shih AW, Barty R, Wang G, Elahie A, Azzam M, et al. Red cell antigen genotyping compared to standard serological phenotyping in sickle cell disease patients in Canada: Potential for reducing alloimmunization. Blood. 2015;126(23):3404.	Voldoet niet aan PICO. achtergrond info
Qi X, Wagner A, Mnich T, Biscocho MJ, Lau K, Shehata N. High incidence of formation of additional RH antibodies in RH(D)-sensitized patients after intrauterine transfusion. Transfusion. 2014;54:18A.	Geen volledige publicatie (poster)
Pujani M, Pahuja S, Dhingra B, Chandra J, Jain M. Alloimmunisation in thalassaemics: a comparison between recipients of usual matched and partial better matched blood. An evaluation at a tertiary care centre in India. Blood Transfusion. 2014;12 Suppl 1:s100-4.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Jackups R, Woods D, Hayashi RJ, Hulbert ML. Designated donor program enrollment does not affect red blood cell alloimmunization rates in children with sickle cell disease on chronic transfusion therapy. Blood. 2014;124(21).	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Dinardo CL, Sampaio LR, Fernandes FL, Mendrone A, Sabino EC. Transfusion of old Red Blood Cell (RBC) units and the risk of alloimmunization: A caseccontrol study. Transfusion. 2014;54:38A-9A.	Voldoet niet aan PICO. risico bij oudere eenheden
Thompson AA. Ideal donors, imperfect results in sickle cell disease. Blood. 2013;122(6):858-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Sins JWR, Zalpuri S, Cnossen MH, Rijneveld AW, Kerkhoffs JL, Van Meurs AH, et al. Alloantibody formation in patients with sickle cell disease. Vox Sanguinis. 2013;105:221.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Sanz C, Nomdedeu M, Belkaid M, Martinez I, Nomdedeu B, Pereira A. Red blood cell alloimmunization in transfused patients with myelodysplastic syndrome or chronic myelomonocytic leukemia. Transfusion. 2013;53(4):710-5.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Mohaseb SS. Alloimmunization and erythrocyte autoimmunization in transfusion dependent thalassemic patients. Vox Sanguinis. 2013;105:215	Geen volledige publicatie (poster)
Chou ST, Jackson T, Vege S, Smith-Whitley K, Friedman DF, Westhoff CM. High prevalence of red blood cell alloimmunization in sickle cell disease despite transfusion from Rh-matched minority donors. Blood. 2013;122(6):1062-71.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Winkler AM, Josephson CD. Transfusion practices for patients with sickle cell disease at major academic medical centers participating in the Atlanta Sickle Cell Consortium. Immunohematology. 2012;28(1):24-6.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Pulte D, Kay J, Harach M, Le N, Herman JH. Red cell alloimmunization in sickle cell disease: Benefit of extended crossmatching in adults. Blood. 2012;120(21).	Geen volledige publicatie (poster)
Papay P, Hackner K, Vogelsang H, Novacek G, Primas C, Reinisch W, et al. High risk of transfusion-induced alloimmunization of patients with inflammatory bowel disease. American Journal of Medicine. 2012;125(7):717.e1-8.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Zalpuri S, Zwaginga JJ, Le Cessie S, Elshuis J, Schonewille H, Van Der Bom JG. Red blood cell alloimmunization and number of red blood cell transfusions. Vox Sanguinis. 2011;101:72.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Saied DA, Kaddah AM, Badr Eldin RM, Mohaseb SS. Alloimmunization and erythrocyte autoimmunization in transfusion-dependent Egyptian thalassemic patients. Journal of Pediatric Hematology/Oncology. 2011;33(6):409-14.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
McPherson M, Haight AE, Jessup P, Castillejo M, Josephson C. Red blood cell (RBC) transfusion requirements during matched sibling donor bone marrow transplantation for sickle cell disease are lower in patients who receive extended RBC phenotype matching. Transfusion. 2011;51:113A.	Voldoet niet aan PICO. O is niet antistofvorming, maar aantal transfusies
Lasalle-Williams M, Nuss R, Le T, Cole L, Hassell K, Murphy JR, et al. Extended red blood cell antigen matching for transfusions in sickle cell disease: a review of a 14-year experience from a single center (CME). Transfusion. 2011;51(8):1732-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Kormoczi GF, Hackner K, Vogelsang H, Mayr WR, Primas C, Eser A, et al. High risk of red cell alloimmunization in patients with inflammatory bowel disease. Transfusion Medicine and Hemotherapy. 2011;38:15-6.	Geen volledige publicatie (poster)
Gupta R, Singh DK, Singh B, Rusia U. Alloimmunization to red cells in thalassemics: Emerging problem and future strategies. Transfusion and Apheresis Science. 2011;45(2):167-70.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Chaudhari CN. Red cell alloantibodies in multiple transfused thalassaemia patients. Medical Journal Armed Forces India. 2011;67(1):34-7.	Voldoet niet aan PICO achtergrond
Zalpuri S, Zwaginga JJ, Elshuis J, De Vries RRP, Brand A, Schonewille H, et al. Cumulative incidence of red blood cell alloimmunization. Vox Sanguinis. 2010;99:453.	Voldoet niet aan PICO achtergrond
Urwijitaroon Y. Red blood cell alloimmunization among thalassemic patients in Thailand: Analysis for improving transfusion management. Vox Sanguinis. 2010;99:421-2.	Geen volledige publicatie (poster)
Dias Zanette AM, de Souza Goncalves M, Vilasboas Schettini L, Magalhaes Aguiar L, Santos Bahia RC, Vasconcelos Nogueira LA, et al. Alloimmunization and clinical profile of sickle cell disease patients from Salvador-Brazil.(Summary for patients in Ethn Dis. 2010 Spring;20(2):195; PMID: 20506598). Ethnicity & Disease. 2010;20(2):136-41.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Boules HS, Al-Radwan R, Baure N, Al-Eraiby M, Baron M. RBC allo- and auto-immunization in children: A retrospective study. Vox Sanguinis. 2010;99:359.	Geen volledige publicatie (poster)
Kyriazi V, Evliati L, Koutsogianni P, Kalantzis D, Gerovaggeli E, Saridakis S, et al. Alloimmunization to erythrocyte antigens in transfusion-dependent patients with haemoglobinopathies: An experience from a greek blood transfusion service. Haematologica. 2009;94:282.	Geen volledige publicatie (poster)
Ameen R, Al Shemmari S, Al-Bashir A. Red blood cell alloimmunization among sickle cell Kuwaiti Arab patients who received red blood cell transfusion. Transfusion. 2009;49(8):1649-54.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Schonewille H, Brand A. Does an alloimmune response to strong immunogenic red blood cell antigens enhance a response to weaker antigens? Transfusion. 2008;48(5):958-63.	Geen informatie over vervolgimmunisatie
Noor Haslina MN, Ariffin N, Illuni Hayati I, Rosline H. Red cell immunization in multiply transfused Malay thalassemic patients. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine & Public Health. 2006;37(5):1015-20.	Voldoet niet aan PICO.
Sakhalkar VS, Roberts K, Hawthorne LM, McCaskill DM, Veillon DM, Caldito GC, et al. Allosensitization in patients receiving multiple blood transfusions. Annals of the New York Academy of Sciences. 2005;1054:495-9.	Geen informatie over vervolgimmunisatie

Verantwoording

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 15-10-2020

Laatst geautoriseerd : 27-11-2019

Geplande herbeoordeling :

Voor het beoordelen van de actualiteit van deze richtlijn wordt een deel van de werkgroep in stand gehouden. Op modulair niveau is een onderhoudsplan beschreven. Bij het afronden van de richtlijn zal de werkgroep per module een inschatting maken over de maximale termijn waarop herbeoordeling moet plaatsvinden en eventuele aandachtspunten geformuleerd die van belang zijn bij een toekomstige herziening (update). De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.

De Nederlandse Internisten Vereniging (NIV), Nederlandse Vereniging van Anesthesiologie (NVA) en Nederlandse Vereniging van Klinische Chemie (NVKC) zijn regiehouders van deze richtlijn(module) en eerstverantwoordelijke op het gebied van de actualiteitsbeoordeling van de richtlijn(module). De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijke verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de regiehouder over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Nederlandse Internisten Vereniging
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde

Geautoriseerd door:

Nederlandse Internisten Vereniging
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Nederlandse Vereniging voor Cardiologie
Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers
Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde
Nederlandse Vereniging voor Intensive Care
Nederlandse Vereniging van Biomedische Laboratoriummedewerkers
Stichting zeldzame bloedziekten

Algemene gegevens

De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS).

Doel en doelgroep

Doel

De transfusierichtlijn geeft ten eerste antwoorden op grote uitgangsvragen over wie, wanneer, hoe, hoeveel en met welke producten getransfundeerd wordt en wat daarvan volgens wetenschappelijk onderzoek aan voordelig/nadelig resultaat verwacht mag worden. Na het bepalen van de wetenschappelijke waarde van dit onderzoek, worden uiteindelijk aanbevelingen opgesteld, gebaseerd op de conclusies van het wetenschappelijke onderzoek en na het beschouwen van een additionele context van bijvoorbeeld kosten- ethische, maatschappelijke of wettelijke overwegingen. Deze aanbevelingen zijn bedoeld om verantwoord en wenselijk handelen voor leden van de beroepsgroep te definieren in de voorkomende dagelijkse klinische praktijk. Echter, er kan beargumenteerd altijd afgeweken worden van de algemene aanbevelingen en gekozen worden voor een meer op de individuele patient afgestemde ondersteuning.

Doelgroep

Naast de genoemde beoogde gebruikers van de richtlijn is de richtlijn ook bedoeld en van waarde voor de collega’s van de nationale bloedvoorzieningsorganisatie Sanquin.

Samenstelling werkgroep

Voor de herziening van de richtlijn zijn er in 2016 zes multidisciplinaire werkgroepen ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die betrokken zijn bij patiënten die een bloedtransfusie nodig hebben. Een stuurgroep, bestaande uit de voorzitters van de deelprojecten, coördineerde de werkgroepen.

De werkgroepleden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.

Werkgroep Laboratoriumaspecten

Dr. J (Jennita) Slomp, laboratoriumspecialist klinische chemie en hematologie, voorzitter, NVKC
Dr. C. (Claudia) Folman, manager laboratorium erytrocytenserologie, NVKC
Prof. dr. M (Masja) de Haas, clustermanager immunohematologie diagnostiek, NVKC
G.H. (Judith) Lie, hemovigilantiefunctionaris, weefselvigilantiecoördinator, NVML
Dr. H. (Henk) Russcher, Laboratoriumspecialist Klinische Chemie en Hematologie, NVKC
Dr. M.R. (Martin) Schipperus, internist-hematoloog, NIV
N. (Nel) Som, senior hoofdanaliste bloedtransfusiedienst, NVML
Dr. K.M.K. (Karen) de Vooght, laboratoriumsepcialist klinische chemie en transfusie, NVKC
Dr. H. (Harry) de Wit, Laboratoriumspecialist Klinische Chemie en Hematologie, NVKC

Werkgroep Anemie

Prof. dr. J.J. (Jaap Jan) Zwaginga, internist-hematoloog/ transfusiespecialist/ hoogleraar transfusiegeneeskunde, voorzitter, NIV
Drs. K.A. (Klasien) Bergman, kinderarts-neonatologie, NVK
dr. J.M. (Jurriën) ten Berg, Cardioloog, NVVC
Dr. B.J. (Bart) Biemond, internist-hematoloog, NIV
Dr. P.A.W. (Peter) te Boekhorst, internist-hematoloog/ transfusiespecialist, NIV
Prof. dr. C.J. (Karin) Fijn van Draat, hoogleraar kinderhematologie/ senior onderzoeker Sanquin research, NVK
Dr. A.J. (Adriaan) van Gammeren, laboratoriumspecialist klinische chemie en hematologie, NVKC
Dr. N.P. (Nicole) Juffermans, Intensivist, NVIC
Dr. A.W.M.M. (Ankie) Koopman-van Gemert, anesthesioloog, NVA
Dr. L.E.M. (Liesbeth) Oosten, internist-hematoloog, NIV

Werkgroep Trombocytentransfusies

Dr. E.A.M. (Erik) Beckers, internist-hematoloog/ transfusiespecialist, hematoloog, voorzitter, NIV
Dr. M. (Michiel) Coppens, internist-vasculaire geneeskunde, NIV
Dr. A.J.G. (Gerard) Jansen, internist-hematoloog, NIV
Dr. J.L.H. (Jean-Louis) Kerkhoffs, internist-hematoloog, NIV
Dr. E. (Enrico) Lopriore, sectiehoofd neonatologie, NVK
Dr. C. (Heleen) van Ommen, kinderarts hematoloog, NVK
Dr. E.C.M. (Lizzy) van Pampus, internist-hematoloog-transfusiespecialist, NIV
Dr. R.E.G. (Roger) Schutgens, internist-hematoloog, NIV
Dr. J.W.P.H (Hans) Soons, laboratoriumspecialist klinische chemie, NVKC
Dr. A.P.J. (Alexander) Vlaar, internist-intensivist, NVIC

Werkgroep Bloedingen en bloedbesparende technieken

Dr. A. (Ankie) Koopman – van Gemert, anesthesioloog, voorzitter, NVA
Dr. J.J. (Hans) Duvekot, gynaecoloog-perinatoloog, NVOG
Dr. L.M.G. (Leo) Geeraedts, traumachirurg, NVvH
Dr. ir. Y.M.C. (Yvonne) Henskens, laboratoriumspecialist klinische chemie en hematologie, NVKC
Drs. E.J. (Elise) Huijssen-Huisman, kinderarts, kinderhematoloog, transfusiespecialist, NVK
Dr. N.P. (Nicole) Juffermans, intensivist, NVIC
Prof. dr. F.W.G. (Frank) Leebeek, internist hematoloog en internist vasculair geneeskundige, NIV
P.M.J. (Peter) Rosseel, anesthesioloog–intensivist, NVA
Dr. E.C.T.H. (Edward) Tan, traumachirurg, NVvH
Drs. V.A. (Victor) Viersen, anesthesioloog, NVA
Dr. A.B.A. (Alexander) Vonk, cardiothoracaal chirurg, NVT
Prof. dr. J.J. (Jaap Jan) Zwaginga, hematoloog/ transfusiespecialist/ hoogleraar transfusiegeneeskunde, NIV

Werkgroep Plasmatransfusies

Dr. J.W.P.H (Hans) Soons, laboratoriumspecialist klinische chemie, voorzitter, NVKC
Dr. E.A.M. (Erik) Beckers, internist-hematoloog/ transfusiespecialist, NIV
Drs. K.A. (Klasien) Bergman, kinderarts-neonatologie, NVK
Dr. M. (René) van Hulst, ziekenhuisapotheker, NVZA
Prof. dr. K. (Karina) Meijer, internist-hematoloog, NIV
Dr. M.C.A. (Marcella) Müller, internist-intensivist, NVIC
Dr. E.C.M. (Lizzy) van Pampus, internist-hematoloog/transfusiespecialist, NIV
Dr. Marjolein Peters, kinderarts-hematoloog, NVK
Drs. K.N.M.E.M. (Koen) Reyntjens, anesthesioloog, NVA

Werkgroep Transfusiereacties en gerelateerde aandoeningen

Dr. M.R. (Martin) Schipperus, internist-hematoloog, voorzitter, NIV
Dr. J.L.P. (Hans) van Duynhoven, laboratoriumspecialist klinische chemie, NVKC
Drs. C.T. (Christian) Favoccia, anesthesioloog, NVA
Prof dr. C.J. (Karin) Fijn van Draat, hoogleraar kinderhematologie/ senior onderzoeker Sanquin research, NVK
G.H. (Judith) Lie, hemovigilantiefunctionaris, weefselvigilantiecoördinator, NVML
Dr. T. (Tanja) Netelenbos, internist-hematoloog, NIV
Dr. J. (Jennita) Slomp, laboratoriumspecialist klinische chemie en hematologie, NVKC
Dr. Dik Versteeg, arts-microbioloog, NVMM
Dr. A.P.J. (Alexander) Vlaar, internist-Intensivist, NVIC
Dr. J.C. (Jo) Wiersum-Osselton, TRIP hemo- en biovigilantie, landelijk coördinator, sociale geneeskunde
C. (Clary) Wijenberg, verpleegkundig specialist palliatieve zorg, V&VN

Met ondersteuning van:

Dr. M.M. (Marja) Molag, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Drs. S.M. (Sabrina) Muller-Ploeger, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Drs. M. (Marleen) Ploegmakers, senior-adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Drs. E. (Ester) Rake, junior adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Drs. E.E. (Eva) Volmeijer, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten, projectleider
Drs. T. (Tessa) Geltink, junior adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Drs. S. (Sanne) Snoeijs, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
D.P. (Diana) Gutierrez, projectsecretaresse Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Belangenverklaringen

De KNMG-Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatie management, kennisvalorisatie) hebben gehad. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

Werkgroeplid	Functie	Nevenfuncties	Gemelde belangen	Ondernomen actie
*Voorzitters (kerngroep)*
M. Schipperus	Internist-hematoloog (100%)	Voorzitter Bestuur Stichting TRIP (Transfusie in patiënten), onbetaald	ITP-onderzoek gefinancierd door AMGeN Advisory board Novartis	Lid participeert niet in besluitvorming omtrent producten van AMGEN of Novartis.
A. Koopman- van Gemert	Anesthesioloog	Diverse functies bij nationale en internationale commissies bv Concilium, Stuurgroep antistolling, examencommissie et cetera Internationaal lid van de Europese examencommissie	-Participatie in de PETS-studie van het EMC, geen financiële relatie. -Participatie in verschillende onderzoeken (geen financiële relatie en geen direct verband bloedtransfusie) -Organisatie symposia met sponsoring (geen directe financiële relatie en direct verband bloedtransfusie)	Geen restricties
J.J. Zwaginga	Hematoloog LUMC (Leiden), Transfusiespecialist, Hoogleraar transfusiegeneeskunde	-Penningmeester VHL=Vereniging Hematologische laboratoria -Voorzitter van de benigne hematologische werkgroep van NVvH	-Sprekershonoraria Viforpharma (ijzer: medicatie kan transfusies uitsparen) -Wetenschappelijke adviesraad: Novantis (ijzerchelatie kan transfusie gemedieerde ijzerstapeling opheffen) - Gilead: CLL medicatie webcast geen relatie met transfusiebeleid PI van meerdere Sanquin onderzoeken ogv - allumminisatie door RBC transfusies - ijzertoxiciteit door bloedtransfusies - bloedings IRM (voldoende) plaatjestransfusies et cetera	Lid participeert niet in besluitvorming omtrent Novartis en wanneer SANQUIN-studies worden geïncludeerd waarbij lid een van de auteurs is
E. Beckers	Internist-hematoloog/transfusiespecialist MUMC + Maastricht	Bestuurslid Ned. Ver. Bloedtransfusie, onbetaald - Bestuurslid Ned. Ver. Hematologie, onbetaald - Lid adviesraad TRIP (Transfusie Reacties in Patiënten), onbetaald - Lid Landelijke Gebruikers Raad Sanquin, onbetaald - Lid Stuurgroep TiN studie (Trombocytopathie in Nederland)	Project 'Predictors of Bleeding' externe financiering door Bayer Transparantieregister.nl: sprekers vergoeding van Roche; gastvrijheidsbijdrage van: Roche, Pfizer, Sanquin en Bayer	Lid participeert niet in besluitvorming omtrent producten van Bayer en Roche en wanneer specifiek de studie "predictors of bleeding" (gefinancierd door Bayer) worden geïncludeerd
J. Slomp	Laboratorium specialist Klinische Chemie en hematologie MST/Medlon	-Bestuurslid VHL - onbetaald -Bestuurslid NVvH - onbetaald -Werkgroep Bloedtransfusie VHL (vz.) onbetaald -Lid LGR onbetaald - - Lid Expert committee TRIP (onbetaald)	-Medical Advisory Board Janssen: advies omtrent bloedtransfusie bij patiënten die daratumumab gebruiken, betaald - In samenwerking met UMCU en VU bezig om een landelijk protocol op te stellen voor bloedtransfusie en daratumumab	Lid participeert niet in besluitvorming omtrent productn van Janssen (daratumumab)
H. Soons	Laboratoriumspecialist Klinische Chemie, St. Anna Ziekenhuis (1 fte) en Kempenhaeghe (detachering vanuit St. Anna Ziekenhuis)	-Bestuur Nederlandse Vereniging voor Bloedtransfusie (NVB), voorzitter, onbetaald -Bestuur Transfusie Reacties in Patiënten (TRIP), secretaris, vacatiegeld - Medisch Advies Raad Sanquin (MAR), lid, vacatiegeld -Lid Landelijke Gebruikersraad Sanquin (LGR), onbetaald		Geen restricties
*Werkgroep laboratoriumaspecten*
H. de Wit	Laboratoriumspecialist Klinische Chemie en Hematologie, Certe	-Bestuurslid/ penningmeester Nederlandse Vereniging voor Bloedtransfusue (onbetaald) - Bestuurslid/ penningmeester Stichting Vrienden van de NVB (onbet aald)		Geen restricties
K. de Vooght	Laboratoriumspecialist Klinische Chemie, Hoofd Patiëntenzorg LKCH ad interim	Bestuurslid/ penningmeester Stichting TRIP (onbetaald) - Bestuurslid/voorzitter Stichting vrienden van de Utrechtse bloedbank (onbetaald) - Lid Werkgroep Consortium Transfusiegeneeskundig Onderzoek (onbetaald) - Lid PROTON II Adviesraad (onbetaald) - Lidmaatschap NVB - Lidmaatschap NVvH - Docent OKU (Onderwijs Kring Utrecht) (betaald) -Docent PAO Farmacie (betaald) -Lid Wetenschappelijke commissie NVB/TRIP symposium (onbetaald)		Geen restricties
C. Folman	Manager Laboratorium Erytrocytenserologie (Sanquin)	- Docent Hogeschool Arnhem en Nijmegen, betaald - Lid TRIX-werkgroep, onbetaald - Secretaris werkgroep Bloedtransfusie van de VHL (Vereniging Hematologische Laboratoriumdiagnostiek), onbetaald - Lid Expert Committee TRIP (Transfusie Reacties In Patiënten), onbetaald -Lid wetenschappelijke commissie NVB (Nederlandse Vereniging voor Bloedtransfusie), onbetaald"	- Dienstverband Sanquin - werkzaam in expertiselaboratorium waar onderzoek wordt gericht voor derden op het gebied van bloedtransfusie	Werkgroeplid is geen trekker/primaire auteur bij uitspraken over diagnostiek.
M. de Haas	-Bijzonder hoogleraar Translationele Immunohematologie (bezoldiging Sanquin, onbezoldigd aangesteld bij LUMC -Clustermanager Immunohematologie Diagnostiek	- Secretaris NVB (tot mei 2017) - Secretaris Stichting Vrienden van de Nederlandse Vereniging voor de Bloedtransfusie (tot mei 2017) - Lid Working Party Rare Donors van International Society of the Blood Transfusion - Lid Working Party of Immunogenetics van de International Society os the Blood Transfusion - Lid van de Programmacommissie Prenatale Screening Infectieziekten en Erytrocytenimmunisatie (PSIE) van het RIVM Lid van de commissie Deskundigheidsbevordering voor het PSIE programma van het RIVM - Lid van de werkgroep laboratoria t.b.v. het PSIE programma van het RIVM - Lid van de International Scientific committee of the European Symposium of Platelet and Granulocyte Immunobiology	-Dienstverband Sanquin -Hoofd van een expertiselaboratorium dat ingezet zou kunnen worden door derden voor het uitvoeren van (uit de richtlijn voortkomende) laboratoriumdiagnostiek	Werkgroeplid is geen trekker/primaire auteur bij uitspraken over diagnostiek.
H. Russcher	Laboratoriumspecialist Klinisch Chemie en Hematologie, in het Erasmus MC en Havenziekenhuis	- Auditor RvA i.h.k.v. ISO 15189:2012 voor medische laboratoria - Betaald - Voorzitter regionale gebruikersraad Sanquin regio Zuid-Zuid-West Nederland - Lid Landelijkse gebruikersraad Sanquin - Lid van Nederlandse Vereniging voor Bloedtransfusie - Lid Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde - Voorzitter van de PR-commissie van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde - Extern Auditor voor ISO-15189-2012 in dienst van de Raad voor Accreditaties - Lid van Advisory Board van Roche Diagnostics - Heamatology - Gastdocent bij Hogeschool Rotterdam inzake onderwijs voor aspirant klinisch chemische analisten		restricties t.a.v. producten van Roche diagnostiek.Gebruikersraad geen belangen tav Sanquin, geen restriicties
N. Som	Senior hoofdanaliste bloedtransfusiedienst VUmc	- Hemovigilantiecoördinator Vumc - Bestuurslid NVB (onbetaald) - Lid van de TRIX werkgroep (onbetaald) - Docent voor transfusieles aan verpleegkundigen bij Amstel Academie (Amstel Academie betaald aan de afdeling. Valt binnen huidige functie)		Geen restricties
J. Lie	-Stafadviseur hemovigilantie 24,8 uur -Weefselvigil antiecoördinator 7,2 uur"	-Contactpersoon voor landelijk Bureau TRIP: meldingen transfusiereacties en bijwerkingen - Voorzitter landelijk Hemovigilantoe Platform Nederland (vanaf 2016, eerder lid, mede oprichter HPN), onbetaald - Voorzitter en oprichter Regionaal Hemovigilantie Platform Zuidoost - BestuursLid NVB		Geen restricties
*Werkgroep Anemie*
A. Van Gammeren	Laboratoriumspecialist Klinische Chemie			Geen restricties
N. Juffermans	Intensivist	Chief editor Netherlands Journal of Critical Care, vergoeding		Geen restricties
K. Bergman	Kinderarts-neonatologie, Beatrix kinderziekenhuis, UMCG ten Groningen (0,9fte). Als kinderarts-neonatologie voorzitter van het Regioteam Perinatale Audit Noord Nederland (Perined). Deze functie (0,1fte) wordt uitgeoefend binnen de UMCG aanstelling.	-Lid programmacommissie Prenatale screening infectieziekten en erytrocyten-immunisatie RIVM namens NVK (vacatiegeld) -Lid werkgroep neonatale infectieziekten sectie neonatologie NVK (onbetaald) -Projectcommissielid ZonMw project: Introduction of Audit generated Changes in perinatal care using ""Tailored"" implementation strategies. (ACTion-project) (onbetaald) =Projectcommissielid 5 genes per minute, afdeling Medische genetica, UMCG, Groningen (onbetaald)		Geen restricties
P. te Boekhorst	Internist-Hematoloog / Transfusiespecialist	Medisch Adviesraad Sanquin, Lid, Vacatiegeld	In verleden: - Gastvrijheid Firma Alexion - Adviesraad Firma AmgeN (ITP)	Lid participeert niet bij besluitvorming omtrent ITP
B. Biemond	Internist-hematoloog			Geen restricties
L. Oosten	Hematoloog, Afdeling Immunohematologie & Bloedtransfusie bij het Leids Universitair Medisch Centum			Geen restricties
K. Fijn van Draat	-Hoogleraar kinderhematologie AMC - Senior onderzoeker Sanquin Research	VIDI selectiecommissie ZONMW, onbetaald (wel vacatievergoeding)	Lid van de stuurgroep van de PLANET-2 studie die onderzoek doet naar triggers van trombocytentransfusie bij neonatenop de Neonatale Intensive Care Unit. PLANET-2 ontvangt geen sponsoring van de farmaceutische industrie	Geen restricties
*Werkgroep trombocytentransfusies*
A. Vlaar	- Internist-Intensivist, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - Principal investigator Infusion related morbidity and mortality in the critically ill	- Klinisch brug figuur Sanquin, onbetaald - Deelname Medische Advies Raad (MAR) bij Sanquin	Onderzoek gefinancierd door NWO, ZonMW, Sanquin: PI van de PACER studie (onder andere): hierbij worden trombotriggers voor invasieve ingrepen aangehouden.	Geen restricties (ten aanzien van PACER studie: geen tegengesteld belang. Studie wordt niet gepubliceerd binnen termijn afronding richtlijn).
l. van Pampus	Internist-hematoloog-transfusiespecialist Radboudumc	- Vice voorzitter hemovigilantiekamer TRIP (onbezoldigd) - Regionale vertegenwoordiger LGR Sanquin (onbezoldigd)	Tegemoetkoming verblijfkosten Dublin (Ierland) het 17th Annual NATA Symposium on Patient Blood Management, Haemostasis and Thrombosis (NATA 2016) cf de CGR-rgels.	Geen restricties
G. Jansen	Internist-hematoloog, afdeling Hematologie, Erasmus MC	Post doctoraal onderzoeker bij afdeling Plasmaeiwitten, Sanquin Bloedvoorziening. Gastvrijheidovereenkomst, onbetaald	"1) Naam project: ""Surface sialic acid is critical for platelet survival"" Financier: Sanquin Product and Process development (PPOC nr. 13-019). Bedrag: 499.000 euro. Rol: AIO project 2013-2018. Principal investigator en co-promotor Toelichting: van dit geld is een OIO aangesteld (Mw M. Rijkers) die in dienst van Sanquin (1,0 fte) dit onderzoek verricht"	Bij onderwerp sialic acid en trombocytenoverleving geen trekker /betrokkenheid opstellen aanbevelingen
J.L. Kerkhoffs	Internist - Hematoloog (0,8 FTE)	Transfusie-specialist / transfusie research (0,2 FTE) via Sanquin	Op Sanquin verricht ik klinisch transfusie onderzoek wat deels gefinancieerd wordt door de industrie TerumoBCT: PI van de PREPAReS studie, een RCT naar de klinische effectiviteit van trombocyten concentraten behandeld met een pathogeen-reductie proces (Mirasol, TERUMO BCT).	Restricties t.a.v. producten behandeld met pathogeen reductie proces en biomarkers. Deze onderwerpen zijn vooralsnog niet geprioriteerd voor de richtlijn, dus geen restricties nodig.
R. Schutgens	Internist-hematoloog	Lid van Medische Adviesraad patiëntenvereniging ITP	-Speakersfee (voor instituut) en/of unrestricted research grant en/of lid advisory board van: Bayer, Baxalta, CSL Behring, NovoNordisk, Sanquin, Pfizer, Bristol-Meyers Squibb -Principal Investigator van de Trombocytopathie in Nederland (TiN) studie, mede gefinancierd door een unrestricted grant van Sanquin - deelname (in UMCU) ontwikkeling PACT en U-PACT (geen financieel belang)	Geen betrokkenheid vragen bij bloedplaatjesfunctietest (PACT). Deze onderwerpen zijn vooralsnog niet geprioriteerd voor de richtlijn, dus geen restricties nodig.
M. Coppens	Internist-vasculaire geneeskunde	- Diverse naschollingen en adviesraden (allen incidenteel) aangaande directe orale anticoagulantie georganiseerd door de fabrikanten van deze middelen, te weten Boehringer Ingelheim, Bayer, Pfizer, Bristol-Meyers Squibb, Daiichi Sankyo. Deze diensten zijn betaald, waarbij het geld naar mijn instituut gaat - Adviesraad aangaande 'The future of hemophilia treatment' georganiseerd door CSL Behring. Twee maal een advisory board; in 2015 en 2016. Deze diensten zijn betaald waarbij geld naar instituut gaat. CSL Behring produceert o.a. Haemocomplettan P (fibrinogeenconcentraat) en Beriplex (vierfactorenconcentraat). De huidige richtlijn zal mogelijk off-label gebruik van deze 2 middelen gaan bespreken. De genoemde adviesraad richtte zich op hemofilie A en B en de producten Haemocomplettan P en Beriplex zijn hier niet aan de orde geweest."	Lid van de Stuurgroep van de Trombopathie in Nederland studie (geen financiele belangen). -Sanquin Blood Supply: Prothrombin Complex Concentrate (PCC) for the immediate reversal of the anticoagulant effects if new oral anticoagulants in emergency situations. Sanquin Blood Supply is producent van Cofact, een PCC, - CSL Behring: Biomarkers to detect subclinical arthropathy and predict long-term clinical arthropathy in patients with hemophilia. This project was awarded a 2016 Heimburger Award. CSL Behring produceert zowel Haemocomplettan P (fibrinogeenconcentraat) als Beriplex (een PCC), Dit project is gecofinancierd door CSL Behring, maar hebben geen betrekking op Haemocomplettan P noch Beriplex.	Geen betrokkenheid opstellen aanbevelingen t.a.v. fibrinogeenconcrentraat en vierfactoren concentraat
E. Lopriore	Sectiehoofd Neonatologie WAKZ/LUMC	Lid bloedtransfusiecommissie LUMC	Onderzoek gefinancieerd door Sanquin: 1. PROC 12-012-027: Matisse studie: RCT in neonaten naar twee verschillende triggers voor trombocyten transfusies 50 vs 25; Promovenda: Suzanne Gunnink 2. PROC 16-33: Promotie onderzoek naar Rhesus hemolytische ziekt: Promovenda: Isabelle Ree	Geen restricties
H. van Ommen (meelezer)	Kinderhematoloog		'- PI Einstein junior (Bayer) Behandeling trombose bij kinderen - PI Hokusai kinderen (Daiichi Sankyo) Behandeling trombose bij kinderen - Nationaal coördinator BMS studie Apixaban ter preventie van trombose bij kinderen met een hartafwijking	Geen restricties

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door afstemming met de Patiëntenfederatie, Stichting Zeldzame Bloedziekten en Oscar Nederland. Deze verenigingen zijn uitgenodigd voor de invitational conference (knelpuntenanalyse) voorafgaand aan deze herziening en hebben input geleverd voor de te prioriteren vragen. De verenigingen hebben aangegeven graag in de commentaarfase de conceptrichtlijn te ontvangen voor commentaar. Tevens zal in de eindfase van deze richtlijn nog worden overlegd over de communicatie aan patiënten en of er nog aanvullende teksten voor patiënten kunnen worden opgesteld.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn (module) en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het implementatieplan zal bij afronding van de richtlijn te vinden zijn bij de aanverwante producten. De werkgroep zal tevens de interne kwaliteitsindicatoren die bij de Richtlijn bloedtransfusie 2011 zijn opgesteld beoordelen en indien nodig door ontwikkelen.

Werkwijze

AGREE

Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based richtlijn tot stand komt wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.

Knelpuntenanalyse

Tijdens de voorbereidende fase inventariseerden de voorzitters van de werkgroepen en de adviseurs de knelpunten. De werkgroepen beoordeelden de aanbevelingen uit de eerdere richtlijn Bloedtransfusiebeleid (2011) op noodzaak tot revisie. Tevens zijn er knelpunten aangedragen door patiëntenverenigingen en andere aanwezigen tijdens de Invitational conference. De werkgroepen stelden vervolgens een long list met knelpunten op en prioriteerde de knelpunten op basis van: (1) klinische relevantie, (2) de beschikbaarheid van (nieuwe) evidence van hoge kwaliteit, (3) en de te verwachten impact op de kwaliteit van zorg, patiëntveiligheid en (macro)kosten.

Uitgangsvragen en uitkomstmaten

Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de voorzitters en de adviseurs concept-uitgangsvragen opgesteld. Deze zijn in de werkgroepen besproken waarna de werkgroepleden de definitieve uitgangsvragen hebben vastgesteld. Vervolgens inventariseerden de werkgroepen per uitgangsvraag welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroepen waardeerden deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als kritiek, belangrijk (maar niet kritiek) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroepen tenminste voor de kritieke uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.

Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur

Er werd eerst oriënterend gezocht naar bestaande buitenlandse richtlijnen en systematische reviews (Medline). Vervolgens werd voor de afzonderlijke uitgangsvragen aan de hand van specifieke zoektermen gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in (verschillende) elektronische databases. Tevens werd aanvullend gezocht naar studies aan de hand van de literatuurlijsten van de geselecteerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvraag te beantwoorden. De databases waarin is gezocht, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag. De zoekstrategie voor de oriënterende zoekactie en patiëntenperspectief zijn opgenomen onder aanverwante producten.

Kwaliteitsbeoordeling individuele studies

Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (risk of bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of Bias (RoB) tabellen. De gebruikte RoB instrumenten zijn gevalideerde instrumenten die worden aanbevolen door de Cochrane Collaboration: AMSTAR – voor systematische reviews; Cochrane – voor gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek; ACROBAT-NRS – voor observationeel onderzoek; QUADAS II – voor diagnostisch onderzoek.

Samenvatten van de literatuur

De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidence-tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur. Bij een voldoende aantal studies en overeenkomstigheid (homogeniteit) tussen de studies werden de gegevens ook kwantitatief samengevat (meta-analyse) met behulp van Review Manager 5.

Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs

A) Voor interventievragen (vragen over therapie of screening)

De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation (zie http://www.gradeworkinggroup.org/).

GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie (Schünemann, 2013).

GRADE	Definitie
Hoog	er is hoge zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt zoals vermeld in de literatuurconclusie; het is zeer onwaarschijnlijk dat de literatuurconclusie verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Redelijk	er is redelijke zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt zoals vermeld in de literatuurconclusie; het is mogelijk dat de conclusie verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Laag	er is lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt zoals vermeld in de literatuurconclusie; er is een reële kans dat de conclusie verandert wanneer er resultaten van nieuw grootschalig onderzoek aan de literatuuranalyse worden toegevoegd.
Zeer laag	er is zeer lage zekerheid dat het ware effect van behandeling dichtbij het geschatte effect van behandeling ligt zoals vermeld in de literatuurconclusie; de literatuurconclusie is zeer onzeker.

B) Voor vragen over diagnostische tests, schade of bijwerkingen, etiologie en prognose

De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd eveneens bepaald volgens de GRADE-methode: GRADE-diagnostiek voor diagnostische vragen (Schünemann, 2008), en een generieke GRADE-methode voor vragen over schade of bijwerkingen, etiologie en prognose. In de gehanteerde generieke GRADE-methode werden de basisprincipes van de GRADE-methodiek toegepast: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat en een beoordeling van bewijskracht op basis van de vijf GRADE criteria (startpunt hoog; downgraden voor risk of bias, inconsistentie, indirectheid, imprecisie en publicatiebias).

Formuleren van de conclusies

Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in een of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke interventie (conclusie). Bij het opmaken van de balans werden de gunstige en ongunstige effecten voor de patiënt afgewogen. De bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij een van de kritieke uitkomstmaten. Bij complexe besluitvorming waarin naast de conclusies uit de systematische literatuuranalyse vele aanvullende argumenten (overwegingen) een rol spelen, werd afgezien van een conclusie. In dat geval werden de gunstige en ongunstige effecten van de interventies samen met alle aanvullende argumenten gewogen onder het kopje “Overwegingen”.

Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)

Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk om mee te wegen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt (patient values and preferences), kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje Overwegingen.

Formuleren van aanbevelingen

De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs, de belangrijkste overwegingen en de weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.

Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)

In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die randvoorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag.

Kennislacunes

Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk van belang wordt geacht, is als aanbeveling in de Kennislacunes beschreven (onder aanverwante producten).

Commentaar- en autorisatiefase

De conceptrichtlijn word aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren worden verzameld en besproken met de werkgroepen. Naar aanleiding van de commentaren word de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroepen. De definitieve richtlijn word aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.

Literatuur

Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, et al. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348.

Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0. Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. https://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site.html

Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group, 2013. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html. 2012.

Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, et al. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139. PubMed PMID: 18483053.

Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen: stappenplan. Kennisinstituut van Medisch Specialisten.

Zoekverantwoording

Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.

Bijlagen

Volgende:
Transfusiebeleid bij de niet acuut bloedende patiënt