Blaasinstillatie - Voorlichting en begeleiding

Beoordeeld: 18-07-2011

Uitgangsvraag

Wat is de optimale voorlichting voor patiënten vooraf, tijdens en na de blaasinstillatie?
Wat is de rol van de verpleegkundige?
Is dit mondeling en/of schriftelijk?

Aanbeveling

De werkgroep adviseert dat het geven van informatie een rol is van de in urologie gespecialiseerde (oncologie)verpleegkundige en/of verpleegkundig specialist, naast het geven van informatie door de arts.

Er wordt geadviseerd dat de blaasinstillatie wordt verricht door in urologie gespecialiseerde verpleegkundigen.

De werkgroep adviseert dat artsen en verpleegkundigen naast mondelinge voorlichting de patiënt en zijn naasten wijst op voorlichtingsmiddelen en informatiebronnen, waaronder patiëntenorganisaties, de in de bijlage genoemde websites en de in een andere bijlage genoemde checklist.

Overwegingen

Het is van groot belang om eenduidig te zijn naar de patiënt, en naar de hulpverlener thuis, in de uitvoering van de blaasinstillatie. Patiënten hebben behoefte aan informatie hoe te handelen na de instillatie. De leefregels en de motivatie van deze leefregels voor patiënten en hun naasten dienen op eenduidige wijze te worden overgebracht.
De werkgroep heeft daarom gemeend een checklist te moeten maken om de eenduidigheid te bevorderen (zie {bijlage 17}). De aangewezen persoon om deze zaken met de patiënt door te nemen is de verpleegkundige. Neem de checklist op in de ziekenhuisfolder en informeer de patiënt mondeling.

Onderbouwing

Conclusies

Niveau 3
Er zijn aanwijzingen dat in urologie gespecialiseerde verpleegkundigen en/of verpleegkundig specialisten een belangrijke rol vervullen in de voorlichting en begeleiding en informatievoorziening.
C [Kelly, 1996(10); Faithfull, 2001(11)]

Niveau 4
De werkgroep is van mening dat patiënten graag zien dat informatie over het ziektebeeld van het internet en van folders bevestigd wordt door de behandelaar en dat de informatie te vinden is op de website van hun eigen behandelcentrum.
D [Poll-Franse van de, 2008(9)]

Niveau 3
Er zijn aanwijzingen dat verpleegkundigen een zelfstandige bijdrage kunnen leveren aan de zorg voor patiënten met urotheelcarcinoom bij de preventie, de behandeling, het beheersbaar houden van de consequenties en bij psychosociale hulpverlening, indien ze voldoende kennis hebben op deze terreinen.
C [Kelly, 1996(10); Faithfull, 2001(11); Van Weert, 2009(3)]

Niveau 4
De werkgroep is van mening dat informatie over blaasinstillatie zowel mondeling als schriftelijk dient te worden gegeven.
D

Niveau 4
De werkgroep is van mening dat als patiënten een actieve bijdrage leveren aan het gesprek, bijvoorbeeld door vragen te stellen, zij invloed hebben op wat er besproken wordt en onthouden zij de informatie beter.
D [Weert van, 2008(3)]

Samenvatting literatuur

In Nederland is het gebruikelijk dat verpleegkundigen de blaasinstillatie toedienen. Dat stelt verpleegkundigen in de gelegenheid om de patiënt goede voorlichting te geven naast (of na) het informeren door de arts. Door het geven van goede voorlichting kunnen angst en onzekerheid worden weggenomen en wordt zelfredzaamheid bevorderd. [Damoiseaux, 1988 (1); Visser, 1987 (2)] Door het ontvangen van informatie die aansluit bij de behoefte, zijn patiënten sneller tevreden met de behandeling, kunnen zij beter omgaan met het hele behandelingsproces, verminderen angstgevoelens en verbetert de communicatie met familieleden. Als patiënten een actieve bijdrage leveren aan het gesprek, bijvoorbeeld door vragen te stellen, hebben zij invloed op wat er besproken wordt en onthouden zij de informatie beter. [Weert van, 2008 (3)]

De vragen die de patiënt stelt zijn aanleiding om op regelmatige basis in gesprek te komen met de patiënt. De verpleegkundige vraagt de patiënt of er behoefte is aan voorlichting. Tijdens het voorlichtingsgesprek is het van belang dat de patiënt zich begrepen voelt en dat er voldoende aandacht is voor de persoonlijke situatie van de patiënt. Uit het onderzoek blijkt dat er op een aantal aspecten van ‘affectieve communicatie' een grote overeenstemming is tussen wat de patiënt belangrijk vindt en wat hij in werkelijkheid ‘krijgt'. Affectieve communicatie is nodig om een basis van veiligheid en vertrouwen te creëren, zoals de vriendelijkheid van de verpleegkundige, het nemen van voldoende tijd voor de patiënt en het goed luisteren naar vragen van de patiënt. Er is echter ook een aantal aspecten waaraan in de praktijk onvoldoende tegemoet gekomen wordt. Aspecten met betrekking tot omgaan met de ziekte en gevoelens worden in de praktijk weinig besproken. Ook de emoties die de ziekte en de behandeling kunnen losmaken, zoals angst, hoop of somberheid, komen weinig aan bod. [Weert van, 2008 (3)]

Uit het onderzoek komt naar voren dat het belangrijk is dat de informatie die wordt besproken aansluit bij de persoonlijke behoeften van de patiënt. Van Weert beveelt aan om de opbouw van het voorlichtingsgesprek aan te passen. Zo kan de verpleegkundige zowel de meest belangrijke specifieke informatie over de blaasinstillatie tijdens het gesprek uitleggen, als ruimte creëren voor persoonlijke afstemming en emotionele steun. [Weert van, 2008 (3)]

Er zijn nauwelijks specifieke studies bekend over de voorlichting en begeleiding van patiënten met (verdenking op) urotheelcarcinoom in de diagnostische fase. Wel zijn er resultaten van voorlichtingsstudies onder andere groepen urologische patiënten. [Krol, 2000 (4); De Haes, 2001 (5); Fischer, 2006 (6)] Verondersteld kan worden dat de informatiebehoefte van mensen met urotheelcarcinoom niet verschilt van de informatiebehoefte van andere groepen kankerpatiënten.

In overeenstemming met de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) is het geven van specifieke informatie aan de patiënten over hun situatie en behandeling een taak van de behandelaar. In een onderzoek naar oncologen blijken zij, volgens de patiënten, deze informatie aan patiënten te geven. Maar veel patiënten signaleren dat oncologen in veel mindere mate vragen of de patiënten de informatie begrepen hebben. [Visser, 2001 (7)]

Naast de mondelinge voorlichting door artsen en verpleegkundigen verdient het aanbeveling om patiënten en hun naasten te wijzen op (schriftelijke) voorlichtingsmiddelen en informatiebronnen (zie {bijlage 16}). Patiënten en hun naasten kunnen deze informatiebronnen zelfstandig raadplegen. Het is belangrijk de resultaten van hun zoektocht en gevonden informatie met de arts of verpleegkundige te bespreken. Er dient wel gewezen te worden op de overdaad aan informatie en dat bronnen niet altijd betrouwbaar of up-to-date zijn. In een onderzoek door Lee et al. [Lee, 2003 (8)] is de accuratesse van informatie over blaaskanker op het internet onderzocht (n=38 websites). Zij concluderen dat de informatie veelal incompleet is. In 32% van de gevallen was de informatie niet accuraat tengevolge van verouderde bronnen. Recent ontwikkelde folders (KWF Kankerbestrijding) en websites (genoemd in {bijlage 16}) zijn meer accuraat en compleet.

Omdat het gebruik van internet een enorme vlucht neemt, dient wel rekening gehouden te worden met het effect ervan. In een onderzoek voor het Integraal Kankercentrum Zuid blijkt dat 70% van de ondervraagde patiënten (N=267) het internet gebruikt voor informatie over hun ziekte. Daarvan zoekt 91% bevestiging voor deze informatie bij hun specialist. Het merendeel van de patiënten heeft de voorkeur om de informatie te lezen van een website van het ziekenhuis. [Poll-Franse van de, 2008 (9)]

Verpleegkundige en ondersteunende zorg
Bij de behandeling van urologische patiënten vindt er in Nederland een verschuiving plaats van taken en verantwoordelijkheden. In de ziekenhuizen is een toename van het aantal verpleegkundig specialisten en physician assistents. Gespecialiseerd oncologie- of urologieverpleegkundigen kunnen zelfstandig de begeleiding van de patiënt uitvoeren onder supervisie van bovengenoemde beroepsgroepen.

Kelly en Miaskowkski [1996 (10)] stellen in een review vast dat kennis van verpleegkundigen over urotheelcarcinoom hen in staat stelt preventief acties te ondernemen, een eigen bijdrage te leveren aan de behandeling van de ziekte, de optredende complicaties, en aan de psychosociale behoeften van de patiënten tegemoet te komen. Een gerandomiseerd onderzoek door Faithfull et al. [2001 (11)] naar de evaluatie van door verpleegkundige uitgevoerde follow-up bij radiotherapie (n=115) wijst uit dat in urologie gespecialiseerde verpleegkundigen goed in staat zijn om de follow-up te verzorgen bij mannen die radiotherapie ondergingen. Verpleegkundigen kunnen de begeleiding en het informeren van patiënten die een blaasinstillatie ondergaan op zich nemen.

Referenties

1 - Daimoiseaux V, Visser AP, Patiëntenvoorlichting. Van Gorcum, Assen/Maastricht, 1988.
2 - Visser AP, de Haes WFM, Angst en gezondheidsvoorlichting. VU Uitgeverij, Amsterdam, 1987.
3 - Weert, Van. In gesprek over chemotherapie, NIVEL 2008
4 - Krol Y, Dam van FSAM, Horenblas S, et al. Informatiebehoefte van mannen met prostaatcarcinoom en hun partners, Ned Tijdschr Geneesk 2000;9:431-6.
5 - Haes, J.C.J.M. de, Gualthérie van Weezel, L.M., Sanderman, R., Wiel, H.B.M. van de (2001). Psychologische patiëntenzorg in de oncologie. Handboek voor professionals. Assen: van Gorcum.
6 - Fischer MJ, Visser AP, Voerman AE, Garssen B, van Andel G & Bensing J (2006). De medische zorg voor mannen met prostaatkanker in het ziekenhuis. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 84, 43-49.
7 - Visser AP, Dekker NJG, den Ouden A, Vleer JFA, Heijn J. Evaluatie project Zorg voor Zorgenden (Evaluation of the project Care for the Caregivers). Rotterdam: Maia Foundation; 2001.
8 - Lee CT, CA Smit, JM Hall, WB Walters, JS Biermann, Bladder cancer facts: accuracy of information on the Internet.Journal of Uroloy, 2003, 170, 1756,60.
9 - Poll-Franse van de LV, Eenbergen van MC. Internet use by cancer survivors: current use and future wishes. Support Care Cancer 2008, Oct;16(10):1189–1195.
10 - Kelly P, Miaskowki C. An overview of bladder cancer: treatment and nursing implications. Oncology Nursing Forum 1996; 23: 459-68.
11 - Faithfull S, Corner L, Meyer R, Huddart, Dearnaley. Evaluation of nurse-led follow-up for patients undergoing pelvic radiotherapy. Brit J of Cancer 2001, Dec 14;85(12):1853-64.

Evidence tabellen

Jaartal	Mate van be- wijs	Populatie (incl. steek proef- grootte)	Inclusie criteria	Interventie (incl. duur, dosering)	Controle (incl. duur, dosering)	Outcome (effectmaat, incl. follow-up)	Resultaat	Opm, commen- taar
Böhle 1996	C	30	pTa-pT1, G1-3	Survey MLDL	-	Sideeffects and QoL	97% response QoL Correlation QoL-side- effects
Clarke 2005	C	527	Consul- tant Urologist UK	Questionnaire	-	Use of MMC, dosage regime	61% response adaption of recommen- dations
Saint 2001	C	72	Recent complete resection Ta-T1, G1-2	BCG 81 mg Connaught	-	Full dose, complete treatment	19% full dose ; 57% reduced dose
Andius 2005	C	240	Ta, Tis, T1	BCg (oncotice) 1x 6 weeks	Hold instillation for 2 hr	Reduction of dwell time	6% complete time instillation 21% reduction dwell time
Morgia 2002	C	92	Ta-T1; G1-3; > 18 y	BCG for 2 hr	-	Tolerability of BCG/ QoL r	15,2% drop out
Rajja- yaban 2007	B	60	IVeT	ICP- parameters	Pre audit ICP	6 parameters ICP	4 out of 6 parameters 100% assessment Others 90% and 61% assessment
Lamm 2005	D	-	-	-	-	-	-	Continuing education
Mc Donald 2007	D-	-	-	-	-	-	-	General Clinical Practice
Washburn 2007	D	-	-	-	-	-	-	Feature article
Stoehr 2008	B	60	Tur, non-muscle invasive bladder cancer	Instillation of MMC with elevated urine bag	Clamping catheter	Intolerable pain	Sign less pain in intervention group (p 0,05)
Cindolo 2004	B	100	Ta-T1, G1-3	Hydrophilic catheter	Standard PVC catheter	Discomfort Nr of leucocytes/ bacteriuria	3,5% UTI in intervention group (p 0,001) Less pain (VAS) (p0.01)
Games 1996	D	-	-	-	-	-	-	Opinion article

Auteurs, jaartal	Mate van be- wijs	Studie- type	Popu- latie (incl. steek- proef- grootte)	Inclusie- criteria	Interventie duur en dosering	Controle (gouden standaard, referentie- test)	Outcome (effect- maat)	Result/ Conclu- sie	Opm, com- men- taar
Faithfull 2001	C	Rando- mised controlled trial	N=115	Men included in the study were those undergoing radical (greater than 60 Gy) radio- therapy for prostate or bladder cancer.	Cystoscopy by unp	Cystoscopy by urologist	Comparison symptoms, Patient satisfaction, economic evaluation	men who had received nurse-led care were signifi- cantly more satisfied (P < 0.002) There were also significant (P < 0.001) cost benefits, with a 31% reduction in costs with nurse- led, compared to medically led care. Evidence from this study suggests that a specialist nurse is able to provide safe follow up for men undergoing radio- therapy.	vertaling van dit followup system naar andere vraagt zorg- vuldige overweg- ingen.
Lee 2003	D	Explore- tory study	38 indepen- dent web sites	: Internet searching was performed by retrieving the first 30 universal resource locators from 8 popular search engines using the search term bladder cancer	nvt	Two reviewers evaluated the accuracy and complete- ness of information using a pre- determined 41-point checklist rating instrument that evaluated essential information related to bladder cancer	accuracy	Although inaccurate information was detected on 32% of the sites, it tended to be related to outdated information. It is reasonable to refer patients to select comprehen- sive web sites to obtain pertinent information about bladder cancer.	Epert opinion
Kelly 1996	D	Descrip- tive explora- tory study	nvt	NVT	NVT	NVT	NVT	Knowledge about bladder cancer will help nurses prevent and manage the disease and its treatment complica- tions and meet patients' psycholo- gical needs.	Expert opinion
Ansell - 2001	D	Descrip- tive explora- tory study	NVT	NVT	NVT	NVT	NVT	The uro- oncology clinical nurse specialist's role in one multidisci- plinary team is to provide support, information and a link between all the staff involved in the patient's care	Expert opinion
Koch 1995	C	Retro- spective analasys	43 coll pathway 103 pre coll pathway N=106	Those before and those after intr coll pathwayfor undergoing cystectomy and urinary recon- struction	Hospital stay, costs, quality of care, morbidity rates	103 pat undergoing traditional care against 43 with coll pathway	Hospital stay, costs, quality of care, morbidity- rates	Collaborative care pathways favorably affect the cost efficiency of care and provide favorable surgical outcomes
van de Poll- Franse 2008	D	Descrip- tive explora- tory study	261	Multi- centre, in treatment for breast (n = 128), prostate (n = 96), or gynecolo- gical (n = 89) cancer or lymphoma (n = 77)	nvt	nvt	Percentage using internet and value	41% searched the Internet for information about cancer daily to several times a week. After diagnosis, during treatment, and at follow- up, this was, respectively, 71%, 56%, and 4%. Although patients preferred to get reliable information from the Web site of their oncologist (88%), hospital (70%) or Dutch Cancer Society (76%),
Van Weert 2008	C	Literature study and focus- group interviews	345 patienten	Multi- center, new to chemo- therapy	To evaluate the psycho- metric properties of the QUOTE chemo, content validity, internal structure and convergent validity were investigated amongst 345 cancer patients, new to chemo- therapy, from 10 different hospitals.	nvt	67 relevant topics revealed seven main themes: Treatment- related information, Prognosis information, Rehabili- tation information, Coping information, Inter- personal communi- cation, Tailored communi- cation and Affective communi- cation.	Researchers and health care providers can use the instrument to measure patients' needs and experiences with communic- tion to identify aspects that need improve- ment.

Jaartal	Mate van bewijs	Popu- latie (incl. steek proef- grootte)	Inclusie- criteria	Inter- ventie (incl. duur, dosering)	Controle (incl. duur, dosering)	Outcome (effect- maat, incl. follow- up)	Resul- taat	Opm, commen- taar
Andius 2005	C	240	Ta, T1, CIS	Reductie instillatie- tijd BCG naar 30 minuten of minder	2 uur instillatie- tijd BCG	Bijwerk- ingen BCG	51 patienten kortere instillatie- tijd, minder koorts, koude rillingen en dysurie	Na 6-8 maanden gelijk oncologisch resultaat. Niet gerando- miseerde kleine studie
Bohle 2003	A1	2749	Ta, T1	1421 BCG behandel- ing	1328 MMC behan- deling	Recidief frequentie Toxiciteit	Significant lagere recidief- frequentie met BCG Meer lokale en syste- mische bijwerk- ingen met BCG
Colombel 2006	A2	115	Ta, T1, CIS Geen voor- gaande BCG	BCG + 200 mg Ofloxacine 6 en 10-12 uur na instillatie	BCG + placebo 6 en 10-12 uur na instillatie	Bijwerk- ingen BCG	Ofloxacine verlaagt aantal patienten met matig tot ernstige bijwerk- ingen van 83,3% tot 61,1%	Effect met name tussen instillatie 4 en 6
Durek 2000	C							In vitro studie
Durek 2002	C							Diermodel studie
Koya 2006	C							Literatuur review
Lamm 1992	C	2602	Patienten behandeld met BCG			Beschrij- ving bijwerk- ingen	95% geen ernstige bijwerk- ingen
Lamm 2000	C							Literatuur review
Lamm 2005	???
Martine- Pineiro 2005	A2	155	T1G3 en/of CIS	BCG 27 mg, 6 x wekelijks en daarna 6 x 2 wekelijks	BCG 81 mg, 6 x wekelijks en daarna 6 x 2 wekelijks	Recidief frequentie Tumor- progressie Toxiciteit	Geen significant verschil in recidieven en progressie Lage dosering significant minder bijw. (lokaal 69,5 vs 47,9%; systemisch 15,9 vs 5,5%)
Nieuwen- huijzen 2003	C	1		MMC instillatie		Blaas- perforatie		Case report
Oddens 2004	C	3		Epiru- bicine instillatie		Blaas- perforatie		Case reports
Rischmann 2000	C							Literatuur review Aanbe- velingen behandel- ing
Solimando 2004	???
Thrasher 1992	C	613	Patienten behandeld met MMC			Beschrij- ving bijwerk- ingen	Incidentie chemische cystitis 6-41%
Vd Meijden 2001	A2	957	Inter- mediate en high risk niet sperin- vasief blaasca	Arm 1: BCG plus isoniazide Arm 2: BCG plus placebo	Arm 3: epirubicine	Recidief frequentie Tumor- progressie Toxiciteit	Tijd tot eerste recidief langer na BCG Geen verschil in progressie BCG meer bijwerk- ingen dan epirubicine	Toevoegen van isoniazide reduceert aantal bijwerk- ingen niet

Verantwoording

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld : 18-07-2011

Laatst geautoriseerd : 18-07-2011

Geplande herbeoordeling :

De geldigheidsduur van deze richtlijn is vastgesteld op drie jaar. De geldigheidstermijn voor de richtlijn wordt vanuit IKNL bewaakt. Om verscheidene redenen kan herziening eerder dan beoogd nodig zijn. V&VN Urologie toetst daarom jaarlijks de actualiteit van de richtlijn. Het bestuur van deze landelijke werkgroep draagt de verantwoordelijkheid om de behoefte voor herziening van de huidige richtlijn bij de beroepsgroepen te peilen. Zo nodig zal de richtlijn tussentijds op onderdelen worden bijgesteld. Uiterlijk in 2014 zal een nieuwe multidisciplinaire werkgroep worden geïnstalleerd voor een herziene versie van de richtlijn.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:

Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland

Geautoriseerd door:

Nederlandse Vereniging voor Urologie
Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers

Algemene gegevens

Intellectueel eigendom

De intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de site www.richtlijnendatabase.nl en afgeleide producten van deze website berusten bij IKNL en houder van de richtlijn. Het is de gebruiker van deze site niet toegestaan de inhoud van richtlijnen (gedeeltelijk) te verveelvoudigen en/of openbaar te maken, zonder de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van IKNL en houder van de richtlijn. U kunt een verzoek voor toestemming richten aan IKNL, Postbus 19079, 3501 DB Utrecht. IKNL behandelt dit verzoek samen met de relevante houder van de richtlijn. Het is toegestaan een deeplink op te nemen op een andere website naar de website www.richtlijnendatabase.nl of naar richtlijnen op deze website. Tevens mag de informatie op deze internetsite wel worden afgedrukt en/of gedownload voor persoonlijk gebruik.

Houderschap richtlijn

De houder van de richtlijn moet kunnen aantonen dat de richtlijn zorgvuldig en met de vereiste deskundigheid tot stand is gekomen. Onder houder wordt verstaan de verenigingen van beroepsbeoefenaren die de richtlijn autoriseren. IKNL is financieel verantwoordelijk en draagt zorg voor het beheer en de ontsluiting van de richtlijn.

Juridische betekenis

Een richtlijn is geen wettelijke voorschrift, maar wetenschappelijk onderbouwde en breed gedragen inzichten en aanbevelingen waaraan zorgverleners zouden moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. De richtlijn bevat aanbevelingen van algemene aard. Het is mogelijk dat deze aanbevelingen in een individueel geval niet van toepassing zijn. Er kunnen zich feiten of omstandigheden voordoen waardoor in het belang van de patiënt van de richtlijn wordt afgeweken. Wanneer van de richtlijn wordt afgeweken, dient dit beargumenteerd gedocumenteerd te worden. De toepasbaarheid en de toepassing van de richtlijnen in de praktijk is de verantwoordelijkheid van de behandelende arts (eindverantwoordelijk), de verpleegkundig specialist of physician assistent.

Doel en doelgroep

Doelstelling

Een richtlijn is een document met aanbevelingen, adviezen en handelingsinstructies ter ondersteuning van de besluitvorming van professionals in de zorg en patiënten. De aanbevelingen berusten op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek met daarop gebaseerde discussie en aansluitende meningsvorming. Deze richtlijn beoogt een leidraad te geven voor het handelen in de dagelijkse praktijk en geeft aanbevelingen over de uitvoering van blaasinstillaties met cytostatica en immunotherapie en begeleiding van patiënten met (verdenking op) het niet-spierinvasief urotheelcarcinoom van de blaas. De richtlijn heeft zich beperkt tot de geneesmiddelen BCG en mitomycine omdat dit de enige voor deze behandeling bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) geregistreerde middelen zijn in Nederland.

Dezelfde voorzorgsmaatregelen dienen bij andere cytostatica. De richtlijn biedt aanknopingspunten voor transmurale afspraken of lokale protocollen. Ook kan de richtlijn worden gebruikt bij het geven van informatie aan patiënten.

Doelgroep

Deze richtlijn is bestemd voor alle professionals die betrokken zijn bij de uitvoering van blaasinstillaties met mitomycine en BCG en begeleiding van patiënten met urotheelcarcinoom van de blaas zoals urologen, huisartsen, urologie- en oncologieverpleegkundigen en verpleegkundig specialisten. Tevens kan de richtlijn houvast bieden aan patiënten en hun naasten. KWF Kankerbestrijding gebruikt deze richtlijn voor het maken van patiënteninformatiemateriaal.

Samenstelling werkgroep

Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in maart 2009 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld. Verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten werkzaam bij behandeling van het blaascarcinoom zijn afgevaardigd namens de beroepsvereniging. Bij de samenstelling van de werkgroep is rekening gehouden met de geografische spreiding en inbreng van betrokkenen uit zowel academische als algemene ziekenhuizen. De werkgroepleden hebben onafhankelijk gehandeld en hebben van hun verenigingen het mandaat voor hun inbreng gekregen. Een vertegenwoordiger van de patiëntenorganisatie Vereniging Waterloop is als lid van de richtlijnwerkgroep verantwoordelijk voor de inbreng vanuit het patiëntenperspectief. Een uroloog is verantwoordelijk voor de medische inbreng, een ziekenhuisapotheker, ziekenhuishygiënist en arbeidshygiënist zijn verantwoordelijk voor de inbreng vanuit de desbetreffende vakgebieden. Een clinical librarian van het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO heeft de werkgroep geadviseerd en ondersteund ten aanzien van het formuleren van de uitgangsvragen volgens PICO-methodiek en het zoeken van de literatuur. Integraal Kankercentrum Nederland, locatie Amsterdam is verantwoordelijk voor de secretariële ondersteuning en procesbegeleiding.

Leden van de werkgroep

W.M. de Blok, MANP urologie, namens V&VN Urologie en Oncologie, voorzitter
Mevr. J. Verkerk, RN, MScN, adviseur kwaliteit en zorgontwikkeling, namens V&VN Urologie, voorzitter
Mevr. A. Smits, MANP urologie, namens V&VN Oncologie
Mevr. S. Silvius, endoscopieverpleegkundige NKI-AVL
Dr. R.J.A. van Moorselaar, uroloog, namens NVU
Mevr. F.D.A. Gerkens, gevestigd ziekenhuisapotheker, namens NVZA (tot en met augustus 2009)
Dhr. A. Duchateau, ziekenhuisapotheker, namens NVZA (vanaf september 2009)
Mevr. Th. Daha, adviseur infectiepreventie, namens VHIG
Mevr. S.K.M. Hilhorst, arbeidshygiënist
Dhr. J. Vermeulen, ervaringsdeskundige en bestuurslid van Vereniging Waterloop

Belangenverklaringen

Alle leden van de richtlijnwerkgroep hebben verklaard onafhankelijk gehandeld te hebben bij het opstellen van de richtlijn. De richtlijnwerkgroepleden hebben hiervoor bij de start van het richtlijntraject een belangenverklaring ingevuld waarin ze hun banden met de farmaceutische industrie hebben aangegeven. Een overzicht van deze belangenverklaringen is hieronder opgenomen.

Werkgroeplid	Firma	Activiteit
W. de Blok	Hollister Coloplast Amgen	Consultatie/advisering, cursus Cursus Consultatie/advisering
Mevr. J. Verkerk	Geen
Mevr. A. Smits	Ortho biotec Sanofi-Aventis	Cursus Cursus
Mevr. S. Silvius
Dr. R.J.A. van Moorselaar	Sanofi-Aventis Astra Zeneca Pfizer Novartis AstellasI GSK Kyowa	Consultatie/advisering, congres/andere reis, lezing Lezing, congres/andere reis Lezing Consultatie/advisering, lezing Congres/andere reis Consultatie/advisering, lezing Lezing
Mevr. F.D.A. Gerkens	-
Dhr. A. Duchateau	Geen
Mevr. Th. Daha	-
Mevr. S. Hilhorst	Geen
Dhr. J. Vermeulen	Geen

Methode ontwikkeling

Evidence based

Werkwijze

In totaal hebben 129 personen uit verschillende disciplines een elektronische knelpuntinventarisatie compleet ingevuld. Op basis van deze brede knelpunteninventarisatie is door de werkgroep acht uitgangsvragen geformuleerd. Het complete overzicht van deze knelpuntinventarisatie en de aan de hand daarvan geformuleerde uitgangsvragen zijn hieronder te vinden. Elke uitgangsvraag werd toebedeeld aan twee of meer werkgroepleden. Het CBO heeft samen met deze werkgroepleden uitgangsvragen geformuleerd volgens PICO-methode en vervolgens een literatuurzoekactie gedaan. De richtlijnwerkgroepleden maakten een eerste selectie van de literatuur op basis van abstracts. De Centrale Kankerbibliotheek leverde de definitief geselecteerde artikelen fulltext aan. De werkgroepleden beoordeelden de fulltext artikelen in een tweede selectie. De resultaten van de literatuur zijn samengevat in evidence tabellen (zie onderbouwing). De conceptteksten zijn geschreven volgens het Oncolineformat. De antwoorden op de uitgangsvragen zijn volgens de methode van evidence-based medicine uitgewerkt naar aanbevelingen. De teksten zijn op vier plenaire vergaderingen besproken en viermaal per mail rondgestuurd ter becommentariëring. Na verwerking van de commentaren door de aan de uitgangsvraag gekoppelde werkgroepleden zijn de teksten door de werkgroepleden geaccordeerd. De afzonderlijke teksten zijn samengevoegd en op elkaar afgestemd tot één document, de conceptrichtlijn.

Uitwerking knelpuntinventarisatie Blaasinstillatie
Gestuurd aan alle betrokken (beroeps)verenigingen
Compleet ingevuld door 129 personen.
Open: 2 februari t/m 2 maart 2009

In welke functie bent u werkzaam?

	Aantal	Percentage (%)
Verpleegkundig	130	62,8
Medisch	52	25,1
Paramedisch	1	0,5
Anders, nl.	24	11,6
Totaal	207	100

Heeft u de evidence based conceptrichtlijn Blaascarcinoom van zomer 2008 weleens geraadpleegd? (of de consensus based richtlijn Blaascarcinoom uit 2006)

	Aantal	Percentage (%)
Ja	103	52,3
Nee	94	47,7
Totaal	197	100

Bent u in uw dagelijkse werk betrokken bij de uitvoering van blaasinstillatie?

	Aantal	Percentage (%)
Ja	143	72,6
Nee	54	27,4
Totaal	197	100

De volgende knelpuntvragen zijn geformuleerd na een globale inventarisatie onder gedelegeerde leden van V&VN Urologie.
Wilt u per knelpuntvraag aangeven in welke mate het van belang is dat deze knelpuntvraag wordt beantwoord?

	Hoog	Gemid-deld	Laag	Geen me-ning	N.v.t.	Totaal
1. Zijn er werkafspraken wie wanneer welke informatie geeft?	44.2% (57)	38.0% (49)	7.0% (9)	4.7% (6)	6.2% (8)	129
2. Is er eenduidig schriftelijk voorlichtingsmateriaal?	51.9% (67)	30.2% (39)	9.3% (12)	3.9% (5)	4.7% (6)	129
3. Is er een diagnose-behandelgesprek voordat de uitvoering van de blaasspoeling plaatsvindt in aanwezigheid van een verpleegkundige?	25.6% (33)	42.6% (55)	19.4% (25)	7.8% (10)	4.7% (6)	129
4. Is er na het diagnose-behandelgesprek gelegenheid voor opvang van de patiënt en het beantwoorden van vragen van de patiënt?	39.5% (51)	36.4% (47)	11.6% (15)	8.5% (11)	3.9% (5)	129
5. Wordt met de patiënt het behandeltraject besproken met een folder waarin bronnen voor verdere informatie vermeld staan?	38.8% (50)	36.4% (47)	13.2% (17)	7.0% (9)	4.7% (6)	129
6. Wordt aan alle patiënten de mogelijkheid geboden om ondersteuning te ontvangen van een gespecialiseerd verpleegkundige en worden de contactgegevens van een gespecialiseerd verpleegkundige doorgegeven?	35.7% (46)	36.4% (47)	16.3% (21)	6.2% (8)	5.4% (7)	129
7. Wordt de huisarts spoedig op de hoogte gesteld van de behandeling met blaasspoeling: bij voorkeur op dezelfde dag als de patiënt, uiterlijk binnen één week?	34.1% (44)	37.2% (48)	14.7% (19)	8.5% (11)	5.4% (7)	129
8. Wordt er gebruikgemaakt van een psychosociale signaleringslijst?	9.3% (12)	29.5% (38)	34.9% (45)	18.6% (24)	7.8% (10)	129
9. Is het duidelijk waar patiënten naar doorverwezen kunnen worden indien zij gespecialiseerde psychosociale ondersteuning nodig hebben?	18.6% (24)	34.9% (45)	27.9% (36)	10.1% (13)	8.5% (11)	129
10. Krijgen de patiënten de mogelijkheid aangeboden van Continuïteits- of begeleidingsbezoeken door een gespecialiseerd wijkverpleegkundige?	11.6% (15)	23.3% (30)	35.7% (46)	14.7% (19)	14.7% (19)	129
11. Is blaasspoeling met cytostatica in de thuissituatie veilig toepasbaar?	21.7% (28)	22.5% (29)	26.4% (34)	6.2% (8)	23.3% (30)	129
12. Aan welke verpleegkundige opleidingseisen moet worden voldaan om de blaasspoeling met cytostatica uit te mogen voeren?	45.7% (59)	34.9% (45)	7.0% (9)	2.3% (3)	10.1% (13)	129
13. Is er een standaard voor het aantal spoelingen?	41.1% (53)	37.2% (48)	11.6% (15)	3.9% (5)	6.2% (8)	129
14. Is er een standaard wanneer de eerste blaasspoeling moet starten?	42.6% (55)	35.7% (46)	10.9% (14)	5.4% (7)	5.4% (7)	129
15. Is er een standaard hoe lang de instillatie mag duren?	48.1% (62)	32.6% (42)	9.3% (12)	4.7% (6)	5.4% (7)	129
16. Is er duidelijkheid over wel of niet draaien van de patiënt tijdens de instillatie?	38.8% (50)	29.5% (38)	16.3% (21)	7.8% (10)	7.8% (10)	129
17. Zijn er afspraken vastgelegd over een veilige en hygiënische werkwijze, waarbij het risico op contact met uitscheidingsproducten zo klein mogelijk wordt gemaakt?	69.0% (89)	18.6% (24)	6.2% (8)	0.8% (1)	5.4% (7)	129
18. Gebruikt de hulpverlener persoonlijke beschermingsmiddelen bij de blaasspoeling?	69.8% (90)	15.5% (20)	6.2% (8)	1.6% (2)	7.0% (9)	129
19. Welke toedieningsystemen dragen bij aan veilig werken met cytostatica?	62.8% (81)	18.6% (24)	6.2% (8)	3.1% (4)	9.3% (12)	129
20. Hoe wordt geconstateerd of er sprake is van een urineweginfectie?	48.1% (62)	26.4% (34)	11.6% (15)	5.4% (7)	8.5% (11)	129
21. Zijn er afspraken vastgelegd over wat te doen bij een hematurie?	51.9% (67)	28.7% (37)	7.8% (10)	6.2% (8)	5.4% (7)	129
22. Wat is de beste manier om recidivering van de blaaskanker in de blaas vast te stellen?	44.2% (57)	25.6% (33)	10.9% (14)	8.5% (11)	10.9% (14)	129

Zijn er knelpuntvragen rondom het uitvoeren van blaasspoeling anders dan hierboven die u graag beantwoord wil hebben?

moet er na BCG nagespoeld worden met NaCl?, Geldt het naspoelen ook bij andere spoelingen? Moet dit met NaCl of steriel water of helemaal niet??
hoe is de eerste spoeling direct postop te geven. bij ons door de operateur, direct aansluitend aan de OK, nog op tafel en dan klem op de slang. op verkoever weer er vanafhalen. alle materialen in de chemischafvalbak. (ook de vloeistof). blijkt op vele plaatsen anders te gebeuren.
Kan de patient na het toedienen van de spoeling naar huis of in dagbehandeling in het ziekenhuis?
Hoeveel instanties maken er gebruik van de mogelijkheid om bcg spoelingen zelf klaar te maken, niet door de apotheek. Welke katheters worden gebruikt bij patiënten die veel overlast/pijn ondervindt tijdens het katheteriseren?
toedienen van blaasspoelinegn kan niet op de reruliere afdeling. Moet tegenwoodrig op speciale "oncologie-ruimte"ivm Chemo-karakter, Spoelen < 24 hr is lastig wanneer de TURb op vrijdag plaatsvindt
Na blaasspoeling moet volgens protocol bij een volle urinezak deze in z'n geheel vervangen worden. Hierbij wordt de katheterzak tijdelijk losgekoppeld van de katheter, terwijl de urine als besmet moet worden beschouwd.Er is geen mogelijkheid om zowel de katheter als de urinezak af te sluiten tijdens de ontkoppeling.De kans op besmetting is dus groot!
Weet de hulpverlener wat hij moet doen als er chemobesmet materiaal gespilld wordt?
Behandeling bij BCG itis
Welke eisen worden er aan de ruimte gesteld, waarin de blaasinstillatie wordt toegediend.
richtlijnen bij een verblijhfkatheter
Besmettings gevaar bij bcg / mito m.b.t. sexuele activiteit.
Belangrijk is welk toilet gebruikt wordt bij de mictie na de spoeling.
Mijn inziens zouden alleen verpleegkundigen de blaasspoelingen moeten verzorgen. Deze zijn BIG-geregistreerd en de doktersassisitenten die hebben minder "know-how" wat te doen bij complicaties. Ook denk ik dat er thuis prima met cytostatica gewerkt kan worden mits de randvoorwaarden er wel zijn
wordt het schema van Lamm gevolgd? bij irritatieve klachten: tot welke verdunning wordt er toegepast? wanneer wordt de urinecytologie afgenomen? wanneer een sediment: alleen bij klachten? of standaard? wanneer een urinekweek: alleen bij klachten? of standaard?
Kan de patient de veiligheidsmaatregelen voor hemzelf en zijn omgeving benoemen?
Hoe moet er omgegaan worden op een verpleegafdeling met blaas- spoeling. Als de patient de blaasspoeling al heeft gehad.
instructies rondom veilig toedienen van BCG vinden wij heel belangrijk. Valt BCG onder cytostatica protocol? Kleding voorschriften, morsen etc....
Voor de patient is het het prettigst na de turt direct de spoeling te kunnen krijgen, dan werkt de spinale nog, helaas is dit niet meer toegestaan en krijgt de patient om organisatorische redenen de volgende dag de spoeling,.wel in bed op de poli, maar het geeft toch vaak krampen en gevoeligheid ook vanwege de spoelkatheter.
wat en hoe bij besmetting van bed en omgeving
In de richtlijn worden geen adviezen gegeven mbt vraag 15 t/m 19. Svp dit ook duidelijk verwoorden. NB Mitomycine spoeling is 40 mg in 50 ml ipv in 40 ml. De bereiding van BCG zou volgens IGZ plaats moeten vinden in een aparte aseptische ruimte. Bij gebruik van het Medac systeem is er geen probleem; echter bij bijwerkingen wordt in de richtlijn een 1/3 dosis gesuggereerd. Dit is en vooral wordt bereidingstechnisch een groot probleem en zeker niet in Nederland zomaar beschikbaar! Waarom zit er geen apotheker in de adviescie???
Arbotechnische aspecten. Wij proberen de 1e spoeling kort na de OK (soms al op de OK) toe te dienen. Na 1 uur wordt de inhoud dan uit de blaas gehaald, meestal gebeurt dat op de urologische afdeling met ter zake getrainde verpleegtkundigen. Soms op de dagbehandeling. Indien men daar echter hoort dat het om chemotherapie gaat, slaat men soms op tilt. Dat zou alleen op de oncologische dagbehandeling kunnen plaats vinden , krijgen wij dan te horen. Op die manier wordt het echter onmogelijk gemaakt om in sommige gevallen < 24 uur de eerste spoeling toe te dienen.
Nee, vooral de persoonlijke beschermingsmiddelen zijn niet helemaal duidelijk op onze afdeling.
Er zijn is een aantal vragen opgenomen die bij het invasieve blaascarcinoom passen doch niet bij relatief onschuldige oppervlakkig blaascarcinoom: vraag 3 & 4 gaat m.i. om niet noodzakelijke werkverschaffing; in specifieke gevallen kan de dokter er voor kiezen om extra verpleegkundige begeleiding aan te bieden doch dat is bij dit ziektebeeld uitzonderlijk. Het is een lijst die door niet terzake kundigen is opgesteld hetgeen mag blijken uit bijvoorbeeld vraag 22 die hier in het geheel niet thuis hoort.

Overzicht uitgangsvragen

A. Wat is de optimale voorlichting voor patiënten vooraf, tijdens en na de blaasinstillatie?

B. Wat is de rol van de verpleegkundige?

C. Is dit mondeling en/of schriftelijk?

A. Hoe kan informatieoverdracht tussen specialist en verpleegkundige worden vormgegeven?

B. Welke gegevens moeten vermeld worden?

C. Welke middelen?

D. Welk frequentieschema?
E. Welke behandelperiode?

F. Welke tijdsduur per spoeling? Dit alles om de patiëntveiligheid te verbeteren.

A. Is wisselen van de houding van de patiënt tijdens de blaasinstillatie zinvol?

A. Welke maatregelen verhogen de veiligheid voor de medewerker die de blaasinstillatie verzorgt, voor de patiënt en voor zijn omgeving?

A. Welk toedieningssysteem verdient de voorkeur in verband met de veiligheid?

A. Welke complicaties bij de patiënt rechtvaardigen uitstel van de behandeling? a. met BCG b. met cytostatica

B. Wanneer is overleg met de specialist nodig?

C. Hoe wordt de ernst van de complicatie vastgesteld (vragenlijst)?

A. Op welke klachten, bijwerkingen en complicaties moet gelet worden bij de patiënt?

B. Wat moet er met deze klachten gebeuren?

A. Verlaagt chloorhexidine de effectiviteit van BCG?

B. Doet ciprofloxacine dit eveneens?

Zoekverantwoording

Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.