Anamnese

In de klinische praktijk wordt het merendeel van de angst- en dwangstoornissen geclassificeerd op basis van de anamnese. Het uitvragen van het beloop van klachten, de onderliggende dysfunctionele cognitie en de bijkomende symptomen zijn daarbij van essentieel belang om tot een juiste classificatie te komen. Bij kinderen en adolescenten is het van belang om niet alleen de jeugdige zelf te bevragen maar ook een ouder of verzorger (heteroanamnese) en bij problemen op school desgewenst een mentor of leerkracht. Mede daardoor is het diagnostisch proces bij kinderen vaak uitgebreider en tijdrovender. Tijdens deze fase is het ook belangrijk te onderzoeken of er somatische aandoeningen aanwezig zijn die gepaard gaan met angst- en dwangklachten en/of er psychoactieve stoffen of geneesmiddelen worden gebruikt (intoxicatie) of zijn gestaakt (onthouding) die de psychische klachten hebben kunnen veroorzaken of in stand houden. Aanvullend lichamelijk en laboratoriumonderzoek kan wenselijk zijn bij de verdenking op of ter uitsluiting van een somatische oorzaak of een relatie met het gebruik van middelen. Vragenlijsten en interviews zijn niet alleen nuttig voor onderzoeksdoeleinden, maar ook in de klinische praktijk kan classificatie betrouwbaar en valide worden uitgevoerd met behulp van gestructureerde psychiatrische interviews. Dit kan helpen bij de differentiële diagnostiek en voorkomt onder-diagnostiek, bijvoorbeeld als er sprake is van co-morbiditeit. Als de classificatie vaststaat kunnen vragenlijsten gebruikt worden om de ernst vast te stellen, of om het verloop van de klachten over de tijd te monitoren (behandeleffect).

Het diagnostische proces stopt niet bij het vaststellen van een classificatie van een angst- of dwangstoornis. De anamnese wordt uitgebreid zodat een behandelplan kan worden gemaakt dat ook wordt gebaseerd op de context waarin de klachten optreden. Hieronder vallen onder andere:

• inschatting van de kwetsbaarheid van de betrokkene (bijvoorbeeld op basis van eerdere klachten of een positieve familieanamnese);
• beoordeling van predisponerende, uitlokkende, en in-stand-houdende factoren,
• uitgebreidheid van psychopathologie (co-morbide stoornissen; differentiële diangostiek);
• gevolgen voor het functioneren (vermijdingsgedrag, maar ook gevolgen voor school, werk, gezinsleden (inclusief (jonge) kinderen van volwassenen, en ouders, broers en zussen bij adolescenten);
• interactie met naastbetrokkenen ten gevolge van de klachten;
• ervaringen met en motivatie voor bepaalde behandelvormen;
• in kaart brengen van SCEGS-model (somatische, cognitieve, emotionele, gedragsmatige en sociale dimensie van psychische klachten);
• intelligentieniveau.  Een aanzienlijk deel van de patiënten in de specialistische gezondheidszorg functioneert op het niveau van een licht verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid. Behandelaren dienen hierop alert te zijn omdat de beperkingen vaak niet of pas in later stadium worden herkend.
• bij kinderen en adolescenten is het van belang dat zowel het perspectief van de jeugdige als van de ouders in kaart wordt gebracht ten aanzien van wat er aan de hand is, wat het grootste probleem is (en voor wie), en welke hulp gewenst is. Bij problemen op school is ook het perspectief van de mentor of leerkracht van belang
• kinderen hebben soms alleen dwanghandelingen die ze doen “omdat het zo moet” of “tot het goed voelt”, zonder nare gedachten (“just right experience”).

Omdat de situatie van mensen kan veranderen en psychopathologie over de tijd heen kan veranderen, moet diagnostiek gezien worden als een doorlopend proces. Het behandelplan kan worden gewijzigd op grond van nieuwe of gewijzigde inzichten, en op grond van (in)effectiviteit van bepaalde behandelinterventies.

Juist omdat de anamnese centraal staat bij het diagnostisch proces speelt interpretatie en klinische weging van wat de patiënt aangeeft een cruciale rol. Hierbij kunnen zich bij ouderen vertekeningen voordoen die specifiek zijn voor deze levensfase. Deze vertekeningen hebben betrekking op leeftijdsspecifieke stereotiepe opvattingen over ouderen en ouder worden. Het wordt ook wel aangeduid als “ageism”(Ayalon & Tesch-Römer, 2017). De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft ageism een belangrijke plaats gegeven in haar beleid en op haar website een aparte webpage ingericht. (https://www.who.int/news-room/q-a-detail/ageing-ageism). Op individueel niveau kan het voorkomen bij ouderen zelf, hun omgeving en bij hulpverleners. Hierdoor kan een angststoornis worden gemist.

Leeftijd gerelateerde cognitieve vertekeningen zijn in de afgelopen 20 jaar toenemend onderzocht. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat deze vertekeningen zowel een positieve als negatieve bijdrage kunnen hebben op de algemene gezondheid van ouderen. Een Amerikaanse studie vond dat wanneer er sprake is van negatieve stereotiepe opvattingen bij ouderen zelf, hun omgeving of zorgverleners de kosten van de zorg met ruim 15% toenemen. Het tegenovergestelde effect werd gezien bij een positieve lading van stereotiepe opvattingen (Levy et al., 2020). In diverse studies in de huisartsenzorg en GGZ is aannemelijk gemaakt dat deze leeftijdsspecifieke cognitieve vertekeningen of stereotiepe opvattingen het risico op onderdiagnostiek en onderbehandeling bij ouderen met depressie verhogen (Frost et al., 2019; Kessler & Blachetta, 2020; Kessler & Schneider, 2019; Sittler et al., 2022). Deze opvattingen kunnen betrekking hebben op dat bepaalde psychische klachten passen bij de specifieke levensfase (bijvoorbeeld “eenzaamheid gaat gepaard met depressiviteit”, “een hogere leeftijd gaat gepaard met een minder gunstige behandelprognose”, “op oudere leeftijd heeft psychotherapie geen zin meer”) (Burroughs et al., 2006; Chew-Graham et al., 2012; Wolitzky-Taylor et al., 2010) of dat op hogere leeftijd de psychologische behandeling a priori aangepast moet worden(Kessler & Blachetta, 2020). Onderzoek bij ouderen met angststoornissen ontbreekt in dit verband. Het lijkt aannemelijk, vanwege een factor 3 lagere verwijscijfers (Mackenzie et al., 2012; Pettit et al., 2017; Wang et al., 2005), dat ook bij deze doelgroep vergelijkbare leeftijdsstereotiepe opvattingen een ongunstige rol spelen bij diagnostiek en behandeling (Wolitzky-Taylor et al., 2010).

Instrumenten ten behoeve van de classificatie bij volwassenen

De volgende gestructureerde interviews kunnen bij volwassenen en ouderen gebruikt worden om de DSM-5 classificatie angst- of dwangstoornis en co-morbiditeit betrouwbaar en valide te stellen. De meeste interviews zijn beschikbaar voor de DSM-5, een aantal is hiervoor in ontwikkeling.

Structured Clinical Interview for DSM-5 Axis I Disorders (SCID; APA, 2017) is een semi-gestructureerd klinisch interview voor de classificatie van veel psychische stoornissen, dat zowel in onderzoek als de klinische praktijk veel wordt gebruikt. Het interview moet worden afgenomen door getrainde professionals.

Het Mini-International Neuropsychiatric Interview (MINI; Sheenan et al., 1998) is ontwikkeld als een beknopt gestructureerd interview voor de belangrijkste psychiatrische aandoeningen. Er zijn diverse varianten van dit classificatie instrument beschikbaar; afhankelijk van de versie is de afnameduur 15 (MINI) tot 30 minuten (MINI-plus).

Het Composite International Diagnostic Interview (CIDI; versie 2.1, WHO, 1997) is ontworpen voor gebruik in verschillende culturen, en wordt zowel gebruikt in (epidemiologisch) onderzoek als de klinische praktijk. Ook de CIDI betreft een gestandaardiseerd interview met goede psychometrische eigenschappen (Kessler et al., 2004; Haro et al., 2006; Wittchen, 1994) dat wordt afgenomen door getrainde interviewers. Het interview duurt gemiddeld 75 minuten. De CIDI wordt vanaf 16 jaar afgenomen.

Instrumenten ten behoeve van de classificatie bij kinderen en adolescenten

Bij kinderen en adolescenten worden de diagnostische interviews doorgaans zowel bij het kind zelf als bij de ouders afgenomen, zeker bij kinderen tot 12 jaar. Vanaf 12 jaar wordt tenminste het interview bij de jongere afgenomen en wordt aangeraden om ook de ouders te bevragen. Beide informanten worden doorgaans los van elkaar bevraagd en de informatie wordt geïntegreerd door de clinicus. Het is belangrijk dat de clinicus de antwoorden in de context en in de ontwikkeling kan plaatsen en zo kan afwegen of er sprake is van overmatige angst, vermijding of dwang. Aangezien er bij kinderen en adolescenten vaak sprake is van comorbiditeit, wordt aangeraden het volledige interview af te nemen en afname niet te beperken tot de modules over angst en dwang.

De Structured Clinical Interview for DSM-5 Axis I Disorders – Junior (SCID-5-Junior; Wante, Braet, Bögels & Roelofs, 2021) is een semi-gestructureerd interview waarmee de meest voorkomende psychische problemen worden uitgevraagd door een getrainde professional, bij zowel de jeugdige (8-18 jaar) als de ouder(s). Het interview kan ook bij een leerkracht of groepsopvoeder worden afgenomen. Afname is doorgaans iets langer bij ouders (90-120 minuten) dan bij hun kinderen (60-90 minuten) en is afhankelijk van het aantal gebieden waarop het kind problemen heeft.

De Kiddie-SADS-present and lifetime versie (K-SADS-PL; Kaufman, Birmaher, Axelson, Peripletchikova, Brent & Ryan, 2016) is een ander semi-gestructureerd interview voor kinderen en adolescenten en hun ouders. De Nederlandstalige versie die op de DSM-5 is gebaseerd, is vooralsnog alleen beschikbaar voor online afname.

De Development and Well-Being Assessment (DAWBA; Goodman, Ford, Richards, Gatward & Mettzer, 2000) tenslotte is gebaseerd op de DSM-5 en brengt psychopathologie bij kinderen en adolescenten in kaart middels zowel open als gesloten vragen. Het instrument kan mondeling worden afgenomen door een hulpverlener, maar ouders en hun kinderen kunnen de vragen ook zelf thuis invullen op een computer. De antwoorden worden online gescoord en geven een indicatie van een waarschijnlijkheid van een classificatie. De informatie uit de DAWBA dient te worden geinterpreteerd door een professional met klinische ervaring en is een uitgangspunt voor verder diagnostisch onderzoek.

Vragenlijsten die de ernst van symptomen meten

Er is een aantal zelfbeoordelings- en assessorbeoordelingsschalen beschikbaar. Sommige lijsten richten zich op algemene psychopathologie of meerdere angstklachten, vaak zijn er subschalen die een verdere differentiatie mogelijk maken. Andere vragenlijsten meten de ernst van symptomen van een bepaalde angst- of dwangstoornis.

Vragenlijsten gericht op algemene psychopathologie of angst en dwang in bredere zin bij volwassenen

De Symptom Check List (SCL-90; Derogatis, 1977; Arrindell & Ettema, 1986) is een multidimensionele klachtenlijst bestaande uit 90 items. De totaalscore van deze lijst is een maat voor algeheel psychisch functioneren. Daarnaast bestaat de lijst uit acht subschalen. Voor de angststoornissen zijn met name de subschalen 'angst' en 'agorafobie' relevant. Normscores zijn beschikbaar voor de populaties „psychiatrische patiënten” en „normalen”. De SCL-90 wordt veel gebruikt en is geschikt om een beeld te krijgen van de breedte en ernst van de (niet-psychotische en niet-organische) psychopathologie.

De Zelfbeoordelingsvragenlijst (ZBV, van der Ploeg et al., 1980) is een bewerking van Spielbergers State Trait Anxiety Inventory (STAI) en meet algemene angst. De lijst bestaat uit 2 schalen: toestandsangst verwijst naar de angst op het moment van invullen (‘state’); angstdispositie betreft de meer continue aanwezigheid van angst (‘trait’). Beide dimensies omvatten 20 items die met een vierpuntsschaal worden ingevuld lopend van niet tot zeer veel (toestandsangst), resp. bijna nooit tot bijna altijd (angstdispositie); de schalen zijn consistent, maar correleren onderling. De lijst is geschikt om fluctuaties in het angstniveau te meten.

De Hamilton Angst Schaal (HAM-A; Bech et al., 1986) is een semigestructureerde beoordelingsschaal die de afgelopen 72 uur betreft. De schaal omvat 14 items die gescoord worden van 0 tot 4. De operationalisering van de criteria is door Bech e.a. (1986) uitgewerkt. De HAM-A meet hoofdzakelijk algemene angst. Bech e.a. (1986) hebben ook een aanpassing gemaakt waardoor ook paniekangst gemeten kan worden. De schaal omvat een dimensie somatische angst en een dimensie psychische angst. De tussenbeoordelaar betrouwbaarheid is behoorlijk. Er is een overlap met depressieschalen. Deze schaal wordt vooral gebruikt in (psychofarmacologisch) effectonderzoek.

De Fear Survey Schedule (FSS, Wolpe & Lang, 1964; Arrindell, 1980) bestaat uit 76 items en beschrijft verschillende fobische klachten. De FSS bestaat uit vijf subschalen: sociale fobie, agorafobie, ziektevrees, angstige beelden over seks en agressie, en vrees voor levende organismen. Deze subschalen werden ook in de Nederlandse populatie gevonden (Arrindell et al., 1984). De FSS is geschikt om bij een respondent de diversiteit en ernst van fobische klachten in kaart te brengen.

De Geriatric Anxiety Inventory (GAI; Therrien & Hunsley, 2012) bestaat uit 20 items met een cut-off score van > 8 voor de detectie van een angststoornis bij oudere volwassenen. De belangrijkste beperking is dat er geen items zijn opgenomen om vermijding te scoren.

De Fear Questionnaire (FQ; Marks & Mathews, 1979) bestaat uit 21 vragen: een vraag naar de belangrijkste fobie, drie subschalen (agorafobie, sociale fobie en bloedfobie) bestaande uit 15 vragen over vermijding en nog vijf vragen over angst en depressie. In de Nederlandse populatie werd met de FQ een voldoende betrouwbaarheid en begripsvaliditeit gevonden (Arrindell, 1984). Het voordeel van deze veelgebruikte lijst is dat snel de ernst van de klinische belangrijkste fobieën (agorafobie, sociale fobie en bloedziekenhuisfobie) gemeten wordt. De FQ is ook gevalideerd bij ouderen, maar lijkt, in vergelijking met jongere volwassenen, minder geschikt bij sociale angst.

Vragenlijsten gericht op algemene psychopathologie of angst en dwang in bredere zin bij kinderen en adolescenten

De Spence Children’s Anxiety Scale (SCAS) is een zelfrapportage vragenlijst voor kinderen en adolescenten van circa 8 t/m 18 jaar (Spence, 1998; Spence, Barrett & Turner, 2003) en hun ouders (Nauta et al., 2004). Deze vragenlijst bestaat uit 44 items. Naast één totaalscore levert de lijst scores op 6 subschalen: paniek/agorafobie, separatieangst, sociale fobie, gegeneraliseerde angst, dwang en angst voor lichamelijke verwonding. Voor meer informatie en scoring zie http://www.scaswebsite.com/.

De Revised Child Anxiety and Depression Scale (RCADS; Chorpita et al., 2000; Ebesutani et al., (2012); Skoczen et al., 2017) is een bewerking van de SCAS. Deze zelfrapportagelijst van 47 items bevat een extra subschaal met symptomen van depressie en bevat extra vragen over piekeren voor de subschaal gegeneraliseerde angst. De subschaal angst voor lichamelijke verwonding (van de SCAS) wordt weggelaten.

De Screen for Child Anxiety Related Emotional Disorders (SCARED-R of SCARED-NL) is een vergelijkbare zelfrapportagelijst (correlatie van .89 met de SCAS). Deze lijst is bedoeld voor kinderen en adolescenten in de leeftijd van 8 tot en met 18 jaar en bestaat uit 66 items die zich richten op symptomen van de gegeneraliseerde angststoornis, separatieangststoornis, paniekstoornis, sociale fobie en schoolfobie. Van de lijst is inmiddels ook een, met name wat betreft sociale fobie, uitgebreidere lijst, de SCARED-71. SCARED-NL is de Nederlandse vertaling van SCARED-R (Bodden et al., 2009; Muris, Bodden, Hale, Birmaher & Mayer, 2007)

De Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5; Muris et al., 2017) is een zelf- en ouderrapportvragenlijst voor het beoordelen van angststoornis-symptomen bij kinderen en adolescenten in termen van het hedendaagse DSM-5 classificatiesysteem. Deel 1 van de schaal bestaat uit 28 items en meet de belangrijkste angststoornissen waaronder separatieangststoornis, selectief mutisme, sociale fobie, paniekstoornis en gegeneraliseerde angststoornis. Deel 2 bevat 22 items die zich richten op specifieke fobieën en (gezien de overlap met situationele fobieën) agorafobie.

De Zelfbeoordelingsvragenlijst voor kinderen (ZBV-K) is een Nederlandstalige bewerking van de State-Trait Anxiety Inventory for Children (STAI-C). De ZBV-K is een meetinstrument bedoeld om angst bij kinderen van 8 tot 15 jaar te meten. Het bestaat uit twee afzonderlijke zelf-beoordelingsvragenlijsten, waarmee twee vormen van angst gemeten kunnen worden: toestandsangst en angstdispositie. De toestandsangstschaal is bedoeld om bij kinderen de mate van angst op een bepaald moment te meten. De angstdispositieschaal is bedoeld om vast te stellen wat de neiging van het kind is om situaties als bedreigend te interpreteren en daar met toestandsangst op te reageren (Bakker, et al., 1989, 2004).

De Vragenlijst voor Angst bij Kinderen (VAK) is een zelfrapportage-vragenlijst van 80 items die situaties en objecten beschrijven die bij kinderen angst kunnen oproepen, bij kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 12 jaar (de VAK 4-12; Oosterlaan & Prins, 2011). Er zijn vijf subschalen: falen en kritiek, het onbekende, kleine verwondingen/ kleine dieren, gevaar en dood, angst voor medische situatie. De totaalscore op de VAK weerspiegelt de algemene geneigdheid van het kind angstig te reageren op een groot aantal situaties en objecten.

De vragenlijst Family Accommodation Scale (FAS) bestaat uit 13 items, wordt ingevuld door een ouder of verzorger en brengt in kaart in hoeverre zij zich aanpassen aan de angst of dwang van hun kind. Er zijn versies rond dwang (Calvocoressi et al., 1999) en angst (FASA; Lebowitz et al., 2012). Als ouders veel aanpassingsgedrag rapporteren, zijn de problemen van de kinderen vaak ernstiger. Het is aannemelijk dat er een wederzijdse en versterkende invloed is van de ernst van de klachten en gezinsaanpassing.

Vragenlijsten gericht op specifieke angststoornissen bij volwassenen

Hieronder volgen enige vaak gebruikt vragenlijsten ingedeeld naar de specifieke angst- of dwangstoornis. Er is niet naar volledigheid gestreefd bij deze opsomming.

Sociale Angst Stoornis

De Sociale Angst Schaal (SAS; Willems et al., 1973) bestaat uit 24 items. De lijst heeft geen subschalen maar vraagt naar emotionele reacties en cognities in verschillende soorten interacties: 1. situaties waarin men opvalt, 2. situaties waarin men wordt beoordeeld, 3. nieuwe en onverwachte situaties en 4. gezelligheidssituaties en informele contacten.

De Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS; Liebowitz, 1987; Heimberg et al., 1999) is een gestructureerd interview dat door een therapeut of onafhankelijk beoordelaar afgenomen kan worden. In het interview worden 11 sociale interacties en 13 situaties waarin gepresteerd moet worden, gescoord op angst en vermijding. De psychometrische eigenschappen van de LSAS zijn goed voor de Engelstalige populatie (Heimberg et al., 1999).

Social Phobia and Anxiety Inventory-18 (SPAI-18, De Vente et al., 2014) is een verkorte versie van de SPAI met 32 items (Turner et al., 1989; Scholing et al., 1995). Deze vragenlijst meet symptomen van sociale angst. De afname van de SPAI-18 duurt ongeveer 8 minuten. Items worden beoordeeld op een 7-puntslikertschaal (1 = nooit, 7 = altijd). De psychometrische kwaliteit is goed. Een score van > 48 geeft een indictie voor een sociale angststoornis.

Paniekstoornis

De Panic Disorder Severity Scale Clinicial Rated en Self Report (PDSS-CR en PDSS-SR; Shear 1997, 2001, Furukawa, 2009) is een (interview)vragenlijst die de ernst van een paniekstoornis in kaart brengt. De PDSS bevat items over de frequentie van paniekaanvallen (en beperkte angstaanvallen), angst voor paniek- en angstaanvallen, anticipatieangst, agorafobische vermijding, vermijding van lichamelijke gewaarwordingen en beperkingen in werk en sociale contacten vanwege de klachten. De psychometrische eigenschappen zijn goed.

De Body Sensation Questionnaire (BSQ; Chambless, Caputo, Bright & Callanger, 1984) is het meetinstrument bij uitstek wanneer men somatische aspecten van angst wil meten. Deze vragenlijst bestaat uit 17 items en meet de angst voor verschillende lichamelijke sensaties, die kunnen optreden tijdens angst of een paniekaanval. De BSQ is een unidimensionele schaal met een goede interne consistentie (Arrindell, 1993). Inmiddels bestaat een gemodificeerde versie van de BSQ.

Agorafobie

De Agoraphobic Cognition Questionnaire (ACQ; Chambless, Caputo, Bright & Callanger, 1984) is met name geschikt voor het meten van de cognitieve dimensie van paniek. De ACQ bestaat uit 14 items die de catastrofale cognities van de respondent tijdens een paniekaanval inventariseert. Aangegeven wordt hoe vaak een cognitie voorkomt wanneer iemand angstig is. De ACQ bestaat uit twee dimensies: sociaal, gedragsmatige bezorgdheid en fysieke bezorgdheid. Deze structuur wordt ook in Nederlandse populatie terug gevonden (Arrindell, 1993).

Met de Mobility Inventory (MI; Chambless, Caputo, Jansin, Gracely & Williams, 1985) kan het vermijdingsgedrag van patiënten worden gemeten, zowel alleen als in gezelschap van anderen. De vragenlijst heeft goede psychometrische eigenschappen (Chambless et al., 2011)

Gegeneraliseerde angststoornis

De Lehrer-Woolfolk Anxiety Symptom Questionnaire (LWASQ; Lehrer & Woolfolk et al., 1982; Scholing & Emmelkamp, 1992) bestaat uit 36 items, die de cognitieve, gedragsmatige en somatische aspecten van angst meten. De somatische subschaal (10 items) meet lichamelijke symptomen van angst; de gedragsmatige subschaal (9 items) meet voornamelijk vermijding en de cognitieve subschaal (11 items) meet de neiging om te piekeren en rumineren. De Nederlandse versie heeft een 5-punts Likertschaal lopende van 1 (nooit) tot 5 (bijna altijd). Betrouwbaarheid van de subschalen zijn in Nederlands onderzoek ruim voldoende gebleken evenals convergerende en divergerende validiteit (Scholing & Emmelkamp, 1992). De LWASQ is gevoelig voor verandering.

Penn State Worry Questionnaire (PSWQ: Meyer, Miller, Metzger & Borkovec, 1990 en Rijsoort, Vervaeke en Emmelkamp, 1997)) is een zelfbeoordelingsvragenlijst bestaande uit 16 items. De vragenlijst geeft informatie over de neiging tot pathologisch piekeren en is gevoelig voor verandering. De vragenlijst vraagt naar de afgelopen week. De items op de schaal beoordelen het voorkomen, opdringerigheid, doordringendheid en andere kenmerkende kenmerken van de zorgen van een individu met zorgen. De PSWQ is ook gevalideerd voor toepassing bij ouderen met een gegeneraliseerde angststoornis.

De Generalized Anxiety Disorder-7 (Spitzer, et al., 2006) is een zelfrapportagevragenlijst om te screenen op klachten passend bij een gegeneraliseerde angststoornis en deze in ernst te meten. De cliënt wordt gevraagd na te gaan hoeveel last hij/zij heeft gehad van de uitgevraagde klachten gedurende de afgelopen 2 weken. ’. De Generalized Anxiety Disorder-7 bestaat uit 7 items die gescoord worden van 0-3. De totaalscore wordt berekend door de individuele scores op de items bij elkaar op te tellen.Een score van 10 of meer kan wijzen op de aanwezigheid van een Gegeneraliseerde Angststoornis. De normscore is 10. De betrouwbaarheid van de vragenlijst is goed (Löwe, et al., 2008).

Obsessieve-compulsieve stoornis

De Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (Y-BOCS; Goodman, et al., 1989) is een gestructureerd interview dat gescoord kan worden door een therapeut of een onafhankelijke beoordelaar. Bij de eerste afname wordt een inventarisatie van de bestaande obsessies en compulsies gemaakt. De Y-BOCS bestaat uit 10 items die de ernst van de dwangsymptomen meten. In de Y-BOCS zijn twee subschalen te onderscheiden: (1) obsessies en (2) de dwanghandelingen. De Y-BOCS is een betrouwbaar en valide beoordelingsschaal om de ernst van dwangsymptomen bij patiënten met een OCS in kaart te brengen (Goodman, et al., 1989; Goodman, Price, Rasmussen, Mazure, Delgado et al., 1989). De Y-BOCS wordt veel gebruikt in onderzoek en in de klinische praktijk.

De Padua Inventory (Sanavio, 1988) bestaat uit 60 items over dwanghandelingen en obsessies. De lijst is gevalideerd voor de Nederlandse populatie (Van Oppen et al., 1995). Er worden vijf subschalen onderscheiden: 1. Impulsen, 2. Wassen, 3. Controleren, 4. Rumineren, en 5. Precisie. De lijst is gevoelig voor verandering. Ze is geschikt om de gehele breedte van dwangverschijnselen in beeld te brengen.

Obsessive-Compulsive Inventory – short version (OCI-R; Foa, 2002) is een vragenlijst die de ernst van obsessieve-compulsieve symptomen meet in de afgelopen maand. Het bevat 18 items die zes clusters van obsessieve-compulsieve symptomen meten, namelijk: schoonmaken, controleren, ordenen, obsessies, verzamelen en tellen. De OCI-R heeft goede tot excellente psychometrische eigenschappen. Ieder item wordt gescoord op een 5-puntsschaal. Het klinische afkappunt is een totaalscore van 21 punten of hoger.

Morfodysfore Stoornis

De BDD-Yale Brown Obsessive-Compulsive Scale (BDD-YBOCS; Phillips et al., 1997; Van Rood & Bouman, 2007) is een gestructureerd interview voor de morfodysfore stoornis. Deze wordt gescoord door een therapeut of een onafhankelijk beoordelaar. Het is een gestructureerd interview dat beoogt de ernst van BDD en daaraan gerelateerde aspecten te meten, zoals zelfbewustzijn, schaamte en gedragingen.

Verzamelstoornis (hoarding disorder)

De Hoarding Rating Scale Interview (Tolin et al., 2011; zie Van Beers & Hoogduin, 2012 voor een Nederlandse vertaling). Is een semigestructureerd interview voor Verzamelstoornis (hoarding disorder)

De Hoarding Rating Scale Interview (Tolin et al., 2011; zie Van Beers & Hoogduin, 2012 voor een Nederlandse vertaling). Is een semigestructureerd interview voor de verzamelstoornis. Deze kan worden afgenomen door een therapeut of onafhankelijk beoordelaar. Hierbij wordt gescoord op vijf dimensies: de hoeveelheid spullen, moeite met weggooien, buitensporige instroom van spullen, gespannenheid en beperkingen.

De Saving Inventory - revised (Frost et al., 2004) is een zelfrapportage vragenlijst. Deze is bedoeld om de ernst van de verzamelstoornis vast te stellen. De lijst bestaat uit drie subschalen: (1) Ophoping van spullen, (2) De moeite spullen weg te doen en (3) De drang spullen te kopen of mee te nemen.

De Clutter Image Rating (Frost et al., 2004) is bedoeld om de mate te bepalen waarin een huis is volgepakt met spullen. De therapeut doet dit samen met de patiënt. Per vertrek zijn er negen foto’s die in oplopende mate gevuld zijn met spullen. Gezamenlijk wordt bepaald welke foto het meest overeenkomt met het vertrek van de patiënt. De schaal met deze foto’s zijn beschikbaar via internet.

Trichotillomanie

De Massachusetts General Hospital Hair Pulling Scale (Keuthen et al., 1995; Hoogduin, Hagenaars & Keijsers, 2011), een korte zelfrapportagevragenlijst die door de patiënt wordt ingevuld en waarmee de ernst van de trichotillomanie klachten (sterkte van de drang, ernst van haartrekken, vermogen om weerstand te bieden, gevolgen) kan worden vastgesteld.

Vragenlijsten gericht op specifieke angststoornissen bij kinderen en adolescenten

De Social Phobia and Anxiety Inventory for Children (SPAI-C) vragenlijst bevat 26 items en richt zich op de somatische, cognitieve en gedragsaspecten van sociale fobie. Bij een score boven het "afbreekpunt" dient een klinisch interview verder uit te wijzen of er sprake is van een sociale fobie (Beidel et al., 1998; Utens et al., 2000).

De Liebowitz Social Anxiety Scale for children and adolescents (LSAS-CA; Masia-Warner et al., 2003); Heimberg et al., 1999) is een gestructureerd interview dat door een behandelaar afgenomen kan worden. Er is ook een zelfinvullijst beschikbaar. Het instrument heeft 24 items: het gaat om angst en vermijding bij 11 sociale interacties en bij 13 situaties waarin gepresteerd moet worden.

De Penn State Worry Questionnaire for Children (PSWQ-C) is een vragenlijst van 14 items die zich richt op de neiging tot piekeren. De kinderen beantwoorden de vragen op een vierpuntsschaal (helemaal waar tot helemaal niet waar). Doordat de lijst kort en snel is af te nemen handig in gebruik, maar normdata zijn op dit moment slechts in beperkte mate voorhanden (Siebelink et al., 1998).

De School Refusal Assessment Scale – Revised (SRAS-R of SRAS-R-NL) vragenlijst meet de van vier mogelijke functies van schoolweigering en spijbelen; 1) Het vermijden van schoolgerelateerde stimuli die negatief affect oproepen. 2) Het vermijden van sociale of evaluatieve situaties op school waar men een afkeer van heeft. 3) Het najagen van aandacht van belangrijke anderen. 4) Het najagen van tastbare versterkers buiten de schoolsetting. Zowel de jeugd- als de ouderversie bestaat uit 24 items (Heyne et al., 2018).

De Selectief Mutisme Vragenlijst bestaat uit twee schalen (23 items) (Bergman et al., 2008): de symptoomschaal (aanwezigheid en ernst van symptomen): 17 vragen over spreken in bepaalde situaties en de belemmeringschaal: 6 vragen over in hoeverre selectief mutisme een belemmering is voor het kind en gezin. De vragenlijst kan ingevuld worden door ouders en de leerkracht.

Vragenlijsten gericht op Obsessieve-compulsieve stoornis bij kinderen en adolescenten

• De Children’s Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (CY-BOCS; Scahill et al., 1997; in het Nederlands vertaald en bewerkt door de Haan & Wolters, 2007) brengt de inhoud en de ernst van een dwangstoornis in kaart en kan worden afgenomen als onderdeel van de diagnostiek en ook als evaluatie-instrument van behandeling. De CY-BOCS bestaat uit twee delen:

1. 1. Een checklist waarmee de inhoud van de dwanggedachten en de aard van de dwanghandelingen vastgesteld en geïnventariseerd wordt.
   2. Een semigestructureerd interview om de ernst van de dwangstoornis vast te stellen (het ernst-interview). Bij het ernst-interview beoordeelt de therapeut de ernst van de dwanghandelingen en de dwanggedachten afzonderlijk. Hierbij worden de volgende punten op een vijfpuntsschaal gescoord: de tijd die de dwangklachten in beslag nemen; de verstoring van het dagelijks leven; de mate van angst en lijden; de mate van verzet; de mate van controle. De range van scores op de CY-BOCS (op het ernst-interview) loopt van 0 tot 40. Een score van 16 wordt meestal als klinische cut-off score gehanteerd.

• Er bestaat ook een korte zelfrapportagelijst van 7 items (de Short Obsessive-Compulsive Disorder Screener (SOCS)), waarbij obsessieve en compulsieve symptomen uitgevraagd worden.