Neurologische, neuropsychologische en kinderpsychiatrische gevolgen van anesthesie
Uitgangsvraag
Wat is het effect van eenmalige en repetitieve anesthesie bij kinderen op jonge leeftijd op neurologische, neuropsychologische en kinderpsychatrische uitkomsten?
Aanbeveling
Er is onvoldoende bewijskracht om een aanbeveling te geven ten aanzien van het wel of niet door laten gaan van ingrepen bij kinderen van >1 maand tot 3 jaar, met betrekking tot de neurologische, neuropsychologische en kinderpsychiatrische gevolgen van anesthesie.
Overwegingen
Voor- en nadelen van de interventie en de kwaliteit van het bewijs
De systematic review van Reighard (2022) includeerde 31 studies die keken naar de lange termijn gevolgen van het gebruik van anesthesie op jonge leeftijd (<18 jaar). Vier van deze studies includeerde de specifieke leeftijdscategorie (>1 maand en <3 jaar) (Lv, 2018; Ing, 2012; Bong, 2013; Stratmann, 2014). Na de zoekdatum van Reighard (2022) werd nog één studie geselecteerd die voldeed aan de criteria (Waitayawinyu, 2023).
De cruciale uitkomstmaat (neurological damage) werd gerapporteerd door drie observationele studies (Lv, 2018; Ing, 2012; Waitayawinyu, 2023). Twee observationele studies rapporteerden de belangrijke uitkomstmaat (intelligentie/leerproblemen) (Bong, 2013; Stratmann, 2014). De andere belangrijke uitkomstmaat, gedragsproblemen, werd geraporteerd door twee observationele studies (Ing, 2012; Stratmann, 214).
De case-control pilotstudie van Waitayawinyu (2023) liet een relevant verschil zien, waarbij de kinderen in de anesthesiegroep een lagere basale cognitieve score liet zien dan de gezonde niet geopereerde controle groep. Het valt niet uit te sluiten of er sprake kan zijn van een verband tussen de reden waarom het kind geopereerd moet worden en de effecten op de cognitieve score.
De overall bewijskracht van deze studies is zeer laag om het effect van anesthesie bij kinderen op jonge leeftijd (eenmalig en repetitief) op neuropsychologische, neuropsychiatrische en neurologische uitkomsten te kunnen beoordelen. Dit heeft te maken met het feit dat het merendeel van de geïncludeerde studies observationele studies zijn die vatbaarder zijn voor verschillende vormen van bias. Daarnaast was er sprake van een hoge mate van heterogeniteit omtrent de uitkomsten, meetschalen, duur van follow-up en het betroffen veelal kleine studies.
Waarden en voorkeuren van patiënten (en evt. hun verzorgers)
Voor een ingreep of een onderzoek onder anesthesie moet een afweging gemaakt worden van de voordelen van de ingreep of het onderzoek op dat moment voor de gezondheid of ontwikkeling van het kind op dit betreffende leeftijd tegen de mogelijk negatieve effecten van deze procedure op de neuropsychologische, neuropsychiatrische en neurologische ontwikkeling van het kind.
Kosten (middelenbeslag)
Het onderwerp kosten heeft geen invloed op de overwegingen. Als een ingreep dient plaats te vinden, zal het binnen een bepaalde tijd uitgevoerd moeten worden en zal het niet meer of minder gaan kosten wanneer dat eerder of later zijn.
Aanvaardbaarheid, haalbaarheid en implementatie
Daar de effecten van anesthesie op jonge leeftijd erg onzeker zijn voor kinderen onder drie jaar, bestaat er geen reden om een ingreep of een onderzoek uit te stellen tot het kind drie jaar geworden is indien uitstellen van de ingreep of het onderzoek gevolgen kan hebben voor de gezondheid of de ontwikkeling van het kind.
Onderbouwing
Achtergrond
Binnen de kinderanesthesiologie is er, na een aantal alarmerende dierexperimentele studies, meer aandacht gekomen voor de langetermijnseffecten van anesthesie bij kinderen bij zowel eenmalige als repetitieve blootstelling op jonge leeftijd. Het gebruik van anesthetica kan leiden tot bezorgdheid omtrent mogelijke neuropsychologische, neuropsychiatrische en neurologische gevolgen bij pediatrische patiënten. In Nederland wordt het beleid voor anesthesie aan neonaten en prematuren vastgelegd in een consensus document van de NVA (SKA) en de NVK (neonatologie) “Aanbevelingen perioperatieve zorg voor neonaten”. Om die reden koos de werkgroep ervoor kinderen jonger dan 1 maand en ex prematuren niet mee te nemen in de module.
Conclusies
Very low GRADE |
The evidence is very uncertain about impact of anesthesia on neurological damage when compared with no anesthesia in children between one months and three years undergoing surgery.
Sources: (Lv, 2018; Ing, 2012 and Waitayawinyu, 2023) |
Very low GRADE |
The evidence is very uncertain about impact of anesthesia on intelligence/learning disabilities when compared with no anesthesia in children between one months and three years undergoing surgery.
Sources: (Bong, 2013; Stratmann, 2014) |
Very low GRADE |
The evidence is very uncertain about impact of anesthesia on behavioral problems when compared with no anesthesia in children between one months and three years undergoing surgery.
Sources: (Ing, 2012; Stratmann, 2014) |
Samenvatting literatuur
Description of studies
An overview of the studies is presented in table 1.
Table 1: overview of the included summary |
|||||
Author (year) |
Type of study |
Population (I/C), mean age |
Surgical intervention |
Intervention |
Comparison |
SR of Reighard (2022)
a. Lv (2018) b. Bong (2013) c. Ing (2012) D. Stratmann (2014)
|
Systematic review and meta-analysis of 31 studies.
PubMed/MEDLINE, Embase, CINAHL,Web of Science and the Cochrane Library were searched from inception to August 31, 2021
a. Lv (2018) b. Bong (2013) c. Ing (2012) d. Stratmann (2014)
|
Children who were exposed to a procedure requiring general anesthesia at younger than 18 years |
A procedure requiring general anesthesia |
Children exposed to general anesthesia |
An unexposed comparison group |
a. Lv (2018) |
Prospective study
|
Young children (less than 2 years old) were enrolled.
Data are the mean ± standard deviation (range) for age: 12.9 ± 1.7 (10~18) |
Children undergoing palatoplasty (a type of operation which requires less than 1 hour in our hospital). |
Anesthesia procedure.
Parents were asked to refrain from feeding their children for 6 hours prior to surgery. The children did not receive any premedication. On the day of surgery, the children were transferred to the operating theatre where they received sevoflurane (8%). |
100 healthy children at 3 to 4 years of age in the community of Shanghai. |
b. Bong (2013) |
Retrospective observational cohort study |
Age at GA in months (mean ± SD) was 4.39 ± 3.15 |
These children had minor surgeries, which included inguinal herniotomies, circumcisions, cystoscopies, and pyloromyotomies. All surgeries lasted between 30 and 120 minutes, involved relatively little tissue dissection, and the children did not require long-term follow-up |
Children exposed to general anesthesia for minor surgery during infancy. Children who had sevoflurane GA before their first birthday. |
An age-matched cohort of children who were never exposed to anesthesia or sedation.
Only children previously unexposed to GA, sedation, or surgery were eligible for inclusion in the control group. |
c. Ing (2012) |
Prospective birth cohort |
Birth cohort consisting of children born between 1989 and 1992 (total of n=2868 children).
No lower age limit mentioned or baseline characteristics: text suggests infants aged between 1 and 3 years being included.
|
Any child who had a surgical or diagnostic procedure requiring anesthesia |
Classified any child who had a surgical or diagnostic procedure requiring anesthesia before the age of 3 as “exposed”.
|
All the rest was ‘’unexposed.” |
d. Stratmann (2014) |
A prospective observational case-control |
The mean age at first exposure was 6 months (95% CI: 5.3 to 7.6 months, range: 2.2 to 11.2 months) with boys being exposed earlier than girls (5.7 vs 8.3 months respectively |
A procedure requiring general anesthesia |
Children exposed to general anesthesia |
An age-matched cohort of children who were never exposed to anesthesia
|
Waitayawinyu (2023) |
A prospective observational case-control pilot study |
Children aged 1–36 months without previous anesthesia were included. |
Children scheduled for elective noncardiac surgery were recruited to the anesthesia group. |
Hospitalized children in the anesthesia group
|
Healthy controls were recruited from the Sirraj Daycare Center using consecutive convenience samples. |
Results
Neurological damage (e.g. epilepsy)
Lv (2018), Ing (2012), and Waitayawinyu (2023) reported on neurological outcomes.
Lv (2018) reported on neurodevelopmental outcomes such as motor function – using the BSID-II questionnaire. The BSID-II is widely used in early diagnosis of neurological impairment and developmental disorders in children. In this study, BSID-II was used to measure neurological impairment and developmental disorders (PDI used to measure motor function, and MDI to measure cognition). The Bayley Scales of Infant Development-Second Edition (BSID-II) is successfully used to predict neurodevelopmental outcomes after surgery in infants and is suitable for infants between 1 and 42 months of age.
The standardized mean difference in motor function at ages 3-4 years, was 0.26 (95% CI -0.55 to 0.03). The standardized mean difference in cognition at ages 3-4 years was 0.14 (95% CI -0.15 to 0.4). This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference.
Ing (2012) reported on neurological damage using the McCarron Assessment of Neuromuscular Development (MAND) was used to measure fine and gross motor tasks. The mean (SD) MAND NDI (motor tasks) score at age 10 was 92.6 (14.7) in the intervention group, and 94.3 (13.8) in the control group (score difference: 1.7). This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Waitayawinyu (2023) assessed neurodevelopment by presenting cognitive scores between baseline and post-anaesthesia assessment using the Bayley-III. This was solely performed for the intervention group – since the control group consisted of healthy individuals. To evaluate the cognitive developmental function of infants and toddlers. Bayley-III is widely used to measure the developmental function of infants and toddlers aged 1–42 months. The Bayley-III consists of five distinct scales: cognitive, language, motor, social-emotional, and adaptive behavior. Only the cognitive scale was assessed in this study because it is least likely to be disturbed by perioperative events compared to the other subscales.
In the intervention group, the baseline cognitive score was 9.33 (2.12) and the post-anesthesia score was 10.31 (2.12) (MD 0.97, 95% CI 0.15 to 1.80). This difference does exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Intelligence (IQ), learning disability
Bong (2013) and Stratmann (2014) reported on intelligence.
Bong (2023) reported PSLE scores at age 12 which was 197.0 (185.6–208.4) in the intervention group, and 194.0 (182.9–205.1) in the control group (MD: 3.0 (95% CI −8.3 to 14.3). This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Stratmann (2014) reported full-scale IQ at mean age of 9.4 (1.6), which was 111.7 (SD: 16.4) in the intervention group, and 110.2 (SD: 17.6) in the control group (MD: 0.09 (95% CI -0.43 to 0.62). This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Behavioural problems (e.g. change in behaviour, autism, ADHD)
Ing (2012) and Stratmann (2014) reported on behavioural problems.
Ing (2012) reported behavioural problems using the Child Behaviour Checklist (CBCL). The CBCL is a questionnaire evaluating both internalizing problems such as depression and somatic complaints, as well as externalizing problems that involve conflict with others, such as aggressive behaviour and rule breaking. In addition to internalizing and externalizing scores, the CBCL also generates a total behaviour score. As opposed to the other neuropsychological tests, in CBCL scoring, higher scores show dysfunction, with scores <60 considered normal. At age 10, the mean CBCL score was 48.7 (10.6) in the intervention group, and 47.4 (11.5) in the control group (score difference: 1.4). This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Stratmann (2014) reported behavioral problems using the CBCL. At age 9.4 (1.6), the mean CBCL score was 46.5 (8.0) in the intervention group, and 46.1 (8.0) in the control group. This difference does not exceed the minimal clinically (patient) important difference of >10% difference in scores.
Data could not be pooled.
Level of evidence of the literature
The level of evidence for all outcomes was derived from observational studies, thus indicating a low starting level.
Neurological damage
The level of evidence regarding the outcome measure neurological damage was downgraded by one level to VERY LOW GRADE because of imprecision (wide confidence interval; -1).
Intelligence (IQ), learning disability
The level of evidence regarding the outcome measure Intelligence (IQ), learning disability was downgraded by one level to VERY LOW GRADE because of study limitations (risk of bias; -1).
Behavioural problems (e.g. change in behaviour, autism, ADHD)
The level of evidence regarding the outcome measure behavioural problems was downgraded by one level to VERY LOW GRADE because of study limitations (risk of bias; -1).
Zoeken en selecteren
A systematic review of the literature was performed to answer the following question:
‘’What is the effect of anaesthesia in children at a young age (one-off and repetitive) on neuropsychological, neuropsychiatric and neurological outcomes?’’
P: patients: | children (age > 1 months < 3 years); |
I: intervention: | anaesthesia; |
C: control: | no anaesthesia; |
O: outcome measure: | neurological damage (e.g. epilepsy), intelligence (IQ) and learning ability, and behavioural problems (change in behaviour, behavioural problems, autism, adhd). |
Relevant outcome measures
The guideline development group considered neurological damage as a critical outcome measure for decision making; and IQ, learning ability and behavioral problems as an important outcome measure for decision making.
The working group defined a threshold of 10% for continuous outcomes and a relative risk (RR) for dichotomous outcomes of <0.80 and >1.25 as a minimal clinically (patient) important difference.
Search and select (Methods)
In the databases Embase.com and Ovid/Medline, a systematic search was conducted on January 17, 2024 for systematic reviews, RCTs, and observational studies on the effect of anesthesia in young children on neuropsychological, neuropsychiatric, and neurological outcomes. The literature search yielded 800 unique hits.
Additionally, on February 7, 2024, a broader search was conducted for systematic reviews on the effect of anesthesia in young children on neuropsychological, neuropsychiatric, and neurological outcomes. This literature search yielded 124 unique hits.
Studies were selected based on the following criteria;
• Systematic review, RCT or other comparative research (case control studies or cohort studies)
• Comparing general anesthesia compared to regional anesthesia or conservative treatment
• Study population children between age > 1 month and < 3 years
• Reporting at least one outcome as defined in the PICO
• Published ≥ 2013
We included the SR of Reighard (2022) since this SR met the methodological requirements we set and the PICO, in which all outcome measures have been examined. This SR assessed a total of 31 studies – however not all of these studies included children in the age group between >1 month and < 3 years. A total of four studies included in the SR of Reighard met the PICO-criteria. After the search date of Reighard (2022) (August, 2021), a case-control pilot is included which is additionally included (Waitayawinyu 2023).
Results
2 studies (one case-control pilot study and a SR of Reighard (2022) which included 4 relevant studies) were included in the analysis of the literature. Important study characteristics and results are summarized in the evidence tables. The assessment of the risk of bias is summarized in the risk of bias tables.
Referenties
- Bong CL, Allen JC, Kim JT. The effects of exposure to general anesthesia in infancy on academic performance at age 12. Anesth Analg. 2013 Dec;117(6):1419-28. doi: 10.1213/ANE.0b013e318299a7c2. PMID: 24132012.
- Lv X, Lu Y, Tang YW, Jiang J, Yan J, Jiang H. Neurodevelopmental outcomes after a brief exposure to the inhaled anesthetic sevoflurane in young children undergoing palatoplasty. Int J Clin Exp Med. 2018;11(3):2240-2247.
- Ing C, DiMaggio C, Whitehouse A, Hegarty MK, Brady J, von Ungern-Sternberg BS, Davidson A, Wood AJ, Li G, Sun LS. Long-term differences in language and cognitive function after childhood exposure to anesthesia. Pediatrics. 2012 Sep;130(3):e476-85. doi: 10.1542/peds.2011-3822. Epub 2012 Aug 20. PMID: 22908104.
- Reighard C, Junaid S, Jackson WM, Arif A, Waddington H, Whitehouse AJO, Ing C. Anesthetic Exposure During Childhood and Neurodevelopmental Outcomes: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2022 Jun 1;5(6):e2217427. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2022.17427. PMID: 35708687; PMCID: PMC9204549.
- Stratmann G, Lee J, Sall JW, Lee BH, Alvi RS, Shih J, Rowe AM, Ramage TM, Chang FL, Alexander TG, Lempert DK, Lin N, Siu KH, Elphick SA, Wong A, Schnair CI, Vu AF, Chan JT, Zai H, Wong MK, Anthony AM, Barbour KC, Ben-Tzur D, Kazarian NE, Lee JY, Shen JR, Liu E, Behniwal GS, Lammers CR, Quinones Z, Aggarwal A, Cedars E, Yonelinas AP, Ghetti S. Effect of general anesthesia in infancy on long-term recognition memory in humans and rats. Neuropsychopharmacology. 2014 Sep;39(10):2275-87. doi: 10.1038/npp.2014.134. Epub 2014 Jun 9. PMID: 24910347; PMCID: PMC4168665.
- Waitayawinyu P, Kiatchai T, Kiatpanomphae T, Gosiyaphant N, Rattana-Arpa S, Jindawatthana I, Buasuk T, Rojmahamongkol P, Sutchritpongsa S. First anesthesia exposure effects on short-term neurocognitive function among 1- to 36-month-old children: a case-control pilot study. Transl Pediatr. 2023 Jul 31;12(7):1352-1363. doi: 10.21037/tp-22-673. Epub 2023 Jul 19. PMID: 37575899; PMCID: PMC10416128.
Evidence tabellen
Evidence Table for SRs
Study reference |
Study characteristics |
Patient characteristics |
Intervention (I) |
Comparison / control (C) |
Follow-up |
Outcome measures and effect size |
Comments |
Reighard (2022)
A: Lv (2018) B: Bong (2013) C: Ing (2012) D: Stratmann (2014)
Conflict of Interest: none reported.
Funding/Support: Dr Ing is supported by the Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ) (award No. R01HS026493). AHRQ had however no role of interference. |
SR and meta-analysis of RCTs
Search algorithms were applied to PubMed/MEDLINE, Embase, CINAHL, Web of Science, and the Cochrane Library. Search algorithms were previously published by Clausen and colleagues, identifying 67 English language studies published before June 17, 2017. In this study, the same algorithms were used, save for minor modifications in search term formatting to identify additional studies published June 17, 2017, to August 31, 2021.
A: Prospective study B: Bong (2013): Retrospective observational cohort study C: Ing (2012): prospective birth cohort D: Prospective study
|
Inclusion criteria SR: - children exposed to general anaesthesia, as well as an unexposed comparison group, and report outcomes from at least 1 of the psychologist-identified domains.
Exclusion criteria SR: -Studies that focused primarily on children with major preexisting comorbidities or congenital anomalies were excluded. This process was adopted owing to the difficulty of determining the contribution of the anesthetic to neurodevelopment in children with significant baseline comorbidity and major perioperative physiological insult, such as children who required cardiopulmonary bypass for heart surgery.
Additionally: where duplicate reports evaluating the same population were found, only the study with the largest sample size was chosen. For studies that reported outcomes of the same cases (e.g., at different ages), selection was determined by longest follow-up interval. For studies evaluating the same cohorts but reporting different outcomes (ie, scores from different domains) outcomes from all different domains were evaluated.
4 studies included
Important patient characteristics at baseline:
N patients: A: total of 201 children (101 patients and 100 healthy children) B: 206 (compared 100 healthy children exposed to anaesthesia for minor surgery with an age-matched cohort of 106 never exposed to anaesthesia or sedation. C: birth cohort with a total of n=2868 children. 321 were exposed to anaesthesia before age 3, and 2287 were unexposed.
Mean age: A: Young children (less than 2 years old) B: Age at GA in months (mean ± SD) was 4.39 ± 3.15 C: infants aged between 1 and 3 years being included. Type of procedure: A: Children undergoing palatoplasty (a type of operation which requires less than 1 hour in our hospital) B: These children had minor surgeries, which included inguinal herniotomies, circumcisions, cystoscopies, and pyloromyotomies. All surgeries lasted between 30 and 120 minutes, involved relatively little tissue dissection, and the children did not require long-term follow-up C: Any child who had a surgical or diagnostic procedure requiring anesthesia
Number of exposures: A: single exposure B: single with possible multiple exposures C: single and multiple exposures.
|
Describe intervention:
A: receiving palatoplasty with sevoflurane anaesthesia B: children who were exposed to general anesthesia for minor surgery before age 1 C: exposed children to anaesthesia before age 1 D: exposed children to anaesthesia before age 1
|
Describe control:
A: healthy children in the community of Shanghai B: an age-matched cohort of children whom were never exposed to anesthesia or sedation. C: unexposed children to anaesthesia included in cohort D: an age-matched cohort of children whom were never exposed to anesthesia
|
End-point of follow-up:
A: 18 months follow-up measurements the day before surgery, 6 months and 18 months after the operation) B: not specified: approx.. 11 years (children at age 12 were telephonically retrospectively interviewed and medical records during time of operation were used). C: After birth, all children were assessed at 1, 2, 3, 5, 8, 10, 13, and 16 D: 5-10 years after surgery. Mean age at testing 9.4 (1.6) For how many participants were no complete outcome data available? (intervention/control)
Loss to follow-up occurred – either due to no response or loss to follow-up. A: among the 116 patients recruited in the study, 11 children were excluded owning to hemodynamic or/and respiratory adverse events. In the remaining 105 cases, 4 cases and 15 cases were excluded respectively during the 6 months and 18 months periods because of loss to follow-up. As a result, 101 patients with a 6 months follow-up and 86 patients with an 18 months follow-up were analyzed. B: not reported C: solely reported that loss to follow-up occurred. D: not reported
|
Outcome measure-1 Effect measure: RR, RD, mean difference [95% CI]:
Learning ability Effect measure: RR, RD, mean difference [95% CI]:
A: not reported B: PSLE Score at age 12 (Mean, 95% CI): I: 197.0 (185.6–208.4) C: 194.0 (182.9–205.1) MD: 3.0 (95% CI −8.3 to 14.3). C: not reported D: Full-scale IQ I: 111.7 (16.4) C: 110.2 (16.2) Behavioural problems e.g. change in behaviour, autism, adhd) Effect measure: RR, RD, mean difference [95% CI]: A: not reported B: not reported C: CBCL total sore at age 10 (Mean, SD) I: 48.7 (10.6) C: 47.4 (11.5) Score difference: 1.4. D: CBCL total sore at age 9.4 (Mean, SD) I: 46.5 (8.0) C: 46.1 (8.0) Outcome measure-3 Neurological damage Effect measure: RR, RD, mean difference [95% CI]: A: Neurodevelopmental outcomes (using the BSID-II) Motor function (SMD, 95% CI) I: 86 C: 100 [SMD 0.26, 95% CI -0.55 to 0.03].
When compared with normal healthy children, there were also no statistically significant differences between postoperative patients and normal healthy children the age of 3-4 years in PDI scores 91.1±4.4 vs 92.5±6.2, (P=0.0820). ) (no follow-up period specified à probably at ages 3-4 years).
Cognition (SMD, 95% CI) I: 86 C: 100
[SMD 0.14, 95% CI -0.15 to 0.43].
When compared with normal healthy children, there were also no statistically significant differences between postoperative patients and normal healthy children the age of 3-4 years in the MDI scores (patients vs health): 94.1±5.4 vs 93.4±4.7, (P=0.3458) (no follow-up period specified à probably at ages 3-4 years). B: not reported C: MAND NDI (motor tasks) at age 10 (mean, SD) I: 92.6 (14.7) C: 94.3 (13.8 Score difference: 1.7 D: not reported
Pooling was not possible.
|
Risk of bias (high, some concerns or low): Tool used by authors: Critical appraisals were conducted using the Cochrane risk of bias tool for randomized clinical trials (RCTs) and the Risk Of Bias in Nonrandomised Studies of Interventions (ROBINS-I) for nonrandomized studies.
A: ROBINS-I overall: serious risk of bias B: ROBINS-I overall: moderate risk of bias C: ROBINS-I overall: moderate risk of bias D: ROBINS-I overall: serious risk of bias The overall quality of the evidence is low and it should be interpreted with caution; All studies were at risk of bias, with the highest risks due to confounding, the retrospective determination of intervention status, and presence of cointervention (e.g., surgical procedure) with anaesthesia exposure.
Conclusion: The results from this systematic review and meta-analysis help identify patterns of deficits in specific domains, with comparatively larger effect sizes seen in the executive function, nonverbal reasoning, motor function, and behavioural problems, particularly externalizing behavioural problems, domains, coupled with an increased incidence of neurodevelopmental disorder diagnoses, particularly ADHD diagnosis. The effect sizes in children with multiple exposures were also found to be 2-fold as large as those with single exposure.
Outcome measure -1:
B: Primary School Leaving Examination (PSLE) score was used to measure the academic achievement at age 12 years as well as the presence of formally diagnosed Learning disabilities by age 12 years. PSLE which is a high-stakes national examination administered to all children attending state schools in Singapore before completion of their primary school education, typically at 12 years of age. The PSLE is a national examination administered by the MOE taken by all students attending state schools in Singapore near the end of their sixth year in primary school (grade 6 equivalent), typically when the children are 12 years old. Typically aggregate scores range from 0 to 300.
Outcome measure – 2:
C: Child Behaviour Checklist (CBCL), a questionnaire evaluating both internalizing problems such as depression and somatic complaints, as well as externalizing problems that involve conflict with others, such as aggressive behaviour and rule breaking. In addition to internalizing and externalizing scores, the CBCL also generates a total behaviour score. As opposed to the other neuropsychological tests, in CBCL scoring, higher scores show dysfunction, with scores <60 considered normal.
Outcome measure – 3:
A: BSID-II (MDI and PDI): BSID-II is widely used in early diagnosis of neurological impairment and developmental disorders in children. In this study, BSID-II was used to measure neurological impairment and developmental disorders (PDI used to measure motor function, and MDI to measure cognition). The Bayley Scales of Infant Development-Second Edition (BSID-II) is successfully used to predict neurodevelopmental outcomes after surgery in infants and is suitable for infants between 1 and 42 months of age.
C: the McCarron Assessment of Neuromuscular Development (MAND) was used to measure fine and gross motor tasks |
Evidence table for observational studies
Study reference |
Study characteristics |
Patient characteristics 2 |
Intervention (I) |
Comparison / control (C) 3
|
Follow-up |
Outcome measures and effect size 4 |
Comments |
Waitayawinyu (2023) |
Type of study: Prospective observational case-control pilot study
Setting and country: conducted from November 2017 to November 2019 at the Faculty of Medicine, Siriraj Hospital, Mahidol University.
Funding and conflicts of interest: Funding: This work was supported by a grant from the Siriraj Research Development Fund of the Faculty of Medicine Siriraj Hospital, Mahidol University, Bangkok, Thailand (No. [IO] R016135023).
Conflict of interest: The authors have no conflicts of interest to declare. |
Inclusion criteria: Normal developing children aged 1–36 months without exposure to general anaesthesia were included.
Exclusion criteria: Premature infants, known developmental delays, children with neurological diseases, and children with a history of neurotoxic agent exposure were excluded.
N total at baseline: 59 Intervention: 39 Control: 20
Important prognostic factors2: age I: median (P25, P75) ages were 8.3 (4.1, 14.2) months C: 16.5 (10.2, 28.2) months
Sex (male): I: 63.8 % M C: 50.0% % M
Groups comparable at baseline? No, The baseline cognitive scale score of the anaesthesia group was statistically and clinically lower than that of the control group |
Describe intervention (treatment/procedure/test):
Children aged between 1and 36 months: scheduled for elective noncardiac surgery were recruited to the anaesthesia group. |
Describe control (treatment/procedure/test):
Healthy participants were recruited from the Siriraj Daycare Center for the control group using consecutive convenience samples.
|
Length of follow-up: 7 days post op
Loss-to-follow-up: not reported Intervention: N (%):
Control: not reported N (%): Reasons (describe):
Incomplete outcome data: Intervention: N (%) Reasons (describe)
Control: N (%) Reasons (describe)
|
Outcome measures and effect size (include 95%CI and p-value if available):
Outcome measure-1: Intelligence (IQ), learning disability Not reported Outcome measure-2 Behavioural problems e.g. change in behaviour, autism, adhd) Not reported
Outcome measure-3 Neurological damage Neurodevelopmental assessment: Cognitive scores between baseline and post-anaesthesia assessment (Mean difference, 95% CI) [Intervention group solely]: Baseline score 9.33 (2.12) Post-anaesthesia score: 10.31 (2.12) Mean difference: 0.97 (95% CI 0.15 to 1.80)
|
Conclusion: Children in the anaesthesia group had lower baseline cognitive composite scores than those in the healthy control group. Overall, the cognitive composite score did not decline after anaesthetic exposure, but anaesthetic exposure resulted in a decline in the cognitive composite score in 17.9% of the participants.
-Trial registered at thaiclinicaltrials.org (No. TCTR20211209006).
To evaluate the cognitive developmental function of infants and toddlers, Bayley-III is widely used to measure the developmental function of infants and toddlers aged 1–42 months. The Bayley-III consists of five distinct scales: cognitive, language, motor, social-emotional, and adaptive behavior. Only the cognitive scale was assessed in this study because it is least likely to be disturbed by perioperative events compared to the other subscales. |
Risk of Bias: Risk of In Nonrandomized Studies or Interventions (ROBINS-I) Assessment of Eligible Nonrandomized studies and Cochrane risk of bias Assessment in randomized trial (used from the supplementary material of the SR of Reighard (2022))
Study reference
(first author, publication year) |
Domain 1: confounding: |
Domain: selection: |
Domain 3: classification of intervention: |
Domain 4: deviation from interventions: |
Domain 5: missing data: |
Domain 6: measurement of outcomes:
|
Domain 7: selection of reported result: |
Overall risk of bias
|
Lv (2018) |
Serious |
None |
Moderate |
Moderate |
none |
Serious |
Low |
ROBINS-I overall: Serious RoB |
Bong (2013) |
Moderate |
Low |
Moderate |
Moderate |
Moderate |
Low
|
Low |
ROBINS-I overall: moderate RoB |
Ing (2012) |
Moderate |
Low |
Moderate |
Moderate |
Low |
Low |
Low |
ROBINS-I overall: moderate RoB |
Stratmann (2014) |
Serious |
Serious |
Moderate |
Moderate |
Low |
Moderate |
Low |
ROBINS-I overall: Serious RoB |
Risk of Bias: Risk of In Nonrandomized Studies or Interventions (ROBINS-I) Assessment of Eligible Nonrandomized studies
Study reference
(first author, publication year) |
Domain 1: confounding: |
Domain: selection: |
Domain 3: classification of intervention: |
Domain 4: deviation from interventions: |
Domain 5: missing data: |
Domain 6: measurement of outcomes:
|
Domain 7: selection of reported result: |
Overall risk of bias
|
Waitayawinyu (2023) |
Moderate |
Low |
Moderate |
Moderate |
Moderate |
Low |
Low |
ROBINS-I overall: Moderate RoB |
Table of excluded studies
The following systematic review was used:
Reighard, C., Junaid, S., Jackson, W. M., Arif, A., Waddington, H., Whitehouse, A. J., & Ing, C. (2022). Anesthetic exposure during childhood and neurodevelopmental outcomes: a systematic review and meta-analysis. JAMA network open, 5(6), e2217427-e2217427.
This SR included 31 studies. We assessed all 31. Below, the excluded studies from the SR of Reighard (2022) are mentioned.
Reference |
Reason for exclusion |
McCann ME, de Graaff JC, Dorris L, et al; GAS Consortium. Neurodevelopmental outcome at 5 years of age after general anaesthesia or awake-regional anaesthesia in infancy (GAS): an international, multicentre, randomised, controlled equivalence trial. Lancet. 2019;393(10172):664-677. doi:10.1016/S0140-6736(18)32485-1 |
Gestational age at birth: 26 to 29 weeks and six days, 30 to 36 weeks and six days and 37 weeks or more. Neonates were also included.
|
Davidson AJ, Disma N, de Graaff JC, et al; GAS consortium. Neurodevelopmental outcome at 2 years of age after general anaesthesia and awake-regional anaesthesia in infancy (GAS): an international multicentre,randomised controlled trial. Lancet. 2016;387(10015):239-250 |
Gestational age at birth: 26 to 29 weeks and six days, 30 to 36 weeks and six days and 37 weeks or more. Neonates were also included.
|
Bartels M, Althoff RR, Boomsma DI. Anesthesia and cognitive performance in children: no evidence for a causal relationship. Twin Res Hum Genet. 2009;12(3):246-253. doi:10.1375/twin.12.3.246 |
Did not meet age criteria |
Wilder RT, Flick RP, Sprung J, et al. Early exposure to anesthesia and learning disabilities in a population-based birth cohort. Anesthesiology. 2009;110(4):796-804. doi:10.1097/01.anes.0000344728.34332.5d |
<4 years |
Walker K, Halliday R, Holland AJ, Karskens C, Badawi N. Early developmental outcome of infants with infantile hypertrophic pyloric stenosis. J Pediatr Surg. 2010;45(12):2369-2372. doi:10.1016/j.jpedsurg.2010.08.035 |
Did not meet age criteria: 10-77 days |
Flick RP, Katusic SK, Colligan RC, et al. Cognitive and behavioral outcomes after early exposure to anesthesia and surgery. Pediatrics. 2011;128(5):e1053-e1061. doi:10.1542/peds.2011-0351 |
<2 years No lower age limit specified in full text |
Hansen TG, Pedersen JK, Henneberg SW, et al. Academic performance in adolescence after inguinal hernia repair in infancy: a nationwide cohort study. Anesthesiology. 2011;114(5):1076-1085. doi:10.1097/ALN. 0b013e31820e77a0 |
< 1 year Neonates were also included.
|
Sprung J, Flick RP, Katusic SK, et al. Attention-deficit/hyperactivity disorder after early exposure to procedures requiring general anesthesia. Mayo Clin Proc. 2012;87(2):120-129. doi:10.1016/j.mayocp.2011.11.008 |
< 2 years Neonates were also included.
|
Ing CH, DiMaggio CJ, Whitehouse AJ, et al. Neurodevelopmental outcomes after initial childhood anesthetic exposure between ages 3 and 10 years. J Neurosurg Anesthesiol. 2014;26(4):377-386. doi:10.1097/ANA. 0000000000000121 |
>3 years
In FT no specified lower age limit mentioned – also not in baseline characteristics |
Williams RK, Black IH, Howard DB, et al. Cognitive outcome after spinal anesthesia and surgery during infancy. Anesth Analg. 2014;119(3):651-660. doi:10.1213/ANE.0000000000000288 |
<1 year. Neonates were also included.
|
Backeljauw B, Holland SK, Altaye M, Loepke AW. Cognition and brain structure following early childhood surgery with anesthesia. Pediatrics. 2015;136(1):e1-e12. doi:10.1542/peds.2014-3526 |
1 day to 3.8 years |
Bakri MH, Ismail EA, Ali MS, Elsedfy GO, Sayed TA, Ibrahim A. Behavioral and emotional effects of repeated general anesthesia in young children. Saudi J Anaesth. 2015;9(2):161-166. doi:10.4103/1658-354X.152843 |
1.5-5 years |
Graham MR, Brownell M, Chateau DG, Dragan RD, Burchill C, Fransoo RR. neurodevelopmental assessment in kindergarten in children exposed to general anesthesia before the age of 4 years: a retrospective matched cohort study. Anesthesiology. 2016;125(4):667-677. doi:10.1097/ALN.0000000000001245 |
<4 years |
O’Leary JD, Janus M, Duku E, et al. A population-based study evaluating the association between surgery in early life and child development at primary school entry. Anesthesiology. 2016;125(2):272-279. doi:10.1097/ALN. 0000000000001200 |
Before age 5.7 years |
Sun LS, Li G, Miller TL, et al. Association between a single general anesthesia exposure before age 36 months and neurocognitive outcomes in later childhood. JAMA. 2016;315(21):2312-2320. doi:10.1001/jama.2016.6967 |
0 – 36 months This study includes neonates
|
de Heer IJ, Tiemeier H, Hoeks SE,Weber F. Intelligence quotient scores at the age of 6 years in children anaesthetised before the age of 5 years. Anaesthesia. 2017;72(1):57-62. doi:10.1111/anae.13687 |
<5 years |
Glatz P, Sandin RH, Pedersen NL, Bonamy AK, Eriksson LI, Granath F. Association of anesthesia and surgery during childhood with long-term academic performance. JAMA Pediatr. 2017;171(1):e163470. doi:10.1001/ jamapediatrics.2016.3470 |
< 4 years |
Hu D, Flick RP, Zaccariello MJ, et al. Association between exposure of young children to procedures requiring general anesthesia and learning and behavioral outcomes in a population-based birth cohort. Anesthesiology. 2017;127(2):227-240. doi:10.1097/ALN.0000000000001735 |
0 – 36 months This study includes neonates
|
Ing C, Sun M, Olfson M, et al. Age at exposure to surgery and anesthesia in children and association with mental disorder diagnosis. Anesth Analg. 2017;125(6):1988-1998. doi:10.1213/ANE.0000000000002423 |
<5 years |
Nestor KA, Zeidan M, Boncore E, et al. Neurodevelopmental outcomes in infants undergoing general anesthesia. J Pediatr Surg. 2017;52(6):895-900. doi:10.1016/j.jpedsurg.2017.03.008 |
<1 year
This study includes neonates |
Schneuer FJ, Bentley JP, Davidson AJ, et al. The impact of general anesthesia on child development and school performance: a population-based study. Paediatr Anaesth. 2018;28(6):528-536. doi:10.1111/pan.13390 |
<4 years |
Tsai CJ, Lee CT, Liang SH, Tsai PJ, Chen VC, Gossop M. Risk of ADHD after multiple exposures to general anesthesia: a nationwide retrospective cohort study. J Atten Disord. 2018;22(3):229-239. doi:10.1177/ 1087054715587094 |
< 3 years No lower age limit mentioned |
Warner DO, Zaccariello MJ, Katusic SK, et al. Neuropsychological and behavioral outcomes after exposure of young children to procedures requiring general anesthesia: the Mayo Anesthesia Safety in Kids (MASK) study. Anesthesiology. 2018;129(1):89-105. doi:10.1097/ALN.0000000000002232 |
<3 years Age at first exposure (yr) range from 0 to 2.9 years) |
Khochfe AR, Rajab M, Ziade F, Naja ZZ, Naja AS, Naja ZM. The effect of regional anaesthesia versus general anaesthesia on behavioural functions in children. Anaesth Crit Care Pain Med. 2019;38(4):357-361. doi:10.1016/j.accpm.2018.03.012 |
<2 years No lower age limit mentioned |
Kobayashi Y, Tokuda N, Adachi S, Takeshima Y, Hirose M, Shima M; Japan Environment and Children’s Study (JECS) Group. Association between surgical procedures under general anesthesia in infancy and developmental outcomes at 1 year: the Japan Environment and Children’s Study. Environ Health Prev Med. 2020;25(1):32. doi:10. 1186/s12199-020-00873-6 |
<1 year This study incudes nenoates
|
Walkden GJ, Gill H, Davies NM, Peters AE,Wright I, Pickering AE. Early childhood general anesthesia and neurodevelopmental outcomes in the Avon Longitudinal Study of Parents and Children birth cohort. Anesthesiology. 2020;133(5):1007-1020. doi:10.1097/ALN.0000000000003522 |
<4 years |
Zhou P, Zhang C, Huang G, Hu Y, MaW, Yu C. The effect of sevoflurane anesthesia for dental procedure on neurocognition in children: a prospective, equivalence, controlled trial. BMC Pediatr. 2021;21(1):177. doi:10.1186/ s12887-021-02649-5 |
<7 years |
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 18-12-2024
Laatst geautoriseerd : 18-12-2024
Geplande herbeoordeling : 18-12-2028
Bij het opstellen van de module heeft de werkgroep een inschatting gemaakt over de maximale termijn waarop herbeoordeling moet plaatsvinden en eventuele aandachtspunten geformuleerd die van belang zijn bij een toekomstige herziening (update). De geldigheid van de richtlijnmodule komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.
Regiehouder(s)[1] |
Jaar van autorisatie |
Eerstvolgende beoordeling actualiteit richtlijnmodule[2] |
Frequentie van beoordeling op actualiteit[3] |
Wie houdt er toezicht op actualiteit[4] |
Relevante factoren voor wijzigingen in aanbeveling[5] |
NVA |
2024 |
2025 |
Jaarlijks |
NVA |
Geen |
[1] Regiehouder van de module (deze kan verschillen per module en kan ook verdeeld zijn over meerdere regiehouders)
[2] Maximaal na vijf jaar
[3] (half)Jaarlijks, eens in twee jaar, eens in vijf jaar
[4] regie voerende vereniging, gedeelde regie voerende verenigingen, of (multidisciplinaire) werkgroep die in stand blijft
[5] Lopend onderzoek, wijzigingen in vergoeding/organisatie, beschikbaarheid nieuwe middelen
Algemene gegevens
De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten (www.kennisinstituut.nl) en werd gefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). Patiënten participatie bij deze richtlijn werd medegefinancierd uit de Stichting Kwaliteitsgelden Patiënten Consumenten (SKPC) binnen het programma KIDZ. De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijn.
Doel en doelgroep
Doel
Het doel van de richtlijn Anesthesie bij kinderen is het beantwoorden van de vraag wat wij in Nederland verantwoorde anesthesiologische zorgverlening aan kinderen vinden. Het effect van de richtlijn moet zijn dat de kwaliteit en de veiligheid van de anesthesiologische zorgverlening aan kinderen verbetert. Met de richtlijn wordt inzichtelijk hoe deze zorg op een hoog niveau gehandhaafd blijft of daar waar nodig, zelfs verbetert of optimaliseert. Het definiëren van kwaliteitscriteria moet de toetsbaarheid vergroten.
Doelgroep
Deze richtlijn is geschreven voor zorgverleners in de tweede en derde lijn die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten van 0 tot en met 15 jaar die een behandeling krijgen waarbij de ondersteuning van een anesthesioloog noodzakelijk is.
Afbakening van de richtlijn
De richtlijn anesthesie beperkt zich tot die anesthesiologische zorgverlening aan kinderen die gepland kan worden. Voor de niet geplande zorg verwijzen we naar het protocol “Acute opvang van zuigelingen en kinderen” welke te vinden is op de website van de Sectie KinderAnesthesie van de Nederlandse Verening voor Anesthesiologie.
Relevante richtlijnen en documenten
De afgelopen jaren zijn er veel richtlijnen verschenen of herzien die raakvlakken hebben met de anesthesiologische zorgverlening aan kinderen waardoor bij de herziening modules zijn verwijderd of adviezen moesten worden aangepast.
Belangrijke documenten zijn:
- NVA Leidraad perioperatieve zorg 2024
- Richtlijn Perioperatief Voedingsbeleid
- Richtlijn Sedatie, Analgesie en niet-farmacologische interventies voor begeleiding van kinderen bij medische procedures
- Richtlijn Postoperatieve Pijn, module ‘Postoperatieve pijnbehandeling bij kinderen’
Samenstelling werkgroep
Huidige samenstelling van de werkgroep:
- Dr. B. (Bouwe) Molenbuur, voorzitter, kinderanesthesioloog, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum Groningen / Beatrix Kinderziekenhuis, NVA
- Drs. M.F. (Matthijs) Vogels, kinderanesthesioloog, werkzaam in het Erasmus MC Sophia, NVA
- Dr. J.A.W. (Jorinde) Polderman, kinderanesthesioloog, werkzaam in het Amsterdam UMC, NVA
- Drs. E.M.J.M. (Ellen) Backus, kinderanesthesioloog, werkzaam in het ZGT, vrijgevestigd, NVA
- Dr. A.F.W. (Lideke) van der Steeg, kinderchirurg, werkzaam in het Prinses Máxima Centrum, NVvH
- Dr. A.S. (Anneke) Jaarsma, kinderarts, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum Groningen, NVK
- Drs. A.J.M. (Antoon) van der Rijt, KNO-arts, werkzaam in het Amphia Ziekenhuis Breda, NVKNO
- Mw. M. (Marjolein) Jager, beleids- en projectmedewerker, Stichting Kind en Ziekenhuis
- Mw. E. (Esen) Doganer, beleids- en projectmedewerker, Stichting Kind en Ziekenhuis
Klankbordgroeplid
- Dr. J.N.M (Jan) Schieveld, kinder- en jeugdpsychiater, werkzaam in het Maastricht UMC+
Met ondersteuning van
- Drs. T. (Tessa) Geltink, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
- Dr. D. (Dagmar) Nieboer, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
Belangenverklaringen
De KNMG-code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling is gevolgd. Alle werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of zij in de laatste drie jaar directe financiële belangen (betrekking bij een commercieel bedrijf, persoonlijke financiële belangen, onderzoeksfinanciering) of indirecte belangen (persoonlijke relaties, reputatiemanagement, kennisvalorisatie) hebben gehad. Een overzicht van de belangen van werkgroepleden en het oordeel over het omgaan met eventuele belangen vindt u in onderstaande tabel. De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Werkgroeplid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
Molenbuur (voorzitter) |
Anesthesioloog en dedicated teamleider kinderanesthesiologie, Universitair Medisch Centrum Groningen / Beatrix Kinderziekenhuis
|
Voorzitter taskforce onverwachte perioperatieve encephalopathie
|
Geen |
Geen restricties |
Vogels |
Kinderanesthesioloog, Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis (per 01-12-2023)
|
APLS instructeur, Stichting Spoedeisende Hulp bij Kinderen (Riel, NL)
|
Geen |
Geen restricties |
Polderman |
Kinderanesthesioloog, Amsterdam UMC
|
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Backus |
Kinderanesthesioloog ZGT, vrijgevestigd
|
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Steeg |
Kinderchirurg, Prinses Máxima Centrum
|
Bestuur Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (vacatiegelden)
|
Geen |
Geen restricties |
Jaarsma |
Kinderarts, UMCG |
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Van der Rijt |
KNO-arts Amphia ziekenhuis Breda
|
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Jager |
Junior beleids- en projectmedewerker |
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Doganer |
Junior projectmanager/beleidsmedewerker. Stichting Kind en Ziekenhuis
|
Geen |
Geen |
Geen restricties |
Schieveld |
Kinder en jeugdpsychiater /research lid, MUMC+ , 4u/week
|
Idem & adviseur bij de Mutsaers Stichting te Venlo, 16u/week |
Geen |
Geen restricties |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiënten perspectief door een afgevaardigde van een patiëntenvereniging, Stichting Kind en Ziekenhuis, in de werkgroep te laten participeren.
WKKGZ-raming
Module |
Uitkomst raming |
Toelichting |
Module ‘Neurologische, neuropsychologische en kinderpsychiatrische gevolgen van anesthesie’ |
Geen financiële gevolgen |
Hoewel uit de toetsing volgt dat de aanbeveling(en) breed toepasbaar zijn (>40.000 patiënten), volgt ook uit de toetsing dat het geen nieuwe manier van zorgverlening of andere organisatie van zorgverlening betreft, het geen toename in het aantal in te zetten voltijdsequivalenten aan zorgverleners betreft en het geen wijziging in het opleidingsniveau van zorgpersoneel betreft. Er worden daarom geen substantiële financiële gevolgen verwacht. |
Implementatie
In de verschillende fasen van het ontwikkelproces is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijnmodule en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de module in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren.
Werkwijze
AGREE
Deze module is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based module tot stand komt, wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Knelpuntenanalyse
Uit de inventarisatie van de knelpunten door werkgroep van de NVA (2021) bleek dat er een noodzaak was voor (revisie) van deze richtlijn.
Uitgangsvraag en uitkomstmaten
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse is door de werkgroepleden en de adviseur een uitgangsvraag opgesteld. Vervolgens inventariseerde de werkgroep welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als kritiek, belangrijk (maar niet kritiek) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de kritieke uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Aan de hand van specifieke zoektermen werd gezocht naar gepubliceerde wetenschappelijke studies in (verschillende) elektronische databases. Tevens werd aanvullend gezocht naar studies aan de hand van de literatuurlijsten van de geselecteerde artikelen. In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvraag te beantwoorden. De geselecteerde databases waarin is gezocht en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag. De zoekstrategie is opvraagbaar bij de Richtlijnendatabase, zie het tabblad Zoekverantwoording voor verdere details.
Kwaliteitsbeoordeling individuele studies
Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (risk of bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of Bias (RoB) tabellen. De gebruikte RoB-instrumenten zijn gevalideerde instrumenten die worden aanbevolen door de Cochrane Collaboration:
• AMSTAR – voor systematische reviews.
Samenvatten van de literatuur
De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidencetabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur. Indien van toepassing: bij een voldoende aantal studies en overeenkomstigheid (homogeniteit) tussen de studies werden de gegevens ook kwantitatief samengevat (meta-analyse) met behulp van Review Manager 5.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor: Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation (zie http://www.gradeworkinggroup.org/).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie (Schünemann, 2013).
GRADE |
Definitie |
Hoog |
|
Redelijk |
|
Laag |
|
Zeer laag |
|
Formuleren van de conclusies
Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in één of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke interventie (overall conclusie). Bij het opmaken van de balans werden de gunstige en ongunstige effecten voor de patiënt afgewogen. De overall bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij één van de kritieke uitkomstmaten. Bij complexe besluitvorming waarin naast de conclusies uit de systematische literatuuranalyse vele aanvullende argumenten (overwegingen) een rol spelen, werd afgezien van een overall conclusie. In dat geval werden de gunstige en ongunstige effecten van de interventies samen met alle aanvullende argumenten gewogen onder het kopje ‘Overwegingen’.
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk en welke worden meegewogen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt, kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het beschikbare wetenschappelijke bewijs en de belangrijkste overwegingen, en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit, en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.
Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)
Bij de ontwikkeling van de module is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die een randvoorwaarde zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag, randvoorwaarden die van invloed zijn op de implementatie van de aanbeveling zijn opgenomen in de implementatietabel.
Kennisvragen
Tijdens de ontwikkeling van deze module is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvraag. Er is nagegaan of (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Mocht dit bij deze module het geval zijn, dan is er een aanbeveling voor het doen van onderzoek opgenomen in de bijlage Kennisvragen. Deze bijlage is te vinden onder de aanverwante producten.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptmodule werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen, instanties en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptmodule aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve module werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd. De commentaartabel is op te vragen bij het Kennisinstituut via: secretariaat@kennisinstituut.nl
Literatuur
Brouwers MC, Kho ME, Browman GP, et al. AGREE Next Steps Consortium. AGREE II: advancing guideline development, reporting and evaluation in health care. CMAJ. 2010;182(18):E839-42. doi: 10.1503/cmaj.090449. Epub 2010 Jul 5. Review. PubMed PMID: 20603348.
Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0. Adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwalitieit. http://richtlijnendatabase.nl/over_deze_site/over_richtlijnontwikkeling.html. 2012.
Schünemann H, Brożek J, Guyatt G, et al. GRADE handbook for grading quality of evidence and strength of recommendations. Updated October 2013. The GRADE Working Group. Available from http://gdt.guidelinedevelopment.org/central_prod/_design/client/handbook/handbook.html. 2013.
Schünemann HJ, Oxman AD, Brozek J, et al. Grading quality of evidence and strength of recommendations for diagnostic tests and strategies. BMJ. 2008;336(7653):1106-10. doi: 10.1136/bmj.39500.677199.AE. Erratum in: BMJ. 2008;336(7654). doi: 10.1136/bmj.a139. PubMed PMID: 18483053.
Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen: stappenplan. Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Zoekverantwoording
Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.