Kennis huisartsen en specialisten bij AIT
Uitgangsvraag
Hoe kunnen huisartsen en specialisten goed op de hoogte worden gebracht (bijvoorbeeld met scholing) en succesvol samenwerken rondom AIT?
Aanbeveling
Neem de onderwerpen allergie en AIT standaard op in alle medische curricula en nascholingen over allergologie.
Zorg dat onderwijs over allergie en AIT een vast onderdeel is in de opleiding voor huisartsen en medisch specialisten zodat deze medici de kerncompetenties bij de diagnosestelling en het management van veel voorkomende allergische prestaties leren beheersen.
Voorzie alle huisartsen van toegang tot specifieke IgE-testen. Onderhoudt interprofessionele banden zodat huisartsen indien nodig hulp kunnen krijgen bij de interpretatie van de resultaten.
Faciliteer daar waar mogelijk eHealth oplossingen zoals de PGO (patiënt gebonden omgeving), ten behoeve van communicatie en kennisuitwisseling tussen de diverse behandelaren en de patiënt.
Zorg bij overdracht van huisarts naar specialist en vice versa voor een duidelijke en volledige overdrachtsbrief. Neem in deze brief in elk geval de volgende punten mee:
- Voorgeschiedenis en medicatie van de patiënt die betrekking hebben op relevant
aanvullend onderzoek (bijvoorbeeld astma of auto
immuunziekten) - Of de huisarts de AIT behandeling na afloop van de instelfase kan overnemen in
zijn of haar praktijk.
Ontwikkel een FTO (farmacotherapeutisch overleg) en bespreek hierin:
- Uitleg over indicatie en methode
- Bijwerkingen
Gebruikt hiervoor bijvoorbeeld de voorbereiding zoals te vinden op medicijngebruik.nl (https://www.medicijngebruik.nl/fto-voorbereiding).
Bied specialisten en huisartsen de mogelijkheid van een PIN (persoonlijk individuele nascholing) aan.
Organiseer nascholingen regionaal en gelieerd aan de verschillende ziekenhuizen.
Overwegingen
Kwaliteit van bewijs
De kwaliteit van bewijs van de gevonden studies is zeer laag want het betreft een literatuurreview en expert opinion.
Balans van gewenste en ongewenste effecten
Er zijn geen ongewenste effecten
Aanvaardbaarheid en haalbaarheid van de aanbeveling(en)
In de EAACI richtlijn worden een aantal barrières beschreven:
- Geringe prioriteit voor allergie en AIT op de onderwijs agenda alsmede politieke agenda.
- Onvoldoende vaardigheden en kennis binnen de medische beroepsbevolking.
- Ontoereikende weergave van allergie in algemene bachelor- of postdoctorale curricula.
- Onvoldoende gezondheid economische gegevens en populatie gebaseerde resultaten.
- Onvoldoende onderwijsbijdrage inzake allergie in medische curricula (pre- en post graduate)
Mogelijke faciliterende maatregelen zijn:
- Allergie campagnes om het bewustzijn bij overheden en patiënten te vergroten.
- Twijfels over evidence ten aanzien van AIT goed onderbouwd wegnemen bij huisartsen en andere specialismes.
- Opzetten van samenwerkingsrelaties tussen huisartsen en specialisten.
- Investeringen in onderwijs en opleiding.
- Brede gezondheidszorg aanpak die de reis van patiënten weerspiegelt van apothekers tot specialisten, bijvoorbeeld met behulp van een farmacotherapeutisch overleg.
- Onderricht aan verpleegkundigen die betrokken zijn bij de levering van zorg, onder supervisie, waardoor een flexibele aanpak mogelijk is bij het leveren van zorg dichter bij de patiënt.
In tegenstelling tot deze richtlijn beveelt de NHG standaard “Allergische en niet-allergische rhinitis” sublinguale immunotherapie met tabletten niet aan op basis van onvoldoende klinische relevantie en een significant verhoogd risico op bijwerkingen door SLIT. Onderlegger voor deze aanbeveling is de meta-analyse van di Bona et al. (2). De huidige richtlijn heeft de meta-analyse van di Bona niet meegenomen omdat die analyse berust op gepoolde data van Europese en Amerikaanse studies. Bij een subgroep analyse bleken de Amerikaanse studies significant minder effectief te zijn dan de Europese.
In de bijlage ‘Tablet studies van preparaten beschikbaar in Nederland’ worden de Europese studies die relevant zijn voor de in Nederland geregistreerde graspollen allergenen samengevat. Tevens zijn studies met huisstofmijttabletten opgenomen. Een Amerikaanse, Europese en Japanse studie lieten vergelijkbare resultaten zien. Tenslotte wordt een recente studie met berkenpollentabletten beschreven. In de bijlage ‘Tablet studies van preparaten beschikbaar in Nederland’ wordt ingegaan op de klinische relevantie van de gerapporteerde resultaten van de allergeen immunotherapie studies.
Rationale van de aanbeveling
AIT behelst een langdurige behandeling, die veel kennis en kunde vereist van de huisarts en specialist inzake indicatiestelling, relevante diagnostiek, uitvoering van de behandeling, behandeling van allergische reacties en benodigde faciliteiten. Derhalve is goede scholing van de behandelaar een voorwaarde voor het adequaat instellen en uitvoeren van AIT.
Onderbouwing
Achtergrond
Allergeen immunotherapie (AIT) beoogt het natuurlijke beloop van allergische rhinitis gunstig te beïnvloeden. Anders dan met conventionele farmacotherapie is het doel van de behandeling langdurige vermindering van klachten en symptomen te bewerkstelligen, ook na het beëindigen van de behandeling. De uitvoering van AIT - een jarenlange behandeling, die veel eisen stelt aan de patiënt en behandelaar - vraagt om een gedegen kennis en kunde inzake de diagnostiek, indicatiestelling en uitvoering van AIT. De recente EAACI AIT richtlijnen geven echter aan dat in veel gevallen huisartsen onvoldoende geëquipeerd zijn om allergische patiënten allergeen immunotherapie op een adequate wijze aan te bieden (Ryan e.a. Allergy 2018;73: 827-36).
Vanuit de patiënt gezien is deze vraag belangrijk omdat AIT een jarenlange behandeling vergt. Hoewel weinig frequent zijn allergische reacties na toediening van het allergeen mogelijk. Tenslotte blijkt een substantieel deel van de patiënten de vereiste minimale behandelduur van drie jaar niet te halen. Om deze redenen, dienen behandelaars gedegen kennis en kunde te hebben over de mogelijkheden en beperkingen alsmede de indicatiestelling en praktische uitvoering van allergeen immunotherapie.
Conclusies
Kwaliteit van Bewijs: - |
Experts zijn van mening dat succesvol werken met eerstelijnszorgverleners en specialisten essentieel is voor het opschalen van de AIT-voorzieningen, maar om dit te bereiken, moeten de barrières worden overwonnen. Ontwikkeling van eerstelijnsinterpretatie van richtlijnen om de selectie van patiënten te ondersteunen, opzetten van zorgpaden en samenwerking met specialistische groepen zijn dringend vereist. Ref. Ryan et al. (2018) |
Samenvatting literatuur
Naast de EAACI richtlijn is door de EAACI taskforce een doelgericht literatuuronderzoek en twee enquêtes gedaan als implementatieonderzoek. Dit omvatte een enquête, één voor clinici in de eerstelijnszorg en één voor een bredere groep belanghebbenden in heel Europa. De geïncludeerde artikelen identificeerden alle gesignaleerde lacunes of tekortkomingen in de allergiezorg in de eerstelijnszorg. De enquêtes wezen ook op soortgelijke zorgen, met name met betrekking tot zorgen over gebrek aan kennis, vaardigheden, infrastructurele zwakheden, vergoedingsbeleid en communicatie met specialisten als belemmeringen voor evidence-based zorg. Bijna alle landen (92%) meldden de beschikbaarheid van AIT. Desondanks meldde slechts 28% en 44% van de landen de beschikbaarheid van richtlijnen voor respectievelijk eerstelijnsartsen en specialisten. Overeengekomen zorgpaden tussen specialisten en eerstelijnsartsen werden gemeld in 32% -48% van de landen. Terugbetaling bleek een belangrijke barrière, omdat AIT slechts in 32% van de landen volledig werd terugbetaald. Bovendien vond 44% van de respondenten de toegang tot AIT en 36% dat de kosten van de patiënt barrières waren.
Zoeken en selecteren
Er is geen aparte zoekstrategie uitgevoerd gezien de verwachting van weinig of geen bewijs voor deze vraag. Wel is er gebruik gemaakt van het implementatieonderzoek dat door de EAACI taskforce is uitgevoerd inzake implementatie van AIT (1). Hoewel deze richtlijn voornamelijk gericht is op huisartsen, zijn de aanbevelingen grosso modo ook toepasbaar voor specialisten.
Evidence tabellen
Studie/ jaartal |
Design |
Patiënten |
Inclusie criteria patiënten, follow-up en uitval |
Interventie |
Uitkomstmaten |
Resultaten |
Bijwerkingen |
Opmerkingen |
|
Ryan, 2017 |
Position paper mixed methods |
132 huisartsen en 173 stakeholders (patiënten en allergologen) |
- werkzaam in Europa - 2 enquêtes: een voor huisartsen en een voor stakeholders - respons stakeholders 29% - respons huisartsen niet genoemd |
Enquêtes en literatuur studie |
- beschikbaarheid immunotherapie - beschikbaarheid richtlijnen toedienen immunotherapie - zorgpaden - manier van vergoeding
|
Het meten van de gereedheid van de eerstelijns zorg voor het toedienen van immunotherapie heeft aangegeven dat er meer aandacht moet komen voor specifieke richtlijnen/protocollen ten aanzien van het selecteren van patiënten, zorgpaden en samenwerkingsverbanden. |
Nvt |
Lage respons vanuit de huisartsen, respons vanuit de stakeholders is geen goede weerspiegeling van echte populatie. |
Risk of bias bepaald aan de hand van de Risk of Bias in Cross-Sectional Surveys of Attitudes and Practices assay.
Risk of Bias through: |
Representativeness of the sample |
Aduquacy of Response Rate |
Missing data within completed Questionnaires |
Conduct of Pilot testing |
Established validity of the survey instrument |
Ryan, 2017 |
Unlikely |
High , Lage respons vanuit de huisartsen, waardoor respons vanuit de stakeholders is geen goede weerspiegeling van echte populatie. |
Unlikely |
Unclear |
Unclear |
Verantwoording
Autorisatiedatum en geldigheid
Laatst beoordeeld : 06-06-2021
Laatst geautoriseerd : 06-06-2021
Geplande herbeoordeling : 01-01-2027
Uiterlijk in 2024 bepaalt het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Allergologie en Klinische Immunologie of deze richtlijn of module nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de richtlijn te herzien. De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.
De Nederlandse Vereniging voor Allergologie en Klinische Immunologie is als houder van deze richtlijn(module) de eerstverantwoordelijke voor de actualiteit van deze richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijk verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de eerstverantwoordelijke over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.
Algemene gegevens
De richtlijnontwikkeling werd ondersteund door Qualicura en werd gefinancierd uit de Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De financier heeft geen enkele invloed gehad op de inhoud van de richtlijn.
Doel en doelgroep
Doel
Deze multidisciplinaire richtlijn heeft als doel om landelijke uniformiteit te bereiken over de indicaties, contra-indicaties en dagelijkse praktijk van allergeen immunotherapie voor inhalatie allergenen in de tweede of derde lijn.
Doelgroep
Deze richtlijn is geschreven voor alle leden van de beroepsgroepen die betrokken zijn bij tweede- of derdelijns zorg voor volwassenen en kinderen met of zonder astma die behandeld worden met allergeen immunotherapie voor inhalatie allergie van de bovenste luchtwegen. Dit zijn bijvoorbeeld internist-allergologen, kinderartsen, KNO-artsen, longartsen en dermatologen. Voor de eerste lijn wordt verwezen naar de NHG-Standaard ‘Allergische en niet-allergische rhinitis’. Daarnaast is deze richtlijn ook van grote waarde voor de patiënten, in deze richtlijn vertegenwoordigd door de Vereniging van Allergie Patiënten (VAP).
Samenstelling werkgroep
Voor het ontwikkelen van de richtlijn is in 2018 een multidisciplinaire werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van alle relevante specialismen die betrokken zijn bij de zorg voor patiënten met allergie van de bovenste en onderste luchtwegen.
De werkgroep leden zijn door hun beroepsverenigingen gemandateerd voor deelname. De werkgroep is verantwoordelijk voor de integrale tekst van deze richtlijn.
Werkgroep
- Dr. J.A. (Joost) Aalberse, huisarts, Huisartsenpraktijk Postjesweg, Amsterdam, Nederlands Huisartsen Genootschap
- Prof. dr. R. (Roy) Gerth van Wijk, allergoloog, Erasmus MC, Rotterdam, Nederlandse Vereniging voor Allergologie en Klinische Immunologie
- Dr. H. (Hans) de Groot, allergoloog, Reinier de Graaf Groep, Delft, Nederlandse Vereniging voor Allergologie en Klinische Immunologie en Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. Voorzitter van deze richtlijncommissie
- Dr. Ir. J. (Jasper) Kappen, longarts, Franciscus Gasthuis & Vlietland, Rotterdam, Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose
- Dr. A.C. (Andre) Knulst, dermatoloog, UMC Utrecht, Utrecht, Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie
- Dr. E.H.G. (Ed) van Leer, kinderarts-allergoloog, Groene Hart Ziekenhuis, Gouda, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
- Mevr. C.L. (Christine) Segboer, KNO arts, Westfries Gasthuis, Hoorn, Nederlandse Vereniging van Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde in het Hoofd-Halsgebied (NVKNO)
- Dhr. G.H.P.R. (Gordon) Slabbers, kinderarts, Bernhoven, Uden, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
- Mevr. M.B. (Marike) Stadermann, kinderarts-allergoloog, Diakonessenhuis, Utrecht, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
- Dr. A.O.J. (Anders) van Thuijl, kinderarts-allergoloog, Spaarne Gasthuis, Hoofddorp, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde
- Mevr. Y. (Yola) de Vries, Secretaris bij de Vereniging van Allergie Patiënten (VAP), Wijk aan Zee, Vereniging van Allergie Patiënten
Met ondersteuning van
- Dr. L.F.J. (Lydia) Welling – van Overveld, adviseur, Qualicura, Breda
- W.F.E.J (Willemijn) Irvine, MSc, adviseur, Qualicura, Breda
Belangenverklaringen
De werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste vijf jaar een (financieel ondersteunde) betrekking onderhielden met commerciële bedrijven, organisaties of instellingen die in verband staan met het onderwerp van de richtlijn. Tevens is navraag gedaan naar persoonlijke financiële belangen, belangen door persoonlijke relaties, belangen d.m.v. reputatiemanagement, belangen vanwege extern gefinancierd onderzoek, en belangen door kennisvalorisatie. De belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten (KiMS ), een overzicht vindt u hieronder:
De ondertekende belangenverklaringen zijn op te vragen bij Qualicura.
Werkgroep lid |
Functie |
Nevenfuncties |
Gemelde belangen |
Ondernomen actie |
Aalberse |
Huisarts Huisartsenpraktijk Postjesweg Amsterdam |
NHG werkgroep, ZZP werkzaam tegen betaling en arts allergoloog bij DC klinieken. Maar sinds uitbreiding werkzaamheden als huisarts sinds 2018 niet meer daar gewerkt. |
Geen |
Geen |
Gerth van Wijk |
Hoogleraar en sectiehoofd Allergologie , afdeling Interne geneeskunde, Erasmus MC Rotterdam |
President UEMS Section&Board Allergology, onbetaald Chair Specialty Committee EAACI, onbetaald |
Adviseurschap (betaald) voor ALK-Abello tot 2018.
|
Geen, omdat het adviseurschap niet heeft overlapt met deelname aan de richtlijnwerkgroep Daarnaast betrof het geen adviseurschap in een adviesraad, maar advies over de opzet van symposia. |
De Groot |
Allergoloog Reinier de Graaf Groep Delft |
Jaarlijkse organisatie en geven van een masterclass voor KNO-artsen, deels gefinancierd door ALK Abello en MEDA |
Deelname aan de RELIEF studie, een postmarketing onderzoek met de huisstofmijt tablet (Sublinguale immunotherapie), gefinancierd door ALK Abello |
Geen, in de richtlijn wordt niet ingegaan op WELK product kan worden aanbevolen. |
Kappen |
Longarts Franciscus |
Honorary Staff Member lmmunotollerance group Imperial college Londen (onbetaald) Lid: EAACI Task Force Biomarkers in Immunotherapie (onbetaald) Lid: Commissie kwaliteit NVALT (onbetaald) Lid: Sectie Astma NVALT (onbetaald) |
2017 (eenmalig): ALK adviesraad biomarkers in immunotherapie |
Geen actie. Lid adviesraad is twee jaar geleden gestopt. |
Segboer |
KNO-arts |
Geen |
Geen |
Geen |
Knulst |
Dermatoloog, UMC Utrecht |
Consultancy voor ALK, Novartis, DBV, betaald aan werkgever: UMC Utrecht |
Consultancy voor ALK: betaald aan werkgever (UMCU). Research grants: TNO, FARRP, EC (SAFE, CREATE, Europrevall), ALK, Thermofisher, Dutch food safety authority, Nutricia/Danone, STW, DBV technologies, Novartis, EUROIMMUN |
Geen actie omdat alle betaalde werkzaamheden zijn rechtstreeks uitbetaald aan de werkgever en er dus geen sprake is van persoonlijk gewin van deze betaling. |
Van Leer |
Kinderarts allergoloog |
Lid hoofdredactie Ned Tijdschrift Allergie, Astma en Immunologie (onbetaald) |
Geen |
Geen |
Slabbers |
Kinderarts |
Geen |
Geen |
Geen |
Stadermann |
Kinderallegoloog |
Geen |
Geen |
Geen |
Thuijl |
Kinderarts fellow Allergologie & Kinderarts |
Geen |
Geen |
Geen |
De Vries |
Secretaris bij de Vereniging van Allergie Patiënten |
Secretaris; is vrijwilligerswerk; onbetaald. |
Geen |
Geen |
Welling |
Adviseur Qualicura |
Geen |
Geen |
Geen |
Irvine |
Adviseur Qualicura |
Geen |
Geen |
Geen |
Inbreng patiëntenperspectief
Er werd aandacht besteed aan het patiënten perspectief door een afgevaardigde van de Vereniging van Allergie Patiënten (VAP) in de werkgroep. De VAP heeft input gegeven tijdens de knelpuntenanalyses en op de teksten, waaronder de overwegingen. De conceptrichtlijn is tevens voor commentaar voorgelegd aan de VAP.
Methode ontwikkeling
Evidence based
Implementatie
In de verschillende fasen van de richtlijnontwikkeling is rekening gehouden met de implementatie van de richtlijn (module) en de praktische uitvoerbaarheid van de aanbevelingen. Daarbij is uitdrukkelijk gelet op factoren die de invoering van de richtlijn in de praktijk kunnen bevorderen of belemmeren. Het implementatieplan is te vinden bij de aanverwante producten. De werkgroep heeft besloten geen indicatoren te ontwikkelen bij de huidige richtlijn, omdat geconstateerd is dat op basis van de uitgangsvragen nog onvoldoende vastgesteld kan worden of er een adequate set indicatoren ontwikkeld kan worden. In dat kader zal de ontwikkeling van indicatoren later plaatsvinden, echter niet binnen dit project.
Werkwijze
AGREE
Deze richtlijn is opgesteld conform de eisen vermeld in het rapport Medisch Specialistische Richtlijnen 2.0 van de adviescommissie Richtlijnen van de Raad Kwaliteit. Dit rapport is gebaseerd op het AGREE II instrument (Appraisal of Guidelines for Research & Evaluation II; Brouwers, 2010), dat een internationaal breed geaccepteerd instrument is. Voor een stap-voor-stap beschrijving hoe een evidence-based richtlijn tot stand komt wordt verwezen naar het stappenplan Ontwikkeling van Medisch Specialistische Richtlijnen van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten.
Knelpunteninventarisatie
In de eerste bijeenkomsten van de ontwikkelfase zijn knelpunten geïnventariseerd aan de hand van de volgende vraag: Wat zijn mogelijke knelpunten vanuit uw eigen vakgebied ten aanzien van allergeen immunotherapie voor inhalatie allergenen voor de bovenste luchtwegen met of zonder astma? Het gaat om vooral praktische knelpunten die naar de mening van de werkgroep leden niet voldoende aan bod zijn gekomen in de onder benoemde EAACI richtlijn uit 2017. Omdat EAACI als vertrekpunt voor de richtlijn is genomen is er niet gekozen voor een invitational conference. Om de richtlijn zoveel als mogelijk toe te spitsen op de situatie in de Nederlandse gezondheidszorg is op de aanvullende knelpunten zoals geformuleerd door de werkgroep wel een schriftelijke reactie en aanvullende inventarisatie van knelpunten gevraagd van Nederlandse stakeholders. Tevens werd gekeken of na het verschijnen van de EAACI richtlijn er nog nieuwe relevante publicaties geweest zijn.
Vertaling EAACI
De relevante modules (inclusief tabellen, bijlagen en referentielijst) uit de Allergen Immunotherapy Guidelines, EAACI, 2017 zijn vertaald door de voorzitter van de richtlijnwerkgroep. De teksten in de beantwoording van de uitgangsvragen 1.1, 1.7, 1.8, 1.9 en 1.10 zijn afkomstig uit de betreffende hoofdstukken van de EAACI-richtlijn. Gezien het omzetten van de conclusies uit de EAACI naar GRADE als zeer tijdrovend is beschouwd, is de weging van de conclusies uit de EAACI intact gelaten. De auteurs van de EAACI hebben gebruik gemaakt van een methode voor evidence based richtijn ontwikkelen en hebben daarbij de bewijskracht gewogen volgens het Oxford model voor levels of Evidence. De conclusies die zijn overgenomen uit de EAACI wijken daarom af van de formulering en weging zoals gebruikelijk volgens het GRADE model. Waar literatuursamenvatting en conclusies zijn vertaald uit de EAACI is getracht dit duidelijk aangegeven middels een aangepaste lay-out en verwijzing naar EAACI in de paragraaf titel.
De EAACI richtlijn is beoordeeld aan de hand van een checklist. Deze checklist is afkomstig uit een rapport van de NVU en NVALT, in samenwerking met de Federatie Medisch Specialisten en ondersteund door het Kennisinstituut (Adviesrapport Adapteren van internationale richtlijnen naar Nederlandse praktijk, 2016).
Domein I - Onafhankelijkheid van de internationale richtlijn
De werkgroep heeft vastgesteld dat de internationale richtlijn op een zo onafhankelijk mogelijke wijze is opgesteld. De belangenverklaringen van de werkgroep leden (taskforce members) die betrokken zijn geweest bij het opstellen van de internationale richtlijn zijn vastgelegd en inzichtelijk gemaakt. Daarnaast verklaren de auteurs :“This Guideline was funded and supported by EAACI. The funder did not have any influence on the guideline production process, on its contents or on the decision to publish. Taskforce members’ conflicts of interest were declared at the start of the process and taken into account by the taskforce chairs as recommendations were formulated. Final decisions about strength of evidence for recommendations were checked by the methodologists who had no conflict of interests in this area.”
Domein II - Methodologische kwaliteit
De EAACI Richtlijn is opgesteld volgens de methode ‘evidence based richtlijn ontwikkeling’ (EBRO). Hierdoor is deze niet rechtstreeks over te nemen in aanbevelingen volgens de in Nederland gebruikelijke GRADE methodiek. De EBRO methodiek is in de EAACI echter wel degelijk neergezet. Op basis van onderstaande methodologische aspecten heeft de werkgroep voldoende vertrouwen in de kwaliteit van de internationale richtlijn.
De internationale richtlijn is in 2017 door de European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) vastgesteld. Er zijn systematische methoden gebruikt en de zoekverantwoording is beschikbaar voor het zoeken naar wetenschappelijk bewijsmateriaal. Er is een kwalitatief goede zoekstrategie uitgevoerd, doordat de zoekvraag helder is geformuleerd, er in relevante databases is gezocht, er relevante zoektermen zijn gebruikt, er in Medline (zowel met als zonder MeSH-terms) is gezocht en de referentielijsten van geselecteerde artikelen zijn gecheckt. Alle studies in de periode 1990 tot en met 2015 zijn meegenomen in de zoekstrategie. Het patiënten perspectief is geborgd door zitting name van patiëntvertegenwoordigers in de task force.
De methodologische kwaliteit van de criteria voor het selecteren van het wetenschappelijk bewijsmateriaal was adequaat, doordat er duidelijke selectiecriteria zijn gehanteerd om studies te includeren. Daarnaast zijn de aantallen van gevonden studies, gelezen abstracts en gelezen volledige artikelen gerapporteerd. Ook is er een verantwoording gegeven over de geëxcludeerde artikelen die volledig zijn gelezen. Daarnaast zijn sterke punten en beperkingen van de bewijskracht van de gebruikte studies en de gebruikte methode om tot aanbevelingen te komen helder omschreven.
Naast de EAACI is ook Global Initiative for Astma Report (GINA, 2020) meegenomen in de analyse. De werkgroep heeft de methodologie van de GINA bestudeerd en heeft mede door onderstaande punten vertrouwen in de methodologische kwaliteit van dit rapport.
Het geraadpleegde GINA report is eveneens geen GRADE richtlijn maar maakt gebruik van de EBRO methodiek. De kwaliteit van bewijs is hierin geschaald naar de criteria van the National Heart, Lung and Blood Institute. Deze methode is consequent en degelijk toegepast. Daarnaast zijn er uitputtende systematische zoekmethoden gebruikt die is opgesteld door het GINA science committee. Explicite in- en exclusie criteria zijn bekend gemaakt en de aantallen gelezen, gescreende en geïncludeerde artikelen zijn inzichtelijk. In het GINA report wordt de methode van analyse en tot stand komen van aanbevelingen helder omschreven.
Het GINA report is zeer compleet doordat het tweemaal per jaar up to date wordt gemaakt. Op de GINA website is een track-changes document te vinden waarin inzichtelijk wordt gemaakt wat de precieze wijzigingen van de meest recente GINA zijn ten opzichte van de vorige versie. Een committee van professionals beoordeelt dan gezamenlijk alle nieuwe literatuur. Op basis van deze gezamenlijke analyse wordt relevante nieuwe literatuur opgenomen in de nieuwe versie van het rapport. Commissieleden met mogelijke belangenconflicten worden uitgesloten van deelname aan (bepaalde onderdelen van) deze analyse, wat het risico op bias verlaagt.
Domein III - Projectomvang, toetsing raamwerk en plan van aanpak
Naar het oordeel van de werkgroep leidt het adapteren van de internationale richtlijn tot een kosten- en/of tijdsbesparing ten opzichte van het starten van een regulier traject.
De aanbevelingen in de internationale richtlijn sluiten voldoende aan op de Nederlandse praktijk. Er is een compleet ogend raamwerk beschikbaar van de internationale richtlijn en in de internationale richtlijn is tevens een hoofdstuk opgenomen inzake implementatie en organisatie van zorg. De implementatie alsmede de organisatie van zorg toepasbaar maken naar de Nederlandse context is onderwerp van deze richtlijnontwikkeling.
Uitgangsvragen en uitkomstmaten
Op basis van de uitkomsten van de knelpuntenanalyse zijn door de voorzitter en de adviseur concept-uitgangsvragen opgesteld. Deze zijn met de werkgroep besproken waarna de werkgroep de definitieve uitgangsvragen heeft vastgesteld. De concept uitgangsvragen zijn vergeleken met de Allergen Immunotherapy Guidelines, EAACI, 2017 en verdeeld over de werkgroepleden. Elk koppel werkgroepleden kreeg één tot vier uitgangsvragen. De voorzitter van de werkgroep heeft alle uitgangsvragen gerelateerd aan de EAACI guidelines op zich genomen.
Strategie voor zoeken en selecteren van literatuur
Door alle werkgroepleden werd voor de afzonderlijke uitgangsvragen een search gedaan. Deze search per uitgangsvraag is tussen de koppels vergeleken om eventuele discrepanties te analyseren.
In eerste instantie werd gezocht naar studies met de hoogste mate van bewijs. De werkgroepleden selecteerden de via de zoekactie gevonden artikelen op basis van vooraf opgestelde selectiecriteria. De geselecteerde artikelen werden gebruikt om de uitgangsvragen te beantwoorden. De databases waarin is gezocht, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria zijn te vinden in de module met desbetreffende uitgangsvraag. Voor een aantal uitgangsvragen is geen systematische literatuursearch uitgevoerd omdat de recente EAACI richtlijn 2017 of het GINA 2020 report directe aansluiting boden op de uitgangsvraag.. Voor de gebruikte databases, de zoekstrategie en de gehanteerde selectiecriteria voor de modules overgenomen uit de EAACI, wordt verwezen naar de originele EAACI richtlijn. De gebruikte EAACI richtlijn is gepubliceerd in 2017. Voor uitgangsvraag 1.7 is daarom een nieuwe search gedaan om te achterhalen of relevante literatuur nog mist. Uitgangsvraag 3.2 is zodanig context gebonden dat dit uitsluitend gebaseerd is op expert opinion. Onderstaande tabel maakt inzichtelijk voor welke uitgangsvragen een systematische search is uitgevoerd of gebruik is gemaakt van de EAACI of GINA.
|
EAACI |
GINA |
Literatuur search |
Uitgangsvraag |
|||
1.1 |
x |
|
|
1.2 |
|
|
x |
1.3 |
|
|
x |
1.4 |
|
|
x |
1.5 |
|
|
x |
1.6 |
|
|
x |
1.7 |
x |
|
x |
1.8 |
x |
|
|
1.9 |
x |
|
|
1.10 |
x |
|
|
2.1 |
x |
x |
x |
2.2 |
|
x |
x |
2.3 |
x |
|
x |
3.1 |
x |
|
|
3.2 |
Expert opinion |
||
3.3 |
x |
|
|
3.4 |
x |
|
|
Kwaliteitsbeoordeling individuele studies
Individuele studies werden systematisch beoordeeld, op basis van op voorhand opgestelde methodologische kwaliteitscriteria, om zo het risico op vertekende studieresultaten (Risk of Bias) te kunnen inschatten. Deze beoordelingen kunt u vinden in de Risk of Bias (RoB) tabellen.
Samenvatten van de literatuur
De relevante onderzoeksgegevens van alle geselecteerde artikelen werden overzichtelijk weergegeven in evidence tabellen. De belangrijkste bevindingen uit de literatuur werden beschreven in de samenvatting van de literatuur.
Beoordelen van de kracht van het wetenschappelijke bewijs
A) Voor interventievragen (vragen over therapie of screening)
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methode. GRADE staat voor ‘Grading Recommendations Assessment, Development and Evaluation’ (zie http://www.gradeworkinggroup.org/).
GRADE onderscheidt vier gradaties voor de kwaliteit van het wetenschappelijk bewijs: hoog, redelijk, laag en zeer laag. Deze gradaties verwijzen naar de mate van zekerheid die er bestaat over de literatuurconclusie (Schünemann, 2013).
GRADE |
Definitie |
Hoog |
|
Redelijk* |
|
Laag |
|
Zeer laag |
|
*in 2017 heeft het Dutch GRADE Network bepaalt dat de voorkeursformulering voor de op een na hoogste gradering ‘redelijk’ is in plaats van ‘matig’
B) Voor vragen over diagnostische tests, schade of bijwerkingen, etiologie en prognose
De kracht van het wetenschappelijke bewijs werd eveneens bepaald volgens de GRADE-methode: GRADE-diagnostiek voor diagnostische vragen (Schünemann, 2008), en een generieke GRADE-methode voor vragen over schade of bijwerkingen, etiologie en prognose. In de gehanteerde generieke GRADE-methode werden de basisprincipes van de GRADE-methodiek toegepast: het benoemen en prioriteren van de klinisch (patiënt) relevante uitkomstmaten, een systematische review per uitkomstmaat, en een beoordeling van bewijskracht op basis van de vijf GRADE-criteria (startpunt hoog; downgraden voor risk of bias, inconsistentie, indirect bewijs, imprecisie en publicatiebias).
Formuleren van de conclusies
Voor elke relevante uitkomstmaat werd het wetenschappelijk bewijs samengevat in een of meerdere literatuurconclusies waarbij het niveau van bewijs werd bepaald volgens de GRADE-methodiek. De werkgroepleden maakten de balans op van elke interventie (overall conclusie). De overall bewijskracht wordt bepaald door de laagste bewijskracht gevonden bij één van de cruciale uitkomstmaten. Conclusies uit niet-vergelijkende studies konden niet worden beoordeeld met GRADE en hebben daarom het kenmerk: ‘Kwaliteit van bewijs’.
Bij de uitgangsvragen gebaseerd op de EAACI richtlijn, is gekozen om de tabellen direct over te nemen. Die tabellen bevatten echter aanbevelingen met een level of evidence van zowel de conclusie als de aanbeveling. Er zijn geen aparte tabellen met conclusies en aanbevelingen gemaakt om fouten en verwarring te voorkomen.
Overwegingen (van bewijs naar aanbeveling)
Om te komen tot een aanbeveling zijn naast (de kwaliteit van) het wetenschappelijke bewijs ook andere aspecten belangrijk om mee te wegen, zoals de expertise van de werkgroepleden, de waarden en voorkeuren van de patiënt (patiënt values and preferences), kosten, beschikbaarheid van voorzieningen en organisatorische zaken. Deze aspecten worden, voor zover geen onderdeel van de literatuursamenvatting, vermeld en beoordeeld (gewogen) onder het kopje ‘Overwegingen’.
Hierbij zijn ook per uitgangsvraag gedefinieerd welke uitkomstmaten voor de patiënt relevant zijn, waarbij zowel naar gewenste als ongewenste effecten werd gekeken. De werkgroep waardeerde deze uitkomstmaten volgens hun relatieve belang bij de besluitvorming rondom aanbevelingen, als cruciaal (kritiek voor de besluitvorming), belangrijk (maar niet cruciaal) en onbelangrijk. Tevens definieerde de werkgroep tenminste voor de cruciale uitkomstmaten welke verschillen zij klinisch (patiënt) relevant vonden.
Formuleren van aanbevelingen
De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvraag en zijn gebaseerd op het best beschikbare wetenschappelijke bewijs, de belangrijkste overwegingen en een weging van de gunstige en ongunstige effecten van de relevante interventies. Voor de aanbevelingen vanuit de EAACI hoofdstukken, heeft de EAACI task force de sterkte van aanbeveling bepaald. De kracht van het wetenschappelijk bewijs en het gewicht dat door de werkgroep wordt toegekend aan de overwegingen, bepalen samen de sterkte van de aanbeveling. Conform de GRADE-methodiek sluit een lage bewijskracht van conclusies in de systematische literatuuranalyse een sterke aanbeveling niet a priori uit en zijn bij een hoge bewijskracht ook zwakke aanbevelingen mogelijk. De sterkte van de aanbeveling wordt altijd bepaald door weging van alle relevante argumenten tezamen.
Randvoorwaarden (Organisatie van zorg)
In de knelpuntenanalyse en bij de ontwikkeling van de richtlijn is expliciet rekening gehouden met de organisatie van zorg: alle aspecten die rand voorwaardelijk zijn voor het verlenen van zorg (zoals coördinatie, communicatie, (financiële) middelen, menskracht en infrastructuur). Randvoorwaarden die relevant zijn voor het beantwoorden van een specifieke uitgangsvraag maken onderdeel uit van de overwegingen bij de bewuste uitgangsvraag. Meer algemene, overkoepelende, of bijkomende aspecten van de organisatie van zorg worden behandeld in de module ‘Voorwaarden’.
Kennislacunes
Tijdens de ontwikkeling van deze richtlijn is systematisch gezocht naar onderzoek waarvan de resultaten bijdragen aan een antwoord op de uitgangsvragen. Bij elke uitgangsvraag is door de werkgroep nagegaan of er (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek gewenst is om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden. Een overzicht van de onderwerpen waarvoor (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek van belang wordt geacht, is als aanbeveling in de bijlage Kennislacunes beschreven.
Commentaar- en autorisatiefase
De conceptrichtlijn werd aan de betrokken (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd ter commentaar. De commentaren werden verzameld en besproken met de werkgroep. Naar aanleiding van de commentaren werd de conceptrichtlijn aangepast en definitief vastgesteld door de werkgroep. De definitieve richtlijn werd aan de deelnemende (wetenschappelijke) verenigingen en (patiënt) organisaties voorgelegd voor autorisatie en door hen geautoriseerd dan wel geaccordeerd.