Terug naar zoekresultaten

Tweede tumoren na Hodgkinlymfoom

Volgen
Initiatief: NVRO Aantal modules: 13
Bijlagen
Download richtlijn

Gastrointestinale maligniteiten na Hodgkinlymfoom

Beoordeeld: 01-12-2016

Uitgangsvraag

Hoe hoog is het risico op gastrointestinale maligniteiten bij 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom, en wat zijn de risicofactoren hiervoor?

 

Zijn er adequate methoden om gastrointestinale maligniteiten bij 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom vroeg op te sporen?

 

Zijn er specifieke methoden nodig om gastrointestinale maligniteiten bij 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom te behandelen?

Aanbeveling

Screeningsadviezen

  • Gezien het lage absolute excess risico en het gebrek aan bewijs voor effectiviteit wordt screening naar oesofaguscarcinoom, dunnedarmcarcinoom en levercarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom niet aanbevolen.
  • De werkgroep beveelt screening naar maagcarcinoom en pancreascarcinoom (nog) niet aan vanwege het gebrek aan bewijs dat screening de sterfte aan deze maligniteiten effectief verlaagt.
  • De werkgroep beveelt screening naar colorectaal carcinoom buiten het bevolkingsonderzoek (nog) niet aan in afwachting van een betere onderbouwing van de risicogroepen binnen de hodgkinlymfoom-overlevers.

 

Overige adviezen

Om het risico op gastrointestinale maligniteiten niet verder te verhogen, zijn niet roken, beperking van alcoholgebruik, gezonde voeding en voldoende beweging van belang. Bij symptomen die mogelijk kunnen wijzen op een gastrointestinale maligniteit, dient laagdrempelig aanvullend onderzoek danwel verwijzing naar een gastro-enteroloog overwogen te worden. Daarnaast dient aandacht te worden besteed aan de familieanamnese voor colorectaal carcinoom en aanverwante tumoren als endometriumcarcinoom (zie CBO-richtlijn Erfelijke darmkanker).148

Overwegingen

Er zijn voor deze module geen overwegingen geformuleerd.

Onderbouwing

 

  • Niveau 1: Het is aangetoond dat het risico op oesofaguscarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom verhoogd is na radiotherapie.[A2 Dores 200233, A2 Swerdlow 2011110]

  • Niveau 1: Het is aangetoond dat het risico op maagcarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom verhoogd is na radiotherapie, al dan niet in combinatie met chemotherapie.[A2 van den Belt 200910, A2 Dores 200233, A2 Foss Abrahamsen 200240, A2 Swerdlow 2011110]

  • Niveau 2: Het is aannemelijk dat het risico op dunnedarmcarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom verhoogd is na radiotherapie, al dan niet in combinatie met chemotherapie.[A2 Swerdlow 2000108, A2 Swerdlow 2011110]

  • Niveau 1: Het is aangetoond dat het risico op rectumcarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom verhoogd is na radiotherapie.[A2 Dores 200233, A2 Swerdlow 2011110]

  • Niveau 2: Het is aannemelijk dat het risico op coloncarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom verhoogd is na radiotherapie, al dan niet in combinatie met chemotherapie.[A2 Swerdlow 2011110, B Birdwell 199716]

 

 

Hoe hoog is het risico op gastrointestinale maligniteiten bij 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom, en wat zijn de risicofactoren hiervoor?

De risico’s op verschillende gastrointestinale maligniteiten zijn weergegeven in tabel 1.16,32,33,40,52,70,87,108,136 Het risico op gastrointestinale maligniteiten neemt toe vanaf 5-10 jaar na behandeling en blijft verhoogd na 25 jaar.16,33,40,70,73,82,89 De mediane leeftijd bij diagnose van maagcarcinoom na hodgkinlymfoom is veel lager dan in de algemene bevolking (51 jaar versus 70 jaar).10 De prognose van gastrointestinale maligniteiten na hodgkinlymfoom is slechter dan in de algemene bevolking, met een mediane overleving van minder dan 2 jaar.10,89,130

 

Tabel 1. Risico op gastrointestinale maligniteiten

 

Algemene bevolking

Na hodgkinlymfoom

Maligniteit

Cumulatief risico in % op maligniteit voor het 75e levensjaar136

Relatief risico / Standardized incidence ratio

(range)

Absoluut excess risico per 10.000 patiënten per jaar

(range)

Oesofagus

0,30 (vrouw) – 0,97 (man)

1,5 – 4,2

0,2 – 0,7

Maag

0,57 (vrouw) – 0,85 (man)

1,6 – 9,5

0,9 – 2,6

Dunne darm

0,09 (man) – 0,11 (vrouw)

0,0 – 11,6

0,1 – 0,7

Colon

2,25 (vrouw) – 2,72 (man)

1,6 - 4,3

1,1 – 2,8

Rectum

0,90 (vrouw) – 1,50 (man)

1,2 – 2,7

0,3 – 0,5

Lever

0,08 (vrouw) – 0,22 (man)

1,0 – 4,4

0,4 – 0,5

Pancreas

0,59 (vrouw) – 0,71 (man)

1,0 – 4,7

0,0 - 1,5

 

Factoren die het risico op gastrointestinale maligniteiten beïnvloeden, zijn:

  • Radiotherapie: Verschillende studies laten zien dat het risico op gastrointestinale maligniteiten (carcinomen van oesofagus, maag, dunne darm, colon en rectum) verhoogd is na radiotherapie met de desbetreffende organen in het bestralingsveld.10,16,33,40,52,108 Er zijn aanwijzingen voor een lineaire relatie tussen het risico op maagcarcinoom en een toenemende stralingsdosis.10 De meeste gastrointestinale maligniteiten (40-90%) liggen in het bestraalde gebied.16,40,70,87 Andere studies laten zien dat het risico op gastrointestinale maligniteiten alleen verhoogd is na infradiafragmatische radiotherapie in combinatie met chemotherapie.16,108 Het risico op dunnedarmcarcinoom is verhoogd na radiotherapie, met of zonder chemotherapie.108,110
  • Chemotherapie: Alkylerende cytostatica, met name in hoge doseringen, zijn mogelijk geassocieerd met een verhoogd risico op maagcarcinoom.10 Andere studies laten echter zien dat de standardized incidence ratios voor gastrointestinale maligniteiten na chemotherapie alleen niet verhoogd zijn.33,40,108,110
  • Leeftijd bij diagnose: Het relatieve risico op maagcarcinoom en andere gastrointestinale maligniteiten is vooral verhoogd bij patiënten die zijn behandeld op jonge leeftijd (onder de leeftijd van 30-45 jaar), indien zij behandeld zijn met een combinatie van chemo- en radiotherapie.10,16,40,108 Een studie bij hodgkinlymfoompatiënten die behandeld zijn voor hun 40e jaar laat zien dat het absolute excess risico op gastrointestinale maligniteiten niet samenhangt met de leeftijd bij diagnose.73 Studies onder hodgkinlymfoompatiënten in alle leeftijden bij behandeling lieten echter zien dat het absolute excess risico stijgt terwijl de standardized incidence ratio daalde met een toenemende leeftijd bij behandeling.33,40
  • Geslacht: Het relatieve risico op carcinomen van de lever en galblaas na hodgkinlymfoom is hoger bij mannen dan bij vrouwen.33
  • Overige risicofactoren: Van een aantal factoren is bekend dat zij in de algemene bevolking het risico op gastrointestinale maligniteiten verhogen. Het gaat hierbij o.a. om: roken, alcoholgebruik, voeding, overgewicht en een positieve familieanamnese voor gastrointestinale maligniteiten en aanverwante tumoren. Het effect bij hodgkinlymfoom-overlevers is niet onderzocht; de werkgroep ziet echter geen redenen om aan te nemen dat dit anders zou zijn dan in de algemene bevolking.

 

Zijn er adequate methoden om gastrointestinale maligniteiten bij 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom vroeg op te sporen?

Oesofaguscarcinoom: Uit een Cochrane review uit 2012 bleek dat er geen gerandomiseerde gecontroleerde studies zijn die naar de effectiviteit van screening naar oesofaguscarcinoom hebben gekeken.129 Ook zijn er geen studies gepubliceerd die specifiek rapporteren over de effectiviteit van screening naar oesofaguscarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom. Omdat daarnaast ook het absolute excess risico laag is, wordt screening naar oesofaguscarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom niet aanbevolen.

 

Maagcarcinoom: Er is geen bewijs dat screenen op maagcarcinoom effectief is bij groepen met een verhoogd risico, met uitzondering van erfelijke vormen van maagcarcinoom.

 

Dunnedarmcarcinoom: Er zijn geen studies gepubliceerd die rapporteren over de effectiviteit van screening naar dunnedarmcarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom. Gezien het lage absolute excess risico wordt screening naar dunnedarmcarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom niet aanbevolen.

 

Colorectaal carcinoom: In de algemene bevolking is uitgebreid onderzoek gedaan naar de effectiviteit van screening op colorectaal carcinoom. Uit een Cochrane review blijkt dat screening op colorectaal carcinoom met fecaal occult bloedtests (FOBT) effectief is in het verlagen van de aan colorectaal carcinoom gerelateerde sterfte.50 Ook volgens de Gezondheidsraad komt de immunochemische FOBT als beste uit de bus wanneer het gaat om eenvoud, acceptatie, testprestaties en veiligheid.134 Er zijn geen studies gepubliceerd die rapporteren over de effectiviteit van screening naar colorectaal carcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom. Vanwege het gebrek aan bewijs adviseert de werkgroep momenteel om nog niet te starten met screening op colorectaal carcinoom buiten het bevolkingsonderzoek.

 

Pancreascarcinoom: Momenteel vinden studies plaats naar de effectiviteit van screening op pancreascarcinoom met endo-echografie en MRI bij mensen met een verhoogd risico vanwege een erfelijke of familiaire belasting. De effectiviteit hiervan is vooralsnog nog niet aangetoond. Er zijn geen studies gepubliceerd die rapporteren over de effectiviteit van screening naar pancreascarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom.

 

Levercarcinoom: Er zijn geen studies gepubliceerd die rapporteren over de effectiviteit van screening naar levercarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom. Gezien het lage absolute excess risico wordt screening naar levercarcinoom bij overlevers van hodgkinlymfoom niet aanbevolen.

 

Zijn er specifieke methoden nodig om gastrointestinale maligniteiten bij  5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom te behandelen?

Bij het gebruik van cisplatinum als behandeling voor oesofaguscarcinoom en gemcitabine voor pancreascarcinoom dient men er rekening mee te houden dat het risico op cardiomyopathie verhoogd is bij overlevers van hodgkinlymfoom die in het verleden behandeld zijn met anthracyclines (zie BETER-richtlijn Cardiovasculaire schade na hodgkinlymfoom).

Na analyse van de knelpunten door de werkgroepen zijn de uitgangsvragen voor de wetenschappelijke onderbouwing opgesteld. Hierbij werd gebruik gemaakt van de PICO-systematiek (PICO = patient problem or population, intervention, comparison (C), outcome(s)).1 Om de uitgangsvraag te kunnen beantwoorden is er een systematische literatuuranalyse verricht naar de wetenschappelijke vraagstelling met PICO:

P: 5-jaarsoverlevers van hodgkinlymfoom.
O1: Risico op gastro-intestinale maligniteiten ≥5 jaar na diagnose van hodgkinlymfoom: relatief risico (RR), standardized incidence ratio (SIR), cumulative (actuarial estimated) risk, absolute excess risk (AER)
O2: Risicofactoren voor gastro-intestinale maligniteiten ≥5 jaar na diagnose van hodgkinlymfoom
Studiedesign: cohort studies, case-control studies

 

 

  1. 1 - Aberle D, et al. Reduced lung-cancer mortality with low-dose computed tomographic screening. N Engl J Med 2011;365:395-409.
  2. 2 - Abrahamsen J, et al. Second malignancies after treatment of Hodgkin’s disease: the influence of treatment, follow-up time, and age. J Clin Oncol 1993;11:255-61.
  3. 3 - Alm El-Din M, et al. Clinical outcome of breast cancer occurring after treatment for Hodgkin's lymphoma: case-control analysis. Rad Oncol 2009;4:19.
  4. 4 - Amini R, et al. Patients suffering from both Hodgkin’s disease and non-Hodgkin’s lymphoma: a clinico-pathological and immuno-histochemical population-based study of 32 patients. Int J Cancer 1997;71:510-6.
  5. 5 - André M, et al. Treatment-related deaths and second cancer risk after autologous stem cell transplantation for Hodgkin’s disease. Blood 1998;92:1933-40.
  6. 6 - Barlow W, et al. Performance of diagnostic mammography for women with signs or symptoms of breast cancer. J Natl Cancer Inst 2002;94:1151-9.
  7. 7 - Barton M, et al. The rational clinical examination. Does the patient have breast cancer? The screening clinical breast examination: should it be done? How? JAMA 1999;282:1270-80.
  8. 8 - Bassal M, et al. Risk of selected subsequent carcinomas in survivors of childhood cancer: a report from the Childhood Cancer Survivor Study. J Clin Oncol 2006;24:476-83.
  9. 9 - Bauer K, et al. Comparison of chemotherapy including escalated BEACOPP versus chemotherapy including ABVD for patients with early unfavourable or advanced stage Hodgkin lymphoma. Cochrane Database Syst Rev 2011;8:CD007941.
  10. 10 - Van den Belt-Dusebout A, et al. Roles of radiation dose and chemotherapy in the etiology of stomach cancer as a second malignancy. Int J Rad Oncol Biol Phys 2009;75:1420-9.
  11. 11 - Bennett M, et al. Non-Hodgkin’s lymphoma arising in patients treated for Hodgkin’s disease in the BNLI: a 20-year experience. Ann Oncol 1991;2S2:83-92.
  12. 12 - Berg W, et al. Tailored supplemental screening for breast cancer: what now and what next? AJR Am J Roentgenol 2009;192:390-9.
  13. 13 - Berg W, et al. Detection of breast cancer with addition of annual screening ultrasound or a single screening MRI to mammography in women with elevated breast cancer risk. JAMA 2012;307:1394-1404.
  14. 14 - Bhatia S, et al. High risk of subsequent neoplasms continues with extended follow-up of childhood Hodgkin’s disease: report from the Late Effects Study Group. J Clin Oncol 2003:21:4386-94.
  15. 15 - Bhatti P, et al. Risk of second primary thyroid cancer after radiotherapy for a childhood cancer in a large cohort study: an update from the Childhood Cancer Survivor Study. Radiat Res 2010;174:741-52.
  16. 16 - Birdwell S, et al. Gastrointestinal cancer after treatment of Hodgkin’s disease. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1997;37:67-73.
  17. 17 - Boivin J, et al. Incidence of second cancers in patients treated for Hodgkin’s disease. J Natl Cancer Inst 1995;87:732-41.
  18. 18 - Boukheris H, et al. Risk of radiation-related salivary gland carcinomas among Hodgkin lymphoma survivors: a population-based analysis. Cancer 2008;113:3153–9.
  19. 19 - Broeks A, et al. Radiation-associated breast tumors display a distinct gene expression profile. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2010;76:540-7.
  20. 20 - De Bruin M, et al. Breast cancer risk in female survivors of Hodgkin’s lymphoma; lower risk after smaller radiation volumes. J Clin Oncol 2009;27:4239-46.
  21. 21 - De Bruin M, et al. Malignant mesothelioma after radiation treatment for Hodgkin lymphoma. Blood 2009;113:3679-81.
  22. 22 - Brusamolino E, et al. The risk of acute leukemia in patients treated for Hodgkin’s disease is significantly higher after combined modality programs than after chemotherapy alone and is correlated with the extent of radiotherapy and type and duration of chemotherapy: a case-control study. Haematol 1998;83:812-23.
  23. 23 - Chang C, et al. The value of positron emission tomography in early detection of lung cancer in high-risk population: a systematic review. Clin Respir J 2013;7:1-6.
  24. 24 - Chéreau E, et al. Characteristics, treatment, and outcome of breast cancers diagnosed in BRCA1 and BRCA2 gene mutation carriers in intensive screening programs including magnetic resonance imaging. Clin Breast Cancer 2010;10:113-8.
  25. 25 - Chung C, et al. Increased risk of breast cancer in splenectomized patients undergoing radiation therapy for Hodgkin’s disease. Int J Rad Oncol Biol Phys 1997;37:405–9.
  26. 26 - Cutuli B, et al. Breast cancer in patients treated for Hodgkin's disease: clinical and pathological analysis of 76 cases in 63 patients. Eur J Cancer 1997;33:2315-20.
  27. 27 - Daniels L, et al. Long-term risk of secondary skin cancers after radiation therapy for Hodgkin lymphoma. Submitted 2013.
  28. 28 - Das P, et al. Clinical course of thoracic cancers in Hodgkin’s disease survivors. Ann Oncol 2005;16:793–7.
  29. 29 - Dershaw D, et al. Breast carcinoma in women previously treated for Hodgkin disease: mammographic evaluation. Radiol 1992;184:421-3.
  30. 30 - Dietrich P, et al. Second primary cancers in patients continuously disease-free from Hodgkin’s disease: A protective role for the spleen? Blood 1994;84:1209–15.
  31. 31 - Diller L, et al. Breast cancer screening in women previously treated for Hodgkin’s disease: a prospective cohort study. J Clin Oncol 2002;20:2085-91.
  32. 32 - Dong C, et al. Second primary neoplasms among 53 159 haematolymphoproliferative malignancy patients in Sweden, 1958–1996: a search for common mechanisms. Br J Cancer 2001;85:997–1005.
  33. 33 - Dores G, et al. Second malignant neoplasms among long-term survivors of Hodgkin’s disease: a population-based evaluation over 25 years. J Clin Oncol 2002;20:3484-94.
  34. 34 - Eden K, et al. Screening high-risk populations for thyroid cancer. Med Pediatr Oncol 2001;36:583-91.
  35. 35 - Elkin E, et al. Characteristics and outcomes of breast cancer in women with and without a history of radiation for Hodgkin’s lymphoma: a multi-institutional, matched cohort study. J Clin Oncol 2011;29:2466-73.
  36. 36 - Elmore J, et al. Screening for breast cancer. JAMA 2005;293:1245-56.
  37. 37 - Engert A, et al. Escalated-dose BEACOPP in the treatment of patients with advanced-stage Hodgkin's lymphoma: 10 years of follow-up of the GHSG HD9 study. J Clin Oncol 2009;27:4548-54.
  38. 38 - Feigin K, et al. Clinical breast examination in a comprehensive breast cancer screening program: contribution and cost. Radiol 2006;240:650-5.
  39. 39 - Forrest D, et al. High-dose therapy and autologous hematopoietic stem-cell transplantation does not increase the risk of second neoplasms for patients with Hodgkin’s lymphoma: a comparison of conventional therapy alone versus conventional therapy followed by autologous hematopoietic stem-cell transplantation. J Clin Oncol. 2005;23:7994-8002.
  40. 40 - Foss Abrahamsen A, et al. Long-term risk of second malignancy after treatment of Hodgkin’s disease: the influence of treatment, age and follow-up time. Ann Oncol 2002;13:1786-91.
  41. 41 - Franklin J, et al. Second malignancy risk associated with treatment of Hodgkin’s lymphoma: meta-analysis of the randomised trials. Ann Oncol 2006;17:1749–60.
  42. 42 - Gemsenjager E, et al. Lymph node surgery in papillary thyroid carcinoma. J Am Coll Surg 2003;197:182-90.
  43. 43 - Gilbert E, et al. Lung cancer after treatment for Hodgkin’s disease: focus on radiation effects. Radiat Res 2003;159:161-73.
  44. 44 - Griebsch I, et al. Cost-effectiveness of screening with contrast enhanced magnetic resonance imaging vs X-ray mammography of women at a high familial risk of breast cancer. Br J Cancer 2006;95:801–10.
  45. 45 - Han M, et al. Satisfaction in the national cancer screening program for breast cancer with and without clinical breast examination. Asian Pacific J Cancer Prev 2012;13:63-7.
  46. 46 - Hancock S, et al. Breast cancer after treatment of Hodgkin’s disease. J Natl Cancer Inst 1993;85:25-31.
  47. 47 - Harrison C, et al. High-dose BEAM chemotherapy with autologous haemopoietic stem cell transplantation for Hodgkin’s disease is unlikely to be associated with a major increased risk of secondary MDS/AML. Br J Cancer 1999;81:476-83.
  48. 48 - Henderson T, et al. Surveillance for breast cancer in women treated with chest radiation for a childhood, adolescent or young adult cancer: a report from the Children's Oncology Group. Ann Intern Med 2010;152:444–W154.
  49. 49 - Henry-Amar M. Second cancer after the treatment for Hodgkin’s disease: a report from the International Database on Hodgkin’s disease. Ann Oncol 1992;3S4:117-28.
  50. 50 - Hewitson P, et al. Screening for colorectal cancer using the faecal occult blood test, Hemoccult. Cochr Datab Syst Rev 2007;1:CD001216.
  51. 51 - Hill DA, et al. Breast cancer risk following radiotherapy for Hodgkin lymphoma: modification by other factors. Blood 2005;106:3358-65.
  52. 52 - Hodgson D, et al. Long-term solid cancer risk among 5-year survivors of Hodgkin’s lymphoma. J Clin Oncol 2007;25:1489-97.
  53. 53 - Howell S, et al. The UK national breast cancer screening programme for survivors of Hodgkin lymphoma detects breast cancer at an early stage. Br J Cancer 2009;101:582–8.
  54. 54 - Humphrey L, et al. Lung cancer screening with sputum cytologic examination, chest radiography, and computed tomography: an update for the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med 2004;140:740-53.
  55. 55 - Ibrahim E, et al. Risk of second breast cancer in female Hodgkin’s lymphoma survivors: a meta-analysis. BMC Cancer 2012;12:197.
  56. 56 - Ibrahim E, et al. Increased risk of second lung cancer in Hodgkin’s lymphoma survivors: a meta-analysis. Lung 2013;191:117-34.
  57. 57 - Josting A, et al. Secondary myeloid leukemia and myelodysplastic syndromes in patients treated for Hodgkin’s disease: a report from the German Hodgkin’s Lymphoma Study Group. J Clin Oncol 2003;21:3440-6.
  58. 58 - Kaldor J, et al. Leukemia following Hodgkin’s disease. N Engl J Med 1990;322:7-13.
  59. 59 - Khoo V, et al. Thyroid dysfunction after mantle irradiation of Hodgkin’s disease patients. Australas Radiol 1998;42:52-7.
  60. 60 - Koh E, et al. A comparison of mantle versus involved-field radiotherapy for Hodgkin’s lymphoma: reduction in normal tissue dose and second cancer risk. Radiat Oncol 2007;2:13.
  61. 61 - Kösters J, et al. Regular self-examination or clinical examination for early detection of breast cancer. Cochr Syst Rev 2003;2:CD003373.
  62. 62 - Kouvaraki M, et al. Role of preoperative ultrasonography in the surgical management of patients with thyroid cancer. Surgery 2003;134:946-54.
  63. 63 - Kovalchik S, et al. Absolute risk prediction of second primary thyroid cancer among 5-year survivors of childhood cancer. J Clin Oncol 2013;31:119-27.
  64. 64 - Kriege M, et al. Tumor characteristics and detection method in the MRISC screening program for the early detection of hereditary breast cancer. Breast Cancer Res Treat 2007;102:357-63.
  65. 65 - Kuhl C, et al. Mammography, breast ultrasound, and magnetic resonance imaging for surveillance of women at high familial risk for breast cancer. J Clin Oncol 2005;23:8469-76.
  66. 66 - Kwong A, et al. Mammographic screening in women at increased risk of breast cancer after treatment of Hodgkin's disease. Breast J 2008;14:39–48.
  67. 67 - Landier W, et al. Yield of screening for long-term complications using the Children’s Oncology Group long-term follow-up guidelines. J Clin Oncol 2012;30::4401-8.
  68. 68 - Laurie S, et al. The clinical course of nonsmall cell lung carcinoma in survivors of Hodgkin disease. Cancer 2002;95:119–26.
  69. 69 - Lee L, et al. Screening mammography for young women treated with supradiaphragmatic radiation for Hodgkin's lymphoma. Ann Oncol 2008;19:62–7.
  70. 70 - Van Leeuwen F, et al. Second cancer risk following Hodgkin's disease: a 20-year follow-up study. J Clin Oncol 1994;12:312-25.
  71. 71 - Van Leeuwen F, et al. Leukemia risk following Hodgkin’s disease: relation to cumulative dose of alkylating agents, treatment with teniposide combinations, number of episodes of chemotherapy, and bone marrow damage. J Clin Oncol 1994;12:1063-73.
  72. 72 - Van Leeuwen F, et al. Roles of radiotherapy and smoking in lung cancer following Hodgkin’s disease. J Natl Cancer Inst 1995;87:1530-7.
  73. 73 - Van Leeuwen F, et al. Long-term risk of second malignancy in survivors of Hodgkin’s disease treated during adolescence or young adulthood. J Clin Oncol 2000;18:487-97.
  74. 74 - Van Leeuwen F, et al. Roles of radiation dose, chemotherapy, and hormonal factors in breast cancer following Hodgkin’s disease. J Natl Cancer Inst 2003;95:971-80.
  75. 75 - Lerch H, et al. Survival of differentiated thyroid carcinoma studied in 500 patients. J Clin Oncol 1997;15:2067-75.
  76. 76 - Levine E, et al. Leukemias and myelodysplastic syndromes secondary to drug, radiation, and environmental exposure. Semin Oncol 1992;19:47-84.
  77. 77 - Mackenzie E, et al. Thyroid nodules and thyroid cancer. MJA 2004;180:242-7.
  78. 78 - Manser R, et al. Screening for lung cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2004;1;CD001991.
  79. 79 - Mauch P, et al. Second malignancies after treatment for laparotomy staged IA-IIIB Hodgkin’s disease: long-term analysis of risk factors and outcome. Blood 1996;87:3625-32.
  80. 80 - Maurice A, et al. Surveillance of women at increased risk of breast cancer using mammography and clinical breast examination: further evidence of benefit. Int J Cancer 2011;131:417-25.
  81. 81 - Maurizi Enrici E, et al. Acute nonlymphocytic leukemia: onset after treatment for Hodgkin’s disease. Ann Hematol 1997;74:103-10.
  82. 82 - Metayer C, et al. Second cancers among long-term survivors of Hodgkin’s disease diagnosed in childhood and adolescence. J Clin Oncol 2000;18:2435-43.
  83. 83 - Metzger M, et al. Natural history of thyroid nodules in survivors of pediatric Hodgkin lymphoma. Pediatr Blood Cancer 2006;46:314-9.
  84. 84 - Milano M, et al. Long-term survival among patients with Hodgkin’s lymphoma who developed breast cancer: a population-based study. J Clin Oncol 2010;28:5088-96.
  85. 85 - Miller A, et al. Canadian National Breast Screening Study-2: 13-year results of a randomized trial in women aged 50-59 years. JNCI 2000;92:1490-9.
  86. 86 - Minamimoto R, et al. The current status of an FDG-PET cancer screening program in Japan, based on a 4-year (2006–2009) nationwide survey. Ann Nucl Med 2013;27:46-57.
  87. 87 - Munker R, et al. Second malignancies after Hodgkin's disease: the Munich experience. Ann Hematol 1999;78:544-54.
  88. 88 - Nelson H, et al. Screening for breast cancer: systematic evidence review update for the US Preventive Services Task Force. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US); 2009 Nov. Report No.: 10-05142-EF-1.
  89. 89 - Ng A, et al. Second malignancy after Hodgkin disease treated with radiation therapy with or without chemotherapy: long-term risks and risk factors. Blood 2002;100:1989-96.
  90. 90 - Ng A, et al. Prospective study of the efficacy of breast magnetic resonance imaging and mammographic screening in Hodgkin lymphoma survivors. J Clin Oncol 2013;31:2282-8.
  91. 91 - Omer B, et al. Patterns of subsequent malignancies after Hodgkin lymphoma in children and adults. Br J Haemat 2012;158:615–25.
  92. 92 - Pedersen-Bjergaard J, et al. High risk of therapy-related leukemia after BEAM chemotherapy and autologous stem cell transplantation for previously treated lymphomas is mainly related to primary chemotherapy and not to the BEAM-transplantation procedure. Leukemia 1997;11:1654-60.
  93. 93 - Plevritis S, et al. Cost-effectiveness of screening BRCA1/2 mutation carriers with breast magnetic resonance imaging. JAMA 2006;295:2374–84.
  94. 94 - Prosper F, et al. Incidence of non-Hodgkin’s lymphoma in patients treated for Hodgkin’s disease. Leuk Lymphoma 1994;12:457-62.
  95. 95 - Ralleigh G, et al. Breast cancer risk and possible screening strategies for young women following supradiaphragmatic irradiation for Hodgkin’s disease. Clin Radiol 2004;59:647-50.
  96. 96 - Rijnsburger A, et al. BRCA1-associated breast cancers present differently from BRCA2-associated and familial cases: long-term follow-up of the Dutch MRISC Screening Study. J Clin Oncol 2010;28:5265-73.
  97. 97 - Ron E, et al. Thyroid cancer after exposure to external radiation: a pooled analysis of seven studies. Radiat Res 1995;141:259-77.
  98. 98 - Rueffer U, et al. Non-Hodgkin’s lymphoma after primary Hodgkin’s disease in the German Hodgkin’s Lymphoma Study Group: incidence, treatment and prognosis. J Clin Oncol 2001;19:2026-32.
  99. 99 - Sanna G, et al. Breast cancer in Hodgkin's disease and non-Hodgkin's lymphoma survivors. Ann Oncol 2007;18:288–92.
  100. 100 - Saslow D, et al. American Cancer Society guidelines for breast screening with MRI as an adjunct to mammography. CA Cancer J Clin 2007;57:75-89.
  101. 101 - Scholz M, et al. Impact of first- and second-line treatment for Hodgkin's lymphoma on the incidence of AML/MDS and NHL-experience of the German Hodgkin's Lymphoma Study Group analyzed by a parametric model of carcinogenesis. Ann Oncol 2011;22:681-8.
  102. 102 - Sigurdson A, et al. Primary thyroid cancer after a first tumour in childhood (the Childhood Cancer Survivor Study): a nested case-control study. Lancet 2005;365:2014-23.
  103. 103 - Sklar C, et al. Abnormalities of the thyroid in survivors of Hodgkin’s disease: data from the Childhood Cancer Survivor Study. J Clin Endocrinol Metab 2000;85:3227-32.
  104. 104 - Stein R, et al. Bone marrow involvement in non-Hodgkin's lymphoma: implications for staging and therapy. Cancer 1976;37:629-36.
  105. 105 - Sung J, et al. Screening breast MR Imaging in women with a history of chest irradiation. Radiol 2011;259:65-71.
  106. 106 - Swerdlow A, et al. Risk of second primary cancer after Hodgkin’s disease in patients in the British National Lymphoma Investigation: relationships to host factors, histology and stage of Hodgkin’s disease, and splenectomy. Br J Cancer 1993;68:1006-11.
  107. 107 - Swerdlow A, et al. Second malignancy in patients with Hodgkin’s disease treated at the Royal Marsden Hospital. Br J Cancer 1997;75:116-23.
  108. 108 - Swerdlow A, et al. Risk of second malignancy after Hodgkin’s disease in a collaborative British cohort: the relation to age at treatment. J Clin Oncol 2000;18:498-509.
  109. 109 - Swerdlow A, et al. Lung cancer after Hodgkin’s disease: a nested case-control study of the relation to treatment. J Clin Oncol 2001;19:1610-8.
  110. 110 - Swerdlow A, et al. Second cancer risk after chemotherapy for Hodgkin’s lymphoma: a collaborative British cohort study. J Clin Oncol 2011;29:4096-104.
  111. 111 - Swerdlow A, et al. Breast cancer risk after supradiaphragmatic radiotherapy for Hodgkin’s lymphoma in England and Wales: a national cohort study. J Clin Oncol 2012;30:2745-52.
  112. 112 - Tabar L, et al. Screening for breast cancer in women aged under 50: mode of detection, incidence, fatality, and histology. J Med Screen 1995;2:94-8.
  113. 113 - Taneja C, et al. Cost effectiveness of breast cancer screening with contrast-enhanced MRI in high-risk women. J Am Coll Radiol 2009;6:171–9.
  114. 114 - Tardivon A, et al. Breast carcinoma in women previously treated for Hodgkin’s disease: clinical and mammographic findings. Eur Radiol 1999;9:1666-71.
  115. 115 - Thomas D, et al. Randomized trial of breast self-examination in Shanghai: final results. J Natl Cancer Inst 2002;94:1445-57.
  116. 116 - Travis L, et al. Lung cancer following chemotherapy and radiotherapy for Hodgkin’s disease. J Natl Cancer Inst 2002;94:182–92.
  117. 117 - Travis L, et al. Breast cancer following radiotherapy and chemotherapy among young women with Hodgkin’s disease. JAMA 2003;290:465-75.
  118. 118 - Travis L, et al. Cumulative absolute breast cancer risk for young women treated for Hodgkin lymphoma. J Natl Cancer Inst 2005;97:1428 – 37.
  119. 119 - Tucker M, et al. Risk of second cancers after treatment for Hodgkin’s disease. N Engl J Med 1988;318:76-81.
  120. 120 - Tucker M, et al. Therapeutic radiation at a young age is linked to secondary thyroid cancer. The Late Effects Study Group. Cancer Res 1991;51:2885-8.
  121. 121 - Veiga L, et al. A pooled analysis of thyroid cancer incidence following radiotherapy for childhood cancer. Radiat Res 2012;178:365-76.
  122. 122 - Wahner-Roedler D, et al. Risk of breast cancer and breast cancer characteristics in women treated with supradiaphragmatic radiation for Hodgkin lymphoma: Mayo Clinic experience. Mayo Clin Proc 2003;78:708-15.
  123. 123 - Warner E, et al. Surveillance of BRCA1 and BRCA2 mutation carriers with magnetic resonance imaging, ultrasound, mammography, and clinical breast examination. JAMA 2004;292:1317-25.
  124. 124 - Watt T, et al. Radiation-related risk of basal cell carcinoma: a report from the Childhood Cancer Survivor Study. J Natl Cancer Inst 2012;104:1240–50.
  125. 125 - Weiss N. Breast cancer mortality in relation to clinical breast examination and breast self-examination. Breast J 2003;9:S86-9.
  126. 126 - Wolden S, et al. Second cancers following pediatric Hodgkin's disease. J Clin Oncol 1998;16:536-44.
  127. 127 - Wolden S, et al. Management of breast cancer after Hodgkin’s disease. J Clin Oncol 2000;18:765-72.
  128. 128 - Yahalom J, et al. Breast cancer in patients irradiated for Hodgkin's disease: a clinical and pathologic analysis of 45 events in 37 patients. J Clin Oncol 1992;10:1674-81.
  129. 129 - Yang S, et al. Screening for oesophageal cancer. Cochr Datab Syst Rev 2012;12:CD007883.
  130. 130 - Youn P, et al. Long-term survival among Hodgkin’s lymphoma patients with gastrointestinal cancer: a population-based study. Ann Oncol 2013;24:202-8.
  131. 131 - Zarate-Osorno A, et al. Non-Hodgkin’s lymphomas arising in patients treated successfully for Hodgkin’s disease. A clinical, histologic, and immunophenotypic study of 14 cases. Am J Surg Pathol 1992;16:885-95.
  132. 132 - D.C. Hodgson & F.E. van Leeuwen. Second Malignancy Risk After Treatment of Hodgkin Lymphoma. In: A. Engert & S.J. Horning. Hematologic Malignancies: Hodgkin Lymphoma. A Comprehensive Update on Diagnostics and Clinics. Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2011.
  133. 133 - F.E. van Leeuwen, A.J. Swerdlow, & L.B. Travis. Second cancers after treatment of Hodgkin Lymphoma. In: R.T. Hoppe et al. Hodgkin Lymphoma. Lippincott Williams & Wilkins Philadelphia 2007.
  134. 134 - Gezondheidsraad. Bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Den Haag: Gezondheidsraad, 2009; publicatienr. 2009/13.
  135. 135 - Gezondheidsraad. Wet bevolkingsonderzoek: ERGO uitgebreid met lever- en huidonderzoek. Den Haag: Gezondheidsraad, 2011; publicatienr. 2011/30.
  136. 136 - Nederlandse Kankerregistratie beheerd door IKNL © Najaar 2012, http://www.oncoline.nl.
  137. 137 - SKION LATER Richtlijn follow-up na kinderkanker meer dan 5 jaar na diagnose. Versie 1 (2009), http://www.skion.nl.
  138. 138 - NABON Richtlijn Mammacarcinoom. Versie 2.0 (2012), http://www.oncoline.nl.
  139. 139 - CBO Richtlijn Schildkliercarcinoom. Versie 1.1 (2007), http://www.oncoline.nl.
  140. 140 - CBO Richtlijn Niet-kleincellig longcarcinoom. Versie 2.0 (2011), http://www.oncoline.nl.
  141. 141 - CBO Richtlijn Kleincellig longcarcinoom. Versie 1.0 (2011), http://www.oncoline.nl.
  142. 142 - NCCN Guideline Lung Cancer Screening. Versie 1 (2013), http://www.nccn.org.
  143. 143 - NVMDL Richtlijn Oesofaguscarcinoom. Versie 3.0 (2010), http://www.oncoline.nl.
  144. 144 - CBO Richtlijn Maagcarcinoom. Versie 1.0 (2009), http://www.oncoline.nl.
  145. 145 - CBO Richtlijn Coloncarcinoom. Versie 2.0 (2008), http://www.oncoline.nl.
  146. 146 - CBO Richtlijn Rectumcarcinoom. Versie 2.1 (2008), http://www.oncoline.nl.
  147. 147 - CBO Richtlijn Pancreascarcinoom. Versie 2.0 (2011), http://www.oncoline.nl.
  148. 148 - CBO Richtlijn Erfelijke darmkanker. Versie 1.0 (2008), http://www.oncoline.nl.
  149. 149 - CBO Richtlijn Melanoom. Versie 2.0 (2012), http://www.oncoline.nl.
  150. 150 - CBO richtlijn Basaalcelcarcinoom. Versie 1.0 (2009), http://www.oncoline.nl.
  151. 151 - HOVON Richtlijn Maligne lymfomen. Versie 1.0 (2011), http://www.hovon.nl.
  152. 152 - CBO Richtlijn Mondholte- en orofarynxcarcinoom. Versie 1.4 (2004), http://www.oncoline.nl.
  153. 153 - CBO Richtlijn Hypofarynxcarcinoom. Versie 2.0 (2010), http://www.oncoline.nl.
  154. 154 - CBO Richtlijn Larynxcarcinoom. Versie 3.0 (2010), http://www.oncoline.nl.
  155. 155 - NVOG Richtlijn Cervixcarcinoom. Versie 3.0 (2012), http://www.oncoline.nl.
  156. 156 - NVOG Richtlijn Cervicale intra-epitheliale neoplasie. Versie 1.1 (2004), http://www.oncoline.nl.
  157. 157 - NVOG Richtlijn Endometriumcarcinoom. Versie 3.0 (2011), http://www.oncoline.nl.
  158. 158 - NVOG Richtlijn Epitheliaal ovariumcarcinoom. Versie 1.0 (2009), http://www.oncoline.nl.
  159. 159 - VIKC Richtlijn Niercelcarcinoom. Versie 2.0 (2010), http://www.oncoline.nl.
  160. 160 - NVU Richtlijn Prostaatcarcinoom. Versie 1.0 (2007), http://www.oncoline.nl.
  161. 161 - NVU Richtlijn Testiscarcinoom. Versie 1.2 (2009), http://www.oncoline.nl.
  162. 162 - NVU Richtlijn Urotheelcelcarcinoom van de blaas. Versie 1.0 (2009), http://www.oncoline.nl.
  163. 163 - CBO Richtlijn Beentumoren. Versie 2.0 (2008), http://www.oncoline.nl.
  164. 164 - CBO Richtlijn Wekedelentumoren. Versie 2.0 (2011), http://www.oncoline.nl.

Autorisatiedatum en geldigheid

Laatst beoordeeld  : 01-12-2016

Laatst geautoriseerd  : 01-12-2016

Geplande herbeoordeling  :

Uiterlijk in 2017 bepaalt het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie (NVRO) of deze richtlijn of module nog actueel is. Zo nodig wordt een nieuwe werkgroep geïnstalleerd om de richtlijn te herzien. De geldigheid van de richtlijn komt eerder te vervallen indien nieuwe ontwikkelingen aanleiding zijn een herzieningstraject te starten.

De NVRO is als houder van deze richtlijn(module) de eerstverantwoordelijke voor de actualiteit van deze richtlijn. De andere aan deze richtlijn deelnemende wetenschappelijk verenigingen of gebruikers van de richtlijn delen de verantwoordelijkheid en informeren de eerstverantwoordelijke over relevante ontwikkelingen binnen hun vakgebied.

Initiatief en autorisatie

Initiatief:
  • Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie
Geautoriseerd door:
  • Nederlands Huisartsen Genootschap
  • Nederlandse Internisten Vereniging
  • Nederlandse Vereniging voor Cardiologie
  • Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie
  • Nederlandse Vereniging voor Radiologie
  • Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie

Algemene gegevens

Deze richtlijn werd ontwikkeld in het kader van het BETER-project (Beter na Hodgkin: Evaluatie van de langeTermijnEffecten van chemo- en Radiotherapie). De richtlijnontwikkeling werd gefinancierd met een subsidie van KWF-Alpe d’HuZes (projectnummer NKI 2011-5270).

Doel en doelgroep

Het doel van de BETER-richtlijnen is het ondersteunen van hoogkwalitatieve en uniforme langetermijn-nazorg voor overlevers van hodgkinlymfoom. De richtlijnen gaan over relevante late effecten waarvan bekend is dat zij relatief vaak optreden na behandeling voor hodgkinlymfoom.

Samenstelling werkgroep

Voor elk van de BETER-richtlijnen is in 2011 een multidisciplinaire werkgroep opgericht, bestaande uit leden van het BETER-consortium en waar nodig aangevuld met externe experts. Elke werkgroep had twee voorzitters en werd ondersteund door één van de BETER-projectcoördinatoren voor het uitwerken van de richtlijnen en de wetenschappelijke onderbouwing. Voor de BETER-richtlijn ‘Tweede tumoren na hodgkinlymfoom’ bestond de werkgroep uit:

  • Prof. dr. ir. F.E. van Leeuwen, epidemioloog, Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam
  • Dr. R.W.M. van der Maazen, radiotherapeut, Radboudumc, Nijmegen
  • Dr. P.J. Lugtenburg, internist-hematoloog, Erasmus MC, Rotterdam
  • Dr. Ph.M.P. Poortmans, radiotherapeut, Verbeeten Instituut, Tilburg
  • Dr. E.J. Petersen, internist-hematoloog, UMC Utrecht, Utrecht
  • Dr. M.B. van ’t Veer, internist-hematoloog en coördinator BETER-project, Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam
  • Dr. N. Dekker, arts en coördinator BETER-project, Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam

Belangenverklaringen

De werkgroepleden hebben schriftelijk verklaard of ze in de laatste vijf jaar een (financieel ondersteunde) betrekking onderhielden met commerciële bedrijven, organisaties of instellingen die in verband staan met het onderwerp van de richtlijn. Tevens is navraag gedaan naar persoonlijke financiële belangen, belangen door persoonlijke relaties, belangen d.m.v. reputatiemanagement, belangen vanwege extern gefinancierd onderzoek, en belangen door kennisvalorisatie. De belangenverklaringen zijn op te vragen bij het secretariaat van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten (KiMS), een overzicht vindt u hieronder:

 

Naam werkgroeplid

Belangen

Toelichting

Prof. dr. ir. F.E. van Leeuwen

1) Projectleider BETER

2) Lid stuurgroep HEBON

3) Lid Wetenschappelijke adviesraad Nederlands DES centrum

4) Lid Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer

5) Lid Permanent Health Council Committee on Health effects of Electromagnetic Fields and Radiofrequency radiation

6) Lid adviesraad patiëntenvereniging Hematon

7) Lid Wetenschappelijke Raad Pink Ribbon

8) Lid CBS-commissie provisie doodsoorzaken voor wetenschappelijk onderzoek

9) Lid Wetenschappelijke raad KWF en twee subcommissies

10) Lid stuurgroep LATER

11) Lid stuurgroep BBMRI

12) Lid externe adviesraad US Childhood Cancer Survivor Study

13) Lid Presidium wetenschappelijke raad KWF

14) Lid Scientific committee of the European Code Against Cancer Project, International Agency for Research in Cancer

15) Lid Cancer Survivorship Committee, American Society of Clinical Oncology

16) Voorzitter Commissie Preventie KWF

1-16: Onbetaald

Dr. R.W.M. van der Maazen

1) Lid Raad van Advies patiëntenorganisatie Hematon

2) Adviseur patiëntengroep “Late effecten na mantelveldbestraling”

1-2: Onbetaald

Dr. P.J. Lugtenburg

1) Voorzitter HOVON lymfoom werkgroep

2) Penningmeester EORTC lymfoom werkgroep

1-2: Onbetaald

Dr. Ph.M.P. Poortmans

1) ESTRO president

1: Onbetaald

Dr. E.J. Petersen

Geen

 

Dr. M.B. van ’t Veer

Geen

 

Dr. N. Dekker

Geen

 

Inbreng patiëntenperspectief

Er werd aandacht besteed aan het patiëntenperspectief door de inbreng van afgevaardigden van patiëntenorganisatie Stichting Hematon tijdens de commentaar- en autorisatiefase van de BETER-richtlijnen.

Methode ontwikkeling

Evidence based

Implementatie

 

De BETER-richtlijnen worden gratis beschikbaar gesteld via de landelijke richtlijnendatabase van KiMS en IKNL. De huidige versie van de richtlijnen is bedoeld voor zorgverleners. Een versie voor de overlevers van hodgkinlymfoom zelf en een Engelstalige versie voor zorgverleners worden in 2015 ontwikkeld. De implementatie van de richtlijnen zal verder bevorderd worden door het gebruik van een persoonlijk nazorgplan op de BETER-poliklinieken en het aanbieden van een applicatie waarmee zorgverleners kunnen bepalen voor welke nazorg de hodgkinlymfoom-overlevers in aanmerking komen. Daarnaast zullen er publicaties aangeboden worden in Nederlandse en internationale medische tijdschriften, om de kennis van zorgverleners over het BETER-project en deze richtlijnen te vergroten. Ook zullen de richtlijnen worden besproken tijdens vergaderingen en congressen. Het vergroten van deze kennis leidt niet alleen tot een betere toepassing van de richtlijnen op de BETER-poliklinieken, maar ook tot een beter bewustzijn bij zorgverleners over het verwijzen van hun patiënten naar deze nazorgpoliklinieken.

 

Werkwijze

 

Voor het ontwikkelen van alle BETER-richtlijnen is gebruik gemaakt van de Richtlijn voor Richtlijnen van de Regieraad Kwaliteit van Zorg 2012.

 

In 2010-2011 is door de richtlijnwerkgroepen binnen het BETER-consortium een samenvatting gemaakt met de belangrijkste aanbevelingen voor alle BETER-richtlijnen. In 2012-2014 is de wetenschappelijke onderbouwing uitgewerkt door de projectcoördinatoren en voorzitters van de werkgroepen. De verschillende versies van deze richtlijnen zijn per e-mail rondgestuurd en in landelijke vergaderingen van het BETER-consortium besproken. De richtlijnen zijn in 2013-2014 geaccordeerd door het BETER-consortium. De richtlijnen zijn in 2014 overgenomen door de Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie en in 2014-2015 ter accordering naar de betreffende wetenschappelijke en beroepsverenigingen gestuurd.

 

Zoekverantwoording

Zoekacties zijn opvraagbaar. Neem hiervoor contact op met de Richtlijnendatabase.

Volgende:
Gynaecologische maligniteiten Hodgkinlymfoom