Veilig Thuis (VT) is een samenvoeging van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en het Steunpunt Huiselijk Geweld. VT is een regionale organisatie waar slachtoffers, daders, omstanders en professionals terecht kunnen voor deskundige hulp en advies en voor het doen van een melding met betrekking tot kindermishandeling en huiselijk geweld. De organisatie geeft advies, biedt ondersteuning, onderzoekt meldingen, doorbreekt onveilige situaties en zet mensen in beweging. Ze biedt perspectief op een betere situatie.

De vertrouwensarts van VT is het eerste aanspreekpunt om een vermoeden van toegebracht letsel aan voor te leggen. De laatste jaren neemt het aantal meldingen en het aantal adviesaanvragen bij VT toe (6). Handvatten wanneer contact moet worden opgenomen met VT om de veiligheid van het kind te waarborgen, zijn derhalve van essentieel belang.

Meldcode

Sinds juli 2013 is in Nederland de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht (43). Deze wet voorziet erin dat elke beroepsgroep die met ouders of kinderen werkt over een protocol beschikt waarnaar gehandeld moet worden bij signalen van kindermishandeling. Voor artsen is de bestaande KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld in 2008 geactualiseerd en zijn huiselijk geweld in 2012 en de kindcheck in 2014 hieraan toegevoegd.

In het stappenplan in de KNMG-meldcode is weergegeven hoe artsen moeten handelen bij een vermoeden van kindermishandeling (figuur 1) (44). De oranje stappen, waaronder advies vragen aan (de vertrouwensarts van) VT, zijn verplichte stappen. Als uitwerking is voor huisartsen en -organisaties de ‘Toolkit Aanpak kindermishandeling en huiselijk geweld in de huisartsenzorg’beschikbaar³.

Door het stappenplan in de KNMG-meldcode te volgen zijn artsen in staat om zorgvuldig en consequent te handelen wanneer zij onveilige situaties in gezinnen vermoeden. De medisch professional maakt zelf de afweging om het beroepsgeheim te doorbreken en te melden; er geldt een meldrecht, geen meldplicht. Bij het besluit niet te melden, neemt de professional wel de verantwoordelijkheid op zich om zelf hulp te organiseren en te monitoren, totdat deze verantwoordelijkheid door een ander is overgenomen. Dit valt onder de zorgplicht van de professional zoals beschreven in de WGBO en de KNMG-meldcode.

Figuur 1 Stappenplan KNMG-meldcode bij vermoedens van kindermishandeling. NB. Per 1-1-2015 is het

Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) samengegaan met het Steunpunt Huiselijk Geweld onder de naam Veilig Thuis.

Contact met Veilig Thuis

Er zijn meerdere redenen om contact op te nemen met VT, onder andere:

1. de veiligheid van het kind;
2. de vraag om letselduiding (voor Duiding van het letsel/de klacht: zie de module ‘Duiding van het letsel/de klacht’).

Bij iedere vorm van twijfel aan de veiligheid van het kind moet contact worden opgenomen met VT. In het geval van letsel is contact op zo kort mogelijke termijn te prefereren, aangezien letsels kunnen genezen en verdwijnen.

Wanneer een vermoeden bestaat van kindermishandeling, is de veiligheid van het kind eerste prioriteit (19). Hierbij moet worden nagegaan of het kind nu en straks thuis veilig is. Drie punten staan hierbij centraal:

1. Potentieel levensbedreigende situatie of direct gevaar voor het kind.
   Schakel bij acuut gevaar, wat niet af te wenden is, de Raad voor Kinderbescherming of de politie in (44).
2. Veiligheidsrisico’s voor het kind in de nabije toekomst.
3. Basale voorwaarden voor gezonde en veilige ontwikkeling van het kind*.

* Basale voorwaarden zijn onder te verdelen in de volgende categorieën:

• voldoende verzorging, eten, medische zorg;
• ontwikkelingsstimulering;
• positief pedagogisch klimaat;
• affectieve zorg.

Bij vermoedens van kindermishandeling is de veiligheid van het kind in het geding en moet hiervan een inschatting gemaakt worden, zo nodig met behulp van een risicotaxatie-instrument. Risicofactoren op zich zijn geen reden voor een melding, tenzij ze een concrete bedreiging van de veiligheid vormen en de vermoedens van kindermishandeling versterken. Denk bijvoorbeeld aan ouderfactoren (zie ook de kindcheck).

VT zal de veiligheid van het kind onderzoeken volgens het officiële handelingsprotocol en met gebruik van een risicotaxatie-instrument. Indien noodzakelijk wordt er een acuut veiligheidsplan gemaakt alvorens het onderzoek start.

Contact met VT kent twee opties: advies vragen en melden.

1. Advies vragen aan Veilig Thuis

Bij elk vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld en iedere vorm van twijfel over de veiligheid van een kind moet advies gevraagd worden bij Veilig Thuis. Bij de vertrouwensarts van VT kan men terecht met verschillende vragen over het letsel, de toedracht en andere opvallende bevindingen tijdens het contact met het kind en de ouders. VT zal met de beller kijken naar de risico’s en hoe deze risico’s af te wenden zijn. Tevens wordt altijd geadviseerd met een collega te overleggen. Bij het vragen van advies wordt alleen de naam van de adviesvrager vastgelegd. De persoonsgegevens van kind en ouder(s) blijven anoniem. De adviesvrager blijft zelf verantwoordelijk voor het kind of gezin waarover hij belt. Artsen moeten zelfs eerst advies vragen volgens stap 2 van de KNMG-meldcode.

2. Melden bij Veilig Thuis

Bij ernstige zorgen over de veiligheid van het kind of andere kinderen in het gezin, zoals bij een vermoeden van kindermishandeling, kan een melding gedaan worden bij VT. Bij een melding worden de persoonsgegevens van het kind en de ouder(s) kenbaar gemaakt aan VT. Hiermee wordt het beroepsgeheim zoals vastgelegd in de WGBO doorbroken. Het doorbreken van het beroepsgeheim is toegestaan onder bepaalde voorwaarden (zie de module ‘Verantwoordelijkheid bij kindermishandeling’) (41). De KNMG-meldcode schrijft voor dat het gezin op de hoogte gesteld wordt van de melding. Tenzij door de melding gevaar dreigt voor de veiligheid van het kind en/of de melder zelf. In dat geval is overleg met VT nodig om een plan van aanpak te maken hoe en door wie het gezin wordt geïnformeerd over de melding. Een goede voorbereiding van het gesprek met het gezin is van groot belang. Benoem de zorgen zo veel mogelijk feitelijk en concreet.

Bij het maken van een melding kan een professionele melder bij uitzondering anoniem blijven voor het gemelde kind/gezin. Dit kan alleen wanneer de veiligheid van het kind of van hemzelf ernstig bedreigd wordt bij het vrijgeven van identiteit of wanneer de vertrouwensrelatie met kind/ouders ernstig wordt bedreigd.

Aanleidingen om te melden, kunnen een (aanhoudend) vermoeden van kindermishandeling zijn, het ontkennen van de problemen door de ouders of het afhouden van hulp. Als de problematiek helder is en er bereidheid is tot het accepteren van hulp dan zal VT zo snel mogelijk over dragen aan de eerste lijn (huisarts, jeugdgezondheidszorg) of naar een buurtteam3.. Indien dat niet mogelijk is zal VT eerst onderzoek doen naar het vermoeden van kindermishandeling. Bij geconstateerde onveiligheid zal een plan worden gemaakt om deze te herstellen en bij weigering hiervan zal afgewogen worden of een kinderbeschermingsmaatregel nodig is.

VT zal bij melding een triage uitvoeren om te beoordelen welke spoed en welke expertise nodig is om in te grijpen teneinde de fysieke en emotionele veiligheid van gezinsleden direct en op termijn te borgen (45). Uiteraard zal VT daar ook het oordeel van de melder bij betrekken.

Als de melding vanuit de spoedeisende medische zorg geaccepteerd is, neemt VT in de meeste gevallen de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van het kind over. De melder blijft verantwoordelijk voor de medische zorg.

Vanuit de spoedeisende medische zorg contact opnemen met Veilig Thuis

De situatie in de spoedeisende medische zorg vraagt om snelle besluitvorming en acties. De tijd om het stappenplan conform de KNMG-meldcode uit te voeren, is beperkt. Als in de spoedeisende medische zorg situatie wordt besloten om te melden bij VT, zal dit volgens de intern afgesproken procedures moeten gebeuren (meestal zal dit schriftelijk zijn). In acute situaties wordt direct gebeld met VT.

Indien het geen acute situatie betreft en een melding op dit moment niet noodzakelijk is, kan gekozen worden om de zorgen over te dragen aan de eigen huisarts (zie ook de LESA Kindermishandeling: https://www.nhg.org/sites/default/files/content/nhg_org/uploads/kindermishandeling.pdf). Hierbij moet wel duidelijk de verantwoordelijkheid worden overgedragen, zoals beschreven in de module ‘Verantwoordelijkheid bij kindermishandeling’. Conform de ‘Veldnorm kindermishandeling en huiselijk geweld voor ziekenhuizen’, moeten ziekenhuizen intern afspraken maken over hoe in de spoedeisende medische zorg omgegaan wordt met signalen van (mogelijke) kindermishandeling en twijfels over de veiligheid in het gezin (46). Het is in dit kader van belang om goed op de hoogte te zijn van lokale en regionale afspraken.

Desondanks geldt altijd: bij twijfel over de veiligheid van het kind, moet contact opgenomen worden met VT.

Nadere letselduiding

Het kan nodig zijn om bij een vermoeden van toegebracht letsel ook een forensische beoordeling te laten plaatsvinden. Tot op welk niveau dat moet gebeuren, hangt van de casus af. Het gaat zowel om het duiden van het letsel als soms ook om juridische verslaglegging ten behoeve van een strafrechtelijk traject. De behandelend arts zal zich daarover een mening moeten vormen. Hij kan daarover advies vragen aan onder andere de vertrouwensarts van VT (zie verder ook de module ‘Duiding van het letsel/de klacht’). In de KNMG-meldcode is sinds 2014 uitdrukkelijk in de mogelijkheid van FMEK voorzien: de toelichting bij stap 2 vermeldt: ‘Als u behoefte heeft aan meer duidelijkheid over (aard en oorzaak van) letsel kunt u een deskundige op het gebied van letselduiding inschakelen’.

Verwaarlozing, andere bevindingen en contact met Veilig Thuis

Naast fysieke letsels, zijn soms ook signalen van andere vormen van kindermishandeling waar te nemen zoals verwaarlozing (fysiek en affectief, pedagogisch), psychische mishandeling, vermoeden van pediatric condition falsification (voorheen bekend als:  Münchausen-by-proxy) of seksueel misbruik, waar te nemen in de spoedeisende medische zorg. Het gaat niet alleen om uiterlijke kenmerken, maar ook om gedrag en bejegening. Deze signalen kunnen ook reden zijn om contact op te nemen met VT.

Er is gebruikgemaakt van het Medisch handboek Kindermishandeling (19), de KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld (41) en de wet- en regelgeving in Nederland. Tevens is gebruikgemaakt van de site van het Nederlands Jeugdinstituut (www.nji.nl) en de landelijke site van VT (www.vooreenveiligthuis.nl).