Veranderingen ten opzichte van richtlijn schizofrenie 2005

Deze richtlijn is ten opzichte van de Multidisciplinaire richtlijn schizo­frenie uit 2005 op een groot aantal punten aangepast en vernieuwd. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste inhoudelijke vernieuwingen in deze richtlijn.

• Aparte modules:

• Psychosociale interventies: modules over 'psychosociale interventies', bespreking van de psychosociale interventies;

• Zorg, begeleiding en ervaringsdeskundigheid: modules over 'zorg, begeleiding en ervarings-deskundigheid' bespreking van verpleegkundige zorg en interventies en de inzet van ervaringsdeskundigheid;

• Maatschappelijke participatie en rehabilitatie: modules over 'maatschappelijke participatie en rehabilitatie' bespreking van interventies op een aantal levensgebieden, en van antistigma-interventies;

• Zorgorganisatie: modules over 'zorgorganisatie' bespreking van een aantal zorgvoorzieningen waaronder ACT en FACT.

• Ruime aandacht voor de implementatie van interventies (aanverwant 'Implementatie').

• Het patiënten- en familieperspectief is opgenomen op diverse plaatsen in de richtlijn: in module 'Inzet van ervaringsdeskundigen'; in module ‘Familiebeleid en Triadekaart' en in aanverwant 'Implementatie'. Daarnaast zijn alle hoofdstukken getoetst op de vraag of er voldoende antwoord wordt gegeven op de geformuleerde behoeften vanuit het patiënten- en familieperspectief.

• Inzake de diagnostiek (modules over ‘diagnostiek van schizofrenie’) is een belangrijke constatering toegevoegd: als psychotische symptomen bij cannabisgebruikers na enkele dagen abstinentie niet zijn verdwenen, zal er meestal sprake zijn van een chronische of recidiverende psychotische stoornis.

• Inzake de psychosociale interventies (modules over ‘psychosociale interventies’) zijn belangrijke constateringen: gezinsinterventies en cognitieve gedragstherapie hebben meer evidentie en worden aanbevolen; psycho-educatie heeft geen gezondheidseffecten; psycho-educatie is in het kader van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst noodzakelijk; hallucinatie integratieve therapie (HIT) is een nieuw toegevoegde optie bij persisterende hallucinaties en voor familieleden die bij de behandeling betrokken wensen te worden; psychomotorische therapie en muziektherapie zijn opties bij persisterende negatieve symptomen.

• Inzake zorg, begeleiding en ervaringsdeskundigheid (modules over ‘zorg, begeleiding en ervarings-deskundigheid’) is een belangrijke constatering: er is een aantal interventies, onder andere lotgenotencontacten, beschikbaar die hun effectiviteit bewezen hebben en die uitgevoerd kunnen worden in de context van de verpleegkundige zorgverlening.

• Inzake rehabilitatie en participatie (modules over ‘maatschappelijke participatie en rehabilitatie’) zijn belangrijke constateringen:

• evidentie is gebaseerd op buitenlandse effectstudies en daarom niet zonder meer geldig onder Nederlandse omstandigheden: juist bij rehabilitatie-inspanningen speelt de maatschappelijke en culturele context immers een belangrijke rol;

• Individual Placement and Support (gericht op regulier betaald werk) en de Individuele Rehabilitatie Benadering worden (voorzichtig) aanbevolen;

• er is nu meer evidentie over de manier waarop antistigmaprogramma's het meeste effect kunnen sorteren;

• over interventies voor de rehabilitatiegebieden dagbesteding, leren en sociale contacten (met uitzondering van lotgenotencontact) is nog vrijwel geen evidentie voorhanden.

• Inzake modules over ‘zorgorganisatie’ zijn belangrijke constateringen:

• ACT en FACT zijn (nieuwe) organisatievormen die tegemoetkomen aan de behoeften van zorg, begeleiding en maatschappelijke ondersteuning;

• de somatische screening is protocollair beschreven en de rol van de psychiater en de huisarts daarbij zijn benoemd;

• de zorg voor de patiënt is ketenzorg die de ggz overstijgt, waarbij goede regie noodzaak is.

 

Aanpassingen in algemene aanbevelingen

In deze update van de Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie (2011) is een aantal nieuwe inzichten opgenomen ten opzichte van de Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie uit 2005. Veel belangrijke aanbevelingen zijn ongewij­zigd gebleven. Hier volgt een overzicht van de meest opvallende aanpas­singen in de aanbevelingen. Voor de onderbouwing hiervan verwijzen we naar de modules en het aanverwant 'Implementatie'.

 

Nieuw: modules ‘zorg, begeleiding en ervarings-deskundigheid’

In deze update zijn nieuwe modules opgenomen met betrekking tot ‘zorg, bege­leiding en ervarings-deskundigheid'. Deze modules behandelen een aantal verpleegkundige en agogische aspecten van de zorg en begelei­ding van mensen met schizofrenie en de inzet van ervaringsdeskundigheid.

 

De werkgroep beveelt aan:

• dat verpleegkundigen een continue bijdrage leveren aan de systematische screening van de somatische conditie van de patiënt;

• de inzet van crisisplannen die aan de verschillende betrokken ter beschikking worden gesteld;

• de inzet van een geïndividualiseerd signaleringsplan dat ondersteunend is bij de vroegtijdige onderkenning van een psychotische decompensatie;

• gebruik van de verpleegkundige richtlijn 'Effectief omgaan met suïcidaliteit bij patiënten met schizofrenie of een aanverwante psychotische stoornis' bij patiënten die suïcidaal zijn, of van wie het vermoeden bestaat dat zij suïcidaal zijn;

• om mensen met schizofrenie een voorlichting- en educatieprogramma aan te bieden gericht op seksualiteit, bij voorkeur in groepssessies;

• om gerichte interventies in te zetten ter versterking van het sociale netwerk;

• om lotgenotengroepen op te nemen in het zorgprogramma;

• de principes en technieken van cognitieve therapie mede te laten uitvoeren door verpleegkundigen, op indicatie en onder supervisie van een cognitief gedragstherapeut;

• dat verpleegkundigen periodiek contact met familieleden en andere naastbetrokkenen van de patiënt onderhouden. Verpleegkundigen dienen hun zorgbehoeften systematisch en periodiek in te schatten en doelgerichte acties te formuleren voor ondersteuning en ontlasting;

• om ervaringsdeskundigheid binnen multidisciplinaire teams in elk geval in de vroege fase van de behandeling in te zetten;

• om ervaringsdeskundigen en patiënten aan te stellen voor de inzet op de genoemde terreinen en om deze inzet vergezeld te laten gaan van onderzoek naar effecten op zowel patiënten als zorgverleners.

 

 

 

 

 

Aanpassingen in onderzoeks- en beleidsaanbevelingen

 

Modules over 'diagnostiek van schizofrenie'

Aanbeveling onderzoek en beleid

Verder onderzoek naar de voorspellende waarde van acute reacties op cannabis voor het ontwikkelen van een chronische psychotische stoornis is aan te bevelen.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

De werkgroep meent dat [de instrumenten voor het meten van ultrahoog risico] CAARMS en SIPS vooralsnog alleen gebruikt moeten worden in een onderzoekssetting, omdat er thans nog onvoldoende bewijs is dat het mogelijk is om een psychose te voorkomen.

 

Modules over 'psychosociale interventies'

Aanbeveling onderzoek en beleid

Onderzoek is nodig naar het aantal zittingen voor cognitieve gedragstherapie bij psychose.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Ook is onderzoek nodig naar de benodigde competenties van de therapeut en cognitief-gedragstherapeutisch werker om succesvol cognitieve gedragstherapie bij psychose te kunnen uitvoeren.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Er zijn goede gerandomiseerde onderzoeken nodig met goede power en een lange follow-upperiode om de effecten van remediatie te bepalen.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Bij remediatie en vaardigheidstraining moet onderzoek gedaan worden naar on-the-spottraining bij het streven naar betekenisvolle doelen in een rehabilitatietraject.

 

Er is behoefte aan een goed gerandomiseerd onderzoek dat arbeidsrehabilitatie met cognitieve remediatie vergelijkt met arbeidsrehabilitatie alleen.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Onderzoek is nodig naar gezinsinterventies bij mensen met verschillende etnische achtergronden. Onderzoek moet aantonen welke competenties een therapeut of begeleider moet hebben om succesvol onderscheiden typen gezinsinterventies te kunnen uitvoeren. Meer onderzoek naar training van interactievaardigheden aan familieleden is nodig.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Onderzoek naar follow-upeffecten is wenselijk. Grotere gerandomiseerde interventiestudies naar het effect van psychomotorische therapie op diverse aspecten van psychosociaal functioneren en psychopathologie zijn nodig vanwege inconsistente resultaten en beperkte kwaliteit van tot op heden uitgevoerd onderzoek.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Goed uitgevoerde en adequaat gerapporteerde gerandomiseerde klinische trials zijn nodig om de evidentie voor danstherapie verder te ondersteunen.

 

Aanbevelingen onderzoek en beleid

Goed ontworpen onderzoek naar beeldende therapie met voldoende deelnemers is nodig.

 

Goed onderzoek naar dramatherapie met voldoende deelnemers is noodzakelijk.

 

Het is noodzakelijk dat er snel en goed onderzoek naar muziektherapie wordt gedaan in een Nederlandse populatie.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Ergotherapie behoeft gerandomiseerd onderzoek naar het veranderen van specifieke handelingsbekwaamheden die noodzakelijk zijn in het alledaagse leven van mensen met schizofrenie.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

De evidentie voor de libermanmodulen is gering. De werkgroep adviseert toepassing ervan samen te laten gaan met goede trials. De modulen roepen over het algemeen goede reacties op bij de deelnemers, maar vooral de recente modulen kunnen nog niet steunen op wetenschappelijke bevestiging van hun effectiviteit.

 

Er zijn goede studies noodzakelijk naar training on-the-spot in libermanmodulen, om te zorgen dat wat geleerd is, ook daadwerkelijk wordt toegepast in het alledaagse leven.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Training van praktische vaardigheden wordt niet door wetenschappelijke bewijzen voor effectiviteit ondersteund of weerlegd. Deze interventie kan niet worden aanbevolen of afgewezen. Goede gecontroleerde onderzoeken met voldoende power naar vaardigheidstraining 'on the spot' zijn noodzakelijk.

 

Modules over 'zorg, begeleiding en ervaringsdeskundigheid'

Aanbeveling onderzoek en beleid

De implementatie van gezondheidsbevorderende programma's gericht op de uiteenlopende somatische problematiek wordt aanbevolen.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Goed wetenschappelijk onderzoek is noodzakelijk ter onderbouwing van socialenetwerkinterventies.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Onderzoek naar lotgenotengroepen voor en door lotgenoten is wenselijk.

 

Modules over 'maatschappelijke participatie en rehabilitatie'

Aanbeveling onderzoek en beleid

Rehabilitatieprogramma's waarin patiënten op methodisch verantwoorde wijze worden begeleid en ondersteund op de gebieden wonen, werken, leren, dagbesteding en sociale relaties, dienen tot het standaardaanbod voor mensen met schizofrenie of verwante psychotische stoornissen te behoren. Programma's waarin patiënten systematisch worden geholpen bij het vertalen van eigen wensen in haalbare doelen en bij het verwerven van de vaardigheden en steun die nodig zijn om deze doelen te bereiken, verdienen de voorkeur. Nader onderzoek naar het generalisatievraagstuk bij dergelijke programma's is gewenst.

 

Aanbevelingen onderzoek en beleid

Behalve op effectieve rehabilitatieprogramma's moeten patiënten in het beschermd en begeleid zelfstandig wonen een beroep kunnen doen op goede psychologische, psychiatrische en somatische behandeling. Daarvoor moeten goede verbindingen worden gelegd met het ambulante ggz-behandelaanbod voor mensen met schizofrenie.

 

Nederlandse effectstudies naar verschillende huisvestings- en woonbegeleidingsvarianten, zowel voor dakloze mensen met schizofrenie als voor anderen met schizofrenie, zijn dringend gewenst.

 

Aanbevelingen onderzoek en beleid

Nader onderzoek wordt aanbevolen naar de vraag waarom de resultaten van IPS in Nederland eventueel achterblijven bij die in andere westerse landen.

 

Teneinde IPS in Nederland met succes te kunnen implementeren, is het onder meer noodzakelijk dat er een bij de IPS-praktijk passende financiering beschikbaar komt.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

Er is gedegen onderzoek nodig naar de effecten van goed ontwikkelde begeleid-lerenprogramma's. Daarvoor komen programma's die op de IRB zijn gebaseerd en programma's volgens de iPS-benadering in aanmerking.

 

Aanbevelingen onderzoek en beleid

Gedegen onderzoek is nodig naar de effecten van goed ontwikkelde rehabilitatieprogramma's voor sociale contacten, zoals naar (een combinatie van) de programma's 'Uitbreiden en verbeteren van je sociale netwerk' en 'Omgaan met sociale relaties en intimiteit'.

 

Het is aan te bevelen dat georganiseerde lotgenotengroepen voor mensen met schizofrenie in Nederland worden geïmplementeerd. Nader onderzoek is nodig om vast te stellen in hoeverre georganiseerde lotgenotengroepen, en ook de zogeheten herstelprogramma's voor en door patiënten, de sociale relaties buiten de eigen kring van mededeelnemers bevorderen.

 

Aanbevelingen onderzoek en beleid

Ontwikkeling en invoering van antistigmaprogramma's, zowel gericht op het publieke stigma als op geanticipeerde discriminatie en zelfstigmatisering, moeten in Nederland worden ondersteund met onderzoek naar de effectiviteit ervan.

 

Er is behoefte aan een factsheet met handzame informatie voor hulpverleners die hen een handvat biedt bij het gesprek met de patiënt, de familie en andere belanghebbenden over publiek stigma, geanticipeerde discriminatie en zelfstigmatisering.

 

Modules over 'zorgorganisatie'

Aanbeveling onderzoek en beleid

Onderzoek naar de effectiviteit van ACT en FACT is nodig vóór de implementatie van ACT of FACT kunnen worden aanbevolen.

 

Aanbeveling onderzoek en beleid

De werkgroep beveelt nader onderzoek aan naar het effect van de (doorontwikkelde) triadekaart op het versterken van samenwerking tussen familie en hulpverleners en de effecten hiervan op het functioneren van de patiënt en de burden van de familie.