Kwaliteitsindicatoren ondervoeding

Om de implementatie van de richtlijn ondervoeding van de geriatrische patiënt in de klinische geriatrische praktijk te ondersteunen is verdere disseminatie van belang. De implementatie wil de NVKG verder ondersteunen met een valide en bruikbare set van kwaliteitsindicatoren voor diagnostiek en behandeling van ondervoeding bij de geriatrische patiënt.

De vastgestelde indicatoren zullen aangeboden worden aan de commissie kwaliteitsmeting van de NVKG om op te nemen in de interne indicatorenset van de NVKG en eventueel te gebruiken voor een externe indicatorenset.

De NVKG stuurt vervolgens haar leden aan op het verbeteren van de kwaliteit van de zorg voor ondervoeding door terugkoppeling van de uitkomsten aan de vakgroepen zelf en in publicaties van de indicatoren. Tevens zullen de indicatoren voor ondervoeding worden beoordeeld tijdens de kwaliteitsvisitaties van de vakgroepen.

1. Vaststellen ondervoeding met gevalideerd screeningsinstrument
Operationalisatie 1a	Wordt bij iedere geriatrische patiënt die een eerste bezoek brengt aan de geriatrische poli- of dagkliniek standaard een gevalideerd screeningsinstrument gebruikt voor het vaststellen van ondervoeding? Ja/nee
Operationalisatie 1b	Zijn er schriftelijke afspraken over het behandelbeleid op de poli- of dagkliniek geriatrie/ouderengeneeskunde als de screening de uitslag ‘ondervoed‘ heeft? Ja/Nee
Operationalisatie 1c	Percentage nieuwe geriatrische patiënten op de poli- of dagkliniek geriatrie/ ouderengeneeskunde dat is gescreend op ondervoeding met een gevalideerd screeningsinstrument voor het vaststellen van ondervoeding.
Teller 1c	Aantal nieuwe geriatrische patiënten op de poli- of dagkliniek geriatrie/ ouderengeneeskunde dat is gescreend op ondervoeding met een gevalideerd screeningsinstrument.
Noemer 1c	Aantal nieuwe geriatrische patiënten op de poli- of dagkliniek geriatrie/ ouderengeneeskunde.
Type indicator	1a en 1b: Structuur. 1c: Proces.
In- en exclusiecriteria	Inclusiecriteria: nieuwe geriatrische patiënten die op een poli- of dagkliniek geriatrie/ouderengeneeskunde gezien worden.
Kwaliteitsdomein	Veiligheid en patiëntgerichtheid.
Meetfrequentie	Eén keer per verslagjaar.
Verslagjaar	Laatste volledige kalenderjaar.
Rapportagefrequentie	Eén keer per verslagjaar.

Toelichting

Achtergrond en variatie in zorg

Ondervoeding is een belangrijke bedreiging voor de zelfredzaamheid en de kwaliteit van leven van geriatrische patiënten(NVKG, 2013). Zonder adequate en systematische screening kan ondervoeding niet als zodanig opgemerkt en behandeld worden. De richtlijn ’Comprehensive Geriatric Assessment’ (NVKG, 2010) en de richtlijn Ondervoeding bij Geriatrische Patiënten (NVKG, 2013)bevelen het gebruik van het MNA-SF (Mini Nutritional Assessment) aan voor de objectivering van de voedingstoestand van geriatrische patiënten.

Verwacht wordt dat niet alle poliklinieken in Nederland gebruik maken van de genoemde screeningsinstrumenten voor ondervoeding bij geriatrische patiënten. De poliklinieken die geen gebruik maken van deze instrumenten kunnen een eerste stap zetten om de zorg voor geriatrische patiënten verbeteren door dit wel te gaan doen.

Definities

MNA-SF: Short Form van het Mini Nutritional Assessment

Registreerbaarheid

De registratielast voor poli- of dagklinieken geriatrie wordt onacceptabel hoog als bij alle nieuwe geriatrische patiënten statusonderzoek uitgevoerd moet worden. Indien een elektronisch patiëntendossier voorhanden is, kan dit vooraf ingesteld worden. Indien dit niet voorhanden is adviseert de werkgroep een steekproef te nemen van 30 nieuwe opeenvolgende geriatrische patiënten. De interne set indicatoren van de NVKG gaat ook uit van 30 opeenvolgende statussen en het aantal van 30 patiënten algemeen gezien wordt als een representatieve steekproef.

Mogelijke verstorende factoren

De werkgroep acht bias of casemix niet van toepassing bij deze indicator.

Mogelijke ongewenste effecten

Een mogelijk ongewenst effect van deze indicator is de registratielast om in het patiëntendossier na te zoeken of het MNA-SF is uitgevraagd.

Literatuur

Nederlandse vereniging van Klinisch Geriaters (2010). Richtlijn Comprehencive Geriatric Assessment.

Nederlandse vereniging van Klinisch Geriaters (2013). Concept richtlijn Ondervoeding bij Geriatrische Patiënten.

2. Monitoring interventie voor ondervoeding
Operationalisatie	Percentage ondervoede geriatrische patiënten bij wie een multifactoriële interventie voor ondervoeding is ingezet, en bij wie follow-up bij de geriater is afgesproken, en bij wie registratie van gewicht bij presentatie én na 6 én 12 weken in de status is genoteerd.
Teller	Aantal ondervoede geriatrische patiënten bij wie een multifactoriële interventie voor ondervoeding is ingezet en bij wie gewicht bij presentatie én na 6 én 12 weken in de status is genoteerd.
Noemer	Aantal ondervoede geriatrische patiënten bij wie een multifactoriële interventie voor ondervoeding is ingezet.
Type indicator	Proces.
In- en exclusiecriteria	Exclusie: patiënten met een terminale ziekte.
Kwaliteitsdomein	Veiligheid en effectiviteit.
Meetfrequentie	Eén keer per verslagjaar.
Verslagjaar	Laatste volledige kalenderjaar.
Rapportagefrequentie	Eén keer per jaar.

Toelichting

Achtergrond en variatie in zorg

Bij de ondervoede geriatrische patiënt adviseert de richtlijn Ondervoeding een multifactoriële geriatrische interventie, waarvan de voedingsinterventie een onderdeel is (NVKG, 2013). Deze voedingsinterventie richt zich op de inname van voldoende energie, eiwit, micronutriënten en vocht met als algemene doelen: het handhaven en zo mogelijk verbeteren van de voedingstoestand, functie, activiteiten en kwaliteit van leven en het bewerkstelligen van een afname van morbiditeit en mortaliteit. Om deze doelen te bereiken zijn per interventie (of het nu gaat om voedingsinterventie of om interventie op de somatische, psychische, sociale of functionele factoren) praktische en realistische instrumenten nodig om de effecten van de behandeling te monitoren. In het algemeen is de klinisch geriater eindverantwoordelijk om het effect van de multidisciplinair ingezette interventies te monitoren. De werkgroep ziet gewichtsbeloop als belangrijkste monitor van de effecten van de voedingsbehandeling. Het wegen na 6 en 12 weken kan ook in de thuissituatie van de patiënt uitgevoerd worden door mantelzorg of hulpverleners.

Van belang is dus registratie van gewicht bij presentatie en een gewicht na 6 en 12 weken, óf gemeten op de polikliniek of in de thuissituatie. In dat laatste geval moet de geriater actief voorwaarden scheppen zodat de patiënt gewogen wordt, dat de gewichten worden door gegeven aan de behandelaar én dat de gewichten ook in het dossier (laten) worden genoteerd. Hierbij dient de mantelzorgen of hulpverlener geïnstrueerd te worden dat ze contact moeten opnemen met de geriatrie indien de patiënt afvalt.

Het doel van de indicator is het stimuleren van het meten van gewichtsverloop bij ondervoede geriatrische patiënten bij wie een voedingsinterventie is ingezet. De werkgroep verwacht dat dit momenteel niet in alle klinieken gebeurt. Daarmee zijn de mogelijkheden tot verbetering en het discriminerende vermogen van deze indicator groot. Daarnaast doet de indicator een beroep op de verantwoordelijkheid van de klinisch geriater om de implementatie van adviezen op korte termijn te monitoren.

Definities

Niet van toepassing.

Registreerbaarheid

Voor deze indicator zal in de patiëntendossiers nagezocht moeten worden of het gewicht van de patiënt bij presentatie en 6 en 12 weken na start van de behandeling in de status is genoteerd. Dit is arbeidsintensief. De werkgroep adviseert om dit op te nemen in het elektronisch patiëntendossier (EPD), zodat het gemakkelijker is te scoren. Indien er handmatig in de patiëntendossiers gezocht moet worden adviseert de werkgroep om een steekproef van 30 opeenvolgende ondervoede geriatrische patiënten bij wie een interventie voor ondervoeding is ingezet te nemen.

Mogelijke verstorende factoren

De werkgroep acht bias of casemix niet van toepassing bij deze indicator.

Mogelijke ongewenste effecten

Een mogelijk ongewenst effect van deze indicator is de registratielast om in het patiëntendossier na te zoeken of de patiënt iedere zes weken is gewogen.

Literatuur

Nederlandse vereniging van Klinisch Geriaters (2013). Concept richtlijn Ondervoeding bij Geriatrische Patiënten.

3. Multidisciplinaire interventies
Operationalisatie 3a	Worden multidisciplinaire interventies voor de behandeling van ondervoede geriatrische patiënten standaard besproken in een multidisciplinair overleg (MDO)? Ja/nee
Operationalisatie 3b	Percentage ondervoede geriatrische patiënten bij wie multidisciplinaire interventies voor ondervoeding zijn vastgelegd in het verslag van het MDO.
Teller 3b	Aantal ondervoede geriatrische patiënten bij wie multidisciplinaire interventies voor ondervoeding zijn vastgelegd in het verslag van het MDO.
Noemer 3b	Aantal ondervoede geriatrische patiënten.
Type indicator	3a: Structuur 3b: Proces
In- en exclusiecriteria	Inclusie: ondervoede patiënten opgenomen op de afdeling Geriatrie.
Kwaliteitsdomein	Effectiviteit.
Meetfrequentie	Eén keer per verslagjaar.
Verslagjaar	Laatste volledige kalenderjaar.
Rapportagefrequentie	Eén keer per verslagjaar.

Toelichting

Achtergrond en variatie in zorg

De disciplines die betrokken zijn bij de behandeling van ondervoeding vormen samen het multidisciplinaire behandelteam. Binnen het multidisciplinaire behandelteam vormt een klinisch geriater als hoofdbehandelaar, samen met een diëtist en een geriatrisch verpleegkundige het zogenoemde ‘behandelkernteam’. Andere disciplines kunnen in medebehandeling worden gevraagd of bij de uitvoering van de interventies worden betrokken. Het multidisciplinaire behandelkernteam stelt de diagnose ondervoeding en formuleert multidisciplinaire interventies voor behandeling van diagnoseondervoeding. Deze interventies worden besproken in een multidisciplinair overleg (MDO) en vastgelegd in het patiëntendossier.

Het doel van de indicator is 1. Bereiken dat multifactoriële interventies voor ondervoeding d.w.z. interventies op de oorzaken en op de ondervoeding worden ingezet; 2. In het stimuleren van multidisciplinaire samenwerking op het gebied van ondervoeding. Het derde doel is stimuleren van het vastleggen van multidisciplinaire behandelinterventies in het patiëntendossier. De werkgroep verwacht dat beide doelen momenteel niet gehaald worden door alle klinieken, de mogelijkheden tot verbetering en het discriminerend vermogen van de indicator is daarmee groot.

Definities

Niet van toepassing.

Registreerbaarheid

De werkgroep acht het waarschijnlijk dat de betrouwbaarheid van deze indicator hoog is. Bij herhalen van het meten van deze indicator worden geen verschillen verwacht wanneer de condities gelijk blijven. Daarbij is van belang dat bij het scoren van de indicator niet gekeken wordt naar de inhoudelijke aard van de interventies, maar dat beoordeeld wordt of het proces op de juiste wijze gelopen is. Het is de verantwoordelijkheid van de individuele behandelaar om interventies te plegen volgens de vigerende standaarden.

De werkgroep verwacht geen problemen ten aanzien van de registreerbaarheid of haalbaarheid bij structuur indicator 3a. Bij indicator 3b zal in de patiëntendossiers nagezocht moeten worden of het integraal multidisciplinair behandelplan is vastgelegd in het MDO verslag. Dit is arbeidsintensief. Indien een afdeling niet beschikt over een elektronisch patiëntendossier is het aan te raden om een steekproef te nemen van 30 opeenvolgende patiënten met de diagnose ondervoeding in de kliniek.

Mogelijke verstorende factoren

De werkgroep acht bias of casemix niet van toepassing bij deze indicator.

Mogelijke ongewenste effecten

Een mogelijk ongewenst effect van deze indicator is de registratielast om in het patiëntendossier na te zoeken of multidisciplinaire interventies voor de behandeling van ondervoeding zijn vastgelegd in het patiëntendossier.

Literatuur

Geen.

4. Overdracht aan volgende hoofdbehandelaar
Operationalisatie	Percentage ondervoede geriatrische patiënten waarbij in de brief/bericht aan de volgende hoofdbehandelaar voeding en interventies voor ondervoeding zijn genoemd.
Teller	Aantal ondervoede geriatrische patiënten waarbij in de brief/bericht aan de volgende hoofdbehandelaar voeding en interventies voor ondervoeding zijn genoemd.
Noemer	Aantal ondervoede geriatrische patiënten
Type indicator	Proces
In- en exclusiecriteria	Geen.
Kwaliteitsdomein	Effectiviteit
Meetfrequentie	Continu
Verslagjaar	Laatste volledige kalenderjaar.
Rapportagefrequentie	Eén keer per verslagjaar.

Toelichting

Achtergrond en variatie in zorg

De duur van de multifactoriële behandeling van ondervoeding zal minimaal drie maanden zijn. Dit betekent dat de behandeling na ontslag uit het ziekenhuis moet worden voortgezet. Om dit mogelijk te maken moeten er afspraken met de zorgprofessionals in de eerste en derde lijn, bijvoorbeeld huisarts, specialist ouderengeneeskunde, diëtist en thuiszorg, worden gemaakt. Belangrijk in de samenwerking met de eerste en derde lijn is een schriftelijke overdracht van het voedingsprobleem en de voorgenomen multidisciplinaire interventies voor ondervoeding.

Het doel van de indicator is het stimuleren van de overdracht op het gebied van ondervoeding naar de huisarts en specialist ouderengeneeskunde. De werkgroep verwacht dat lang niet bij iedere ondervoede geriatrische patiënt schriftelijke overdracht van het probleem ondervoeding zal plaatsvinden naar de hoofdbehandelaar. De mogelijkheden tot verbetering en het discriminerend vermogen van de indicator zijn daarmee groot.

Definities

De schriftelijke overdracht van de tweede naar de eerste en derde lijn bevat minimaal de volgende informatie:

diagnose (risico op) ondervoeding en oorzakelijke factoren;
de interventies met concrete doelen;
gewicht bij opname/eerste polibezoek;
gewicht bij ontslag/laatste polibezoek;
afspraken over interventies (‘u doet..., wij doen...’).

Registreerbaarheid

Er zal nagezocht moeten worden in de patiëntendossiers of in de brief naar de huisarts de aandachtspunten rondom voeding zijn genoemd. Dit is arbeidsintensief. Om de registratielast te beperken adviseert de werkgroep een steekproef van 30 opeenvolgende patiënten te nemen om de indicator te meten.

Mogelijke verstorende factoren

De werkgroep acht bias of casemix niet van toepassing bij deze indicator.

Mogelijke ongewenste effecten

Een mogelijk ongewenst effect van deze indicator is de registratielast om in het patiëntendossier na te zoeken of in de brief naar de huisarts de aandachtspunten rondom voeding zijn genoemd.

Literatuur

Geen.