Instructie: urine verzamelen voor sedimentonderzoek

Als zorgverlener heeft u een belangrijke rol in de voorlichting van de patiënt. Hieronder zijn enkele aandachtspunten en handvaten voor u als zorgverlener beschreven, met betrekking tot de timing van het verzamelen en het inleveren van de urine. Voor accurate urinediagnostiek verdient een middenstroom eerste (of tweede) ochtendurine de voorkeur, maar de praktijk leert dat het verzamelen van deze portie voor sommige patiënten lastig kan zijn. Duidelijke instructies, zowel mondeling als op papier, zijn essentieel voor een juiste verzameling. Onderstaande aanbevelingen dienen ter ondersteuning van mondelinge instructie aan de patiënt.

 

Uitsluiten van voor de hand liggende oorzaken

Voorafgaand aan sedimentanalyse dient nagegaan te worden of er voor de hand liggende oorzaken voor hematurie of voor een positief resultaat op de urinestrip voor het erytrocyten testveld aanwezig zijn, waardoor sedimentanalyse niet bijdragend is. Mogelijke oorzaken van hematurie zijn urineweginfectie, menstruatie, recente seksuele activiteit, intensieve fysieke inspanning of recente urologische interventies. Om deze redenen wordt geadviseerd om wat timing betreft vanaf de dag voorafgaand aan het verzamelen van de urine af te zien van bovenmatige fysieke inspanning, seksuele activiteit, en te verzamelen buiten de menstruatieperiode.

 

Naast hematurie kunnen ook hemoglobinurie, myoglobinurie of de aanwezigheid van oxiderende stoffen zoals povidonjodium (Betadine) een positief resultaat op de urinestrip voor het erytrocyten testveld veroorzaken. Rode of donkergekleurde urine zonder positieve urinestrip komt voor bij kleurstoffen uit voeding (bijv. rode bieten, rabarber, zwarte bessen) of uit medicijnen (bijv. rifampicine), verhoogde metabolieten bij bepaalde aandoeningen (bijv. porfyrie, alkaptonurie) of toxische stoffen (bijv. lood, kwik).

 

Eerste of tweede ochtendurine

Theoretisch en gebaseerd op ervaringen uit de praktijk zijn de eerste en tweede ochtendurine, die relatief geconcentreerd en zuur zijn, het meest geschikt voor urineanalyse. Bijvoorbeeld erytrocyten en cilinders zijn minder stabiel bij een hoge pH (>7) en/of een laag soortelijk gewicht (<1,010).

Waar de potentieel hogere diagnostische waarde van eerste ochtendurine een voordeel biedt, kan de patiënt deze timing als een nadeel ervaren. Bijvoorbeeld voor poliklinische patiënten met een afspraak in de middag, of voor patiënten die ver van een inleverpunt vandaan wonen, is het niet praktisch om de ochtendurine vers (binnen een uur) bij een ziekenhuis, prikpunt of laboratorium af te leveren. Een tweede ochtendurine zou in dit geval de voorkeur hebben, om een langere tijd tussen lozing en analyse en daarmee een ongunstig effect op de kwaliteit van het monster te voorkomen.

 

Middenstroomurine

Het verzamelen van middenstroom urine heeft als doel om bijmenging van urethrale en/of vaginale cellen en secreties, die een adequate beoordeling van de urine zouden kunnen hinderen, te verminderen. Het verzamelen van middenstroom urine vraagt instructie aan en vaardigheid van de persoon die de urine verzamelt. Indien er wordt besloten om de middenstroomurine te verzamelen, eventueel met assistentie, dan zijn een duidelijke uitleg van de werkwijze en heldere instructie op papier van belang (zie bijbehorende de patiëntinstructie).

 

Individuele afspraken met de patiënt

De keuze van urineverzameling kan afhangen van de individuele patiënt. Goed overleg tussen patiënt en zorgverlener over de praktische haalbaarheid is daarbij belangrijk. Bijvoorbeeld bij patiënten die na een poliklinisch bezoek een monster willen inleveren of patiënten met een langere reistijd naar het dichtstbijzijnde inleverpunt zou een willekeurig urinemonster kunnen worden gebruikt. In het geval dat een willekeurig monster ongeschikt blijkt, omdat deze niet geconcentreerd genoeg is en/of bij aanhoudende verdenking, kan alsnog besloten worden een eerste of tweede ochtendurine te verzamelen, bij voorkeur na beperking van voedsel- en vochtinname in de nacht en ochtend voorafgaand aan de urineverzameling.

 

Aanbevelingen